downs
Zuidwesthoeks
Ups
en
in
bevolking
Aktie Zwembad
f
B
7
g
I
B
I
t
De groei-ïmpulsen uil het recente
verleden
r
i
I
•B
9
Fan de Martinytoer
A.M. Wijbenga bitin-
king 18 sept. 1970
DE ROMMELMARKT EEN GEWELDIG SUKSES
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
B
B
B
B
B
i
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
DINSDAG 17 MAART 1970
]0f)e JAARGANG No. 21
f*
Foto Steggerda
TINK DEROM HWERT IT
HINNE GIET
nou in
T. de J.
Advertentieprijs: 17 ct. per mm
Ingez. mededelingen dubbel tarief
Contractprijs op aanvraag
Abonnementsprijs f 4.00 p. kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
Verschijnt
DINSDAGS en VRIJDAGS
Vltg. A. J. OSINGA n.v., Bolsward
Administratie- en Redactie-adres:
Marktstraat 13
Tel. 2044 - Na 18.30 uur 2660 of 2335
(05157)
19604-1965
(’60 is 100)
106.3
97.6
100.0
113.56
96.4
99.2
95.4
o
o
o
Bolsward
Hindeloopen
Sneek
Wonseradeel
Wymbritseradeel
Workum
Zuidwesthoek
Qp grond van de
kaem wer yn swang en kear op kear
drigen de leden büten de stringen to
gean as de organisaesjes net füler fan
wegen kamen. Troch it ledeforlies en
de driigjende wylde stakingen binne de
koplu op in oare taktyk oergien.
Earst Kloos, doe Mertens, sprekke nou
fan har óf en wegerje langer yn de sin-
trale oerlizorganen mei to spyljen. De
bisetting fan fabriken is de folgjende
fase, de wylde stakingen mei Fré Meis
as foarman krije yn brede arbeiders
kringen hoe langer hoe mear sympathy.
De methoaden yn it leanoerliz devaluear-
je mei de dei. Kollektive kontrakten
wurde midden yn de perioade forbrut-
sen, swarte leanen Onder allerlei Dam
men êftwongen en nlje easken fan de
iene dei op de oare yntsjinne. Dizze ra-
dikalisearing, net sunder driging fan ge
welf, forseart de redelike oerlizbasis.
Wy sille yn de kommende jierren wol
Onderfine ta hokfoar situaesje dit be
de sil. Mar greate bilangen stean op it
spul.
Dy’t miene soe, dat der gjin forb&n bi-
stean soe tusken de Maagdenhuisbezet
ting, de Beverwijkse Kweekskoalle.
affaire, de striid om artikel 8 üt de
wet-Roolvink en de situaesje op agra-
rysk terrein forsint him. Alle dagen Ut
radio en t.v. sjen hoe’t de lju har tjirg-
je en hoe slop de oerheit hjirop rea-
geart. Hwat by de gewoane boarger liedt
ta proses en boete, dat lit men stil ge
warde as it studinte of M.O. learbngen
oangiet. Hja forpeste de Dam, hja mo-
lesteare de boarger, hja hune de po-
lysje en hja binne foar de t.v. de mo
derne helden. As it forkeard ófrint, hear-
1960
131
59
155
1797
1377
336
6888
groep: in de Zuidwesthoek treft men een
relatief geringer aantal personen in de
leeftijdsgroep 2544 jaar aan.
Het effect van deze afwijking kan wor
den geconstateerd in de afname van de
beroepsbevolking van de gehele streek
in de periode 19471967. Gedifferenti
eerd naar gemeenten doet zich in de
plattelandsgemeenten een duidelijke af
name voor, in de stedelijke gemeenten
een toename van de beroepsbevolking.
Bolswarils Nieuwsblad
Wymbritseradeel.
Het In 1959 verschenen rapport over Zuidwest Friesland van het Economisch-
Technologlsch Instituut voor Friesland bevat een struktuurbeeld, op basis van
fen uitgebreide empirische beschrijving, van de situatie in de Zuidwesthoek, voor
een deel ook gezien in historisch perspektief. Dit struktuurbeeld is gebaseerd op
cjjfers van de periode 1947-1955 en doet aldus wat verouderd aan.
In het derde hoofdstuk van zijn studie over de Zuidwesthoek noemt drs. Groot
een aantal recente ontwikkeUngen van de Zuidwesthoek en gaat hij na in hoeverre
deze ontwikkeUngen het struktuurbeeld van de Zuidwesthoek veranderen.
Het mag nu wel algemeen bekend worden verondersteld, dat de Zuidwesthoek
één van de typische gebieden in Nederland is, welke worden gekenmerkt door een
geringe bevolkingsgroei. De aanduiding welke voor deze gebieden wel wordt ge
bruikt is die van expulsiegebieden, een aanduiding welke er op wijst dat vermelde
geringe bevolkingsgroei niet wordt veroorzaakt door een laag geboortecijfer, noch
ook door een relatief hoog sterftecijfer maar door het permanent optreden van
vertrekover schotten.
Wie zaterdagmiddag de binnenstad van Bolsward gezien heeft, zal het
met ons eens zijn dat zo af en toe een rommelmarkt best zal gedijen. Want
het was er razend druk. Je moest over de koppen lopen. De man van
Scala had moeite met het schieten van zijn films. En het financiële resul
taat? Een bedrag van f 2512,57 kwam op tafel. Niet onverm’eld willen
we laten het optreden van onze jongerensoos VANNU, die zelf vervaardig
de tekeningen verkocht voor een bedrag van f 148,75. Graag willen wij
ons komite-lid Brandsma danken voor zijn initiatief. En met hem alle
medewerkers aan deze aktie. En als ik dan toch een bepaalde groep naar
voren haal, zal niemand mij dit kwalijk nemen, want deze groep heeft
enorm veel werk verzet. Ik bedoel de mensen van de gemeentereiniging.
Allen onze dank.
Nog steeds komen er bedragen binnen. Bestuur en rektor van het Jan
Brugmancollege boden f 500 aan. De loterij op de KRO-avond bracht
f 160 op. De oud-Bolswarders gaan rustig door en hun bedrag is inmiddels
gestegen tot ruim f 1400. De pop in Schettens en Longerhouw, met de
naam Hyke, bracht f 60,75 op. Mooi werk van Anneke, Sjoukje en Lolkje.
De aktie „straten en burgerij” loopt naar de f 40.000.
Maar de kardinale vraag is: hoever zijn we nou? Hoeveel moet er nog
komen? Voor u, geachte lezers een vraag, voor ons een weet. Maar ook
u komt dit te weten en wel op 20 maart a.s. Dan wordt het definitieve
bedrag bekend gemaakt, ’s Avonds om 20.45 uur trekt onze Schutterij
naar dra maquette. In optocht wordt deze maquette naar de Doelezaal ge
bracht. Vanaf deze aankomst zal er een non-stopprogramma gehouden
worden waaraan meewerken: de Schuttersmuziek, de Skotsploech, An
dante, de Bolbeierkapel en het duo John van Doorn. Tussen hun optreden
zullen bedragen bekend gemaakt worden, kunnen de resultaten van par-
tikulicre akties van bedrijven en instellingen kond gemaakt worden, zal
de verloting plaats vinden van onze koe, zal tussen half twaalf en twaalf
uur het eind bedrag op tafel komen en zullen we als goede Bolswarders
niet, nalaten er een stevig feestje van te maken. Want we mogen stellen:
halen we ons bedrag niet of wel, de inzet van alles is zo groot geweest dat
een feestje zeker verdiend is. Daarom: Allen op 20 maart ’s avonds om 9
uur naar de Doele. U bent van harte welkom. Ook de pers komt en naar
wij hoorden, de mannen van Scala.. Ons motto: de vrijdagavond niet alleen
koopavond, maar ook feestavond.
1950—1960
(’50 is 100)
109.4
106.2
89.0
108.4
95.1
95.8
92.0
De earste tsien jier nei de oarloch sle
ten wy mei in straf en strak oerheits-
patraan, dat needsaeklik wie om it
ütsügde lan wer üt it lijen to h'eljen.
Goedskiks of kweaskiks waerd elk der
by twongen yn dit ramt to gean, ek al
wie it düdlik ta syn skea. Sa waerden
de hieren fan hüzen en pleatsen op it
lege peil fan foar de oarloch fëstskroefd
al gie it ünderhald stikken omhe’ech en
waerd it libben in hiel ein djürder. Al
les moast wike foar de greate opjefte
de minsken wer oan work en brea to
helpen. Yn dy jierren binne ek de sin-
trale oerlizynstansjes ynsteld, dy’t mei
de regearing de greate bislissingen oer
leanen en lanbouprizen oerleinen, hwer-
by hja gjin bilissrngsrjucht hiene, al-
linnich hja koene har hearre litte. De
stichting van de arbeid, de stichting van
de landbouw kamen dertroch forgoed
yn aksje.
Foar de lanbou waerd it Lanbou-Eko-
nomysk Ynstitüt (It LEI) oprjuchte, dat
neigean moast, hwat de kostprizen fan
de produkten op redelike bidriuwen bi-
droegen en hwerneffens dan de minis
ter de prizen fêststelde, alteast der rek
ken mei halde.
In tweintich jier is op dizze wize de
ekonomyske polityk fan Nederlan fierd
en it l&n as gehiel hat er tige de fruch-
ten fan plóke. Gjin stakingen, hast gjin
rebülje en in tanimmende wolfeart foar
de measte minsken.
Lykwols it wie to moai om sa to bliu-
wen. Binammen by de wurknimmers wie
in groeijende ünfré oer it oandtel dat hja
krigen yn dy wolfeart. Hja wiene hoe
langer hoe minder to oertsjügjen, dat
dizze saek ek har bilang wie en fiel
den har misdleld. De koplu yn de „Stich
ting van de arbeid” en it sintrael oer-
liz hawwe via de arbeidersorganisaesjes
bisocht it harren leden düdlik to meit-
sjen, mar it die bliken, dat it bitrou-
wen fan mannich lid bigoun to kwinen.
Ledeforlies mei tüzenen markearde diz
ze mentaliteit. Doe’t einlings,
pear jier lyn <te f rij ore leanfoarming
syn yntré die, waerd de spjalt tusken
bistjürén en party leden noch greater.
It wurd: „bonzen” foar de bistjürders
Voor iedere door Fotoatelicr Stegger-
da, Dijkstraat 25, Bolsward, verkochte
foto (zie de etalage) wordt aan het
zwembad 50 cent beschikbaar gesteld.
Hier een kijkje op de drukke boeken
markt.
re jo de t.v. net mear oer har. Dat
de learaer yn Beverwyk, dy’t wiken lang
de held wie, nou yn in psychyatryske
ynrjochting sit, wit gjin minsk; dat de
jonges, dy’t it fjür oanstieken, net wer
yn de skoalle weromkomme, is net fan
bilang, der binne wol wer oaren, dy’t
as t.v. foer tsjinje kinne
Tusken al dit spektakel libje ek de
agrariërs. Hja hearre en sjogge dat en
gean dan wer oan it melken en fuor-
jen. Mar de molke wurdt yn prils for-
lege, de arbeider wol mei 10 persint
leansforheging gjin genoegen nirnrne, de
hieren sille dit jier wer heger wurde, de
timmerbaes en de ferver wurde in stik
djürder, de féarts hat hegere tariven
en gean mar troch. Syn koplju yn de
stichting foar de Lanbou dogge har
bést, dat sil wol sa wêze, mar hwat
kinne hja foroarje oan dizze ekonomys
ke skjirre. De namme: Brussel is de
greate deadwaner, mar kin it dér mei
ta?
Ut kleare wanhoop binne party boeren
nei de Koekoekpartij setten. Dat joech
wol gjin byt, mar it tekent de situaes
je. Ek by de boeren groeit de miening,
dat yn dizze wrald en dizze maetskippij
dat de pressygroep, de sensaesje, de dri
ging allinnich hurd genóch oankomt om
nei har to harkjen. Dat stiet har slim
tsjin, mar ir. Bouma sei torjuchte: „Jo
kinne in podde wol krekt sa lang traep-
je, oant er boarst”. En de regearing
sil net to lang wachtsje meije woll’a
hja foarkomme, dat ek it agrarysk folks-
diel nei radikale wapens grypt om har
bistean to rédden.
Verschijnt in: Bolsward, Baarderadeel, Hennaarderadeel, Hindeloopen, Wonseradeel, Workum en
meer dan l/3 van het vertrek uit Sneek, cijfer als Wymbritseradeel. Voor een
Bolsward en IJlst zich richt naar de
plattelandsgemeenten (33.9 pet.).
De demografische ontwikkeling heeft
niet nagelaten invloed uit te oefenen op
de leeftijdsopbouw van de bevolking in
de Zuidwesthoek.
Het blijkt dat in de plattelandsgemeen
ten leeftijdsgroep 014 jaar groter is
dan in de stedelijke gemeenten, terwijl
de leeftijdsgroep van 2544 jaar in de
plattelandsgemeenten kleiner blijkt te
zijn dan in de stedelijke gemeenten van
de Zuidwesthoek, waarbij voorts kan
worden aangetekend dat deze leeftijds
groep in de plattelandsgemeenten in de
periode 19551966 sterk is afgenomen.
De conclusie uit het bovenstaande kan
luiden dat in de Zuidwesthoek de leef-
tijfsklasse van 014 en de leeftijds
klasse van 65 jaar en ouder sterker ver
tegenwoordigd zijn dan in geheel Neder
land en dat de tussenliggende leeftijds
groepen minder zijn vertegenwoordigd.
De mannelijke leeftijdsgroep van 15
64 jaar wordt wel de vol-produktieve
leeftijdsgroep genoemd, omdat uit de
ze groep potentieel de produktieve be
volking wordt gerecruteerd.
Minder voor de hand liggend, maar he
laas waar, is de afname van deze leef
tijdsgroep in Bolsward, n.l. van 100 op
98 van 19551965. De sterkste toena
me van de vol-produktieve leeftijds
groep kan warden geconstateerd in
Sneek (100 op 126). De toename in
deze gemeente ligt zelfs boven de lan
delijke toename.
De totale toename van deze leeftijds
groep in de Zuidwesthoek blijft ver ten
achter bij de landelijke toename. De
vertrekoverschotten in deze periode zul
len aan deze geringe toename in de
streek niet vreemd zijn.
Hier staat tegenover dat op langer ter
mijn, n.l. van 19471960 in Bolsward
gesproken kan worden van een groei van
de totale mannelijke beroepsbevolking,
n.l. van 100 op 112. Vele andere ge
meenten vertonen een duidelijke terug
gang van de beroepsbevolking. Wonsera
deel b.v. van 100 op 90, eenzelfde triest
8
B
f
V
v
fieBKE&f*
Niet alleen echter het geboorte-over-
schot ligt in de Zuidwesthoek boven het
nationaal en provinciaal gemiddelde,
ook het geboortecijver, n.l. het aantal
levend-geborenen is hoger dan de ver
gelijkbare provinciale en nationale ge
middelden.
Het hogere sterfte-cijfer in de Zuid
westhoek, vergeleken met de provinciale
en nationale gemiddelden wijst op een
veroudening van de bevolking in de
Zuidwesthoek.
Uit vorenstaande cijfers betreffende de-
demografische factoren geboorte, sterf
te kan worden opgemaakt dat de gerin
ge bevolkingsgroei van de Zuidwesthoek
niet wordt veroorzaakt door deze fac
toren, maar door een andere factor, n.l.
het vertrek overschot.
Het blijkt dat zich in de Zuidwesthoek
in de periode 19511966 een langza
me daling voordoet van het geboorte
overschot en daarnaast een duidelijke
daling van het vertrek-overschot.
De daling van de vertrekoverschotten
blijkt zich echter niet in alle gemeen
ten van de Zuidwesthoek gelijkmatig te
voltrekken. In sommige gemeenten blij
ken de vertrekoverschotten zich hardnek
kig te handhaven, terwijl andere ge
meenten in veel mindere mate „last”
hebben van vertrekoverschotten. Bezien
we nu eerst de plattelandsgemeenten.
In de periode 1952 t.m. 1960 bedroeg
het totale vertrekoverschot van deze ge
meenten 11323 personen. Het totale
vertrekoverschot in de periode 1952
1960 bedroeg 12.740 personen. De ge
meenten Sneek, Bolsward en IJlst re
gistreerden in deze periode een vertrek
overschot van 1417 personen. In de pe
riode 19601966 bedroeg het totale ver
trekoverschot in de gehele Zuidwest
hoek 3840 personen. Het totale ver
trekoverschot van de plattelandsgemeen
ten bedroeg echter 5655 personen. De
gemeenten Sneek, Bolsward en IJlst re
gistreerden, in tegenstelling tot de pe
riode 19521960, gezamenlijk een ves
tigingsoverschot van 1815 personen.
Het optreden van relatief grote vertrek
overschotten, is geen ontwikkeling wel
ke zich alleen voordoet in de Zuidwest
hoek. Er zijn nog een aantal andere ge
bieden waar zich dezelfde verschijnse
len voordoen, zoals in het Groninger
weidegebied, de Friese bouwstreek, in
Westfriesland en op Zuid- en Noord-
Beveland.
De twijfelachtige kampioenseer komt
hier toe aan de Friese bouwstreek.
De vraag komt op, wéAr al de vertrok
ken personen blijven.
Voor de jaren 1964 en 1965 heeft drs.
Groot dit nagegaan. Het bleek hem dat
een. groter percentage vertrekkenden uit
Sneek, Bolsward en IJlst zich naar de
middelgrote en grote steden richt in
vergelijking met het percentage uit de
plattelandsgemeenten in de Zuidwest
hoek (respectievelijk 32.3 pet. en 16.0
pet.).
Voorts dat de vertrekkenden uit de
plattelandsgemeenten een iets sterkere
voorkeur hebben voor de kleine steden
dan de vertrekkenden uit Sneek, Bols
ward en IJlst (respectievelijk 26.7 pet.
en 18.2 pet.). Opvallend is ook dat
Ten aanzien van de Zuidwesthoek kan slecht figuur. Bezien we nu de bevol
kingsontwikkeling in de Zuidwesthoek,
aan de hand van groei-indexcijfers, nog
iets nader. De algemene tendens van de
periode 1900-1947 blijkt zich in de na
oorlogse periode voort te zetten. Deze
tendens komt er op neer dat de lang
zaam groeiende agrarische gemeenten in
de Zuidwesthoek in de periode 1900
1947, in de na-oorlogse periode een be
volkingsafname laten zien, terwijl de
stedrelijke gemeenten Sneek en Bols
ward een duidelijke bevolkingsgroei to
nen.
Bolsward
Gaasterland
Hindeloopen
Sneek
Wonseradeel
Workum
Wymbritseradeel
De vraag kan nu rijzen welke oorzaken
debet zijn aan de geringe bevolkings
aanwas in de Zuidwesthoek. In eerste
instantie wijst drs. Groot nu op de de
mografische factoren, d.w.z. dat wij het
bevolkingsverloop voorlopig als een zelf
standige grootheid zien. Zoals bekend
wordt de bevolkingsvermeerdering be
paalt door het verschil tussen geboor
te en sterfte alsmede het verschil tus
sen vertrek en vestiging.
In de Zuidwesthoek kan niet gespro
ken worden van een bijzonder laag ge
boortecijfer. Integendeel moet worden
geconstateerd dat het geboorte-over-
schot in de Zuidwesthoek hoger ligt dan
het nationale en provinciale gemiddel
de.
deel kan de teruggang van de beroeps
bevolking verklaard worden uit de vrij
snelle afname van de beroepsbevolking
werkzaam in landbouw en visserij, zo
als blijkt uit het volgende staatje.
1947
212
90
261
2373
1795
385
9193
in dit artikel ver
melde gegevens kunnen nu een aantal
conclusies met betrekking tot de demo
grafische ontwikkeling in de Zuidwest
hoek worden getrokken:
Er kan worden gesteld dat de bevol
kingsgroei in de gehele Zuidwesthoek
achterblijft bij de bevolkingsgroei in de
provincie Friesland en in Nederland. Ge
differentieerd per gemeente blijkt dat de
plattelandsgemeenten in de Zuidwest
hoek in totaal een bevolkingsafname
laten zien, terwijl de stedelijke gemeen
ten een bevolkingsgroei laten zien wel
ke met name in Sneek hoger ligt dan
de nationale groei, terwijl Bolsward ho
ger ligt dan het provinciaal gemiddel
de.
Gesteld kan worden dat de stagneren
de bevolkingsgroei in de Zuidwesthoek
wordt veroorzaakt door de vertrekover
schotten van de laatste decennia. Sinds
1960 doet zich echter voor de gehele
streek een dalend vertrekoverschot
voor. Deze daling van het vertrekover
schot wordt in belangrijke mate ver
oorzaakt door de vestigingsoverschot
ten in de stedelijke gemeenten.
Er is gebleken dat het aantal levend
geborenen hoger ligt dan het nationale
gemiddelde.
Een veroudering van de bevolking kan
worden geconstateerd, tot uiting komend
in een relatief grote groep personen
van 65 jaar en ouder.
Er bleek een duidelijke afwijking in
de leeftijdsgroep 2544 jaar t.o.v. het
nationale gemiddelde voor deze leef tij ds-
i onderstaande tabel een beeld geven van
de geringe bevolkingsgroei van de streek
gezien over een iets langere periode:
Bij deze indexcijfers is het jaar 1947
.(direct na de oorlog) gesteld op 100.
Bolsward 89, 100, 119; Hindeloopen
110, 100, 92; Sneek 74, 100, 126; Won
seradeel 94, 100, 93; Workum 100, 100,
95: Wymbritseradeel 97, 100, 87; IJlst
97, 100, 111; Zuidwesthoek 84, 100, 103;
Friesland 75, 100, 109; Nederland 53,
100, 127.
Uit deze tabel blijkt nu dat de totale
bevolking van Nederland in de periode
19001947 bijna verdubbeld is van 53
naar 100). De totale bevolking van
Friesland is in veel mindere mate toe
genomen, nl. van 75 naar 100.
Wij zien dat o.a. de gemeenten Bols
ward, Hindeloopen, Wonseradeel, Wor
kum, Wymbritseradeel en IJlst van
19001947 een bevolkingstoename ver
tonen welke onder het streekgemiddel-
<te ligt.
De periode 19471965 laat, met be
trekking tot de bevolkingsontwikke
ling, een overeenkomstig beeld zien. Al
leen de gemeente Sne'ek vertoont een
groei-indexcijfer, groter dan dat van
Friesland, maar lager dan dat van Ne
derland. De gemeenten Bolsward en IJlst
tonen een groei-indexcijfer dat onder
het nationale cijfer, maar boven het
provinciale indexcijfer (109) ligt.
Alle andere gemeenten in de Zuidwest
hoek vertonen een lager groei-index-
cljfer. Hindeloopen, Workum, Wonsera
deel en Wymbritseradeel staan op rood.
Tegenover de Zuidwesthoek als geheel
(103) slaat Bolsward met 49 geen
De bitinking fan de Dongeradielster
dichter sil by libben en sounens plak
fine op 18 septimber 1970.
De jouns foaröf is der in foardracht-
kriich foar de bem. Yn cteselde wike
in totoanstelling oer A. Wijbenga en
de „opkommende” skriuwerij fan prot.
chr. Friezen.
Ek sil ütkomme it boek „Alderheljen”
mei forhalen, spükforhalen, hide berne-
sankjes, histoaryske opstellen en dicht-
wurk fan A. Wijbenga. Op 18 septim
ber sil ek in kunstwurkje ta oantins
oan de dichter yn Nijewier üntbleate
wurde.
Dit sil makke wurde üt stien, troch
Maria van Everdingen to Loaijingea.
It komité docht graech in birop op har
ren, dy’t noch jildlike stipe jaen wolle,
om dat noch to dwaen.
Dat kin op de Coöp. Raiffeisen Bank,
N.O.-hoek, to Anjum.
Giro 913871.
Foar bitinking A. M. Wijbenga. Folio
2-57-773.
Stel dat net üt, doch it! A. Wijbenga-
wie yn it lytse great! Litte ek wy dat
wêze!
I
A -
