Emerik Fej
- Anna Zomer -
us
Hendrikus Conradi
GaheSkroar
i
Bolswarder ex-tuinman hanteert het
penseel
1
llllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll
llllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll
It wimder
Boerderij a(gebrand
door weigering
brandspuit
Fan
de Martinytoer
SOS
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
Verkoop
tentoonstelling
o
Feestconcert op
Koninginnedag
Koninklijke bezoeken
aan Friesland
Eltse dei op nij
j
Je JAARGANG No. 33
DINSDAG 28 APRIL 1970
Wymbritseradeel,
na-
üs hjoed to sizzen
J.S.
IT WL'RK MOAT TROCHGEAN
Het, Oranje-Comité
Advertentieprijs: 17 ct. per mm
Ingez, mededelingen dubbel tarief
Contractprijs op aanvraag
Abonnementsprijs f4.00 p. kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
werden gemarkeerd door autospuiterjj
De Groot en de voorm. brand weerga-
rage. Schildert Conradi uit het hoofd
dan zijn dit veelal oude gefantaseerde
stadsgezichten, malle straatjes enz.
maar ook briesende paarden of sche
pen, die de golven klieven, niet zozeer
portretten. Misschien komt dat nog.
Hoe dan ook, hij schlidert voor zijn
De fügels sjonge
De blêdden komme
It rninske sin
Dat wurdt f orromme.
It wónder kaem
It wflnder wie.
En riisde op
Ut iis en snie.
De winsk Is de man fan de toloar-
stelling.
Verschijnt
DINSDAGS en VRIJDAGS
Uitg. A. J. OSINGA n.v., Bolsward
Administratie- en Redactie-adres:
Marktstraat 13
TeL 2044 - Na 18.30 uur 2660 of 2335
(05157)
i Hwat hat
Bolswarils Nieuwsblad
40.31 sint. Dat is 2.6 sint per kilo mear.
Dat is neist it hegere fetgehalte binam-
men to tankjen oan de aktiviteiten fan
de topsuvelkoöperaesjes, dy’t op it he
den drok sitte yn in fierdere gearwur-
king en fusy-oerliz. Allinnich dizze he
gere molkpriis makket op in bidriuw
fan 25 kij al in forskil üt fan krap-
oan 3000 goune.
De tlden bliuwe de earste jierren
soarchlik en it ütsicht is net botte flo
rissant, mar as de kundige Fryske greid-
boer forsüpt, binne der al folie earder
hiele folksstamimen om in luchtsje gien.
En by alle bigrypllke en needsaekli-
ke aksjes bliuwt it foar de boer de haed.
saek syn eigen bidriuw as in tüke boer
to bibuorkjen. Lit er dat slüpe en soe
hy miene dat it regear of in oar syn
saken wol opknappe sil, dan bidarret
hy yn de flotgerzen. It nije wurkjier
op it lan stiet wer foar de doar, earst-
deis bigjinne de earsten wer mei gers-
droegjen. De kundige bihearder fan de
droegerij to Warkum kin der great op
gean, dat it him en syn meiwurkers
slagge is de kOstpriis fan it droegjen
yn de léste fiif jier op ien hichte to
hélden, Ondanks alle priisstigingen.
Hwa’t dêrfan profitearret is in forstan-
nich man. En dat der folie sokke boe
ren binne, blykt wol üt it sterk stigen-
de ledental fan dizze Warkumer droe-
gerij. Allinnich it léste jier kamen der
wol tritich nije leden by. „It ark jim-
meroan opskerpje” is ek foar de hjoed-
deiske boer in treflik biedwurd.
Tj. de J.
plezier. Zoals alle Europese naïeven. j
En vindt u zijn werk niet op de expo
sitie te Utrecht (eigenlijk zou hij daar
toch een kijkje moeten nemen, het kan
nog tot eind mei) in de Hoogstraat
kunt u zijn werk bewonderen. Het voor
malige bloemenwinkeltje hangt er vol
van. Alleen verkopen doet Conradi zijn
werk niet. Wel doet hij er vrienden en
bekenden graag een plezier mee en
zo hangt er in menig huiskamer reeds
een stukje aan de wand.
In één van de zalen van de Provinciale
Bibliotheek bij de Oldehove in Leeu
warden zal vanaf dinsdagmiddag t.m. za
terdag 9 mei een exclusieve expositie
te zien zijn van herinneringen aan ko
ninklijke bezoeken, die in de loop der
jaren aan Friesland zijn gebracht. Het
betreft hier foto’s, documenten en ge
schenken, die in Friesland aan leden van
het Koninklijk Huis werden aangebo
den. De collectie geschenken is afkom
stig uit het Koninklijk Huisarchief te
Den Haag en speciaal voor deze expo
sitie in bruikleen afgestaan. Er zijn bij-
onder interessante stukken bij.
De tentoonstelling, die met medewer
king van het Koninklijk Huisarchief, ’t
Rijksarchief en de heer H. W. Kel-
kes te Leeuwarden, werd ingericht door
de afdeling Documentatie en Archief
en het Bureau Voorlichting van de pro
vinciale griffie, is vrij toegankelijk ge
durende de openingstijden van de Pro
vinciale Bibliotheek (maandag t.m. vrij
dag van 9.0012.30 en van 13.30—17.00,
zaterdags van 9.0012.30 en maandag-,
woensdag- en vrijdagavonds van 19.00
—21.30).
Al wie de winter
Net sa strang
Hy duorre üs
Dochs wol to lang.
It greatste biswier tsjin de situaesje fan
hjoed de dei is wol de ünw,ssens. Hwat
wol it allgear wurde? Hwat mei men
fan de EEG forwachtsje? Hwat sil it
regear dwaen? Komt der hwat fan de
f rst to stadich forrinnende yndustria-
lisaesje hjir yn Fryslan? Sil it regear
«ergean ta it stypjen fan in grounbank
nn’t forhierde bidriuwen hast net mear
to fockeapjrn binne? Komiwe der btlês-
t ngsfasiliteiten
Hwannear wurdt grounbilêsting Öfskaft?
Dat sleept al jierren. Hwannear krije
Het concert wordt besloten door aan
het einde van de Fryske Grienmank ge
zamenlijk het Fries Volksliet te zingen.
Bij de uitgang zal een collecte worden
gehoud'an ter bestrijding van de onkos
ten.
op? Moat der in priisbihearsking kom
me foar frij lan en in ynstansje, dy’t
ütmakket hwa’t keapje mei? Theore-
tysk wie dat de wei, mar yn de prak-
tyk soe dat ek in hjit hangiisder wur
de mei greate ünienichheit.
Oan de oare kant mei men de eagen
dochs ek wer net slute foar de positive
kanten fan de Fryske greidboer. Yn-
ternasjonael stiet hy noch altyd oan ’e
top, as men alles bymekoar bisjocht. Al
linnich yn de kilo’s molke kin hy op it
heden net mei komme. En ek bliuwt
syn foer to djür neffens oare streken,
bygelyks de nije polders. Mar beide din
gen kinne oars en better. De nije koers
fan de K.I. bigjint syn fruchten öf to
teverjen. De neiteam fan Wytsturt A.
Adema en Berber’s P. Adema ünthjit
tige goede risseltaten. En de foerkwest-
je hawwe de boeren ek foar in great
diel sols yn 'e han, as hja ienriedich
en rationeel oanpakke wolle. Wy bin
ne yn dat opsicht net pessimistysk,
hwant it giet de léste tiid al moai dy
kant üt.
Dêrncist is hjir de molkkontrolle bet
ter en algemienar as earne oars. It fet
gehalte leit gans heger, it aeiwytünder-
syk wurdt hjir twa kear sa folie oan
dien as op oare plakken en it gemiddeld
tal kij per bidriuw leit stikken heger.
Yn Nederlén wie dit 19.0 mar yn Frys
lan 28.8 per bidriuw. En dan it wich-
tichste foar de boer, syn molkjild is
ek gans better as op oare plakken. It
léste jier waerd oer hiel Nederlan ge-
nrddeld 37.68 sint per kilo ütbitelte, mar
yn Frysian wie dat net minder as
Verschijnt in: Bolsward, Baarderadeel, Hennaarderadeel, Hindeloopen, W onseradeel, Workum en
bekende naam, nu er nog slechts voort
levend in de Burger- of Bölgerprijs. De
heer Conradi heeft enkele dingen met de
voor hem onbekend Europese kunstbroe
ders thans dus te zien in het Cen
traal Museum te Utrecht gemeen. Ook
hij begon pas op latere leeftijd te schil
deren, ook hij gebruikt graag feite (al te
felle) kleuren, ook hij schildert graag
ansichtkaarten na en als hij wel zelf
gaat ontwerpen, bekommert hij zich wei
nig om de wetten der perspectief. Con
radi schildert bij voorkeur met olieverf.
Vele hoekjes van Bolsward heeft hij
reeds uitgebeeld. Vanzelfsprekend zijn
dat de Martinikerk en het stadhuis,
onderwerpen die elke amateur als proe
ve van bekwaamheid meent te moeten
leveren, maar het zijn ook reeds ver
dwenen hoekjes, zoals de Bargefenne
nog van voor de tijd dat de hoeken
Gaarne hebben wij in ons programma
van Koninginnedag opgenomen de ope
ning van de verkooptentoonstelling van
de Steun Ontwikkelings Streken om 11
uur door de burgemeester. Wij vinden
het een goed idee, om bij onze vreugde
in deze dagen vanwege onze bevrijding
25 jaar geleden, te denken aan zoveel
miljoenen mensen in de ontwikkelings
landen, die nog geen recht op vrijheid
en zekerheid hebben. Daarom vragen wij
u dringend om een bezoek te brengen
aan de kelder onder het bordes van
het stadhuis, waar kunstwerkjes, ge
bruiksvoorwerpen en sieraden, geïmpor
teerd uit de ontwikkelingslanden, zul
len worden tentoongesteld en ter ver
koop aangeboden. De openingstijden zijn
op 30 april en 5 mei van 11.0017.30
uur en van 19.0021.00 uur.
de boeren de gelegenheit om in reser
ve to meitsjen, dy’t bilêstingfrij tsjinje
moat foar de needsaeklike modemisea-
ring? Hoe stiet it mei de mooglikheit
om op bidriuwen, dy’t noch yn gjin
jierren ünder de ruilforkaveling falie,
subsydzje to krijen foar forgreating en
forbettering fan de büthuzen? Hwat wol
de minister mei de hier?
Hoe komt it mei de Pachtwet Komt
der in leeftiidsgrins foar de hierder of
net? En bliuwe de wanforhaldingen tus-
ken de hege rinte en de forplichte hier-
noarmen biste an
AMegear fragen en nochris fragen. Hja
binne der by it soad en hja binne wich-
tich, hwant der moat foar in bidriuws-
tüke takomst wêze, sille de minsken har
ren mei ambysje op har fak ütlizze. Ik
wit wol, dat it net maklik is, hwant yn
deiene streek leit it probleem wer hiel
oars as yn de oare. Sa sit men yn de
Walden en it Westen fan Grins, bisu-
den it spoar mei it lytse-boereprobleem.
Dêrre sjocht men tige üt nei fierdere
yndustrialisaesje omt twa fan de trije
boeren in oar fak ha moat. Yn it Wes-
terkertier bygelyks wurken noch 1263
minsken op 772 bidriuwkes, dy’t lyt-
ser wiene as 10 ha. in trêdde part seis
lytser as 5 ha. Mar yn dizze kontreijen
lizze de kaerten wer hiel oars. Hjir is
de gebouwenkwestje tige bilangryk en
de hege prizen fan frij lan.
De inkelde kearen, dat hjir in stik lan
frij to keap is, binne oarsaek dat de
boeren, dy’t allgearre bilang hawwe by
bidriuwsforgreatlng, mekoar it lan fierst
to djür meitsje. Mar hoe lost men dat
Het Oranjecomité organiseert een feest
concert op donderdag 30 april a.s des
avonds 8 uur in de Martinikerk te Bols
ward. Medewerking aan dit concert
verlenen het Ch. gemengd koor, de Mar
tini Cantory, het Oratorium koor en Itet
St. Fransiscus koor. Ook het Chr, mu-
ziekver. „Oranje” verleent medewer
king. Het geheel staat onder leiding van
de heer G. Heeringa.
Het programma luidt als volgt: 1. Wil
helmus (gezamenlijk); 2. Retraite Fran-
caise, soliste mevr. Tolsma, H; v. Lijn
schoten; 3. Jezu, bleibet meine Freun-
de (m. koren) J. S. Bach; 4. Huldigings-
mars E. Grieg; 5. Faust ballet, a. Alle
gretto, b. Adagio, c. Maestoso, d. Mode
rato con moto, e. Allegretto, f. Alle
gro Vivace, Gounodrarr. Maas; 6. O Ne
derland, let op us saeck (paraphrase) B.
Verkalk; 7. Pants Angelicus (met ko
ren) C. Franck v. Leeuwen; 8. Youth
suite (G. Boedijn; 9. Ave Verum (met
koren), W. A. Mozart; 10 Fryske
Grienmank (met koren) Wolters/Mol.
Zondagmiddag te plm. half 4 is de boer
derij bewoond door de fam. H. Feenstra
Bonjeterperweg bij Exmorra afge
brand.
De brand die in de schuur ontstond, liet
zich eerst niet ernstig aanzien. Er is ge
probeerd met de slang op de waterlei
ding te blussen. Onderwijl is de brand
weer gewaarschuwd.
Daar er nogal wat rookontwikkeling
was, werd besloten toch het vee eerst
maar buiten te brengen. Onderwijl was
het vuur wreer aangewakkerd maar ook
de brandspuit uit Parrega gearriveerd,
na onderweg met mankracht door dam
men te zijn geduwd.
Maar toen er water moest worden ge
geven was de pomp stuk. Of was de
motor te warm? Hoe dan ook, water
geven- was er niet bij.
Toen de spuit uit Witmarsum arriveer
de was alleen het nablussen er nog.
Enig huisraad kon worden gered er wa
ren veel helpers en kijkers. De boerde
rij was verzekerd bij Achlum.
menmaker, als handelaar in oude goe
deren en als draaier.
Pas in 1949 is hij met schilderen be
gonnen. Zijn voorkeur is altijd naar
stadsgezichten blijven uitgaan. De voor
stellingen ontleende hij aan prentbrief
kaarten. Hij schilderde steden waar hij
nooit geweest was uit de hele wereld:
fantasie architectuur opgebouwd uit bon
te kleuren, 'mozaiek-achtig geordend.
Maar ook Nederlapd kent naïeve kun
stenaars, schilders zowel als schilderes
sen. Een van de laatste is Anna Zomer,
(geb. 1899) die haar „Boerderij nabij
Rhijnauwen”, een olieverf op doek, ex
poseert op de boven bedoelde tentoon
stelling in het Centraal Museum te
Utrecht Agnietenstraat 1).
In haar kleine witgekalkte huisje, ge
vangen enerzijds tuisen cte moderne bui
tenwijken van Utrecht en anderzijds tus
sen het eeuwenoude landgoed Oud Ame-
lisweerd, woont zij: Anna Zomer. Zij
behoort, zoals gezegd, tot wat men noemt
de „naïeven”, kunstenaars die veelal
slechts op oudere leeftijd beginnen te
schilderen en in de kunstwereld een to
taal aparte plaats innemen. Hun kunst
is niet copiërend en onorigineel zoals
bij de „zondagschilders”, maar komt wel
degelijk tot een eigen taal. De voor
stelling door de „naïeven” weergegeven,
houdt hoofdzakelijk verband met het
gewone dagelijkse leven, de orcniddel-
lijke omgeving of natuur, die door de
kunstenaar telkens opnieuw als een won
der wordt ontdekt. Dit is ook het ge
val met de „boerderij nabij Rhijnauwen”
door Anna Zomer.
Het tafereeltje plaatst ons in een sprook
jesachtige wereld, vol vertrouwde din
gen. De ongekunsteldheid en de kinder
lijke eenvoud waarmee de voorstelling
wordt gebracht, staat onafhankelijk van
scholen, vooropgezette ideeën, geeste
lijke of kulturele overwegingen, kunst
tradities of -theorieën.
Het ontbreken van perspectief, het te
kenachtige van de schilderwijze, het
foutieve in de anatomie, het onbeholpe-
ne in de weergave van de realiteit zijn
enkele aspekten van deze „naïeve” kunst.
Daarbij komt nog dat deze kunst ge
typeerd wordt door een ongemene een
voud en oprechtheid, een bijzonder ge
voel voor kleur en ritme en begrip voor
het essentiële in de uitbeelding waar
door een merkwaardige directheid ont
staat. In onze hyperverfijnde, aan be-
schavingsmoeheid lijdende technocra
tische wereld met zijn op sensatie be
luste kunstuitingen, nodigt het werk vah
de naïeve kunstenares ons uit tot de
herontdekking van het gewone, het al
ledaagse.
Zo komen we dan via Emerik Fejes en
Anna Zomer bij Hendrik Conradi.
Tot voor enige jaren was hij tuinman
en bloemist aan de Hoogstraat. Daar
woont hij nog nu al 72 jaar, maar hij
tuiniert niet meer.
Sedert 1968 toen hij de handen vrij
kreeg wilden zijn vingers niet rusten.
Hij greep het penseel en ging schil
deren. Geboren in 1898 op de 23e ja
nuari in het huis naast datgene waar
heen hij in zijn geboortejaar zou ver
huizen, destijds gekocht van de heer
Bölger, een destijds te Bolsward zeer
heden in de zin van de deformaties
die wij uit de moderne kunst kennen.
Ze zijn niet het resultaat van een ex
pressionistische en op communicatie ge
richte wijze van voorstellen en beho
ren dan ook niet tot het systeem van
afkortingen, vereenvoudigingen en sti
leringen waarvan de 20e eeuwse kun
stenaar zich bedient.
Hun eigen betekenis ontlenen deze „af
wijkende” beelden daarentegen en
hiermee komen we aan het essentiële
verschil met de professionele kunst van
onze tijd en tevens aan het wezen van
de naïeve kunst aan het feit dat
ze door dc naïeve schilder niet als sti
leringen of deformaties van de werke
lijkheid bedoeld zijn, maar integendeel
als equivalenten gelden van de verschij
ningsvormen in de werkelijkheid, waar
aan ze werden ontleend.
Voor de naïeve schilder bestaat name
lijk geen verschil tussen zijn werke
lijkheidsweergave en de werkelijkheid
zoals htl deze beleeft. Voor hem zijn de
verschijningsvormen in zijn schilderij'^
een exacte en natuurgetrouwe weer
gave van de natuur. Hij legt zich in zijn
behoefte aan natuurgetrouwheid dezelf
de discipline op als de meest traditio
nele schilder in het academisch kamp.
Dat het resultaat voor ons gevoel van
een geheel andere orde is, doet niets af
aan het feit dat de naïeve schilder
zelf de overtuiging heeft alle regels van
een exacte voorstellingswijze te hebben
nageleefd. De eigen dramatiek die wij
in de naïeve schilderkunst ervaren heeft
te maken met de ontroerende situatie
die erin opgesloten ligt, dat ondanks de
volledige inzet van de schilder om tot
een maximale natuurgetrouwheid te ko
men, de slagboom naar wat in intellec
tualistische zin natuurgetrouw heet,
voortdurend gesloten is gebleven zon
der dat de naïeve schilder zich dit be
wust is.
Een internationaal bekend geworden
naïef schilder is Emerik Fejes. Hij werd
in 1904 te Osjiek in Kroatië geboren.
Onlangs is hij gestorven.
Fejes, afkomstig uit een gezin van 14
kinderen, groeide in armoede op. Hij
was op latere leeftijd in verschillende
steden werkzaam als knopen, en kam-
Zo op het eerste gezich hebben ze weinig gemeen Emerik Fejés uit Kroatië, Anna
Zomer uit Utrecht en Hendrikus Johannes Conradi uit Bolsward. Ze hebben elkaar
nooit gekend, niet eens van eikaars bestaan gehoord. En toch hebben ze frappante
dingen gemeen. Om in Bolsward te blijven. In deze „cultuurstad van het noorden”
bloeien de kunsten, teelt welig de cultuur. Maar de schilder-kunst is er een kas
plantje. De Bolswarder algemeen als zodanig erkende kunstschilder Jan Murk de
I Vries is allang geen Bolswarder meer. Bolsward kent slechts één kunstschilder om
I den brode, Murk Kuiper, maar ook h(j is niet eens 100% professional. Dan zijn er
de te Bolsward woonachtige schilder- en tekenleraars, die ook wel eens het pen
seel hanteren als hobby en niet te vergeten enkele bekwame amateurs. Daar
naast nog een paar vertegenwoordigers van een geheel andere groep, die der
leven. En daAr gaat het nu om in dit artikel.
De expositie die in het Centraal Mu
seum te Utrecht onder <te titel „Mees
ters der Europese Naïeven” tot 31 mei
wordt gehouden laat werk zien van schil
ders die vaak op latere leeftijd en zon
der akademische opleiding zijn begon
nen. Hun werk vormt een geheel eigen
genre in de beeldende kunst van van
daag, een genre, dat lang miskend, thans
hoe langer hoe meer waardering gaat
vinden.
Evenals dat bij de beroepsschilder het
geval is, ligt ook voor de naïeve schil
der het beginpunt van de creativiteit
in de gedrevenheid om met beeldende
middelen uitdrukking te geven aan een
eigen relatie met de zichtbare werkelijk
heid. Waar deze relatie met de wer
kelijkheid bij de professionele schildur
emotioneel van aard is, daar houdt de
werkelijkheidsbeleving van de naïeve
schilder vaak uitsluitend objektieve en
koele observatie in. Waar bovendten bij
de professionele kunstenaar de verwe
zenlijking van zijn relatie met de wer
kelijkheid in beeldende middelen gericht
is op communicatie, daar ontbreekt bij
de naïeve schilder de behoefte aan over
dracht van persoonlijke belevenissen.
Het werk van de naïeve schilder bevat
geen emotionele reflex op de werke
lijkheid, maar geeft een verslag van
wat zich op een afstand van de beschou
wer en buiten de beschouwer om vol
trekt.
De verschijningsvormen zijn voor de
naïeve schilder geen middel tot asso
ciaties van inhoudelijke aard, maar zijn
doel op zichzelf.
De vrijheden die de professionele kun
stenaar zich ten opzichte van de natuur
kan veroorloven vanuit zijn persoon
lijke betrokkenheid bij wat hij waar
neemt, kent de naïeve schilder niet. Toch
zijn het juist de tegenstrijdige situaties
in de voorstellingen, de a-perspectivi-
sche ordening der onderdelen en de au
tonome funktie van de kleur, kortom
juist alle effekten die ons uit de pro
fessionele kunst van deze tijd bekend
zijn, die ten grondslag liggen aan on
ze belangstelling voor de naïeve kunst.
De afwijkingen ten opzichte van de
zichtbare werkelijkheid in het werk van
de naïeve schilder zijn echter géén vr(j-
In de Friese bioscopen in Drachten,
Heerenveen, Leeuwarden en Sneek
draait deze week in het voorprogram
ma de film „Eltse dei opnij”, een kleu-
renfilmpje, dat is saengesteld uit de vijf
filmfragmenten dia’s en gesproken en
gezongen teksten uit het herdenkings-
spel „Tusken goed en kwea”, dat woens
dag 15 april in de Frieslandhal te Leeu
warden werd uitgevoerd ter gelegen,
heid van de provinciale herdenking van
de bevrijding. De teksten worden in de
film gesproken door Roel Nijboer. Roel
Slofstra zingt de verzen „Weitsrop",
„In memoriam yn maeije” en „Frijheit,
hwerta”. Het filmpje komt waarschijn
lijk ook landelijk in roulatie.
r.
