Earste eksemplaer „Geakunde fan
Weidumer Idz zorgde
voor
Wünseradiel” offisiëel oanbean
wereldprimeur
Nieuwe Sparwinkel te Oosterend feestelijk
gebruik
Gabe Skroar
I,
Baarderadeel gaat grote zoon eren
Boargemaster: „Der hai lang praet
in
fan west"
1 i
A 1
ft i j
illllllHlllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll
bier
Wynmoanne
j
Vang vliegen met
O
HF* :f
llllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll
a
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
k
108e JAARGANG NO. 84
WymbritseradeeL,
Foto Boersma - Pingjum
j
Hwat haf
üs hjoed to sizzen
Advertentieprijs: 16 et per mm
Ingez. mededelingen dubbel tuW
Contractprijs op aanvraag
Al hawwe alle minsken freonen
Echte freonskip is der tin.
O, der is sa'n hulte freonskip
Dat gjin freonskip hjitte kin.
-
Voor wie een hekel heeft aan chemische
middelen tegen een vliegenplaag, is er
de volgende Califomische methode. Men
neme plastic containers van 2 liter in
houd (misschien gaat het ook met fles
sen of andere holle vaten) en vult die
met een mengsel van 1 liter bier. 1 li
ter water en 2 eetlepels DDVP-kristal-
len (een insecticide). De vliegen komen
op de geur van het bier af, krulpen in
grote getale in de container en vinden
daar de dood. Het bier is voor hen niet
zo best. Elke week moet de inhoud van
de containers worden ververst. De vaten
’s zomers in de schaduw plaatsen, des
winters op warme plaatsen, aldus „Land-
boudocumentatie.”
Abonnementsprijs f 3,75 p. kwart» «1
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
Verschijnt
DINSDAGS en VRIJDAGS
Uitg. A. J. OSINGA n.v., Bolsward
Administratie- en Redactie-adrea:
Marktstraat 13
Tel. 2044 - Na 18.30 uur 2660 of 2835
(05157)
It like 'r wierlik op
dit jler, de tsiende moanne
bliuwt yn in swide rop
en makke treflik namme
Foldien sei elke boer
moai hjerstwaer hege wearde
hwant dan is ’t niks gjin toer
men kin flot avenseare.
Bolswards Nieuwsblad
hl. turf om utens wei ynfierd wurde om
de panwurken fan branje to foarsjen.
It tal ynwenners groeide yn 1869 fan
11.730 oant 11.852. Pas nei 1875 karnen
de fortrekoerskotten. Nettsjinsteande it
great tal earmen, wie sjoen de bilêsting-
opbringsten Wünseradiel in rike ge
meente. Allinne Wymbritseradiel kaem
der noch mei 0,1 pet. boppe üt.
Foar de officiële oanbieding (op de fo
to sjogge wy, hoe't dr. Bakker de hear
Oosterhoff it earste eksemplaer oan-
biedt bistie greate belangstelling.
Boargemaster Oosterhoff sei oerweldi-
ge to wêzen. Hy neamde dit boek net
allinne in jefte, mar ek in opjefte. As
hy tiid hawn hie om in ballade to
dichtsjen, sa bisleat hy syn taspraek.
dan soe hy einige ha mei dizze rigels:
It wie in noflike gearsit en der hearske
in gastfrije sfear dêrre yn de riedseale.
Mefrou Spahr van der Hoek krige in
prachtige taert oanbean mei it wapen
fan Wünseradiel yn marsepyn der op
en alle meiwurkers in Makkumer tegel
mei gemeentewapen. De leden fan b. en
w., de riedsleden en meiwurkers kri-
gen ek allegearre in eksemplaer fan it
boekwurk, dat der tige moai en kreas
ütsjocht.
Hja sneupten en snoeiden to hiem en to
hêf.
En garren mei gauwens by 't kroadfol
stof!
Hja dükten en dolden yn 't aide papier
En wiene by snein en by dei yn it spier.
Hja gyngen to set oer hwat nij is en did
en leine it kreas yn ’e jamske fad
Fyftsjin mieren meanden de mieden
foar ’t boek
en it swyljen fan ’t swé wie foar Spahr
van der Hoek
volgende karakteristiek: „Z’n geduld is
bewonderenswaardig, engelachtig! Met
de verdraagzaamheid en de opgewekt
heid van Job luistert hij naar alles wat
bewonderende en vleiende, critiserende
en ophemelende, nieuwsgierige en twij
felende, domme en betweterige radio-ers
hem week aan week in alle toonaarden
voorzingen. Zo kweekt hij redenaars,
litteratoren, dichters en professoren.
Een weldoener is onze Machtige en
een mensenkenner. Omdat hij de Mach
tige is en dat weet hij mag hij
een beetje tyranniek zijn. Wie het waagt
z’n onafhankelijkheid aan te randen,
nee zelfs maar met de vinger er naar
te wijzen, haalt zich de toom van een
Friess op de hals. Dan zwelt ie op,
wordt paars en groen, en tracht de on
gelukkige, die zich op deze manier op
z’n weg plaatst, met z’n sarcasme te
verpletteren. Natuurlijk is hij ook een
beetje ijdel. En trots op zijn krachtige
stem, die duizenden kilometers vér ge
hoord wordt. Toch luisteren wij per slot
allen graag naar zijn gekeuvel en het
machtig geluid van z’n machtige zen
der.
De roepletters PCGG gaf hij per ad
vertentie zelf inhoud, door er een aar
dige woordspeling op te maken: Pracht
Concerten Gratis Geven. Het Lokaal,
vanwaar de omroep uitgaat werd in die
dagen in 't Engels studio genoemd. Een
Nederlandse vertaling zou zijn „atelier”,
maar ook dat klinkt onnederlands, zodat
men als naam voor deze ruimte voor
stelde: „klankzaal van de omroepzen-
der”. Zoals ieder thans kan constateren
heeft het Engelse woord zoals zo
vaak het toch gewonnen! We mogen
nog blij zijn, dat het woord „omroep”
gemeengoed is geworden. Het werd ont
leend aan het werk van een ouderwet
se dorpsomroeper-
De luisteraars luisterden aanvankelijk
gratis, de zendereigenaar moest zelf zijn
onkosten betalen. Er ontstaat zelfs eni
ge deining, wanneer Idz zich genood
zaakt ziet enige steun te vragen. In het
januarinummer van Radio Nieuws (’21)
wordt hij wel erg vasthoudend, als hij
Bij de uitgeverij van technische boeken
en .tijdschriften „De Muiderkring NV”
te Bussum verscheen in dit voorjaar een
boekje van P. A. de Boer, dat onder de
titel ,.a Steringa Idzerda” een beschou
wing wijdt aan de in Weidum als dok-
terszoon geboren pionier van de radio
omroep. Het boekwerkje biedt voor lief
hebbers veel technische gegevens uit de
beginperiode van de radio-omroep, die
door het pionierswerk van ingenieur
Hanso Henricus Schotanus Steringa
Idzerda (18851944) gestalte kreeg. Hij
bouwde voort op de techniek van de
radiotelefonie, die op haar beurt weer
rustte op de draadloze telegrafie, waar
van de eerste geslaagde proefnemingen
uit de jaren van de laatste eeuwwisse
ling dateren. Idzerda, of kortweg Idz, zo
als hij zichzelf bij voorkeur noemde,
heeft de eerste omroepuitzending in ons
land samengesteld, gepropageerd, tech
nisch mogelijk gemaakt door construc
tie van de apparatuur en tenslotte ook
zelf aangekondigd en metterdaad uitge
zonden. Als pionier was hij dus pro-
grammasamensteller. propagandist, zen-
derbouwer, omroeper, zenderexploltant
en tevens directeur van een fabriek van
radiotoestellen. Deze combinatie van
functies is door hem vijf jaar volgehou
den. Het was een fanatieke strijd op
vele fronten. Steeds moesten er nieuwe
technieken warden toegepast om de uit
zendingen te verbeteren, moesten de luis
teraars worden opgewekt hem financieel
te steunen, moesten kunstenaars worden
gezocht om voor zijn microfoon op te
treden, vragen van luisteraars beant
woord, programma’s aangekondigd en bo
ven alles de produktie van de NV Ne
derlandse radio gestimuleerd warden.
Het is moeilijk geweest het begin van de
radio-omroep te signaleren, maar dank
zij het scherpzinnige speurwerk van de
heer N. Tj. Swierstra, is de adverten
tie ontdekt in de Nieuwe Rotterdamsche
Courant van 5 november 1919 onder de
zwierige titel „Soiree Musicale” wordt
het eerste omroepprogramma per ad
vertentie aangekondigd. Het is een lied
jesprogramma met als eerste: Turf in
je ransel!” Iedereen, die in het bezit
is van een eenvoudig radio-ontvangtoe-
stel kan deze muziek rustig thuis be
luisteren” staat er bij. Nederland had
duidelijk een voorsprong. Duitsland be
gon pas op 1 sept. 1922, de BBC in
Engeland op 14 nov. 1922. In de Ver.
Staten waren in 1920 reeds verschil
lende zenders actief. Zoals reeds eer
der gezegd, is de apparatuur, waarmee
werd uitgezonden, nog geheel intact en
„bedrijfsklaar” In ’t postmuseum aanwe
zig. Idzerda was een zeer bekwaam tech
nicus. Na het behalen van een inge-
nieursgraad in Bingen ging zijn belang
stelling vooral uit naar alles wat met
de radio verband hield. Aan de officiële
openingsdatum van 6 nov. 1919 is een
periode van proefnemingen voorafge
gaan.
De zender van Idzerda kreeg de roep
letters PCGG. Zonder moeilijkehden
ging het niet. De machines werden zelfs
gedurende enkele weken ,aan de helling’
gelegd vanwege het doordringend geluid,
waar buren zich over beklaagden.
Reeds in 1920 bestreek PCGG geheel
Nederland en zelfs een gedeelte van En
geland, Denemarken, Duitsland, België
en zelfs Frankrijk. Idz werd het idool
van duizenden radio amateurs. De redak-
tie van Radio-nieuws verleende hem in
1922 de ere-titel van Groot-omroeper.
Een ingezonden stuk beschrijft hem als
„onze machtige” en geeft van hem de
Al hang ek nou en dan
oer ’t fjild in tichte dize
’t riden jouns min to dwaen
wynmoanne mei dochs priizge
gjin birjocht 'stoarm op til
like min froast forwachting
wiken oanien blokstil
wynmoanne alle achting.
Depresjes fier üt sicht
Timpretür fyftjin graden
sa’n moanne sil allicht
lang as rekord biprate-n
Hy foei der wakker yn
en elk neamt it tofreden
gjin wetter by de wyn
Ta tank jen alle reden.
Justermoarn wie it dan einlings sa
fier, dat it earste eksemplaer fan it Gea-
kundeboek fan Wünseradiel offisieel oan
bean wurde koe oan it gemeentebistjür
fan Wünseradiel. It gemeentebistjür hie
destiids it inisiatyf nommen, al soe it let
ter in Fryske Akademy-ütjefte wurde
ünder lieding fan de Südwesthoeke-kom-
misje yn opdracht en ünder gearwur-
king fan it Geakundich Wurkforban.
It boek waerd printe en ütjoun troch A.
J. Osinga N.V. to Boalsert.
Boargemaster A. Oosterhoff fortelde,
dat op 17 maeije 1955 foar it earst kon-
takt socht wie mei de Fr. Akademy. De
hear dr. W. Kok, doedestiids direkteur
wie daliks enthousiast. Hy skreau as dé
kopy nou mar gau ynkaem, dan soe it
boek yn 1965 allicht wol ré wêze kin-
Verschijnt in: Bolsward, Baarderadeel, Hennaarderadeel, Hindeloopen, Wonseradeel, Workum en
adverteert, dat er zondag alléén uitge
zonden wordt „indien er voor 16 jan.
1921 minstens 100 adhesie-betuigingen
zijn ontvangen”. De volgende medede
ling is gelukkig erg sportief: „Het aan
tal adhesiebetuigingen overtrof verre de
bescheiden eis.”
In augustus 1921 heeft Idz weer iets
origineels. Onder de slagzin „Toont uw
goede wil. Anders wordt de ether stil”
wordt een radiomuziekfonds onder de
aandacht gebracht. Hieruit blijkt, dat
hij f 5000 nodig heeft voor de voort
zetting van Radio muziek”. Op een be
paald moment was de „Machtige” he
vig vertoornd over de onvoldoende fi
nanciële steun en staakte gedurende een
week de orkestuitzendingen. Toen er in
Engeland een beroep op de luisteraars
werd gedaan Idzerda te steun
bracht die het voor die tijd niet onbe-
langrijae bedrag op van L 750. In 1923
werd De Nederlandsche Omroep” opge
richt. Voor f 1,50 kan men lid worden.
Er werd het volgend feestlied op ge
maakt:
In Doorn trouwt een Duitse Keizer,
Ontdaan van Kroon en maarskalkstaf
In Luxor dringen archeologen
Begerig in een koningstraf
Maar al die wonderen hier beschreven
Die halen niet bij ’t geen geschiedt
Door stoere werkkracht in het Haagje
Waar Idzerda zijn oinroep schiep.
De omroep is er! Voortgekomen
Uit Nederlandse industrie
PCCrG gaf hier een voorbeeld
Van ongedempte energie
Daar wordt gegrepen in de snaren
Gezongen of een mop verteld
En mijlen verder glund’ren hoorders
Wier aantal duizendtallen telt.
In juli 1924 begon Idzerda vol goede
moed een serie Kurhausconcenrten. Om
voldoende financiële steun te verwerven
liet hij foldertjes drukken „Zuilen we
eens van rol verwisselen? Wilt gij eons
zenden, terwijl wij ontvangen?” Toch
was dit het begin van het einde. De Kur-
hausconcerten hebben teveel van de fi
nanciële krachten van Idzerda gevergd.
Dit leidde tot liquidatie van de Ned.
Radio Industrie. Een wat triest slot, dat
echter niets afdoet van de grote beteke
nis van Idzerda als pionier.
Een draaiorgel door het dorp, attrakties voor de kinderen, attrakties voor de
klanten, zij verhoogden de feestvreugde rond de heropening van de Sparwinkel
te Oosterend. Woensdagavond kon men de zaak bezichtigen. De chaos van de
laatste weken was in enkele dagen tijds herschapen in een moderne zelfbedienings
winkel, waar alle artikelen weer smaakvol liggen uitgestald. De oppervlakte is
uitgebreid tot 80 m2, waarmee de winkel één van de grootste kruidenierszaken
in de omgeving is geworden.
,,’t Is een sprookje”, merkte de eigenaar H. de Jong terecht op. Overigens niet
om zich zelf te prijzen, maar meer alle mensen, door wie dit sprookje werkelijkheid
was geworden: fa. Minks te Gorredijk, aannemersbedrijf Veenstra, schildersbedrijf
Posthuma, smederij Bosgra, de technische dienst van D. P. Houtsma, allen te
Oosterend, zij maakten er in samenwerking met de heer De Jong een prachtig
geheel van. Ook van de kant van de klanten kreeg „Spar-De Jong” alle mede
werking. Voor de toekomst heeft hjj bepaald geen zorgen. Het dorp Oosterend
gaat zich uitbreiden en in een groeiend dorp behoort de middenstand mee te gaan.
Welnu, deze winkel, die al twee keer eerder door de fam. De Jong werd verbouwd,
kan aan de hoge eisen van de moderne klant ruimschoots voldoen.
Foto Boersma - Pingjum
ne. Dit foei it gemeentebistjür slim óf.
It die bliken, dat it in tikflater wie
en dat it wêze moast 1956Nou is it
lykwols al 1969! It is mei it ta stan
kommen fan dit boek net sa flot gien
as men wol hope. It wie in hiele toer
gaedlike meiwurkers to finen. De kopy
moast oanpast wurde, hwant ien mei
oar waerd der fierstentofolle skreaun.
Der kaem pas goed gong yn de orga-
nisaesje, doe't de Südwesthoekekommis-
je syn skouders der mei ünder sette. Dat
wie yn 1964. De Fr. Akademy hie doe
al erfaring opdien mei it Waldwurk en
de opset fan de Waldrige. Mei stipe fan
Z.W.O. koe nou ek yn de Südwesthoe-
ke in rige boekwurken opset wurde. Der
binne oant nou ta al fiif forskynd.
It earste diel „Makkum, sier en sied”
wie mei in healjier al ütforkoft. Doe fol-
ge „Makkum en de Westkust van Fries
land, de Hindelooper Wooncultuur en
boeken oer Warkum en Drylts.
Yn 1960 hie yntusken it Geakundich
Wurkforban al in opset makke. Der wie
ne 15 meiwurkers, dy’t har wurk yn-
stjürden. Acht yn 1964 en 7 yn 1965.
Tsien diene dit sünder illüstraesjes en
dat'ferge dus ek wer gans wurk. Sa
koe men pas yn ’e hjerst fan 1965 oer
de einredaksje gear. Sünder foto’s soe it
boek yn earste opset 303 siden great
wurde. Doe’t de kopy binnen wie wie
it al sa’n 583 siden. It waerd gans
ynkoarte, oan’t 412 siden, dêr’t dan de
foto’s noch by komme. Yn 1967 wie de
tekst fan it boek kompleet, mar dy moast
doe noch neisjoen wurde op de stave-
ring. It boek hie al salang ünderweis
west, dat ek de tekst oanpast wurde
moast. It boubidriuw fa. Schakel kaem
yn it haedstik oer de yndustrialisaesje
b.g. earst net foar. Dit bidriuw hie wylst
men mei it boek dwaende wie lykwols
sa syn wjokken ütslein, dat it perfoarst
net mist wurde koe. En sa wie der wol
mear. It boek bifettet ek in mapke mei
in prachtige kleure grounkaert, en in
geakundekaert en in bléd mei alle wa
pens en flaggen. Dr. J. J. Spahr v. d.
Hoek, dy’t de einredaksje hawn hat, sei
tige wiis mei dit boek to wêzen. Der stiet
fan gans wittenskiplike meiwurkers
gans nijsgjirrich materiael yn.
Dr. Bakker fan Ysbrechtum, dy’t it ear
ste eksemplaer oerlange oan boargemas
ter Oosterhoff wiisde efkes op ünderska-
te aspekten fan it jier 1869, dus nou
krekt 100 jier lyn. Wünseradiel hie doe
19 iepenbiere skoallen en 5 kristlike.
Der wie gans earmoede: 12% pet. waar
den it hiele jier of in part derf an troch
de gemeente ünderhalden, nochris 12%
pet. troch de tsjerke en oare ynstellin-
gen. Meielkoar wie dus in fjirde part
fan de bifolking earmlêstich. De gemeen
te klage oer to min jild, mar dochs hald-
de men yn 1969 noch hwat oer. De yn-
komsten fan de gemeente wiene yn dat
jier f 100.938,71% en de ütjeften
f 94.122,25%, alles op ’e heale sint óf i
ütrekkene! Gjin wünder it jier 1869
stie as tige gunstich bikend: „zeer be
vredigend, goed geslaagd, weinig scha
delijk gedierte”.
De prizen wiene wer heger as it foar-
geande jiers. Der wiene yn de gemeente
doe 27 bakkers en 130 herbergen en
tapperijen. De Bütenlanske hannel wie
bést. Der waerden üt Makkum wei
1.628.645 dakpannen ütfierd nei Ham-
boarch, it jier dêrfoar seis 2,4 miljoen
dakpannen. De provinsu'le feanderijen
koene it net oan. Der moast noch 28.000
HSg.
Ba
i-
L
W -
DINSDAG 28 OKTOBER 1969
