Workum destijds tegen droog- GaheSkiw maken de van meren l De palinghandel op Londen kwam in gevaar Wie van de drie s Fan de Martinytoer Gouden filmpjes Illlllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll Hwat hat üs hjoed to sizzen DE ZUIDERZEE Het vraag- en aanbodbord in huis Dat is het Streekblad bij u thuis Want meest als het even kan Dan adverteert een zakenman En weet zijn waren aan te prijzen Door u het voordeel aan te wijzen. STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND o o o c o o o o o o o o e fe-ewsr DINSDAG 16 FEBRUARI 1971 Wymbritseradeel, EXMORRA >1 en NET SA GLEONE HASTICH! JOOOOOOOOOOQi I 110e JAARGANG No. 13 Advertentieprijs: 18 et. per mm Ingez. mededelingen dubbel tarief Contractprijs op aanvraag Heeren, wij hebben ontvangen zelfbin- ders. K. Mol, Bolsward. Abonnementsprijs f 4.95 p. kwartaal (bij vooruitbetaling) Giro 887926 Verschijnt DINSDAGS en VRIJDAGS Uitg. A. J. OSINGA n.v., Bolsward Administratie- en Redactie-adres: Marktstraat 13 TeL 2044 - Na 18.30 uur 2660 of 2335 (05157), 2e week febr. 1921 met kon Maar er kan nog veel gebeuren: Vijfduizend meter rijdt men thans En dat kan wijziging weer brengen Opnieuw dus voor de rijders kans. Misschien beneden de verwachting Maar wat ’k als voornaamste zie: In elk geval één uit ons landje Behoorde bij de eerste drie! En gelukkig, ’t kwam in orde Onze angst voor pech verdween: In het klassement schoof Schenk toch Van nummer drie tot nummer één Na de vijftienhonderd meter Staat hetzelfde drietal bovenaan Schenk heeft seconden nog gewonnen En ’t zal waarachtig nu wel gaan! De prognose van Dag Fornaess Dat hij zou worden kampioen Is ditmaal dus niet uitgekomen: Met een 4e plaats moet hij het doen. Ard Schenk reed nu de laatst’ etappe In een bijzonder korte tijd Hij is de beste van het drietal Dat is een niet ’t ontkennen feit. Na d’ afloop van 500 meter Kwam het drietal uit de bus Noor, Zweed en een Nederlander De eerste uitslag was er dus. Bolswards Nieuwsblad O o o O o o o o o G o o Neist it lever jen fan molke, büter, tsiis, fleis, aeijen, jirapels, grienten, fruit, inklusyf it „toetje”, for 12 miljoen mins- ken yn üs lan leverje dy agrariërs oan it bütenlan foar net minder as 11 mil jard oan agraryske produkten. Dat is fan de 40 miljard mear as 25 pet. As men de eksportprestaesje per wurkkrêft yn de lanbou en de lanbouyndustry bi- rekkent, dan komt men yn 1969 ta in bidrach fan 20.000 goune per man. Dizze prestaesje wurdt allinnich oer- troffen troch de chemyske yndustry. Wy meije en moatte wiis wêze mei üs agrariërs, net omt hja stik foar stik sokke pürbêste mlnsken binne, mar omt hja as groep fan lytse selsstannigen mei- mekoar oan folk en lan ünmisbere tsjin- sten biwize en yn dat folk in maet- skiplike tuskenlaech foarmje, dy’t al linnich mei greate skea mist wurde kin. len fan de béste middels tsjin de mas- safikaesje is it bihald fan in soune groep agrariërs. Dêrom is it in plicht en in wolbigrepen eigenbilang, as it Neder- lanske folk meiwurket om dy agra riërs in reedlik bistean to gunnen en to garandearen. En dit net troch monster- bidriuwen to kreëeren, dy’t de boere- stan yn ’e woartel oantaeste, mar troch har to helpen by it modernlsearjen fan har produksjemiddels en it bifoarder- jen fan in priispeil, dat by de rest fan it Nederlanske folk oanslüt. Dat meije boer en tünder mei rjocht forwachtsje! Tj. de Jl seis en de maetskippij as hja dér fan öfsjogge. Allerearst foar harsels! Der is gjin bidriuw, hwat sa sterk in ienheit bisit tusken wurk en libben as it boe- relibben. It is hwat dizzer dagen in tige foaroansteand blêd skreau: „een leef gemeenschap, waarin de beste tradities in ons volk zorgvuldig worden bewaard” De sterk öfnimmende agraryske bifol- king is in maetskiplik forties foar üs lan. As it mooglik wie soe men it kea- hawwe izeren konsekwinsjes, dy’t men net maklik üntrinne kin. Lykwols liket it der tsjintwurdich hast op, dat de flag- ge wol op ’e toer mei as der wer in pear- hündert boeren de blaukile ütdogge en nei de fabriken geane. My tinkt, dat dy flagge better healstok hingje koe. Har oan to sjassen en de kop dwyl to praten soe forbean wurde moatte. En it Fryske struktuerplan dan, sille jo sizze. Dér wiene jo sa wiis mei. Ja, dat bin ik noch. Hwant dat plan hat de greate fortsjinste, dat it düdlik sjen lif ten hat, dat seis yn it foaroansteande Frysk lanbougebiet de ideale technys- ke posysje pas birikt wurde kin as de mienskip hünderten miljoenen op tafel lizze wol. Foar it lytse Nederlan soe- ne dat tüzenen miljoenen wurde en foar it hiele EEG-gebiet hünderten miljar den. It is skrikbarend hwat in Onkunde dér is oer de Nederlanske agrariërs, alhoe- wol hja al den dei ünderfine, hwat hja foar üs tón b’tsjutte. In frou, dy’t rounom op rekkening kea- pet, kin der de oarsaek fan wurde, dat har man it bern fan de rekkening wurdt. teelt gewonnen. Slechts weinige jaren behoeven te verlopen, of tal van boe renplaatsen zullen hier verrijzen en een nijvere bevolking zal welvaart genieten en verspreiden. De moedige onderne mers kunnen met voldoening terugzien op hun afgewerkte taak, en de aan deelhouders mogen ondervinden, dat ho ge verkooprijzen hun een welverdiende winst opleveren, een winst waaraan geen bloed kleeft, maar die een bron was en blijken zal van welvaart en ze gen, aldus genoemd artikel, waarmee we erg waren ingenomen en dat we gaar ne een ereplaatsje gunden. In verband met de publicaties over het merenplan zond zij ons volgend inte ressant artikel. Zij vond het in „Ei gen Haard”, geïllustreerd Volkstijd schrift. Onder redactie van H. de Veer, uitgave 1879; Tjeenk Willink, Haarlem. Volgens dit artikel (dat wij aanpassen in de hedendaagse spelling wijst (in 1879 dus bijna 100 jaar geleden wel te verstaan!) de Landbouwcourant er op, dat voor het droogmaken van drie meren op ons gebied, de Makkumer, Parregaster en Workumer meren, waar voor een kapitaal nodig is van f 600.000 bij inschrijving voor de eerste der vijf series, het gehele getal van 1000 aan delen is genomen; 915 aandelen door Engelsen, terwijl de Hollanders deelna men voor 85 stuks. De Landbouwcou rant wenst de maatschappij van harte toe, dat zij in Engeland verder moge slagen in 't plaatsen van nog 4000 aan delen; in Nederland bestaat daarop weinig kans. Daar koopt men liever Peruanen en Turken, die veel interest geven.” Die wens fe vervuld. Het geld is geko men en meest alles uit Engeland. Een schande is en blijft het, dat zo vele kapitalisten in ons land en zelfs men sen die hun spaarpenningen uitzetten, hun vertrouwen schenken aan vreemde kapitalisten in ons land en zelfs men sen die hun spaarpenningen uitzetten, hun vertrouwen schenken aan vreemde natiën, desnoods om met ons geld moord dadige oorlogen te voeren, of, indien men geld steekt in nijverheidsondeme- mingen, daartoe bij voorkeur op mijnen of spoorwegen in Duitsland of Ame rika het oog vestigen. Toch mogen wij niet onbillijk zijn en, wat de droogma king betreft der bovengenoemde me ren, met fierheid wijzen op de onderne mingsgeest van een aantal Nederlan ders, van wie enigen het denkbeeld op perden, anderen het overnamen en een vooral het uitvoerde. Laat ik de geschiedenis dier droogma king met korte trekken mogen schetsen; zij heeft recht op onze belangstelling, aldus nog steeds het artikel. Ih het wes ten van Friesland, te midden van heer lijke weilanden, hier en daar afgewis- Adressenlijst voor Bolsward: D. M. Bosma, mandenmaker S. Algra, fotograaf, Gr. Dijlakker. J. T. Wiersma, Goud en zilver, id. S. J. Faber, koperslager, Dijkstr. J. Wijma, Barbier, Schildwijk Sijperda, banketbakker, Gr. Dijlakker. W. Franzen, Timmerman Wed. M. H. Ridder, boekh. Jozef Wouters, schoenhandel. J. E. Slot, stucadoor. Nei de oarioch wiene yn üs lan 534.983 mlnsken, dy’t yn de lan- en tünbou har brea fortsjinnen, dat wie likernóch 20 prosint fan de biropsbifolking. Op dit stuit is it noch 8 pst., dat wol sizze: minder as de helt. Lykwols pres- teare dizze minsken nou mear as des- tiids, dus har aktiviteit is fordübele en mear as dat. Yn it EEG-gebiet is net ien fan de seis lannen dy’t hjir oan ta komt, de measten op gjin stikken nei. Uiteraard is het voorstelbaar Dat wij op deez’ eerste dag Graag Hollandse suksessen zagen: ’n Beetje chauvinisme mag. Wat in Gotenburg gebeurde Was te zien op de t.v. En een groot deel der bevolking Leefde met de schaatssport mee. staat van bezaaiing opgeleverd. Dit ge schiedde met gras en koolzaad. Daar er nog te veel zoutdelen in de bodem wa ren, gelukte dit laatste slechts ten dele en is de opbrengst voor dat jaar in hoofdzaak grasgewas, terwijl over vijf tig hectaren het koolzaad gemaaid en gedorst is en een behoorlijke oogst heeft opgeleverd. Intussen moest de 30- ste augustus een kanaal opgeleverd worden ten zuiden van de polder, ten be hoeve der stad Workum en daartoe in de pas drooggevallen grond ’n dijk aan gelegd van plm. 500 a 600 m. lengte, die een ophoging vereiste van om streeks drie meter. Ook dit werk is op tijd voltooid en daardoor de boete van f 100 per dag ontgaan, welke Workum had geëist, nadat de stad reeds f 4000 als schadevergoeding had gevraagd en genoten. Niet onaardig is het volgend overzicht, van het geen in 1877 en '78 op en met dit meer was geschied. 31 jan. 1877. Hevige storm. Schade aan dijken en dammen. Januari, februari, maart. Scheepvaart, turf en veerschippers. April, mei, juni. Droogmaking. Juli, augustus, Verkaveling, bezaaiing. December en jan. ’78. Lange jacht op hazen. De laatste palingen zijn gevangen in juni 1877, de eerste kievitseieren ge vonden’ in juni 1878. In datzelfde jaar ’77, wederom de 15e augustus, begon de aannemer aan het derde kanaal, naar de voormalige com missaris van Friesland, het Van Pan- huyskanaal genoemd. Dit loopt dwars door ’t Makkumermeer en moest geheel gegraven zijn, alvorens met de afslui ting der meren mocht worden begon nen. Het is een prachtig kanaal, heb bende in de polder een breedte van 37% m. op zomerpeil gemeten, en een diepte van 1.70 m. beneden zomerpeil, en loopt van de grote Zijlroede tot aan Kaekeshoek, vanwaar het met een breedte van 20 m. in de vaart uitmondt van Workum naar Bolsward, terwijl het plm. 5000 m. lang is. Dit kanaal Onze trouwe lezer H. T. M. Soullié-Witteveen, Mamixstraat 81 te Haarlem heeft zich steeds met grote belangstelling verdiept In alle artikelen die in de Friese Pers verschenen z.ijn naar aanleiding van het: „saneamde marrenplan Indien dit plan ooit tot uitvoering ral komen, dan hoopt zjj van harte dat de Gemeente Wonseradeel in samenspel met de mensen die dit rechtstreeks aangaat, een belan gengemeenschap zal weten te stichten; waardoor het project en de exploitatie na gereedkomen in eigen hand zal blijven. Zy doelt hier op een harmonische „inbedding” in het Friese landschap en inpas sing in het Fries-eigene van de greidhoeke. Want driemaal wee over dit gebied, als de alles vernietigende stroom van het „pretpark” mas sa toerisme., door middel van veel geld of tafel smijtende exploitan ten, over deze hoek van Friesland zou losbarsten. V Dat blykt wol it düdlikst üt it feit, dat twa fan de trije boeren yn it EEG ge- hiel in bidriuw hat fan minder as 10 ha. Dér sille noch jierren oerhinne gean, foardat hja it peil birikt hawwe, fan Nederlan en noch mear jierren foar |’t hja oan it niveau fan de Fryske greidboer takomme. De oantrün fan Sic- co Mansholt moat men derom ek sa for- stean, dat hja ruchte is oan de greate mearderheit fan de EEG-boeren büten üs lan. Mar singelier genóch is it krekt it meast üntw’ikkele gebiet dat him fan de taspraken fan de EEG topman it measte oanlükt. Nou is it wier, dat ek to uzes wol streken binne sa as bipael- de gebieten yn de Walden, yn Drinte, op de Veluwe, yn de Gelderse efterhoek en sa, mar ek dér foroaret it hurd. Yn Braban is de situaesje yn tweintich jier sa hurd foroare, dat jo it lan hast net werom kenne. De sterke taname fan de yndustry yn tsientallen tuskenbeiden plakken hat dit tige bifoardere. Ek de hinne- en bargehalderij yn it great hat dér sterk opgong makke en op it heden is it agrarysk ynkommen yn Braban mei fan it heechste. Lit üs gjin misforstan hawwe. It stiet fêst, dat in bidriuw, dat to lyts is om ien man it hiele jier leanend wurk to jaen, net bihalden bliuwt. Dat sil op ’en dür fordwine. Mar sa lang in hüshê.1- ding op in bidriuw syn libbensünder- hald fynt en dat bidriuw mei wille docht, sa lang soe it in forties wêze toar har Verschijnt in: Bolsward, Baarderadeel, Hermaarderadeel, Hindeloopen, Wonseradeel, Workum en Schetskaart van de nieuw-drooggelegde Makkumer-, Parregaster- en Workumermeren. schappijen en verdiende voor zich en zijn gezin een eerlijk, maar karig stuk brood. Ht| voelde zijn kracht, bedankte voor zijn betrekking, nam de spade op de schouder en zocht in polders of aan wegen werk. Hij leerde verschillende gronden kennen, bestudeerde tal van wa terwerken en droogmakingen, ontwik kelde zijn aanleg steeds meer, deed een kleine aanneming die gelukte, werd ge steund door mannen die hem waardeer den, en bekleedt nu een eerste plaats onder de kundigste en voortvarendste mannen in dat vak, bovenal waar het droogmakingen geldt. Deze zet de kroon op hetgeen hij vroeger tot stand bracht. Er is toch bepaald, dat concessionaris sen binnen omstreeks twaalf jaar alle werken zullen moeten voltooid hebben, en het bijna ongelooflijke heeft plaats gehad, dat namelijk 15 augustus 1876 de eerste spade in de grond gestoken werd en 25 juni 1878 als datum werd opge tekend, waarop men kon zeggen, dat de drie meren droog waren, terwijl nu reeds alles verkaveld is en in bouwgrond her schapen. Daarmede is natuurlijk niet al les afgelopen, maar toch de kanalen zijn gegraven, de meren liggen droog, en wat dat betekent zal blijken uit enige bijzonderheden, die wij gaan mededelen. Op de voorgrond sta, dat de aannemer alle mogelijke medewerking van de direc tie heeft ondervonden, daar ze met hem overtuigd was van de waarheid der spreuk: ttjd is geld. De onteigenings wet is nimmer toegepast, en wat dat be tekent kan men nagaan, als bedacht wordt dat er allerlei tegenwerking kwam van omliggende eigenaren, die juist door de inpoldering zozeer gebaat worden. Alleen ten gevolge van zware geldelijke offers, soms gesteund door de hulp van gewestelijke besturen, werd die tegenwerking overwonnen. Met de Workumermeer is een aanvang gemaakt, een kanaal is gegraven ten noorden, van 15 m. breedte op zomer- pell en een diepte van 1.50 m. beneden zomerpeil, ten behoeve der tijdelijke scheepvaart over de andere meren naar de Workumer trekvaart. Ten gevolge der stormen van 30 en 31 juni 1877 hadden de dijken en dammen een zware strijd door te staan en le den zij betrekkelijk nog al schade. Daar door kon eerst de 20e april met het ei genlijke leegpompen worden begonnen. Er was een oppervlakte van 200 hec taren, waar tengevolge van de hoge wa terstand gemiddeld een diepte stond van 2 m. water, een inhoud alzo van vier miljoen kub. meter. In zeven weken tijds hadden twee centrtfugaalpompen, elk gedreven door een stoommachine van 24 „indicated” paardenkracht, dit werk volbracht. Deze machines, ver vaardigd door John en Hery Gwynnes te Londen, zijn zo samengesteld, dat zij gemakkelijk verplaatst kunnen wor den, terwijl het gewicht van pomp, ke tel en machine zo groot is, dat geen bijzondere fundering behoeft aange bracht te worden. In de zomer van 1878, vooral tegen het einde der droog- maling, stormde het opnieuw, maar nu was dit een voordeel, want daardoor werd de toch reeds vlakke meerbodem geheel geëgaliseerd en ligt de polder uit stekend ter bebouwing. De verkaveling ving aan en 1 september werd hij in loopt slechts voor een klein deel door Makkumer polder, welke het in een noordelijke en zuidelijke helft scheidt, die door een ijzeren duiker verbonden zijn, om zodoende een bemaling voor de twee polders daar te stellen. Het grootste deel, 4000 meter, door snijdt kostbaar land, waar weer onder handeld moest worden met de verschil lende eigenaren, die, twintig in getal, niet alleen hoge prijzen ontvingen voor het land dat onteigend werd, maar ook voor zich of hun pachters een uitmun tende waterweg voor de afvoer hunner produkten, in plaats van de landwe gen waarvan zij zich vroeger moesten bedienen. Nauwelijks was dan ook de 9e april 1878 het gehele kanaal voor de scheep vaart geopend, of een stoombootdienst werd driemaal daags begonnen tussen Makkum en Bolsward, terwijl de fabri kanten in eerstgenoemde plaats zich grotendeels verheugen over deze bin nenvaart en hun blijdschap toonden, niet slechts door te dien dage hun vlek met vlaggen te tooien, maar ook door het aanbieden van een schitterend diner aan de directie en de aannemer der maatschappij. Aan de notaris Ledeboer werd een aandenken in zilver vereerd, als erkentenis voor zijn rusteloos stre ven. De droogmaking der meren werd nu met kracht doorgezet: De winter van 1877 op ’78 was aan de ene zijde wel gun stig, omdat geen vorst het werk deed stilstaan, maar aan de andere kant had men te worstelen met een grote toe- voer van water van de omliggende lan derijen. Alle bezwaren echter werden overwonnen. De twee machines uit de Workumerpolder waren overgebracht; nog een kleinere centrifugaalpomp werd in werking gesteld en bovendien waren er drie hulpmachines, vijzels, vroeger bij de Amsterdamse kanaalmaatschap pij in gebruik. Zodoende is het gelukt alles droog te leggen in de korte tijd die ik boven noemde, en zijn honderden bunders prachtig land voor landbouw en vee- Kantongrecht Bolsward. Bij gesloten zitting moest een 4-tal beklaagden te recht staan. J. Y. te Schettens had geen licht op de fiets, f 6 of 5 dagen. J. L. te Bolsward heeft op zondag een liter petroleum verkocht aan een jon getje. De beklaagde zegt dat het jonge tje een zoontje was van een schipper. Die zaten verlegen, f 10 of 10 dagen. E. S. te snel gereden op een motorfiets. 'De beklaagde zegt, dat hij een ouder wets model heeft dat niet langzaam kan rijden. In het proces verbaal stond dat hij 21% km per uur reed. Dit mag slechts 15 km zijn, f 15 of 15 dagen. S. K. te Witmarsum bevond zich een hazewindhond in het veld en niet verhinderen, dat die een haas pak te. De zitting werd verdaagd. seld door enig bouwland, lagen in de richting van het noorden naar het zui den, tussen Bolsward, Makkum en Wor kum, drie meren met een gezamenlij ke oppervlakte van 850 hectaren water. Het vermoeden ligt voor de hand, dat deze waterplassen eerst in latere tijden door overstroming zijn ontstaan. Het water toch was overal zeer ontdiep, de bodem over het geheel effen en vlak, terwijl de grond in de Workumer pol der bestaat uit veen met een kleilaag bedekt en doortrokken, in de andere me ren uit zware vette klei, met lagen van een halve tot een meter dikte. Het sprak dus vanzelf, dat het Neder lands hart, altijd tuk om het door de waterwolf geannexeerde grondgebied ’t weer te ontweldigen, ook hier begerig was om dit schone gebied te heroveren. Doch daartegenover stonden grote be zwaren. Datzelfde volk beschouwt ook het water als zijn element. Zijn er nieu we oppervlakten ontstaan, het be volkt ze met zijn schepen, groot klein, legt er nieuwe waterwegen aan, verbindt ze te zamen, begint er vis vangst uit te oefenen, handel te drij ven, en zo leveren ook deze haar oog sten en brengen leven, vertier en wel vaart onder honderden en duizenden. Ook de staat, in dit geval de waterstaat, breidt beschermend zijn armen over haar uit en bindt haar kracht of regelt haar loop. Toen dan in 1854 door de minister van binnenlandse zaken voor het eerst aan de heren mr. C. J. van der Veen, M. Kingma Hz. en I. J. Verwen voorlopi ge concessie werd verleend tot droog making dezer meren en van de daar mede in verband staande poelen en plas sen, kwam er verzet en rezen er beden kingen. Het verzet kwam vooral van de zijde van Workum, dat meende zijn meer niet te kunnen missen, in het bij zonder met het oog op de palinghandel, welke in die stad op Engeland wordt gedreven; van staatswege rezen er dus bedenkingen. Jaren verliepen, adressen werden ge zonden, onderzoekingen ingesteld, rap porten opgesteld. De oorspronkelijke con cessionarissen verloren de moed, an deren vroegen machtiging voor een of ander deel, maar moesten wachten om dat de eerste aanvrage nog niet was in getrokken of voor goed vervallen ver klaard, totdat eindelijk, in 1872 en 1873 drie mannen de zaak ter hand namen, die niet'zouden rusten aleer hun doel bereikt was. Het zijn de heren J. A. van der Kloes, toen gemeente-architect te Bolsward, thans te Dordrecht, C. Bouterse, aannemer en C. C. Ledeboer notaris te Makkum. Zij traden in over leg met de vorige concessionarissen en eindelijk werd, 28 november 1874, de de finitieve concessie verleend; daarna wer den de voorwaarden bepaald van de te graven kanalen voor scheepvaart en af stroming, en aan de onverdroten, ruste loze ijver van de notaris Ledeboer ge lukte het om eerst de naamloze ven nootschap de „Friesche Landaanwin- ning-maatschappij” te doen oprichten, welke de 5e juni 1876 door een konink lijk besluit werd goedgekeurd, en alzo de gelden te erlangen, die voor de uit voering nodig waren. Dit een en ander geschiedde, zoals we zagen, vooral door Engelse invloed, en zodoende werd dan ook een Engelsman, mr. George Wilson, directeur-ingenieur, die intussen een Ne derlander, de heer A. G. Tengbergen, als zijn vertegenwoordiger aanstelde. Ere aan deze allen, maar ere bovenal aan de concessionaris C. Bouterse, die bij de oprichting der genoemde maat schappij de aanneming en uitvoering de zer wc-ken voor zich bedongen had. Immers wie was en wie is hij Hij was, het is nog zo lang niet geleden, conducteur bij ene onzer spoorwegmaat- MCSLUM Aei Workumer NicuiulunH jftjERKWEk /f-fWORKUM

Kranten in de gemeente Sudwest-Fryslan (Bolswards Nieuwsblad, Sneeker Nieuwsblad en Friso)

Bolswards Nieuwsblad nl | 1971 | | pagina 1