Stichting „Aide Fryske tsjerken
Balie Skroar
maar
w-
Goed bedoeld,
ifes
Wil
Is
Mogelijkheden voor Broerekerk
Laai ze niet verloren gaan
Fan de Martinytoer
Stoomketel
66
iiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiii
Hwat hat
ós hjoed to sizzen
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
f
DINSDAG 5 JANUARI 1971
110e JAARGANG No. 1
Verschijnt in: Bolsward, Baarderadeei, Hennaarderadeel, Hindeloopen, Wonseradeel, Workum en Wymbritseradeek
Situatie in Friesland
De huidige situatie
Voorgeschiedenis
Werkwijze van de Stichting
En nu de Broerekerk
Tj. de J
Advertentieprijs: 18 ot. per mm
Ixigez. mededelingen dubbel tarief
Contractprijs op aanvraag
Abonnementsprijs f 4.95 p. kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
Uitg. A. J. OSINGA n.v., Bolsward
Administratie- en Redactie-adres:
Marktstraat 13
Tel. 2044 - Na 18.30 uur 2660 of 2335
(05157)
SIT IT WAER VN DE SPEGEL?
De literatuer wurdt faken neamd
Verschijnt
DINSDAGS en VRIJDAGS
ven van donateurs. (Minimum contribu
tie f 10,per jaar).
aandacht van de bevolking van Bols
ward te brengen.
Niet, dat het aantal donateurs uit een
bepaalde plaats doorslaggevend zou zijn
voor het al of niet medewerking verle
nen bij verwezenlijking van bepaalde
plannen.
Maar als de Broerekerk een passende
bestemming zou krijgen (Kerkelijk Ar
chief?) mee door toedoen van de Stich
ting, dan mogen we als bevolking van
Bolsward, die deze kerk niet graag zou
zien vervallen tot pakhuis of iets der
gelijks, onze waardering wel tonen
door een stroom van nieuwe donateurs.
Temeer, daar er besprekingen zijn met
nog geen 10 kerkvoogdijen, en daar is
Bolsward één van. Per slot van reke
ning is het werk nog maar een paar
maanden van de grond!
Het zou niet alleen een stimulans voor
de Stichting zelf zijn, maar ook een
mei in doaze sigaren, it plan ütbret om
syn frou to formoardzjen. Hoe’t dat om
en ta giet, wurdt dan yn de grofste wur-
den tsientallen blêdkanten biskreaun. Al
djipper en djipper graeft de skriuwer yn
dizze pathologyske ünminske om en
alle opkroppe spanningen en gefoelens
fan wearze en hate wurde deryn üt-
stald. De man wurdt geandewei in On
dier dy’t as in robot syn ünminsklik
wurk ütfiert.
As men eartiids opsketten knapen bri-
ke fiten ütheljen seach, koe men gau-
ris hearre: „Ast net mal is, is 't net
moai”. Dit liket my in treflike karak-
teristyk fan dizze groep moderne skriu-
wers. It moat mal, it moat smoarch,
it moat goddeleas, it alderleafst dwers
troch alle tsien geboaden hinne.
Dizze literatuer is in spegel, hwer’t it
waer forgoed yn sit. Dêrtroch jowt it
gjin byld fan de realiteit mar in kari-
katuer, in optinksel fan in bidoame fan
tasije. It is gjin rykdom mar earmoede,
dy’t hjir 0t sprekt. Allinnich 01 skrillere
kleuren, allinnich dl skerpere prikkels
kinne dizze skriuwers noch ta aktiviteit
bringe, hwant har oanfielen foar it sou-
ne en wiere, it werjaen fan geastlike
en lichamelike freugde en geniet is wei-
wurden.
De Fryske literatuer sit yn in djippe
krisis, dy’t dêrom sa tryst is omt dizze
skriuwers it seis net mear sjogge.
Het werd een witte jaarwisseling. Tel
kens zorgde de nacht weer voor een on
gerept laagje. Bomen en parkgezichten
Waar gaat het heen? misschien
laat Wim Kan ’t lied weer horen,
ja, Jelle zal ’t wel zien,
nou die sprak wijze woorden.
Gaat ’t zo door, reken maar
valt niet op af te dingen,
vermoedelijk zal dit jaar
de Haagse ketel springen
Dan is de spanning weg.
Maar Nederland heeft pech.
De vakbondsleider dreigt
wij zijn een half jaar gebonden,
weet je wat men dan krijgt?
’t Hoeft niet meer uitgevonden
er zit een explosie in
werknemerseis ja waarlijk
een nieuw stijgingsbegin
De ketel wordt gevaarlijk
zal, neem het maar driest aan
onder hoogspanning staan.
Bolswards Nieuwsblad
Dit is een begin van een fraai uitge
voerde folder, uitgegeven door de „Stich
ting Aide Fryske Tsjerken”. Doel van
de stichting is, heel kort gezegd: be
dreigde kerken overnemen, ze restaure
ren en daarna een passende bestemming
geven.
In skiep kin yn in lyts stikje greide
fet wurde en op de greate heide om-
niiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiii
Ijipper sneed yn de siel as de ryks-
kel. En hwa’t jong is, wol sa graech
heitelle, foar fol oansjoen wurde en bi-
le«ven net foar Mderwetsk of aldfrin-
ziSi. De krisis yn de tsjerken, de krisis
yn de morael, de krisis yn it gesach
spj^ie hjiryn ek in greate rol, wylst de
Pilaiushalding fan folie aldere minsken
biskitnjend folie foarkomt. Hja halde
har «til of hja knikke mei, hwant hja
wolle sa graech foar modern oan
sjoen vurde.
Nou s<» men as aldere en as alder der
noch fb.de mei hawwe kinne, as dizze
literatus de jonge minsken blijer en
lokkiger, tofredener en aktiver makke.
As hja qrliker, trouwer, suverder lib-
ben en mar en djipper freugde ünder-
founen, b'vuster kristen waerden. Mar
fan dit alls is yn it moderne wurk fan
dizze ploec neat to finen.
Dizze wike ies jk de earste romen fan
Durk van dt- Ploeg: „In man en mins-
ke!” üt de ’aperbackrige fan Laver-
man to Drahten. It forhael fan in
bijierre arbeiaI.i jy’t AOW-er wurdt en
mei as oanlie<ng ;n simpel akkefytsje
steun in de rug voor de kerkvoogdij, die
hieruit kan afmeten, dat ze bezig is
een plaatselijk belang te dienen.
Het gaat hier om een cultuur-monu-
ment, waar geheel de bevolking zich
bij betrokken voelt!
Het adres van de Stichting is: Achter
de Gr. Kerik 17; Leeuwarden. Gironum
mer 2207600. Bank: Friesland Bank,
Leeuwarden. Gezien de reklame van
met name ds. Van Halsema voor deze
Stichting (van de tot nu toe plm. 200
ingeschreven donateurs werden er via
hem 45 doorgegeven), kan men natuur
lijk voor opgave ook bij de genoemde
plaatselijke predikanten terecht.
(De gegevens voor het bovenstaande
werden ontleend aan de inleiding, die dr.
Steensma bij zijn artikel schreef, het
hoofdstuk „Huidige situatie” en „Me
dedeling nr. 1" van de Stichting).
Er werd al op gewezen, dat de pro
blemen op dit gebied in Friesland de
zelfde zijn als in Groningen.
Daarom heeft, gezien het succes daar,
(1600 donateurs binnen een jaar!) de
Provinciale Kerkvoogdijcommissie van
de Hervormde kerk in Friesland contact
opgenomen met de Groninger Stichting.
Het resultaat is geweest, dat op 9 sep
tember 1970 in Leeuwarden de Stichting
Aide Fryske Tsjerken werd opgericht.
Voorzitter van het Dagelijks Bestuur
is jhr. ds. C. van Eysinga, terwijl on
ze plaatselijke predikant ds. H. Kreb,
vice-voorzitter is. Ook dr. R. Steensma,
wetenschappelijk medewerker Litur
gisch Instituut Rijksuniversiteit te Gro
ningen heeft hierin zitting.
Er is tevens een algemeen bestuur,
w.i. vertegenwoordigers zitten van di
verse kerkgenootschappen, bestuurlijke
organen en openbare lichamen. Hierbij
treffen we de naam aan van ds. G. van
Halsema. Het gaat de stichting n.l. niet
alleen om hervormde kerkgebouwen.
Tenslotte is er een Raad van Advies,
waarin o.a. functionarissen van de
Rijksdienst voor de Monumentenzorg.
in
ipegel fan’t libbén. Yn dy boeken, novel
len, romans, gedichten sprekt de folks-
siele him üt, yn elke tiid wer oars, omt
de minsken net deselde bliuwe en har
tael mei harren foroaret.
Sa kin de literatuer in spegel wêze fan
de tiid. Oft dy spegel helder is, goed
slipe en sünder lek en brek, is in oar
forhael. En it kin seis wêze, dat sa’n
spegel gjin goed plak hawn hat en. dêr-
Om het bestaan en doel van de Stich
ting nog eens duidelijk te onderstrepen
citeren we een gedeelte uit dit laatste
hoofdstuk.
„In het verleden zijn reeds tientallen
kerken afgebroken, wanneer het niet
noodzakedijk was ze voor de eredienst
in stand te houden en het geld voor
onderhoud of reparatie slechts met gro
te moeite bijeen gebracht zou kunnen
worden. Bij de strijd voor het behoud
van onze monumentale kerken spelen
ook in het jaar 1970 beide omstandig
heden (n.l. cultuurwaarde en de waar
de als centrum voor het kerkelijk le
ven) nog een rol, dikwijls in nog ster
kere mate dan voorheen. Door goede we
gen en het gebruik van de auto kan men
gemakkelijk in een naburig dorp ter ker
ke gaan, terwijl anderszins de ontvol
king van het platteland doorzet, in elk
geval wat de kleine dorpen betreft.
Het is niet moeilijk om een aantal ker
ken op te noemen, die nog door slechts
enkele huizen worden omgeven, soms
zelfs bijna verlaten in het wijde Friese
land liggen. Men denke b.v. aan Jous-
wier, Wetsens, Bomwerd, Westernijkerk
Genum, Lichtaard, Augsbuur, Britswerd
en Schalsum. Er is in 1970 echter ook
iets veranderd ten opzichte van de 19e
eeuw. Er is een veel groter besef, dat
een monument grote waarde heeft in de
ze tijd van eentonige nieuwbouw, dat ’n
gerestaureerde kerk een rustpunt kan
vormen in een jachtige tijd, dat res
tauratie derhalve een stuk welzijnsber
vordering houdt. Al meer dan vijftig
jaar wordt dit ook door de overheid
beseft en heeft zij subsidies voor kerk
restauraties gegeven.”
Op eerste kerstdag heeft de Bolswar-
der jeugd zich niet van zijn beste zijde
laten zien. Een twintigtal jongelui heeft
toch n.l. via vernielingen de toegang tot
de ijsbaan geforceerd, een paar ruiten
stukgeslagen: er vervolgens het mate
rialengebouw opengebroken; vervolgens
zijn ze met de aanwezige schuifborden
de baan opgegaan, om te trachten de
sneeuw te verwijderen. Op zichzelf een
lofwaardig streven, maar dit moet dan
wel gebeuren onder deskundige leiding
van bestuursleden van de ijsbaan. Nu
hebben ze de baan meteen grondig be
dorven. De sneeuw was n.l. gevallen op
een te zwakke ijsvloer, zodat het ge
heel al spoedig veranderde in een brij-
massa. Toen dan ook later op de mor
gen de baanmensen verschenen, om de
toestand van de baan op te nemen, was
hij grondig bedorven.
Bovendien had de jeugd en passant nog
even de kostbare kabel van de pompin-
stallatie middendoor gesneden.
Een dergelijke behandeling heeft de ijs
vereniging aan de jeugd allerminst ver
diend.
Het is toch zo, dat de jeugd tot en met
14 jaar steeds voor 50 cent de hele
winter gebruik mag maken van de baan.
Een tweede vereniging, die dit voor de
jeugd doet, is er niet.
De ijsvereniging doet bij deze ’n beroep
op de omwonenden, om, indien ze con-
Verkiezingen in zicht
partijbeloften staven
met het gevolg, allicht
verhoogde staatsuitgaven
ja belofte maakt schuld
de kiezer snapt ’t secuur en
de ketel, zwaar gevuld
voelt dan nog heter vuren
ja, alles van de kook
door het inflatie-spook.
Ons land een zieke plek
in het westen geworden?
men waarschuwt: ’t gaat te gek
’t komt zo nooit weer in orde
men raakt de kwaal niet kwijt
allen zijn zwart, men weet ’t wel
het wederzijds verwijt
het spel van pot en ketel
ja 't wordt me ’t jaartje wel
het gaat bergafwaarts, snelPiet
Ze staan ar nog de oude Friese kerken. Liefelijk of speels, stoer of ruig.
Hun zadeldaktorens en spitsen bepalen het karakter van het Friese land en zijn
er niet uit weg te denken. Vele kerken verloren de afgelopen jaren geheel of ge
deeltelijk hun functie als bedehuis; geld voor onderhoud of herstel is er nauwe
lijks. Ze raken in verval en hun voortbestaan staat op het spel. Wat geslachten
Friezen eeuwenlang in stand wisten te houden dreigt nu te verdwijnen. Dat kén
niet en dat müg niet!” Dit is het begin van een fraai uitgevoerde folder, uitge
geven door de „Stichting Aide Fryske Tsjerken". Doel van de stichting is, heel
kort gezegd: bedreigde kerken overnemen, ze restaureren en daarna een pas
sende bestemming geven.
yn to libjen. In diel fan harren hat him
yn de Kristlik Fryske Folksbibletheek
in eigen formidden en romte skepen, in
oar diel fielt him yn de Fryske litera
tuer as in kat yn in stjonkend pakhüs.
Dizze trochbraek, mei syn alles om-
stateren, dat er, als de baan is geslo
ten, jeugdige personen op de baan aan
wezig zijn, even de moeite te willen
doen de politie te bellen.
Voor deze steun zou de ijsvereniging en
ook de schaatsliefhebbers u zeer erken
telijk zijn.
En tot de jeugd: hulp bij het schoon
maken van de baan wordt zeker op
prijs gesteld, maar dan onder deskun
dige leiding.
Het bestuur van de ijsvereni
ging „Bolsward”.
troch it waer deryn komd is. Dan k-ije
jo frjemde bylden, karikaturen fan de
realiteit.
Yn de Fryske literatuer is sünt Anie
Wadman mei syn „Smearlappen” op
lappen kaem, hiel hwat foroare. Mei ko;
en earen binne hiel hwat fan de jongere^ woeljende stream fan smoarch en ün-
skiuwers dükt yn de rioelen fan it lib-huer geskriuw, is it slimste foar de jon-
ben. Fatsoen, noarmen en geboaden bi- minsken. Hwant de eigen tael hat in
stiene foar har net mear. Hja wiene pro-
gressyf, hja forachten alle taboes, hja
flokten as ketters, setten de doaren fan
it seksuele libben iepen en fielden har
as fisken yn it wetter fan it kwea. Deug
den komme yn har boeken net foar:
blidens, tankberens, memmeleafde,
frommens, echte freonskip, siket men
der omdóch, mar de hiele skala fan
minsklike abberaesjes en misdieden
binne hja treast. Hwa’t dit nije Evan-
gely fan de progressiviteit net aksep-
tearret, wurdt yn de meast kwetsende
termen forhünd, hy is in forkalke fos-
syl, in hypokryt yn elts gefal en de
hiele meute jaget efter him oan om him
oan de skandepeal fan de publike opi-
ny fêst to spikerjen. De haedredakteur
fan it Frysk Deiblêd de hear Algra,
hat hjir in ynteressant archyf fan oer
helden.
Neist har gemis oan noarmen is har
ünfordraechsumens har meast sprekken-
de eigenskip Dêrtroch is dêr yn it for
midden fan de foarstanners fan it Frys
ke boek in sfear üntstien. dy’t it man-
nichien net mear mooglik makket der-
Het lot en een eventuele andere bestem
ming van de Broerekerk is meermalen
onderwerp van bespreking geweest op
plaatselijk-kerkelijke vergaderingen en
ook wel in dit blad.
Nu o.a. de Nederl. Hervormde kerk
voogdij van Bolsward een verzoek tot
de Stichting heeft gericht omtrent mo
gelijke overdracht c.q. steun in beheer
of uitvoering restauratie, lijkt het vol
komen gerechtvaardigd om het werk
van de onderhavige Stichting, afgezien
van algemene motieven, extra onder de
donateurs 2x per jaar een rijk geïllus
treerd artikel toegezonden, dat in een
ringband, welke kosteloos ter beschik
king wordt gesteld, kan worden be
waard. Hierin zullen dan zowel afzon
derlijke kerken als ook bepaalde aspec
ten van de kerken in het algemeen wor
den beschreven. Het eerste, artikel is
reeds verschenen en wel van de hand
van dr. R. Steensma, eerder genoemd.
De inhoud van dit artikel, verlucht met
prachtige foto’s van kerken en interi
eurs, bestaat uit een overzicht van de
kerken en hun inventaris, met name de
beschrijving van de bouwstijlen en van
verschillende belangwekkende onderde
len van het exterieur.
Voorts een bespreking van het interi
eur, met name de inrichting van het ge
bouw en de preekstoelen. Ook wordt
aandacht besteed aan de lotgevallen van
diverse kerken, terwijl besloten wordt
met een schets van de huidige situatie.
Voor geïnteresseerden in deze materie
om van te watertanden. Overnemen van
bepaalde fragmenten is ondoenlijk,
daarom één advies: „Neem en lees”.
Wil de Stichting Aide Fryske Tsjerken
haar doel kunnen ■verwezenlijken, dan
is een zo groot mogelijk aantal dona
teurs noodzakelrjk. (Binnen een jaar
zo mogelijk 1.000).
Stelt men n.l. de restauratie van een
gemiddelde dorpskerk op f 500.000 en
de overheid (rijk, provincie en burger
lijke gemeente) subsidieert over het al
gemeen voor 90 pet., dan blijft er voor
de kerkelijke gemeente nog 10 pet. of
f50.000 te financieren. Daar komt aan
bijkomende, niet subsidiabele kosten,
nog wel eens f 25.000 bij.
De eigenaar moet dan zelf voor f75.000
zorgen, waarbij de Stichting de helpen
de hand wil bieden.
Dit kan echter alleen, als «r voldoen
de donateurs (nogmaals: milimum f 10
per jaar), komen.
Hier staat voor hen wat tegeiover.
Om zoveel mogelijk bekendheidaan haar
werk te geven, is het de bedoeing dat
de Stichting jaarlijks enkele excursies
organiseert, een z.g. kerkentochl
Verder willen medewerkers v\n de
Stichting graag lezingen houder met
kleurendia’s over en van Friese krken,
a f25 plus reiskosten. Ook krijger de
Deze moet worden gezocht bij de pro
vinciale restauratiecommissie van de
Nederlands Hervormde Kerk in Gronin
gen, die in 1968 een nota opstelde over
het gebruik en bezit van historische
kerken.
De situatie in deze buur-provincie is on
geveer gelijk aan die bij ons in Fries
land: veel monumentale kerken die van
uit kultuur-historisch oogpunt bezien,
zeer waardevol zijn. Gezien echter van
uit het gezichtspunt, wat voor nut ze
hebben voor de kerkelijke arbeid, blij
ken ze erg duur in onderhoud en restau
ratie te zijn, en tevens laag in rende
ment.
Daarbij kan ook nog de vraag worden
gesteld, of deze kerkgebouwen wel vol
doen aan de eisen, die wij in deze tijd
aan een kerkelijk centrum stellen t.a.v.
verwarming, garderobe, vergaderruim
ten om maar enkele te noemen.
Het is dan ook voor vele kerkvoogdij
en een onmogelijke taak, een verval
len kerkgebouw te restaureren, ondanks
de overheidssubsidie. De gemeente zelf
moet toch altijd nog minimaal 10 pet.
van de totale kosten op tafel leggen!
Genoemde Groninger commissie kwam
dan ook tot de conclusie in die nota,
dat het uit kerkelijk oogpunt bezien
onverantwoord is een groot bedrag te
besteden aan restauratie van het ge
bouw, als dat b.v. tot gevolg heeft, dat
de gemeente geen predikant meer kan
beroepen. In dat geval moet de kerk
voogdij het gebouw afstoten. (Berichten
in de landelijke pers maken van deze
besluiten meermalen melding, zoals on
langs in Leiden).
Zullen deze gebouwen toch behouden
blijven, dan is er een aparte instelling
nodig, die ze overneemt, want dat doet
de overheid niet. Zo werd in 1969 de
Stichting Oude Groninger Kerken opge
richt, met het in de aanhef van dit ar
tikel gestelde doel t.a.v. de Stichting
Aide Fryske Tsjerken.
Als mogelijkheden voor een passende
bestemming worden dan genoemd (nast
de normale kerke-lijke functie) uithof
van een museum, leeszaal, aula bij een
begraafplaats e.d.
De voor dit doel benodigde gelden moe
ten worden bijeengebracht door het wer-
T, r
