spoedt ten einde
1970 Natuurbeschermingsjaar
1
u
1
Kr-
Natuurbehoud noodzakelijker dan ooit
r! «O
k'- Ai
te i
I
fill
Fan de Martinytoer
3S|
^7
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
Verschijnt in: Bolsward, Baarderadeel, Hennaarderadeel, Hindeloopen, Wonseradeel, Workum en
W
BS?'
1
P Hz*
z X
4
109e JAARGANG No. 87
DINSDAG 3 NOVEMBER 1970
Wymbritseradeel,
een
Een bladerloze boom is troosteloos
DE TREDDE KATAGORY
Tj. de J,
y.;.
ft'
Advertentieprijs: 17 ct. per mm
Ingez mededelingen dubbel tarief
Contractprijs op aanvraag
Natuur bedreigd...
Zal ook dit tafereeltje tot de uit
zonderingen gaan behoren
Abonnementsprijs f 4.40 p. kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
Nu nog vrolijk dartelen, straks
„dood” water
Prate sftnder tinken is sjitte sen
der oanlizzen.
In het Jaar 1970 lag het in de bedoeling extra de aandacht te vestigen op de pro
blemen rond de natuurbescherming. Deze extra aandacht was beslist wel nodig,
want zo langzamerhand hebben we het natuurleven zo aan banden gelegd, dat er
verstrekkende gevaren dreigen voor het bestaan van planten en dieren en daar
door in niet mindere mate voor de mens. Vaak wordt nog te weinig beseft, dat het
voortbestaan van de mens in hoofdzaak afhangt van de natuur. Als de planten- en
dierenwereld verdwijnt, kan ook de mens, ondanks al zjjn vernuft en technische
kunnen, zich niet handhaven.
Natuurbescherming, natuurbehoud moet dan ook niet alleen gezien worden als een
zaak van vogeltjes en plantjes bekijken, maar wel degelijk als een uiterste nood
zaak, waar we allemaal belang by hebben. Heel vroeger paste de mens zyn be
staan aan bij de omringende natuur, die hem op de een of andere manier van eten,
drinken, kedlng enz. voorzag. Door de enorme bevolkingsaanwas op de wereld is
het nu echter zover, dat de natuur zich aan moet passen bij de mens. Nu is het
aanpassingsvermogen in de vrtfe natuur enorm; welke natuurrampen er ook mo
gen gebeuren, steeds wordt er weejr gezorgd, dat het natuurlijke evenwicht ge-
handhaaft wordt. Alles wat er leeft heeft op enigerlei wyze belang by het voort
bestaan van zijn naaste omgeving en nooit zal de ene soort een andere totaal ver
nietigen. Er is als het ware een voedselketen, waarbij iedereen van iedereen af
hankelijk is.
vesting te kunnen voorzien. Dit houdt in
dat er steeds meer natuurterreinen op
geofferd zullen worden aan bouw- en
industrieterreinen. En met de industrie
vestigingen komen dan de gevaren van
de water- -en luchtvervuiling.
Fabrieken, hoogovens, chemische indus
trieën, olieraffinaderijen e.a. enerzijds
onmisbaar voor onze welvaart, zijn an
derzijds gevreesde producenten van gro
te hoeveelheden afvalstoffen, stoffen die
op de een of andere manier te land, ter
zee of in de lucht moeten worden af
gevoerd. De dikke walmen en zwarte
rook pluifnen die boven een industrie
gebied hangen, geven de zekerheid dat
er niet veel „frisse lucht” in de omge
ving aanwezig zal zijn. Jaar in, jaar uit
gaat dat zo door. Een deel van de af
gestoten gassen stijgt hoog in de atmos
feer op, langzamerhand zoveel dat ook
daar de ijle lucht al wordt verontrei
nigd. De zwaardere afvalwolken slaan
gedeeltelijk op de aarde terug, vaak tot
op 10 tallen kilometers vanaf de haard.
Vooral bij regenachtig weer of mist
wordt deze neerslag door de omwonen
den wel gemerkt. Om nog maar niet te
spreken over de heerlijke geurtjes die
daarbij optreden.
toren verre van aangenaam zijn.
By de needsaeklike ombou fan de si-
tuaesje op it plattelén, soe men de boe
ren yn trije groepen fordiele kinne. Dêr-
by hat de groep, dy’t bliuwt de léste
moannen tige yn it omtinken west troch
it saneamde struktuerplan. Hja moatte
troch bipaelde maetregels de kans krije
m modern bidriuw fan foldwaende great-
te to bistjüren. It is wol düdlik wurden,
dat hjirby de stipe fan de oerheit net
mist wurde kin.
Dêrneist is de groep fan de boeren op
i leeftiid mei in lyts bidriuw, dy’t wol op-
Maar dan komt de mens drastisch in
grepen met allerhande giftige stoffen.
Dit beestje is schadelijk, dat plantje is
onkruid, dus weg er mee! En passant
gaan er dan nog planten en dieren in de
naaste omgeving dood en er mist een
stukje uit de natuurlijke voedselketen.
In sommige gevallen zorgt de natuur
er zelf nog wel voor dat de wonden
geheeld worden, maar bij geregelde her
haling gaat het mis.
Natuurlijk is het zo dat we het belang
van de mens moeten stellen boven dat
van een plantje of beestje en dat we
van de rijke bronnen van de natuur zo
veel mogelijk gebruik moeten maken.
Maar ook voor ons eigen belang moe
ten we de natuur dan zoveel mogelijk
in stand houden. Dit is een zaak waar
we allemaal nauw bij zijn betrokken en
vandaar de extra aandacht die er nu en
hopenlijk ook in de komende jaren aan
dit onderwerp zal worden besteed.
Nederland is een dicht bevolkt land en
voor de toekomst verwacht men een
steeds groeiend aantal inwoners. Er zal
steeds meer geproduceerd moeten wor
den om ons van voedsel, kleding en huis-
yn de earste tiid har nije kennis brüke
yn it bidriuw fan har élden. It makket
ommers forskil oft men dizze kant üt-
giet om tonei in oar birop üt to oefen
jen of dat it allinnich dien is omt
men gjin kéns sjocht om in pleats to
krijen.
Yn dat léste gefal sil men like goed fan
sa’n oplieding tige profyt hawwe om’t in
boer dy’t him mei timmerjen en met-
seljen of betonwurken seis rédde kin,
hiel hwat kostber wurk seis dwaen kin.
Ek hjir yn Fryslén sitte noch hiel hwat
minsken tusken de 30 en 40 jier op in
spultsje dat gjin takomst hat. Soms bliu-
we hja by in aide heit of mem om it
spul geande to hélden. Mei sober lib-
jen kin men dat noch wol in pear jier
üthélde. Mar takomst hat it net. It is
dan forstanniger it spul yn de sanea-
ring to bringen en seis nel it sintrum
foar fakoplieding to stappen. Foar lju
dy’t fierder as 5 km fan Ljouwert óf
wenje is der ek noch in reisforgoeding
en as it langer as in ure reizgjen kostet,
wurdt ek dy Ore as wurklean forgoede.
Al mei al miene wy, dat hjir in wel
iepenleit, dy’t foar mannichien üt de
boerestên in goede wei is om fierder to
kommen. As de ekonomen gelyk krije,
dat fan de 12000 boeren yn Fryslén de
kommende tsien jier noch 6000 fordwi-
ne sille, dan is dit foar de hwat éldere
minsken, sa tusken de 20 en 50 jier in
goed bigeanbere wel. Better as ctinnen-
de en kleijende op it hiem to bliuwen
as dér gjin takomst is.
luxe te kunnen voldoen. De totale
„oogst” van gevlekte katachtigen zoals
panter, jaguar, ocelots, luipaarden enz.
werd in 1967-68 op ongeveer een half
miljoen exemplaren geschat.
Vaak is men er zich niet van bewust
welke moordpartijen er soms worden ge
pleegd, maar als er, zoals bij de zee-
hondenjacht in Canada, meer aandacht
aan wordt besteed, voelen we ons toch
wel wat schuldig en komen gelukkig
de protesten los.
Verschijnt
DINSDAGS en VRIJDAGS
(Jitg. A. J. OSINGA ri.v., Bolsward
Administratie- en Redactie-adres:
Marktstraat 13
Tel. 2044 - Na 18.30 uur 2660 of 2335
(05157)
hélde woene as hja mar de ein blsile
koene. Dizze hawwe dêrta de kéns yn de
saneamde sanearing. En it leit oan de
foarwearden oft hja hjir mear of min
der gebrük fan meitsje. Mei dy sanea-
ringsfoarwaerden is men op it heden
ek wer dwaende, hwant it is düdlik,
dat foar de bliuwers romte komme moat.
Binammen yn de kontreijen, dêr’t in
bulte lytse bidriuwen binne is dit fan
great bilang.
Mar der is noch in trêdde groep. Dat
binne boereminsken of har greate bern,
dy’t wol sjogge, dat er foar har op it
lytse bidriuw gjin reedlike takomst mear
is, mar dy’t to jong binne om fan de
sanearing gebrük to meitsjen. Minsken
dy’t op it heden sizze: Wie ik mar hwat
oars wurden doe't ik jong wie! Foar
de normale oplieding oan de diverse
skoallen binne hja to éld en in fak haw
we hja net leard.
It léste jier hat binammen it -beids-
buro yn Ljouwert hiel hwat fan dizze
minsken op it kantoar hawn. Hja wur
de dér dan test op har kinnen en ken
nen en dêrmei krije hja in adfys foar
it learen fan in bipaeld fak. Yn Ljou
wert is dêrfoar in sintrum foar fak
oplieding fan dizze minsken. En it is
lang net algemien bikend, dat dêrre in
goede kéns is om yn frij koarte tiid sa-
folle fakkennis op to dwaen, dat hja har
brea op in reedlike wize fortsjinje kin
ne.
Yn dit sintrum krije hja gratis in op-Nel de oplieding kin men normael by in
lieding yn it fak, dêr’t hja geskikt foar baes oan it wurk gean of foar jinsels
binne en dêr’t hja it meast foar fiele. bigjir ie. Ek binne der hiel hwat, dy’t
olswards Nieu wshlat
Ingrijpende verandering door de mens
in de natuur zijn vaak de ondergang
van vele planten en dieren. Door ont
bossing, ontwatering, drooglegging van
moerassen etc. raken ze hun leefkli
maat kwijt en als er geen mogelijkheid
bestaat naar andere gebieden te emi
greren, sterven vele soorten uit. Ver
der zijn ook vooral de planten en dië
ten die op eilanden leven zeer kwets
baar. Ze hebben zich helemaal aange
past aan hun vrij beperkte omgeving,
maar met de vestiging van de mens
worden ook allerlei dieren als honden,
katten, geiten en ratten ingevoerd, wat
meestal inhoudt dat de oorspronkelijke
flora en fauna ten onder gaat.
Er zouden voorbeelden genoeg kunnen
worden aangevoerd om tot de conclusie
te komen, dat we toch wel wat raar in
onze natuur huishouden. En nogmaals,
zolang dat voor ons welzijn nodig is,
is er niets op aan te merken. Maar
we moeten ons overwicht op de ons om
ringende planten- en dierenwereld wel
met overleg uitdrukken. Er wordt nog
veel te weinig beseft dat ons bestaan
grotendeels afhangt van wat er in de
natuur groeit en bloeit. Daarom is het
een eerste vereiste dat we trachten de
natuur zoveel mogelijk te ontzien en
daarvoor behoeft men helemaal geen ge
leerde natuurkenner te zijn. Men hoeft
niet beslist te weten wat dat nu voor
plantje of diertje is dat daar groeit,
loopt of vliegt. Belangrijk is dat u het
ziet! En nog belangrljker is het, dat we
er van overtuigd raken dat we met el
kaar en in eigen belang moeten pro
beren de vrije natuur in stand te hou
den. En daaraan kan iedereen wel een
beetje meehelpen door bijv, het steunen
van instellingen die actief voor natuur
behoud ijveren, door zelf wat meer in
teresse aan de planten- en dierenwereld
te besteden en vooral door zuinig te zijn
op de laatste resten vrije natuur die
we nog in onze omgeving hebben.
De langste oplieding duorret 20 moan-
ne. Dat is foar presisy-bankwurker, foar
ünderhaldsbankwurker 16 moanne, foar
masine-bankwurker 9 moanne, foar kon-
struksje-bankwurker 10 moanne, foar
draeijer 11 moanne, foar plaetwurker 10
moanne foar skipsmetaelwurker 9 moan
ne, foar lasser 4 moanne, foar leadjit-
ter 11 moanne, foar folsleine timmer
man 12 moanne en fierder foar met-
seljen, skilderjen, betonwurker, stuka
door, strjitflierder of stiensetter in goed
healjier.
Yn dizze opliedingstiid fortsjinje hja
ek al. Fanseis gjin fol lean mar neist
de gratis-oplieding krije hja as 18-jier-
rige 67 goune skjin jild yn ’e wike en
as 23-jierrige 119 goune. Binne hja troud
dan wurdt it 126 goune en bernetaslach.
Dêrneist binne hja foar alle sosiale wet
ten lorsekere. Yn augustus 1970 binne
dizze forgoedingen nochris mei 2.78 pet.
forhege. Yn dit sintrum foar fakoplie
ding binne de wurktiden kiekt deselde
as op it normale wurk, dat is op it
heden 42% üre yn ’e wike. Mar dizze
tiid wurdt allinnich brükt om to learen
en net om in stik wurk klear to krijen.
De oplieding is yn haedsaek praktysk,
Wylst de theory ta it needsaeklike bi-
heind bliuwt. En elk hat syn eigen tem
po by dat wurk. De iene leart nou ien
kear hurder as de oare. Is men noch
net alhiel klear yn de opjowne tiid, dan
giet men noch in skoftke troch.
en in 10 jaar tijd daalde het aantal
van 40.000 tot ongeveer 700 broedparen.
Ook bij de eidereend werd een grote
sterfte geconstateerd. Ook gaan er jaar
lijks duizenden en duizenden vogels ten
gronde aan de gevreesde stookolieresten
op zee.
Begrijpelijk dat deze steeds toenemende
lucht- en watervervuiling ook op het
menselijk lichaam doorwerkt. Bij her
haling is gebleken dat in ons bloed al
diverse schadelijke stoffen aanwezig zijn,
wel is waar nog in minimale hoeveel
heden, maar het begin is er. En wat
er uiteindelijk uit voort zal vloeien is
niet met zekerheid te voorspellen, maar
iets goeds belooft het vast niet te
worden. We zullen echter op korte ter
mijn beslist moeten voorkomen dat ons
leefmilieu nog meer wordt aangetast.
Dat het een probleem van groot belang
is geworden, mag o.a. blijken uit het
feit, dat op de nieuwe Amerikaanse be
groting de posten voor defensie en ruim
tevaart aanzienlijk zijn verminderd, ter
wijl voor bestrijding van water- en lucht
verontreiniging grote extra bedragen zijn
uitgetrokken.
De vaak ondeskundige ingreep van de
mens in de natuur heeft voor de plan
ten- en dierenwereld in het bijzonder ve
le kwade kanten. Meestal kunnen we ons
dan nog beroepen op de overweging dat
het voor ons bestaan noodzakeltjk was.
Maar als het gaat om puur winstbejag,
luxe artikelen, modeverschijnselen, on
weidelijke jacht etc. kan men moeilijk
van noodzaak spreken.
Wat te zeggen als er zo’n 60 miljoen
bisons worden neergeknald, waardoor de
soort bijna uitgeroeid werd, terwijl de
Amerikaanse trekduif bij miljarden
werd geschoten en er nu alleen in een
museum nog een enkel exemplaar aan
wezig is.
Ook de mode eist een grote tol van de
dierenwereld. Nu eens zijn het de vo
gels die hun veren moeten laten voor
dameshoeden enz. zodat duizenden stern
tjes, kolibris of paradijsvogels het le
ven wordt ontnomen, een andere keer
is de huid van de otter, panter, lui
paard of zeehond het doel. Massaal
worden ze dan uitgemoord om aan onze
Als u uit de stad naar buiten gaat komt
u vast bij een punt waar u zegt, ha!
heerlijk die buitenlucht hier. En dat is
nu juist het kardinale punt, want hoe
lang houden we nog die heerlijke bui
tenlucht. We moeten er steeds verder
naar zoeken en zo het nu gaat, wordt
het leder jaar nijpender.
Een grote moeilijkheid is wel hoe die
luchtvervuiling kan worden beteugeld.
Technisch zijn er mogelijkheden voor
aanwezig, maar vooral financieel lijkt
alles niet gemakkelijk realiseerbaar.
Het instandhouden van grote natuurge
bieden is de beste hulp die we kunnen
bieden.
Naast de luchtverontreiniging is er dan
ook nog het probleem van de water
vervuiling. Allerhande soorten afvalstof
fen van fabrieken, mijnbouw, rioolwa
ter, huisvuil etc. komen rechtstreeks of
met een omweg in ons buitenwater; ri
vieren, beekjes, kanalen en meren wor
den vergaarbakken van vuil. De vele
soorten algen en microben in het wa
ter zien wel kans de eerste verontrei
nigingen tegen te gaan, maar bij voort
durende bevuiling gaan ze dood en ver
vuilt het water in steeds grotere mate.
Ook de vele chemicaliën en vergiften
die o.a. bij land- en tuinbouw gebruikt
worden komen vla de bodem in het wa
ter en vernietigen daarbij de planten
en dierenwereld in en om sloot en plas.
Men moet lang zoeken om nu in Neder
land nog een helder stukje water te
vinden. En dat de in het water levende
dieren er langzaam aan te gronde gaan,
heeft u vast zelf wel gemerkt. Enkele
jaren terug kon men overal hele kik
kerkoren beluisteren en in ieder slootje
vond men salamanders en kikkerdril..
Nu moet je er wel beslist naar zoe
ken. Ook de drinkwatervoorziening stuit
door de vergaande vervuiling van ’t bui
tenwater vaak al op moeilijkheden. Een
groot gedeelte ervan wordt bijvoorbeeld
uit de Rijn gewonnen. Toen enige tijd
geleden het Rijnwater door vergiftiging
tijdelijk onbruikbaar werd, moesten alle
hulpbronnen worden aangesproken, om
het Zuidelijk deel van Nederland nog
van goed drinkwater te kunnen blijven
voorzien. Alleen grote en dure water
zuiveringsinstallaties kunnen op de duur
nog uitkomst brengen.
Uit de grootste watermassa’s op aarde,
dc zeeën, zal op den duur wel drink
water kunnen worden gewonnen. Maar
ook het zeewater is al voor een deel
verontreinigd door het vuil dat er In
wordt geloosd. En door de zeestromen
wordt dit vuil overal naar toe gedreven.
Niet alleen de industrie is een boosdoe
ner bij de luchtverontreiniging, maar
ook de gassen en rook uit onze schoor
stenen werken er hard aan mee.
Een ander gevaar zijn de uitlaatgassen
die we door middel van onze auto’s,
motors, bromfietsen etc. produceren. Wie
eens bij wat miezerig weer voor een stop
licht moet wachten, kan beamen dat de
gassen en stank van al die draaiende mo-
Zo werden o.a. in het Poolgebied bij
vissen, pinguins en robben reeds gif
stoffen in het lichaam aangetroffen. In
Nederland werden bijv, de kolonies gro
te sterns op onze Waddengebieden door
vergiftiging via het zeewater getroffen
v
r*.
At
V
