e
De Fries
zijn moedertaal
en
Aankomst Sinterklaas
Workum
Invloed dialekt op slecht Nederlands
iiscutabel gesteld
I
an
Intocht St. Nicolaas
De klyster
te Bolsward
Fan de Marhnytoer
Dubbele moord
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
te Welsrijp
Kunstmatige smering
kan jicht leiders
helpen
DINSDAG 17 NOVEMBER 1970
JAARGANG No. 91
W ymbritseradeel.
aal
sie:
aan de
J.S.
I
Abonnementsprijs f 4.40 p. kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Gi.-o 887926
Spitich, dat wy üs earen net like mak
lik ticht dwaen kinre as üs eagen.
Hear har ris roppen
It lüd fan ’e trek
Mei al dy toanen
Yn eigen bistek.
Sa giet de klyster
Mei yn’t partür.
Sa om dizze tyd
Fljucht hy hjir oer.
Faeks mei har tsienen
Of ek noch wol mear
Meitsje hja in libben
En gean gans to kear.
’t Is har greate reis
Sünder koffers en klean.
Hja nimme neat mei
En litte neat stean.
leren
aal,
luid-
ilm.
HIE’T WOL TOCHT,”
I VS BF.PPE
hops]
Bolswartls Nieuwsblad
Het was me het weekje wel. De kuituur was weer tijdverslindend. Afgezien van
tal van plaatselijke aktivltelten vroegen in de afgelopen dagen bovendien een
drietal samenkomsten op Fries kultureel gebied te Leeuwarden de aandacht. Van
de „Friese platenmiddag” in het Oranjehotel vertelden we al. Hoewel de Friese
taal er in woord en geschrift tot ergernis van velen nog al bekaaid afkwam en
niet leder even gelukkig was met de kombinatie Friese kuituur en Berenburg
(in een VVV-folder ook al de nationale drank der Friezen genoemd) was het toch
wel een plezierig samenzijn waarin niet al te zwaar werd getild aan de problema
tiek. De vergadering van het Kristlik Frysk Selskip vrijdagavond in De Klanderij
was minder zakelijk, maar meer serieus van aard om maar niet te zeggen
„dreech”, maar er heerste een goede geest. Driemaal is scheepsrecht. Zaterdag
middag volgde weer in het Oranjehotel de meer dan vier uren durende
marathonvergadering van De Fryske Bibleteek, een samenzjjn met veel gepraat
en weinig baat. Op laatste beide vergaderingen komen we elders in dit blad terug,
/«hadden één trekje gemeen. De uitdrukking: „De Fries heeft dus twee moeder
talen” uit het taalrapport Van Ommen, werd er bjj interruptie aan de kaak ge
steld. Over dat begrip „moedertaal” zal het in dit artikel gaan, dit ook in verband
met een recente publikatie in De Volkskrant over het zo slecht spreken van het
Nederlands in de mijnstreek.
Welsrijp is opgeschrikt door een gruwel
daad, n.l. een dubbele moord. Een mans
persoon Anne P., bij de Welsrijpster
draai woonachtig is onder moordenaars
handen gevallen. Tevens heeft de on
verlaat de hand geslagen aan het dienst
meisje van A P., de nog jeugdige Bouk-
je S. Het motief van de moord is niet
bekend. Van de dader(s) ontbreekt elk
spoor. De slachtoffers werden badend in
hun bloed, pas de volgende morgen ge
vonden, door een van de slatters, die
bezig was de vaart aldaar te slatten.
Er ontstond toen hij de droeve mare
had verteld een grote volksoploop. Hoe
de moord zich precies heeft toegedra
gen zal wel altijd een raadsel blijven.
Meer over deze moord elders in ons
blad.
Hy is tige libben
Mei fealbrüns en wyt
Is sa biweeglik
Hat jimmeroan flyt
bislist wurde, oars giet Nederlan nei
de barbysjes De eardere minister mr.
Bogaerts hat dizze wike sein, dat as
men net oergiet nei regionale forant-
wurdelikheit en ütfiering, de wenningbou
jit meat yn it slop komt dan nou al it
gefal is. Dy sintralistyske sykte mak-
ket dat alles troch ien almeugend bu
reau bistjürd wurdt, dat it allegear fierst
to lang duorret en to .folie kostet. Jow
de provinsjes mear foech, seit dizze des
kundige. Lit har mei de gemeenten baes
oer in bipaeld kwantum jlld en bou-
folume en lit Den Haech as in wiis
bistjürder de algemiene, de greate lijn
oanjaen. Mar né! Op alle terreinen moat
Den Haech baes bliuwe, de dingen moat-
te dér goedkard wurde, allinnich de ryks-
tsjinsten binne blykber bitrouber. It kin
har dêr neat skele, dat de situaesje yn
Fryslan hiel oars is as yn Grinslan
of Limboarch, it moat allegear neffens
ien patroan troch de Haechske mole.
Gjin lan hat sa’n strakke sintralistysk
bistjürsaparaet as wy en op alle ter
reinen fan iepenbier nut wit allinnich
Den Haech, hoe’t it moat en sii. En dus
makket it Fryske plan gjin kans by al
dy machtige ambtlike ynstansjes.
Mar ek by de trêdde, machtige man
komme wy foar de winige doar. .Minis
ter Lardinois fan Lanbou wiist it plan
óf, hwant seit hy: Wy kinne gjin pear-
hündert miljoen goune subsydzje jaen
foar modern'searing fan de bidriuwsge-
bouwen, hwant oer tsien jier moatte wy
Taal- en dialectexpert dr. 'Win RoUc-
kens, geboren en getogen in Kerkrade,
vindt deze veronderstelling onjuist. Hij
ziet daarom ook weinig in het onder
zoek van prof. Van Gelder. Volgens dr.
Rouckens wordt de moedertaal door tal
van leerkrachten schromelijk verwaar
loosd.
„Het bijbrengen van zuiver Nederlands
aan de schoolgaande jeugd eindigt niet
bij de onderwijzer of leraar Nederlands.
Alle andere leerkrachten dienen er me
de voor te zorgen dat de kennis van de
Nederlandse taal verder gecultiveerd
wordt.
Als rij ksgecommiteerde bij eindexamens
van middelbare scholen maakt dr. Rouc
kens herhaaldelijk mee dat zelfs exa
minatoren voor zover Nederlands hun
specialiteit niet is geen of nauwelijks
enige waarde hechten aan het feit, dat
de examinandus zijn moedertaal slecht
beheerst. Als hij het vak waarin hij
ondervraagd wordt maar voldoende kent.
Dr. Rouckens is tegen opgeven van het
eigen dialect thuis of in kennissenkring,
vooal ten opzichte van de jeugd. Dia
lect is een stuk cultuur dat gemak
kelijk zonder gevaar voor het spreken
van zuiver Nederlands gehandhaafd kan
blijven. „Dialect is”, aldus de heer
Rouckens, „zelfs een uitstekend hulp
middel om bij vergelijking met het Ne
derlands en andere talen het taalver
mogen te verscherpen. Daarbij komt dat
tal van ouders zelf de moedertaal
onvoldoende kennen om die goed op hun
kinderen over te brengen.”
„Het probleem moet,” zegt dr. Rouc
kens, „per regio bezien worden. De moei
lijkheden liggen bijvoorbeeld in Gro
ningen anders dan in Limburg. Daarom
is het noodzakelijk dat onderwijzers, le
raren en ouders er zich samen in ver
diepen via gesprekken in groepsverband.
Daarbij zouden ook vertegenwoordigers
van allerlei organisaties, waaronder vak
bonden, ingeschakeld kunnen worden die
ondanks hun opvoeding „in dialect”
toch nationaal en internationaal carri-
Verschijnt in: Bolsward, Baarderadeel, Hennaarderadeel, Hindeloopen, Wonseradeel, Workum en
«AM
De reaksjes üt Grinslan en Drinte lie
ten net op har wachtsje, hja wiene net
oars as negatyf. Men hie it earst mei
har oerlizze moatten, hja hawwe hiel
oare idéen en sa mear. Braban komt
ek mei in “truktuerplan, mar dat is gjin
wurk fan de boeren mar fan in hege
amtner, dy’t mear forlet skynt to haw-
wen om sjen to litten hwat der under
syn lieding allegearre dien is, dan om
konkreet oan to jaen hwat yn de kom-
mende jierren dêr dien wurde moat. En
it blêd fan Boer en Tuinder wit al to
fortellen, dat de Fryske boeren de sub-
sydzjeboeren neamd wurde. Sjoch fan
jou famyl.e moat men it mar hawwe.
Ynpleats fan in enthousiaste oansluting
by it moedige en kundige Fryske plan,
net oars as smeulske praetsjes It lüd
fan de lanbeuarbeidersorganisaesjes, sa
as dat troch Sake van der Ploeg yn de
Keamer ütsjitten is, lit mear as düdlik
hearre, dat er fan dy kant gjin inkelde
stipe to forwachtsjen is.
Op de gearkomste fan de krite Frys-
lan fan de ABTB dy’t dizze wike yn
Sint Nyk hélden is, hat mr. Brouwer,
ien fan de topmannen fan de KNBTB
sein: Dit plan kin net, hwant de bistean-
de wetten litte soks net ta. Dy wetten
binne dan alderearst de Wet op de Ruil-
forkaveling en fierder de departementa
le ófdielingen foar üntwikkeling en sa-
nearing en d? subsydzjepotten fan dat-
se'de dene”tem“nt. Ja. dêr sitte wy mei.
Yn Den Haech moat alles bisjoen en
f wike lyn hawwe wy trije redenen
i njown, hwerom it struktuerplan fan
fe Fryske boereorganisaesjes net folie
1 ns makke op ütfiering. En spitich
1 nóch hawwe feiten üs efternei gelyk
jjwn. De trije tükelteammen wiene: de
lereorganisaesjes büten Fryslan, offi-
1 ile ynsténsjes dy ’t op it heden mei
kultuerteehnysk wurk dwaende binne en
de regearing seis.
ère maakten. Bijstand van onderwijs-
specialisten zou tegelijk gewenst zijn.
Ook de directeur van de Culturele Raad
Limburg mr H. Dobbelstein toont zich
een fel tegenstander van afschaffing van
het Limburgs dialekt ten behoeve van 't
Nederlands taalonderwijs. Hij redeneert
dat de meeste Limburgers vooral de laat
ste jaren aardig over de „handicap” dat
ze thuis van kindsbeen af dialect spra
ken heen zijn gekomen. T.v. en radio
hielpen daarbij.
Tot zover het artikel, dat verder voor
zichzelf spreekt. Wanneer er zo grote
waarde wordt toegekend aan het dialect,
hoeveel te meer zal dit dan het geval
moeten zijn bij het Fries, de echte mem-
metael, die allerminst een handicap be
hoeft te zijn.
gers, terwijl tevens een twintigtal fak
keldragers de stoet sloten.
Mede dankzij het vrij behoorlijke weer
was de opkomst zo groot, dat toen de
Sint het bordes had beklommen de af
zetting werd doorbroken en er een laai
end enthousiasme opsteeg.
De Sint werd op het stadhuis welkom
geheten door loco-burgemeester Wiel-
sma die in zijn welkomstwoord wees op
de vele mogelijkheden die Bolsward had
te bieden. De sint ontwoordde met zijn
tevredenheid te betuigen over de ont
vangst en Bolsward en de grote kin
derschare voor het stadhuis. Er waren
echter nog vele kinderen, die hier thans
niet aanwezig konden zijn, omdat zij
door ziekte of anderszins niet naar hier
konden komen. De Sint verklaarde zich
evenwel bereid ook deze kinderen nog
op 5 december te willen bezoeken, mits
hun ouders, daarvoor een schriftelijk
verzoek indienden bij de voorzitter van
de WAC de heer v. d. Oever. Appel
markt Bolsward. Nadat de Sint enige
geschenken had uitgedeeld o.a. de loco-
burgemeester en de bode van het stad
huis werden er 2 kleuters op het bor
des uitgenodigd om voor St. Nicilaas een
liedje te komen zingen deze kleuters
werden hiervoor met een chocoladelet
ter beloond.
Nadat de locoburgemeester de Sint een
goede reis had toegewenst, zette de Sint
nadat door Oranje een tweetal St. Ni-
colaasliederen waren ingezet en spon
taan werden meegezongen, zijn tocht
door de stad langs een drietal bejaar
dentehuizen
Bolsward kan op een geslaagde intocht
van St. Nicolaas, dit jaar begunstigd
door mooi herfstweer terugzien.
Raadplegen wij het woordenboek, dan
zien we hoe de aanduiding moeder in
schier talloze samenstellingen voorkomt,
b.v.: moederbinding, moedercursus, moe
derdag, moederfabriek, moedergek, moe
derhars, moederhart, moederhuis, moe
derkerk, moederklok, moederklooster,
moederkoren, moederkruid, moederland,
moederliefde moederlijk moederloos moe
derloos moedermaagd moedermaatschap
pij, moedermelk, moedernaakt, moeder
overste, moederplant, moederschap, moe
derschip, moederschoot, moederskind,
moederspraak, moedervlek, moeder
weelde, moederziel, moederzorg, enz.
In deze reeks past ook het woord moe
dertaal, dat de laatste weken op ve
ler lippen is geweest. De gangmaker
ii geweest het ook hier reeds bespro
ken rapport Van Ommen over de Frie-
se taalpolitiek, dat ergens tot de door
velen gewraakte conclusie komt: De
Fries heeft dus twee moedertalen.”
Op 3 november is er in de Friese Sta
tenvergadering door tal van sprekers fel
op deze stelling gereageerd, om niet te
zeggen tegen geageerd. Een mens, dus
ook een Fries kan slechts één moeder
hebben, aldus redeneerde men, i.c. dus
slechts één moedertaal. Een nog al lo
gische conclusie. Gedeputeerde P. v. d.
Mark zei. dat ook het college van Ge
deputeerde Staten niet erg gelukkig was
met deze uitdrukking en eigenlijk niet
begreep hoe deze in het rapport was ge
komen, waarmee hij liet doorschemeren,
dat er bij de bespreking over het ont
werp wel over was gesproken. De heer
H. Keuning kwam tenslotte tot de stel-
Ing dat in één bepaalde situatie een
kind mits men dit woord wat ruim
neemt twee ,,moeder"talen kan heb
ben, b.v. als een Friestalige vader en
een Hollar.dstalige moeder, eventueel
Duits sprekende vader en Frans spre
kende moeder (of welke andere combi
natie dan ook) in het gezin ieder de
e ten taal blijft spreken, terwijl men wel
in staat is de ander te verstaan. Slechts
in dat uitzonderlijke geval kan, als men
gemakshalve de „vadertaal” ook moe
dertaal noemt, een kind twee moeder
talen hebben, dit wil zeggen twee talen,
die hij op natuurlijke wijze van jongsaf
leert, zonder dat de ene taal over de
ander domineert en/of als tweede taal
wordt aangeleerd. Voor de Fries in het
algemeen geldt dit natuurlijk niet. Het
Friese kind heeft één moedertaal, zijn
eigen memmetael, het Fries.
Een moedertaal is, ook volgens het woor
denboek, eigenlijk heel simpel moeders
taal, de moederlijke taal, de taal uit
moeders mond geleerd, de taal van het
land waarin men geboren is. We ge
loven, dat het misverstand ligt opge
sloten in de laatste aanduiding: de taal
van het land, waarin men geboren is.
Vanzelfsprekend moet dat hier worden
gelezen als „regio”, landstreek, gewest
enz. waar men is geboren. Als men hier
domweg zou invullen Nederland, dan
zit het fout. Immers dat is de conclu-
ook een Fries kind is in Neder
land geboren en dus is het Nederlands
zijn moedertaal. Heel de discussie in
zake de omstreden uitdrukking van de
twee moedertalen is tot dit misverstand
terug te brengen. Een misverstand, dat
men evenwel vaker tegenkomt, dan men
zou willen. Zo kwamen we de verkeer
de interpietatie van het woord moeder
taal ook tegen in een artikel in de Volks
krant van j.l. zaterdag, dat overigens
een Interessant onderwerp aan de orde
stelt, n.l.: wat is de invloed van het
spreken van dialect op dat van het Al
gemeen Beschaafd Nederlands (trou
wens ook al een aanvechtbare uitdruk
king indien men suggereert dat alle an
dere taal in Nederland gesproken niet
beschaafd zou zijn). We laten het arti
kel hier in extenso volgen, waarbij we
met een aangeven waar het woord
moedertaal o.i. foutief is gebruikt.
I Prof. dr. L. van Gelder, hoogleraar in
de onderwijskunde aan de Groningse uni-
versiteit, komt waarschijnlijk naar de
oude mijnstreek van Limburg om een
onderzoek in te stellen naar de invloed
van het dialect op het correct schrij
ven en spreken van de Nederlandse taal.
Aanleiding tot het onderzoek is het be
kend worden van de slechte resultaten
voor het vak Nederlands op de lagere
scholen in Kerkrade. Het dialect in
Kerkrade zou hiervan een van de voor
naamste oorzaken zijn.
Begunstigd door mooi herfstweer deed
St. Nicolaas met 9 zwarte Pieten zijn
intrede in Bolsward. In afwijking met
hetgeen eerder was vermeld, n.l. dat de
Sint binnengehaald zou worden met de
muziekvereniging „Oranje” aan boord,
geschiedde de intocht met een kleinere
maar snellere boot, omdat de grote boot
waarop St. Nicolaas als regel zijn in
tocht hield vanwege de storm niet tij
dig in Bolsward kon zijn.
Precies 4 uur werd de brug
Rijksweg 43 omhoog gehaald en stond
op de kade reeds een groot aantal kin
deren met hun ouders. Zodra de brug
was geopend verscheen er eerst een mo
torbootje met 2 zwarte Pieten erin die
op hun tocht langs de kade van het
Kruiswater met milde hand pepernoten
stroode naar de jeugd op de wal.
Op de Stoombootkade stond inmiddels
Oranje opgesteld en toen de met vlag
gen versierde boot, de brug was gepas
seerd vlogen de vuurpijlen en donder
bussen met veel geraas de lucht in en
mocht de Sint een grote ovatie van de
jeugd in ontvangst nemen.
De boot was gedurende de hele tocht
met bengaals vuur verlicht, dat op het
achterdek was opgesteld.
Nadut de muziekvereniging „Oranje" on
del’ het spelen van St. Nicolaasliederen
in beweging had gezet en een grote me
nigte kinderen, zich met hun ouders
in de richting Blauwpoort begaven stond
St Nicolaas met zijn pieten op het
voordek van z’n boot omringd door vuur
pijlen en bengaals vuur, die vanaf boord
werden afgeschoten.
Te omstreeks kwart over 4 arriveer
de de Sint op het Plein 1455. Nadat
de pieten de boot hadden verlaten, bleef
de Sint aan boord en werd aldaar wel
kom geheten door het WAC bestuurs
lid de heer S. v. d. Berg.
Inmiddels waren duizenden kinderen op
het Plein 1455 verzameld en onder vro
lijke tonen van „Oranje” begaf de Sint
zich van boord.
Voor het Jan Brugmancollege stond een
dubbelspan paarden en een koets opge
steld waatin de Sint zijn triomftocht
door Bolsward begon te maken.
Deze koets stond zodanig opgesteld, dat
de Sint vele kinderen de hand kon druk
ken en zeker 10 minuten nodig had
om zioh van de boot naar de koets te
begeven. Vele brieven en werkstukjes
mocht de Sint op zijn tocht naar de
boot in ontvangst nemen.
Nadat de Sint en de koets had plaats
genomen zette de stoet zich in bewe
ging, voorafgegaan door de muziekver.
„Oranje” en een twintigtal fakkeldra-
Sinterklaas blijkt in een jaar tijd flink te z(jn veranderd, niet dat lüj nou zoveel
ouder was geworden, maar z(jn ogen beginnen toch wel iets minder te worden,
want hy droeg zaterdagmiddag om vier uur tijdens zijn aankomst in Workum een
bril. Op het stadhuis werd hij welkom geheten door burgemeester Pastoor. Sin
terklaas zei in zijn toespraakje, dat veel vaders en moeders hun kinderen nog
vaak wijsmaken dat, wanneer ze stout zijn zij op 5 december geen kado's ont
vangen. Hier is niets van waar, zei de goed heilig man, want hy had voor
iedereen wat meegenomen. Hij verrichtte ook nog een officiële daad, namelijk het
onthullen van de prijzen beschikbaar gesteld door de Workumer middenstand
voor de grote winkeliërsaktie. De opbrengst komt ten goede aan de sport-
akkommodatie. (foto L. Spijksma)
Advertentieprijs: 17 ct. per mm
Ingez. mededelingen dubbel tarief
Contractprys op aanvraag
dochs wer oars. Sa hurd giet it yn de
lanbou. Dit is wol it meast Ontstellen
de antwurd, hwat in minister fan Lên-
bou jaen kin. De boeren sille dus mar
mei har alderwetske pleatsen troch-
buorkje moatte Mar eltse dei kraeit
de radio it üt, dat wy nei mear kjj per
man ta moatte. Hoe moat dit dan?
hwat hjoed modern is, is oer tsien jier
wer forêldere, seit dizze eksellinsje. Stel
nou, dat hy gelyk hat, hwat biwiist hy
hjir dan mei Dat de ófskriuwing fan
boerepleatsen op 10 persint steld wur
de moat en dat op basis fan de forfan-
gingswearde in som fan 20.000 goune
per jier birekkene wurde moat foar de
gebouwen. Sil dat kinne, dan moat de
molke foar dit doel in dübeltsje per ki
lo mear opbringe en de hieren mear as
oer de kop. Mar dêr wol de minister
neat fan witte en de EEG noch min
der. Mar hoe dan yn de fedesnamme?
Lit de minister nou ris sizze, hoe 't
90 persint fan de Fryske greidboeren,
dy’t gjin moderne pleats hawwe, dwaen
moatte. De regearing wol gjin subsyd
zje jaen, de regearing wol gjin bettere
prizen, mar hwat wol de regearing dan?
Dat eigene.rs en boeren mar trochwrotte
yn in ütsichtleaze en mei de dei min
der wurdende situaesje? Is dat de Haech
ske lanboupolityk fan minister Lardi
nois
Men kin ek in podde sa lang traepje
dat er boarst! Tj. de J.
Britse artsen zijn van mening dat het
binnenkort mogelijk zal zijn een jich
tig gewricht op dezelfde manier te sme
ren als een monteur dat bij een mo
tor doet.
Menselijke gewrichten worden op een na-
tuuriyke wijze gesmeerd door gewrichts-
vocht. Door aan dit natuurlijke smeer
middel een preparaat toe te voegen
neemt men de slijtage aan het gewricht
te kunnen vertragen en de levensduur
ervan te verhogen.
Het denkbeeld is niet nieuw, maar ge
leerden in Leeds hebben goede hoop
dat zij het goede smeermiddel op het
spoor zijn. Tot dusver zijn de proeven
bemoedigend
Professor Vern Wright, professqr in de
Rheumatologie aan de Universiteit van
Leeds, heeft verklaard dat de ontwik
keling van in water oplosbare kunst
stoffen de ontwikkeling van kunstma
tige smeerm’ddelen voor menselijke ge
wrichten naderbij heeft gebracht. Het
licht tot matig aangedane gewricht kan
baat vinden bij de verbeterde smering,
aldus professor Wright „Ongedacht het
mechanisme dat de slijtage in een ge
wricht heeft veroorzaakt, zijn levens
duur wordt verlengd wanneer de smering
wordt verbeterd. Met dit doel werken wij
aan een reeks potentiële kunstmatige
smeermiddelen.”
Verschijnt
DINSDAGS en VRIJDAGS
Ultg. A. J. OSINGA n.v., Bolsward
Administratie- en Redactie-adres:
Marktstraat 13
TeL 2044 - Na 18.30 uur 2660 of 2335
(05157)
mm#
f. WK
Xfl» 1» F**
',W: 4'/
8
O
