Het was groen wat nu goud
is
De antithese
look
in a new
Doe’t pake noch feint wie en beppe
noch faem
Fan de Mar tiny toer
Gouden filmpjes
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
Verschijnt in,: Bolsward, Baarderadeel, Hennaarderadeel, Hindeloopen, Wonseradeel, Workum
Op
HOe JAARGANG No. 5
DINSDAG 19 JANUARI 1971
Jubilea
Nieuwbouw
Droge zomer
Mr. HEDZER RIJPSTRA BIJ OPENING TWEELINGSOHOOL TE WINSUM
M*
Personalia
Vervoer
Cliché Fr. Dagblad)
Electra
Kleingoed
Stoomfiets
Waterleiding
Toekomstdromen
DE
WAEN FAN DE DEI!
Tj. de J.
ter E. S. de Jong (de gearstaller fan
it boekje) de heer B. A. Siebesma fan
Seisbierrum.
(dy’t de namme bitocht), mefr. H.
Heeringa-Kroes te Eastrum, juff. J.
Reinalda to Easterlittens, de hear R.
Schoffelmeer to Wamel en skoan ef-
Advertentieprijs: 18 ct. per mm
Ingez. mededelingen dubbel tarief
Contractprijs op aanvraag
Abonnementsprijs f 4.95 p. kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
Als gij ongesteld zijt, neem dan eens
wortelboers kruiden of wortelboers pil
len en gij zijt spoedig genezen. De pil
len verdrijven gal, slijm, koorts, maag-
en hoofdpijn, wekken de eetlust op,
bevorderen de stoelgang, zuiveren het
bloed, maag en ingewanden.
Sneek heeft reeds het „nieuwe licht”
en in het begin van het jaar komt er
bericht, dat het Nijland al is genaderd.
In Bolsward wordt koortsachtig gewerkt
aan de voorbereiding. Op 1 april brandt
de eerste lantaarn. De winkels passen
zich aan en propageren „moderne” elec-
trische apparatuur. Bij ’n enkele wordt
zelfs al een etalage electrisch ver
licht! De mogelijkheden lijken onbe
grensd, al is het natuurlijk niet zo, dat
in een ommezien heel Bolsward geëlec-
trificeerd was. De verkoop van kaar
sen, theelichtjes en petroleum gaat voor
lopig gewoon door.
Met de waterleiding zat het moeilijker.
Het leggen van een draad is minder
De jaarwedde van de wethouders in Hen-
naarderadeel zullen van f 300 op f 500
worden gebracht.
De Herv. meisjesvereniging Dorcas te
Bolsward 25 jaar. Door haar is menig
huisgezin in de afgelopen jaren door een
warm kledingstuk verrast.
De spaarbankrente zal ingaande 1 april
van 3 op 4 pet. worden gebracht. Het
bestuur H. Eisma, voorzitter C. H. de
Haas, secretaris.
Het is voor de bewoners van het Schild-
wijk en Bargefenne een groot ongemak,
dat de daar aanwezige pompen bijna
altijd stuk zijn.
Bolswards burgemeester, mr. B. Berger
trouwde in 1921. Burgemeester Bruin-
sma had dus niet de primeur. Na 2 jaar
burgemeester te zijn geweest zou hij
nog in hetzelfde jaar naar Venlo gaan.
Burgemeester Praamsma volgde hem
op: een van de wethouders, een bekend
Bolswarder zakenman. Ook hier her
haalde zich de geschiedenis toen bur
gemeester Mulder tot het ambt van eer
ste burger werd geroepen. Nog een paar
personalia. In 1921 werd ook gemeen-
tearchitect benoemd de heer J. P. Post-
ma te Deventer. De heer Hazenberg van
Mantgum werd hoofd van de plantsoe
nendienst.
S
i 3
Verschijnt
DINSDAGS en VRIJDAGS
Uitg. A. J. OSINGA n.v., Bolsward
Administratie- en Redactie-adres:
Marktstraat 13
Tel. 2044 - Na 18.30 uur 2660 of 2335
(05157)
Bolswards Nieuwsblat
Al was de droge zomer niet zo spec
taculair als de welhaast legendarische
van 1911, het was wel erg, temeer daar
men toen nog geen zoet water kon
inladen. De komst van de afsluitdijk
was nog steeds in discussie met lieftige
tegenstanders en zo mogelijk nog hef
tiger pleitbezorgers. De droge zomer
wordt zelfs aanleiding tot protestadver-
tenties in de krant: Als we nu de af
sluitdijk hadden gehad hadden de slo
ten niet droog gestaan en had het vee
kunnen drinken. Er is dan ook vee-
sterfte. Sommige boeren moeten de die
ren in het hartje van de zomer uit nood
weer stallen. Strovruchten worden
vroegtijdig gemaaid en aan de dieren
gevoerd. Bij ons zelf leeft de vage her
innering nog voort, dat men in 1921
de sloten langs fietste. In Pingjum de
den ze het anders. Het bericht doet de.
ronde, dat daar met succes proeven wor
den genomen met het planten van kool
op de bodem van de lege sloten. Op het
land was dit vrijwel niet mogelijk. Zo
als meermalen komt het een bij het an
der. Eind november is er hier en daar
reeds van 1520 gr. vorst en worden er
al schaatswedstrijden gehouden.
Een andere reden om deze school te
openen is deze, dat het provinciaal be
stuur zich steeds bijzonder interesseert
voor onderwijsaangelegenheden. Ook al
kan de provincie wettelijk weinig doen,
toch tracht zij daar, waar het mogelijk
is en gevraagd wordt, de totstand
koming van bepaalde onderwijsvoorzie
ningen te bevorderen. Friesland is dan
ook de eerste provincie met een Pro
vinciale Onderwijsraad, die sinds 1967
het gehele terrein van het onderwijs be
strijkt. Daarvóór de raad werd op
gericht in 1928 had deze Raad al
leen de zorg voor het onderwijs in de
Friese taal.
Trouwens, ook in de vorige eeuw be
stond er al een Provinciale Commissie
voor het Onderwijs, die gevormd werd
door de toenmalige schoolopzieners on
der voorzitterschap van de Gouver
neur, zoals de Commissaris der Konin
gin toen genoemd werd. Over het be
staan van deze Commissie informeert
ons het boek „Scholen en schoolmees
ters in Friesland tussen 1830 en 1850”
van mr. H. Wijnbeek.
Interessante gegevens over toen be
staande onderwijsmethoden vinden wij
ook in dat boek. Er bestond toen bijv,
al een leesmethode met behulp van let-
terblokjes. De kinderen moesten daar
mee experimenteren om zelf woordjes
te maken. Het doel van die methode,
Vanaf heden plaatsen we op veler verzoek wekelijks weer onze „gouden en zilve
ren filmpjes”. Natuurlijk is het erg tijdrovend in het verleden te duiken, maar wei
nig is zo interessant als dat. In het verleden ligt nog steeds het heden. Pas bij
doorlezen van een complete jaargang van ons blad, hetzij van 25, hetzij van 50 jaar
geleden proeft men weer de sfeer. Ditmaal een paar globale indrukken van het
jaar 1921, precies een halve eeuw geleden dus. Al was de oorlog 1914-’18 langs
ons heen gegaan, ze liet toch wel diepe sporen na en pas in 1921 komt het leven
weer op gang. Veel is nog op de bon, maar telkens komen er weer berichten dat
bepaalde artikelen zijn vrjj gegeven. Het leven herstelt zich weer. Tal van initia
tieven worden ontplooid, nieuwe perspectieven openen zich. Soms kunnen we er
niet over lezen zonder een wat meewarige glimlach, soms verbazen we ons over
de vooruitstrevendheid, en de vooruitziende blik, waarvan we thans nog de vruch
ten plukken, of verbazen we ons over de primitieve omstandigheden waarin men
verkeerde: geen aardgas, geen electra, geen waterleiding, wel armoe, kindersterfte
drankmisbruik, sociale misstanden maar daar tussen door dan weer ’t saamhorig
heidsgevoel, het spontane feesten en een naief optimisme, dat het alles zou leiden
tot een nieuwere en betere wereld.
jl
‘l
1
kostbaar dan het leggen van een buis.
Een initiatiefvoorstel door enkele raads
leden gedaan, waarbij b. en w. Wordt
opgedragen ook de mogelijkheid van
waterleiding te onderzoeken Sneek ging
ook hier voor) wordt verworpen. B. en
w. hadden krachtige argumenten. Tech
nisch zou het mogelijk zijn, maar de
wal keert nu eenmaal het schip. De lei
ding van Sneek naar Bolsward zou
f 100.000 moeten kosten, het leiding
net in Bolsward zelf ook zo veel en
dan zou er nog een watertoren moeten
worden gebouwd van f 50.000. Nee, dit
kon bruin niet trekken. Voorlopig moet
men zich dus behelpen met de regenwa-
terbak en de pompen op het Hoog, Bar-
gefinne enz. Alleen de laatsten waren
voortdurend defect of uitgedroogd. Ge
lukkig dat in zulke gevallen, vooral
op de dorpen, de „tsjerkebak” .uitkomst
kon brengen.
'U hebt mij uitgenodigd de opening van een lagere school te verrich
ten en ik heb deze uitnodiging aangenomen. Daar zijn goede redenen
voor. Dit is namelijk een b ij z o n d ere opening van een bijzondere
school, niet in de gewone betekenis van het woord bijzonder als wij
dat met de school verbinden, maar in een heel aparte betekenis.
Deze school is immers bestemd voor de huisvesting van de leerlin
gen van de openbare school voor Christelijk Nationaal Schoolonder
wijs in één gebouw, zij het dan in verschillende lokalen, aldus gister
middag de Commissaris der Koningin, mr. Hedzer Rjjpstra bij de
opening van de zg. Tweelingschool te Winsum.
Een verheugende ontwikkeling dit naar elkaar toegroeien, toebou
wen, zelfs letterlijk hier. De antithese is a new look.
Het openbaar vervoer beperkte zich tot
de tram, al waren er reeds enkele par
ticuliere of huurauto’s. De laatste wa
ren echter peperduur: ongeveer 3 a 4
uur werken voor 1 km auto. Het was
er voor de gewone man niet bij. Toch
gaat het ook hier dagen. Een vrach-
auto wordt omgebouwd tot bus en kan
achttien mensen vervoeren visa versa
BolswardWorkum. Overigens ging het
per boot. Er komt in 1921 zelfs een
nieuwe boot op het traject Bolsward
Lemmer. De Flevo V wordt daartoe om
gedoopt tot „De stad Bolsward I”. Fiet
sen waren er wel, maar het was voort
durend bandenplakken geblazen.
Behalve het herdenken van 50 jaar elec-
triciteit staat ons in Bolsward nog een
belangrijk jubileum te wachten: een hal
ve eeuw Openbare Leeszaal en uitleen-
bibliotheek. De eerste uitleningen wer
den gehouden (ingaande 1 sept.) in het
spaarbankgebouw. De definitieve plaats
zou worden de bovenzaal van Ons Ge
bouw, maar deze was nog in aanbouw.
Pas op 2 jan. 1922 was er de eerste
uitlening. Men stelle zich het begin nog
bescheiden voor: 2x per week een half
uur uitlening. De contributie regelde
zich volgens het inkomen. Verdiende men
per jaar meer dan f1200 (dit kwam
niet vaak voor) dan betaalde men f 2.
verdiende men minder dan f 800 per jaar
dan was de contributie f 1,Hier tus
sen in was het f 1,50.
Er staan ons dit jaar heel wat jubi
lea te wachten: tal van jongelings- en
meisjesverenigingen werden opgericht
(b.v. Dorcas te Bolsward, evenals mu
ziekkorpsen, onthouderskoren enz. Het
Stedelijk korps vierde echter reeds zijn
40-jarig jubileum (dit jaar dus 90) en
de Chr. Schóól te Witmarsum zijn 50e
(dit.jaar dus het eeuwfeest). Het was
de tijd dat des zomers de klok een uur
werd verzet, en te Bolsward met veel
vlijt jacht werd gemaakt op niet ge-
muilkorfle honden de eigenaars voor
het kantongerecht te brengen), als nieu
wigheid karnemelkse pap in de fles
werd geleverd, men streefde naar de op
richting van een zwemschool, een ver
nieuwde St. Jansbrug kreeg, de Fryske
Krite erg actief was, Floralia werd op
gericht, de Doele werd gemoderniseerd
en er in Bolsward een melksalon kwam
„voor wachtenden op boot of tram”. Ge
noeg hierover, wij wensen u prettige
ogenblikken met onze met vlijt vergaar
de historische filmpjes.
as to’n kweade net maklik oerskat wur-
de kin. Hja kin „Het Dorp” foar chro-
nyske ynvaliden yn ien dei ta stan brin-
ge, hja kin helpakjes foar Biafra, Tu
nesië of Pakistan miljoenen taskikke,
mar hja kin ek de mentaliteit fan mil
joenen vulgarisearre en moreel ynfek-
teare. Hja hat greate ynfloed op de
jonge minsken omdat folie alderen en
alden lang net kritysk genóch dit ta-
stel brüke litte. Mear dan it wurd fan
heit en mem sil de ynfloed fan de t.v.
op har bem wurde en net to’n goede.
Op alle gebieten fan it libben is dizze
ünkrityske halding to singnalearjen. Wy
hawwe jierren forgriemd mei to leau-
wen oan in kearnetheory, dy’t it Noar-
den ta wolstan bringe soe. En hoefolle
der ek tsjin ynlein waerd en mei fei
ten oantoand, it wie de waen fan de dei
en it waerd dus trochset. Mar al dy
supporters fan doe binne stil weiwur-
den, dy’t wurdt gjin wurd mear oer
praten, it fiasko is foar dy plakken,
dy’t nou noch mei folie legere ynkom-
sten buorkje meije. Noch lizze Fryslan,
Grinslan en Drinte yn deselde ófgele-
gen hoeke en binne de plakken Onder
ling sprekkend deselde bleaun.
Hiene se dér yn Den Haech nou mar
fan leard, mar nou wurdt der wer in
nije plaet opset. De gewestfoarming, hjit
it nou. Binnenlanske Saken is tige drok
dwaen'de mei in skema foar dit nije
plan. En nimmen wit hwat it krekt wur
de sil, nimmen wit hoe’t dit de eko-
nomyske en soasiale efterstan fan it
Noarden better meits^e s-k I?:Jtwols
De broodprijs is vastgesteld op 22 cent
voor tarwebrood 800 gramen 17 cent
voor wittebrood (400 gr.).
2e week jan. 1921
De minister heeft aan de burgemees
ter bericht gezonden, dat de kolendis
tributie met ingang van 1 april a.s. be
ëindigd kan worden.
De minsken fan tsjintwurdich hawwe it
net maklik, tinkt my. Hja steane eltse
dei opnij bleat oan in stream fan yn-
formaesjes, ideën, propaganda, reklame
en krityk en it moatte al sterke geas-
ten wêze, dy’t har net under dit trom-
melfjür fan parse, radio en t.v. bidobje
litte. Dat blykt dan ek wol. Hiel hwat
lju libje by de waen fan de dei, driuwe
mei, prate nei, dogge hwat oaren dogge,
priizgje hwat oaren priizgje en lekje
hwat op it heden lekke wurdt. Dat is
de methode-Prinsen, was, en nu citeer
ik even Wijnbeek: „Bij het kind, door
zinnelijke aanschouwing en door oefe
ning, het vindingsvermorgen te doen
werkzaam zijn. Het ieder voorwerp van
alle zijden doen beschouwen, en dus van
jongs af gewennen aan eene nauwkeu
rige en alzijdige beschouwing der voor
werpen.”
Men zou zo zeggen: ook in 1971 doet
men het zo. Er is dus niets nieuws on
der de zon. Bij het aanvankelijk lees
onderwijs maakt men tegenwoordig im
mers ook gebruik van letterdozen.
Van de provinciale schoolhistorie naar
de schoolgeschiedenis van Winsum.
Uw burgemeester, was zo vriendelijk mij
daarover een aantal gegevens te ver
strekken, waaraan ik het volgende ont
leen:
Als eerste gegeven over Winsum staat
vermeld, dat in 1587 aldaar schoolmees
ter was mr. Wopke Lieuwes, welke func
tie, omdat het onderwijs toen geheel
een aangelegenheid van de kerk was,
o.a. verbonden was met die van klok
luider! Misschien komt het daarvan, dat
de onderwijzers tegenwoordig zo goed
aan de bel kunnen trekken, letterlijk en
figuurlijk.
In 1800 was het salaris van een cipier
in het Leeuwarder Blokhuis hoger dan
dat van een Winsumer schoolmeester.
(Vervolg op pagina 2)
Wat een terugblik naar de tijd, „doe’t
pake noch feint wie en beppe noch
faem” zo interessant maakt is het „klei
goed”. Zoals een grabbelton tal van ver
rassingen biedt, zo is het ook hier. Wist
u b.v. dat het „fierljeppen” niet iets
is van de naoorlogse jaren, maar reeds
in 1921 werd beoefend. Het heette toen
een beetje anders, n.l. „Ijepfortoaning”.
De pols was 7 meter en te Oosterend
sprong men over de Sibade (Sabeare)
bijna 10 meter, om precies te zijn 9.95
meter.
Het jaar 1921 was ook het jaar, dat het
verenigingsleven weer op gang kwam.
Meen overigens niet, dat men conser
vatief was. Er werden in Bolsward in
1921 niet alleen vliegfeesten gehouden,
maar toen er een „lijndienst” werd ge
opend tussen Amsterdam en Leeuwar
den koos men Bolsward als tussen
station. Het „luchtschip (bedoeld zal wel
zijn vliegtuigje) kon hier een tussen
landing maken om passagiers af te zet
ten of in te nemen. De eerste die uit
stapte was een journaliste van de Leeu
warder Crt. Natuurlijk is de luchthaven
Bolsward op niets uitgelopen Toen
de vliegtuigen groter werden, was het
niet meer mogelijk op een weilandje
te laden. Bij de vliegdemonstraties heeft
echter menige Bolswarder een rond
vlucht gemaakt. Zijn er nog van in le
ven? Ook een andere wens ging niet in
vervulling. Wanneer de Afsluitdijk zou
komen, rekende men zeker op een spoor
verbinding met Amsterdam. Men dacht
net allinnich sa by de minder üntwik-
kele, mar likegoed by de studearre
minsken, net allinnich by it folk mar
likegoed by de regearing en de oer-
heitsynstellingen.
Op’t heden is de many: East-Grinslan.
Sa mar ynienen wurdt in diel fan it
saneamde „Noarden” it praet fan de dei.
Stint Fré Meis dér de kachel oanstut-
sen hat, komt hielde publisiteitsmacht
yn aksje om oan Nederlan sjen to li-
ten hoe dlderfreeslikst dizze hoeke fan
üs lan dér oan ta is, komme tsientallen
keamerleden twa dagen om alles to hea-
ren en to sjen, wit men gjin sterke wur-
den mear om de needtastan hjirre to
skilderjen. Hwerom Binne de foanlt-
sichten en ekonomyske mooglikheden
fan Noard-Grinslan better? Binne se bet
ter yn de Biermen en it Bilt. Binne
se better yn de Dongeradielen. Gjin
sprake fan! Mar de waen fan de dei
sil, folie slimmer as earne oars. En de
autoriteiten litte har meisuge yn it sok
fan dizze publisiteitsstream, bang dat
hja oars üt de graesje reitsje.
De ünstabiliteit, it labile yn de moder
ne minske, dy’t gjin eigen libben mear
fiert, mar libbe wurdt, makket elk bi-
stjür en gesach üntsachlik swier. En
derby komt it gefaer aloan tichter by,
dat karakterfêste minsken wike en wi-
ke moatte foar handige charlatans, dy’
meidounsje op de song fan it momint,
de waen fan de dei.
It is binammen de televisy, dy’t hjir
in greate oarsaek fan is. Dit is in tmt-
sachlike macht, dy’t sawol to’n goede
zich Bolsward reeds serieus als wissel
plaats voor de Amsterdam-Hamburg
Express.
Op hiel aparte wize waerd langlês-
ten in nij Frysk berneboek yntrodu-
searre. It wie it boekje Koekyntsjes,
in bondel opsizferskes.
Alle meidoggers dêroan, foar safier
op de gearkomste bywesieh kamen op
it podium en de gearstaller fan it
boekje bea har allegearre presinteek-
semplaren en blommen oan. Fan lofts
nei rjochts: Mefr. M. Haarma-Hoek-
stra, fan Wurdum, Dr. IJ. Poortinga
to Ljouwert, Tine Kroes to Ljouwert,
mefr. Slieker-Klaver fan Drachten
en Wymbritseradeel,
Den Haech sil dit waen-idé ek wol wer
trochsette, hja hawwe dan wer in blik-
semóflieder foar de permaninte klach
ten üt dit gebiet. En as dit net helpe
soe, dan kin de oandacht fêstige wurde
op de nije man, dy’t de yndustriële Ont
wikkeling fan it Noarden ris efkes op
poaten sette sil, dêr’t de provinsiale
ETI’s al fiif en tweintich jier alles oan
dien hawwe.
Waenideéen, dy’t de oandacht fan de
measte minsken ófliede fan de reële
mooglikheden, dy’t diidlik forbettering
bringe. Mar dy’t jild kostje, sa as it
fjouwerbaensmeitsjen fan Rykswei 43,
en de wei fan Ljouwert nei Grins. To
min jild fortraecht de needsaeklike oan-
liz fan de provinsiale wegen, sadat hja
al jierren by it skema efterbleaun bin
ne. To min jild makket it ünmooglik
dat de Fryske pleatsen modernisearre
wurde kinne. Dér wurdt nou al twein
tich jier om biddele, mar om ’e nocht.
Yn pleats fan reële hulp lit men hwat
wylde fügels los sa as: „de boerderijen-
bouw moet industrieel worden aange
pakt, flexibel worden opgezet” en sa
mear. Dat is in goedkeap waenidé, dêr’t
eigeners en hierders wer in skoft mei
stil halden wurde. Mar fan waenidëen
kin de minske net libje en in folk net
ta wolwêzen komme. Der binne kundi
ge minsken noadich mei karakter en ge
sach om in folk yn it goede spoar to
halden, dér is slim forlet fan.
De nieuwbouw voltooide zich in ver
sneld tempo. Niet alleen werd in 1921
Ons Gebouw gebouwd (de naam kwam
pas later) ook de r.k. jongens- en meis
jesschool aan het Bolwerk, wat weer
gelegenheid gaf aan de RK werklieden
vereniging het leeggekomen schoolge
bouw aan de Heremastraat te betrek
ken. Ook de CVO-school kreeg „op het
Gasthuisland” een nieuwe school. B. en
w. moesten er op toezien dat het ge
bouw wegens het zuinigheidsbesluit niet
te luxe werd. In Pan Zuid werd druk
gebouwd, vooral door de woningstichtin
gen. De Pater Brugmanstraat en later
de Pieter Tanjé en Van Munnikhuizen-
straat kwamen tot stand. De naamge
ving geschiedde door de raad op ver
zoek van de bouwers, die zelf ’n naam
voorstelden.
De stoomfiets, juister eigenlijk motor
fiets, want het had met stoom niets
te maken, was in opkomst. Het gaf na
tuurlijk wel een probleem, want o die
snelheid. Er werd dan ook prompt een
maximum snelheid in gesteld van
(schrik niet) 15 km per uur. Gedepu
teerde staten vroegen de diverse ge
meenteraden hier 20 km van te maken,
dit op verzoek van de PEB. Er waren
n.l. veel storingen en dan zat prompt
een stad of dorp weer in het duister.
De werklieden van het PEB waren ge
motoriseerd en moesten zich vlug kun
nen verplaatsen. De raad van Bolsward
trapte er niet in. Met al die stegen en
zijstraten, met die paarden op de weg en
de kinderen, was 20 km veels en veels
te hard. Het bleef bij 15 km en wie
te hard reed kreeg prompt boete. Zo
veel gulden of zoveel dagen hechtenis.
In de raad werd o.a. als argument ge
bruikt: In Amsterdam is de maximum
snelheid 12 km. Waarom dan hier zo
hard, daar komen maar ongelukken van.
-
