Rapport Sudergoa wijst
nieuwe
wegen
katoen 1970
Kindermode
in
Gabe Skroar
I
De toekomstige ontwikkeling van de
Zuidwesthoek van Friesland
Drs. P. Groot schreef lijvig rapport
in
Ill
II
I»
llllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll
N
llllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll
Afscheids-
II
groet
II
Fan de Mart iny loer
Vignet op de auto
Actie zwembad
II
Meer psychiatrische
ver p 1 eeghuizen
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
Verschijnt in: Bolsward, Baarderadeel, Hennaarderadeel, Hindeloopen, Wonseradeel, Workum en Wymbritseradeel»
-
DINSDAG 24 FEBRUARI 1970
109e JAARGANG No. 15
s.
Bols-
'H
IB
streek in de
•d
Hwat haf
ós hjoed to sizzen
V.
DINGEN, DY’T HINGJEN BLIUWE
Tj de J.
Advertentieprijs: 17 ct. per mm
Ingez. mededelingen dubbel tarief
Contractprijs op aanvraag
Groter omzet, drukker zaken
Krijgt men door reclame maken
Wilt ge dat uw zaak rendeert
Zorg dan dat ge adverteert
Verschijnt
DINSDAGS en VRIJDAGS
Vltg. A. J. OSINGA n.v., Bolsward
Administratie- en Redactie-adres:
Marktstraat 13
fsl J044 Na 18.30 uur 2660 at 2335
(051571
schillende regio’s in Nederland. Er wordt
op gewezen dat het huidige regionale
beleid van de Rijksoverheid te weinig
aandacht besteedt aan de relatie tussen
regionale en nationale ontwikkelingen
en op wankele economische grondsla
gen berust.
De groei-impulsen uit het recente ver
leden in de Zuidwesthoek kunnen als
volgt worden aangeduid:
De bevolkingsgroei in de Zuidwesthoek
blijft achter bij de nationale groei; met
name de plattelandsgemeenten laten ’n
bevolkingsafname zien.
De stagnerende bevolkingsgroei wordt
veroorzaakt door de grote vertrekover-
schotten van de laatste decennia.
In verschillende gemeenten van de Zuid
westhoek kan een sterke veroudering van
de bevolking worden geconstateerd.
werkgelegen-
dat het aan-
Twee speelpakken ontworpen door Bar
bara Farber in soepelzachte katoenen
scrubbed denim, onverslijtbaar en pro
bleemloos in de was.
De jongen draagt een oranje mouwloze
overall met ritssluiting. De halfronde
opgenaaide zakken zijn oranje en beige
gestreept. Ook in de combinatie blauw-
beige verkrijgbaar.
Het speelpak van het meisje is beige,
met oranje strepen. De halfronde zakken
zijn afgezet met een oranje bies. Schou
ders en korte mouwen zijn ook oran
je. Ook dit model, met rissluiting, is
verkrijgbaar in beige met blauw.
Op de voorgrond: mouwloze vesten voor
hem en voor haar gecombineerd met
lange broek of bermuda, 't Meisje heeft
’n koordgamering aan de zijkanten en
knopen van voren. De jongen heeft ook
aan de zijkant van de broek een koord
garnering. Verder twee grote zakken op
het vest en op de rug een ritssluiting.
Staande: een tweedelig matrozenpak met
grote platliggende kraag, koordgarne-
ring en opgestikte zakken.
Voor deze drie modellen koos Barbara
Farber katoen omdat het luchtig is, ab
sorberend, prettig om te dragen en sterk.
De stof is scrubbed denim in blauw of
steenrood.
Het voorjaar kwam
Een vergeten rijk
Veranderde
In voorjaarslijk.
Door sneeuw bedekt
Een oude schuur
Als afscheidsgroet.
In een zonnig uur.
Haast speels tot aan
Het laatste uur
Opgelost door het
Zonnig vuur.
Een elfen-schaar
Van koning Winter
Dwarrelende sneeuw
Gelijk een vlinder.
Een sprookjeswereld
Dreef voorbij
De wit bekroonde
Bomen rij.
Abonnementsprijs f 4.00 p. kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
Men kin de minsken bioardielje nel
de dingen, dêr’t se foar yn de rige
stean geane.
a1 in kear of hwat haw ik hjir en der
de opmerking makke, dat de priis fan it
nüngda kréft- of koartfoer, meast as
koekjes of brokjes.yn it Suden fan it lan
in daelder of twa goune soms, leger
lei dan hjir. En stéfést krige ik dan as
andert, dat dit kaem omt hja tichter
by Rotterdam sieten, folie mear bargen
en hinnen hiene, sadat hja ek simmer-
deis in fikse ófset hienen en dêrneist ien
koöperaesje, omdat de boeien dér meast
1
d,
)7
K
,1c
u
te
u
je
.v.
to
iel
id
.st
en
de
ta
e-
a-
1J-
j-
in
li
ft
et
1-
ij’
ir
ti-
’t
■n
i-
kere voorkeur uitgesproken.
Aanbevolen wordt over te gaan tot de
instelling van een streek-economische
dienst, een streek-onderwijsdienst en een
streekrecreatiedienst.
Aan de democratisering zal in het ka
der van de streekontwikkeling daarom
grote aandacht moeten worden besteed.
Op verschillende van deze facetten, voor
een groot deel van ons lezersrayon van
overgroot belang, hopen we in ’n aan
tal artikelen in de kamende maanden na
der terug te komen.
Nog deze week zullen alle auto’s
Bolsward en daarbuiten
Het rapport behandelt de region, pro
blemen van de Zuidwesthoek van Fries
land, een streek welke aan de noord
kant ruwweg wordt begrensd door
de Rijksweg 43 van de Afsluitdijk tot
Joure en aan de west- en zuidk. door
de IJsselmeerkust van Lemmer tot de
Afsluitdijk. Dit gebied heeft een totale
oppervlakte van omstreeks 72.000 ha. en
telt plm. 90.000 inwoners. Dit inwoner
tal woont in meer dan 100 woonker
nen v. zeer uiteenlopende grootte, waar
van er slechtes 7 een inwonertal van
meer dan 2000 tellen.
De bevolkingsdichtheid per km2 is voor
Nederlandse begrippen vrij gering n.l.
133 inwoners per km 2. (geheel Ne
derland 379 inwoners per km2).
Als strategische indicaties van de re
gionale problematiek van de Zuidwest
hoek worden genoemd de inkomensach
terstand p. hoofd van de bevolking, ver
geleken met het nationale gemiddelde
en het incompleet leefmilieu, samen
hangend met de geringe urbanisatiegraad
van het gebied.
Ten aanzien van de inkomensachter
stand wordt geconstateerd dat het ge
middeld inkomen per hoofd van de be
volking in de Zuidwesthoek tussen 1950
en 1963 is gedaald van 87 pct. van het
nationaal gemiddelde tot 77 pct. van
het nationaal gemiddelde.
Ten aanzien van het incomplete leef
milieu wordt gewezen op het ontbre
ken van een stedelijk milieu in de streek
of op korte afstand daarvan.
Op basis van een analyse van het tot
dusver gevoerde regionale beleid wordt
gepleit voor gedifferentieerd onderzoek
v. de ontwikkelingskansen van de ver-
fan ien kleur binne. Ik leau, dat alle
trije argumenten in kearn fan wierheit
hawwe, mar it bliuwt yn myn efterhol-
le hingjen, dat it foer hjir net goedkeap
is en dat it mooglik wêze moat om de
situaesje op dit punt In stik to forbet-
terjen. Yn dy miening waerd ik in wike-
mannich lyn bifêstige troch it jierfor-
slach fan de Oankeapkoöperaesje fan de
ABTB yn de Noardeastpolder. Deryn
skriuwt it bistjür:
„Wij zijn tot nu toe erg gelukkig met
de eigen veeyoerfabrikage. Een regel
matige prijsvergelijking bewijst ons, dat
we het prijspeil van het zuiden van Ne
derland evenaren. De C.L.O.-controle-uit-
slagen met als resultaat: klasse I: uit
muntend, bewijst dat dit niet ten kos
te van de kwaliteit gaat!”
Nou is de polder al efkes tichter by
Rotterdam as Fryslan, mar net folie
en mei hinnen en bargen sitte hja ek
gunstiger. Derby hawwe hja foardielen
yn de greatte fan de bidriuwen en de
goede lizzing fan de pleatsen oan hur-
de wegen. El: binne der gjin aide relaes-
jes mei doarpsfoerkeaplju, famyljele-
den of goekunde. De polderboeren kin-
ne goed rekkenje en sitte har bistjür
en bihearder wol op ’e lepel, jo hoe-
ge der net mei moaije praetsjes oan to
kommen. Sa binne hja nou drok dwaen-
de om de beide koöperaesjes (ABTB en
Cebeco) byinoar to bringen.
As dit slagget. hoege wy tonei net mear
üs óf to setten tsjin it suden fan it
lan, mai kinne wy yn de polder tichte-
gertogere omvang in de Zuidwesthoek
dan in Nederland.
Het effect van deze afwijking kan wor
den geconstateerd in de afname van de
beroepsbevolking van de
periode 19471967.
Met betrekking tot de
heid kan worden gesteld
tal arbeidsplaatsen m de agrarische sec
tor van de streek tussen 1947-’67 aan
zienlijk is gedaald. Tot 1980 kan een
afname worden verwacht tot plm. 4500
arbeidsplaatsen.
Ten aanzien van de industriële werkge
legenheid doet zich een sterke concen
tratie voor in de stedelijke gemeenten
van de streek.
De dienstensector in de Zuidwesthoek
vertoont een belangrijk lager groei-in-
dexcijfer (107) dan het vergelijkbare na.
In verband met het nog steeds toene
mend tal geestelijk gestoorde bejaar
den, voor wie opname wordt gevraagd,
heeft de stichtingsraad van de „Stich
ting Nieuw Toutenburg”, die een tehuis
exploiteert te Noordbergum voor hen, die
bijzondere hulp behoeven, in principe be
sloten tot de bouw van twee psychia
trisch geriatrische verpleegtehuizen met
elk 225 bedden te Leeuwarden en te
Sneek.
Er zullen zo spoedig mogelijk voorbe
reidends stappen worden genomen, die
tot verwezenlijking van de plannen kun
nen leiden. Tot deze voorbereidende stap
pen zal ook behoren het plegen van over
leg over coördinatie, spreiding, taak
verdeling en dergelijke met hen, die zich
op hetzelfde terrein bewegen.
De stichtingsraad geeft de voorkeur aan
het bouwen van enkele nieuwe tehui
zen boven uitbreiding van de bestaan
de inrichting te Noordbergum, omdat
deze inrichting dan te massaal zou wor
den, de excentrische ligging voor de be
zoekers steeds bezwaarlijken wordt, het
personeel van steeds grotere afstand zal
moeten komen en dus moQilijker aan
getrokken zal kunnen worden en de af
stand tot klinische centra een steeds gro
tere rol zal gaan spelen.
De keuze viel op Leeuwarden en Sneek
als vestigingsplaatsen, omdat de nood
in Leeuwarden en in de Zuidwesthoek
relatief het grootst is. Bovendien waar
borgt plaatsing van de nieuwe tehuizen
in een grotere plaats samenwerking met
een algemeen ziekenhuis en een psychia
trische afdeling, hetgeen van wezenlij
ke betekenis is gebleken.
De behoefte aan bedden voor verple
ging van geestelijk invalide bejaarden is
in Friesland groot. Zelfs de meest opti
mistische verwachtingen komen nog
steeds op ongeveer 1200 bedden. In het
ongunstigste geval is de behoefte zelfs
geschat op 2700 bedden. Beschikbaar of
binnenkort beschikbaar zijn 620 bedden,
te weten in Nieuw Toutenburg 280,
Talma Huis Veenwouden 170, Bertilla
Drachten 60. Nieuw Lindenoord Wol-
vega 50, Bloemkamp Bolsward 60.
de kij gefaren meibringt.
Slakkemoal en super bringe beide ek
oare needsaeklike stoffen mei, binam-
men slakkemoal mei syn magnesium,
mangaan, cobalt ensfh.
Graech soe ik hjir pleitsje wolle foar
in reedlik fosfaat-gebrük dat op klaei
mei super en slak, mar op de lichte grou-
nen mei slakkemoal in kostlike mest
stof hat. Boppedat is de priis fan it fos
faat tige gunstóch. Yn de leste tsien jier
is der sahwat 1 persint per jier by-
komd, dat mei dus gjin namme ha. Trou
wens de stikstof bliuwt ek op in leech
peil sitten. Dat sil wol mei de reden
wêze, dat dit artikel net sakke is yn
kolo’s. En fanseis it lit him daliks sjen.
Foar de kundige boer, dy’t de hegere
opbringst fan swier bimeste perselen óf
op tiid ünder de kij óf op in krekte
wize wit to biwarjen, sit by de priis-
forhaldingen fan hjoed noch in bilang-
ryk foardielyn heger kunstmestgebrükt.
Mar dan deskundich opset en net al
linnich de stikstofsek brüke. Dat is li
ke funest as al to faek mei jarre op
itselde lan komme, sünder fosfaat. Sok
lan wurdt dan jier ta jier minder en
hyltyd mear stikstof. Sok lan wurdt
freget omdochs noch hwat to liken
plondere en bidoarn. Mei kali kin it
hjir hiel hwat lije troch de grounaerd,
de jarre en de dong, mar it fosfaat kin
in goede boer net misse.
in
moeten zijn
voorzien van een vignet, druk zwart op
geel, prijs f 1.per stuk. Aantal
5000. Wij vragen alle garagebedrijven,
benzinehouders, tankstations aan deze
actie te willen meewerken. Onze op
zet: „er komt geen auto weg uit Bols
ward of hij heeft een vignet op de ach
terruit.”
Het rapport, dat drs. P. Groot in opdracht van de Stichting Sudergoa heeft uit-
jebraeht, is bepaald geen vlugschrift en het is ook niet zomaar uit de lucht
komen vallen.
De problematiek van de Zuidwesthoek van Friesland op onderscheiden terrein
la het laatste decennium reeds enige malen onderwerp van studie en onderzoek
geweest. (E.TJ.F.-rapport, struktuurschets van het Merengebied, P.P.D.-nota om
trent de ruimtelijke ontwikkeling van het Friese platteland).
Hoewel de gegevens hierin verwerkt tot op zekere hoogte hun bruikbaarheid
hebben bewezen, kon toch niet gesproken worden van een algemene aanpak,
waardoor een duidelijk perspectief voor het streekbeleid ontstond. Daar komt
nog by dat er de laatste jaren nogal wat nota’s zijn verschenen, die voor onze
regio ook van belang zijn, zoals o.a. de nota „het Noorden op weg naar het jaar
2000” en de nota „Ontwikkeling Noorden des Lands”.
Om nu al deze zaken eens met elkaar in verband te brengen, te analyseren en
ran kommentaar te voorzien, besloot de Stichting „Sudergoa”, in overleg met de
gemeentebesturen, tot het laten samenstellen van een rapport over de Zuidwest
hoek van Friesland.
Niet in de laatste plaats wil het rapport aan het rechtespersoonlykheid bezittend
lichaam „Zuidwest Friesland” bouwstenen aandragen om te komen tot een dis
cussie en gedachtenvorming omtrent de taakstelling en het groeiperspectief van
de Zuidwesthoek van Friesland.
parken van beperkte omvang en aan de
ontwikkeling van het tweede woning-
bezit.
Als alternatief voor het huidige plano
logische beleid van de provincie zou ge
dacht kunnen worden aan de uitbouw
van een streekstad Sneek-Bolsward.
Als basiselementen voor een adequaat
woon- en leefmilieu warden genoemd ’n
hoge kwaliteit van het woonmilieu, een
zo hoog mogelijk niveau van voorzie
ningen op bereikbare afstand, recreatie
ve voorzieningen en snelle en frequen
te vervoersmogelijkheden binnen de
streek.
Op basis van het geraamde inwonertal
in 1980 en rekening houdend met te
vervangen woningen wordt de maxima
le behoefte aan nieuwe woningen tot
1980 geschat op 5000. Gepleit wordt
voor de oprichting van een bouwteam.
Op basis van de verwachte ontwikke
ling in de gebiedsdelen van de Zuid
westhoek wordt ’n voorzieningenpakket
voor de streek aangegeven. Een streek
beleid op sociaal-cultureel terrein zal
noodzakelijk zijn.
Het scheppen van een stedelijk milieu
In de Zuidwesthoek wordt als een be
langrijke stimulans voor de streekont
wikkeling aanbevolen.
Een efficiënte streekarganisatie wordt
als een belangrijke voorwaarde voor
de streekontwikkeling gezien, In dit ka
der wordt gepleit voor een reorganisa
tie van de huidige bestuurlijke inde
ling van de Zuidwesthoek, mede om tot
een meer uniforme dienstverlening van
de gemeenten te komen. Als mogelijke
oplossingen worden genoemd:
handhaving van de huidige situatie en
een grotere samenwerking in het orgaan
„Zuidwest Friesland”, beperkte samen
voeging tot 4 of 5 gemeenten, districts-
of gewestvorming of het vormen Van
één streekgemeente.
Voor de laatste 2 oplossingen wordt door
de samensteller van het rapport een ze-
by sjen, hoe’t it moat en kin Lit üs
hoopje, dat it ek yn Fryslan hoe lan
ger hoe mear slagje wol om it krêft-,
foer op de priis to bringen, dy’t op oare
plakken ek jildt.
Foar de oankeap fan kunstmest wie it
öfroune jier grif net gunstich. Mei de
stikstof wie it wol aerdich, allinnich de
CAF sakke in pear prosint, mar mei de
wichtige fosforsürmeststoffen wie it it
foargoed mis. De frjentsjerter Lanbou-
koöperaesje (FLC) sakke fan 916.865
kilo nei 747.418 kilo. By de CAF waerd
mear slakkemoal forkoft (283.958 ki
lo) mar net minder as 1.259.856 kilo
super minder.
In lytse miljoen kilo minder fosforsür-
mest allinnich al by de CAF.
Ek yn de polder wie 14 persint minder
fosfaat struid, mar tagelyk bilangryk
mear gearstalde meststoffen, sadat hjir
de rekken minder düdlik is. Wol stiet
fêst, dat der oer de hiele liny minder
fosfaat brükt is. Ik achtsje dit net in
goed ding. Wol sille der hjir en der stik
ken lan wêze, dy’t in jiermannich mei
minder fosfaat ta kinne, mar oer it al-
gemien is it krekt it fosfaat, dy’t it yn-
tensive buorkjen yn it goede spoar hél
de moat. It fosfaat is like ünmisber as
de stikstof, mar hja is biskiedener fan
aerd. Stikstof jowt daliks gers, djipgrie-
ne kleur en glans, mar it fosfaat jowt
in tichte seadde, folie ündergers, fyn
hea en by it nijgers aerdich hwat
klaver. Sünder fosfaat wurdt de frucht
to geil en to flanterich, hwat ek foar
tianale groei-indexcijf (129). In de ste
delijke gemeenten benadert de toena^
me van de dienstensector de nationale
toename.In de gehele streek is de stu
wende dienstensector sterk onderverte
genwoordigd.
In verband met de hoge vertrekover-
schotten is de arbeidsreserve in de Zuid
westhoek steeds laag geweest. De ge
meente Sneek vervult een belangrijke
werkfunctie voor de gehele streek (bij
na 70 pct. van de pendel op Sneek is
afkomstig uit de gemeenten van de
Zuidwesthoek).
Op basis van deze ontwikkeling wordt
voor de gehele Zuidwesthoek een inwo
nertal geraamd van 98.000 in 1980.
De ontwikkeling van de gemeente Sneek
is volgens drs. Groot een belangrijke
groei-impuls voor de gehele Zuidwest
hoek. Vermelde gemeente zal moeten
fungeren als scharnierpunt voor de ont
wikkeling van de streek.
Aanbevolen wordt andere, in beginsel
aanwezige groei-impulsen (b.v.
ward) verder te ontwikkelen.
Ten aanzien van de economische struc
tuurverbetering wordt gewezen op ge
ringe industriële verscheidenheid van de
Zuidwesthoek, op de overheersende po
sitie van het kleinbedrijf en op het ont
breken van industriële niveauverhoging.
Met betrekking tot het onderwijs wordt
aanbevolen grote aandacht te besteden
aan de doorstroming naar het v.w.o.
(voorbereidend wetenschappelijk on
derwijs). Een streekonderwijsraad zou
goede diensten kunnen bewijzen bij het
onderzoek, de coördinatie van initiatie
ven en de stimulering terzake van de
doorstroming.
De recreatieve ontwikkeling van de
Zuidwesthoek noemt het rapport van
toenemend belang. Aanbevolen wordt, op
basis van de structuurschets voor de re
creatieve ontwikkeling v. 't Friese Me
rengebied, tot grotere concentratie van
recreatieve voorzieningen te komen. Ook
aan de organisatorische aspecten van de
recreatieve ontwikkeling zal grote aan
dacht moeten warden besteed; de stich
ting van een streek-recreatiebedrijf ver
dient volgens de samensteller, nadere
overweging.
In de komende jaren zal de Zuidwest
hoek, voor de verdere ontwikkeling,
goeddeels op zichzelf aangewezen zijn.
Dit houdt in dat vanuit de streek ge
zamenlijk gewerkt zal moeten worden
aan de bestaande groei-impulsen. Een
De leeftijdsgroep van 25—44 jaar is van .overloop’ uit de Randstad Holland naar
het gebied valt voor alsnog niet te ver
wachten. De mogelijkheden voor een
woonfunctie van de Zuidwesthoek die
nen in dit licht te worden bezien.
Ten aanzien van de interne, ruimtelij
ke ontwikkeling van de streek wordt ge
wezen op de potentiële groeimogelijk
heden, enerzijds van de gehele noord
rand van het gebied (de lijn Makkum-
Bolsward-Sneek), anderzijds op de ont
wikkeling van Lemmer aan de zuidrand
van het gebied. In deze regio’s kan
de sterkste bevolkingsontwikkeling wor
den verwacht. Het tussenliggende plat
telandsgebied biedt goede mogelijkheden
met betrekking tot de recreatieve ont
wikkeling. Aanbevolen wordt met be
trekking tot het platteland in de Zuid
westhoek aandacht te besteden aan de
dorpssanering, het scheppen van natuur-
Bolswards Nieuwsblad
fcx. «r at
w
