Ook vroeger kende Bolsward
industrie
Gade Sluw
1
Iets over de voormalige tichelkerken
Benoemd
Fan de Martinytoer
Gouden filmpjes
Hwat hat
ós hjoed to sizzen 1
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
DINSDAG 6 APRIL 1971
10e JAARGANG No. 27
BEELDEN UIT MIJN KINDERJAREN XII
Steenfabriek, Zorgvliet in bedrijf.
IT LIBBEN MOAT ROMTE HALDE
Tj. de J.
Advertentieprijs: 18 et. per mm
Ingez. mededelingen dubbel tarief
Contractprijs op aanvraag
Het Auto-handelacentruni van de Gara-
gebedrijven Th. F. Brninsma, dat don
derdagmorgen j.l. aan het Industrie
park in gebruik werd genomen.
Foto: L. Sprjksma
Abonnementsprijs 14.95 p. kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
Verschijnt
DINSDAGS en VRIJDAGS
(Jltg. A. J. OSINGA n.v., Bolsward
Administratie- en Redactie-adres:
Marktstraat 13
TeL 2044 - Na 18.30 uur 2660 of 2335
(05157)
F. Kerker, A. de Wit A. van der
Meulen, Sietse Hofstra, A. Bloemsma,
Ik zie nog steeds ze gaan en
komen
Pramen van het tichelwerk,
En de mannen vlug en handig
Maar vooral ook ijzersterk.
Want de klei uit ’t land te halen
In één dag heen en terug,
Daarbij laden, lossen, kruien
Dat was moeizaam zwaar en stug
soene jo rounom sjen, dat heit of pake
sa’n soarte man wie. Dat is sa yn üs
eigen stêd, mei Heeres, Kooistra, Zant-
man en tsientallen oaren, dat is like-
goed sa mei Prins yn Dokkum, Amels
yn Makkum, Mous yn Bakhuzen of Mie-
dema yn Winsum. En dat giet troch oant
de heechste funksionarissen yn it lan
ta. De heit fan üs minister-presidint wie
as arbeider by it spoar komd yn Hams,
wurke him op ta machinist en haed-
machinist. De heit fan minister Zyl-
stra, nou presidint fan de Ned. Bank wie
in keapman yn 'e Biermen. Minister
Roolvink wie seis arbeider en oer mi
nister Bakker syn famylje witte wy
hjir yn ’e stêd üt eigen witten alles. Ik
wol mar sizze: de mienskip mei net sa
wurde, dat alles troch wetten en regelin
gen fan boppen óf fêstlein wurdt. Dêr
moat romte bliuwe. Romte foar lju, dy’t
fan Onderen op de mienkip forsterke en
forfrisse. Dêrom moatte tusken reedli-
ke en greate bidriuwen ek lytse bliu
we, dy’t kans jowe oan pioniers. Dy’t in
molkrit dwaen kinne, in pear dagen by-
springe, in mounle bitsjinje, in kear mel-
ke foar in oar en al sa mear. Der moat
romte bliuwe. Dr. Mansholt is noch to
folie de greate bouboer, dat is oan al
les to merkbiten. It wie better foar de
boerestan en de mienskip as syn heit
koumelker west wie. Dan soe hy hiel
hwat dingen mei oare eagen bisjen.
Mar dêrom is it likegoed in baeskear-
del, dy’t in hiel hwat dingen gelyk hat
en gelyk kriget. Mar net yn alles! Der
moat ek foar de lytsen romte bliuwe!
ping. Uit de oven kwamen verschillen
de soorten, een deel waren prachtig ge
vormd en mooi, maar ook waren er bij
die scheurtjes vertoonden en ook die
krom waren getrokken van de warmte.
(vervolg zie elders in dit blad)
It is swier wurk om mei lege sekken
nei de merk to moatten.
in april 1884 was de eerste openbare
exercitie. Het muziekcorps werd door
burg. P. Peereboom geïnstalleerd. 1891.
Tienjarig bestaan met veel sabelge-
blink, wapperende pluimen en jolijt.
1901. Het 20-jarig bestaan gevierd op
kleine schaal. Twee jaar later wilde de
minister de schutterij opheffen en deed
alzo. Direct daarop werd het stedelijk
korps opgericht met subsidie van de ge
meente. Het bleef dezelfde uniformen
dragen. 1906. Luisterrijke herdenking 25
jarig bestaan. Na Brusse kwam Frans
Kronig als kapelmeester. Zijn opvolger
was J. M. de Rook.
Evenals andere jaren zijn er ook nu
weer ten huize van T. Popma ooie
vaars gearriveerd. Traditiegetrouw kwa
het mannetje een paar dagen eerder
dan het vrouwtje.
Heden ruim voorzien van Azalia’s. Van
af 65 cent H. Hollander.
le week april 1921
De Boiswarder industrie.
U zult wel zeggen: wat een groot woord,
Bolswarder industrie; en toch mag ik
het gerust zeggen want Bolsward had
in onze tijd een aardige industrie en
kleinbedrijf, groot en klein waren er
meer dan zestig producerende bedrij
ven en bedrijfjes en dus was dat nog
wel van betekenis voor de werkgelegen
heid.
Van groot belang is natuurlijk de grond
stoffen die men hier had, nu dat is met
een paar woorden gezegd, namelijk de
klei die hier en daar in de grond aan-
It wie fan ’e wike slim drok yn it
Snitser sikehüs, de tiisdeis, doe’t ik der
wie as bigelieder fan in pasjent, dy’t
der foar kontrole hinne moast. De grea
te hal wie biset, de sprekkeamers gröt-
fol, de wachtkeamers fol en de gongen
derby .Dan wurdt it wachtsjen en noch-
ris wachtsjen. Ik siet yn ’e hal en neist
my in bijierre man, lyk as ik, wacht-
sjend op in pasjent. Wy rekken oan ’e
praet, wy makken üs oan mekoar bi-
kend en it bliek, dat hy in rintenier-
jende boer wie üt de omkriten fan Twel-
legea. Syn soan hie okkerjiers de pleats
oerkrigen, nei dat hja yn earsten in
B. de Boer A. Draaisma, P. Drani-
sma, J. Visser, S. Krooenga, A. Ronde
na.
Er zijn mensen als pauwen: wel pron
ken, maar geen hoogvliegers.
Slotles 2-jarige winterlandbouwcursus
te Wommels. Alle 13 leerlingen kregen
het diploma te weten S. Felkers, L.
Lanting, M. Hiemstra, G. Kuipers, M.
Reitsma, Y. Strikwerda, S. Bakker. J.
Tolsma, M. Heeg, T. Jonkman, P. Hee-
ringa, J. Bergsma en J. Taekema.
Bolswards Nieuwsblad
Wymbritseradeel.
stenen gevormd, dit waren dan de eer
ste stenen zoals thans het eerste kievits
ei, en daar mochten dan de jongens net
jes in het wit en blote voeten mee bij
de deuren langs om die te laten zien.
Het was natuurlijk te doen om een paar
centen te verdienen, maar dat was nu
eenmaal de traditie.
Wanneer de produktie begon, het was
allemaal in de buitenlucht, stond alles
gespannen, de vormtafels stonden op
de droogplaatsen en de kleistenen wer
den rondom de tafels neergelegd, als
dan zo’n gedeelte vol lag werd de vorm-
tafel een eind verplaatst en dan begon
het weer van voren af aan. Ook dat
werk was stukwerk en werd per dui
zend stenen betaald, dus „vlug jongens”.
De kleistenen moesten eerst 3 a 4 dagen
plat op de plaatsen liggen te drogen,
dan kwamen er vrouwen die de stenen
op de kant zetten en met een mes af
schraapten de kantjes en randjes die er
niet aan hoorden. Dan weer na enige
dagen werden de stenen opgetast in z.g.
hagen, dit moest ook vakkundig ge
schieden door z.g. hagers, mannen van
het vak. Deze hagen werden gedekt met
pannen of riet en ook met rietmatten
omgeven zodat ze droog bleven en de
wind vrjj spel had om ze verder te dro
gen.
Dit was allemaal de eerste fase, de sei
zoenarbeid. l m lid te worden van de stafmuziek.
De eigenlijke steenfabriek bestond voor
namelijk uit een grote steenoven, tot
1911 was de capaciteit 350.000 stenen,
in 1911 werd een nieuwe oven gebouwd
met een capaciteit van 600.000 stenen.
Deze oven was binnenwerks 10 meter
in het vierkant en de stenen werden ook
minstens zo hoog er in gezet. Het ge
heel werd omspannen met zware eiken
balken en veel ijzerwerk om alles in con
ditie te houden. De grote oven werd ge
flankeerd door twee vleugels waar de
turf werd opgeslagen en de oven werd
gestookt. Op het einde van de ene vleu
gel was de woning van de baas, in onze
tijd zou men zeggen van de directeur.
Op het terrein waren voorst nog twee
woningen voor vast, personeel en ook nog
zes zomerwoningen. In deze zomerwo
ningen woonden in de seizoentijd losse
arbeiders met hun gezinnen, de wonink
jes waren zeer klein, een kamer van
drie bij drie met twee bedsteden, verder
niets. Het vol brengen van de oven
duurde minstens veertien dagen, dan
werd met ’n matig vuurtje begonnen tot
allengs een zeer heet vuur de stenen
moest bakken en verharden. Dat stoken
wat met turf werd gedaan, duurde vier
vijf weken dan moest de oven af
koelen 10 12 dagen omdat anders de
stenen veel te heet waren om aan te
pakken. Het uithalen duurde drie we
ken, want de stenen werden direct ge
sorteerd en uitgereden met kruiwagens
naar de opslagplaats aan de wal bij de
Snekervaart, daar werden ze in lange
stroken opgetast ger»ed voor versche-
Tot onderwijzeres aan de OLS te Min
nertsga is benoemd mej. G. Lemstra, te
Pingjum.
wezig was en de melk die door de boe
ren werd gewonnen. Allebei deze grond
stoffen zijn eeuwen oud en ook de ver
werking ervan is zo oud als de weg naar
Rome.
We beginnen nu eerst maar met de klei-
industrie, welke waren dat:
1. Het oude tichelwerk, Zorgvliet.
2. Het nieuwe tichelwerk ,De Tijdgeest’
3. De pannenfabriek aan de Leeuwar-
dervaart.
4. De draaineerbuizenfabriek.
5. De pottenbakkerij aan het Streng.
Het oude tichelwerk wat in de zomer
pear jler togearre buorke hiene. It hie
nou moai west, sei er, ik bin oant sawn-
tich jier trochgien en doe sei ik: Nou
moat in oar mar. Syn libbensgong lyk-
wols hie net maklik west, sei er, mar
wol tige bifredigjend.
Hy wie as arbeidersjonge by de boer
komd as lytsfeint, letter as feint en ar
beider. De leanen wiene doe lyts en
yn de tritiger jierren koene party boe
ren har arbeider net mear bitelje.
Hy seach it swurk driuwen en hierde
yn dy minne tiid in hüs mei in hok en
in pounsmiet of toalf bütlan. De hieren
wiene doe leech, de prizen fan molke
en fleis noch leger. Hy fortelde mei
smaek, dat hy yn dy tiid ris in team
biggen nei de merk brocht en mei grea
te muoite in keapman foun, dy’t se ha
woe foar in ryksdaelder it stik. De oare
moarns foun hy syn biggen wer yn it
hok rinnen. De keapman hie se net
kwyt kinnen en omt se ek net op ’e
merk bliuwe koene, hie hy se mar wer
by de boer werom brocht. Né, it hie
net maklik west, hy arbeide der by,
syn frou molk dan syn stikmannich klj
en ek yn it doarp pakte hy alles oan,
dêr’t in pear sinten mei to fortsjinjen
wie. Hy wie drager by de ütfearten, hy
hie ek jierren leedoansizzer west. Hy
pakte alles oan, hwant hy woe sjen
groun ünder de fuotten to krijen. Stadich
oan krige hy mear lan en mear kij en
doe’t nei de oarloch it lan ynpoldere
waerd, hurd foarüt gie, krige hy de fuot
ten aerdich ünder it gat. En sa hie hy
nou, mei hurd arbeidzjen en sunich lib-
jen, in pleats fan goed sawntich pouns
miet yn eigendom. En nou bin wy neat
brek as sounens, sei erjild seit üs
werk gaf aan 30 tot 35 mensen stond
aan de Snekervaart, men kon er komen
over een brugje dat toen gelegen was
over de gracht waar nu de wasserij, Flo-
neat mear.
De oare deis krige ik bisiik fan in ald-
learling, dy’t sollisitearje woe op in
greatere pleats, dy’t okkerdeis yn ’e
krante stie. Hy wie ien fan de earste
learlingen en nou seis al in man fan
goed fyftich jier. Syn helt hie in spul-
tsje hjir yn ’e omkriten fan 30 pouns
miet en it wie doe yn dy jierren pom-
pe of forsüpe. Mar ek dizze man hie
nou al wrottende in spul fan sawntich
pounsmiet op syn namme stean, al sit
er, sei er, noch hypteek op. Mar de bi-
huzing is to lyts en de wenromte foar
üs hüshülding ek, dat sadwaende woe
ik in skoat dwaen op in greatere en bet-
tere pleats. Dan koe ik üs eigen for-
keapje en krigen wy ek hwat mear
earmslach foar de bern.
De NCRV hat by in bipaelde ütstjüring
it sankje: Dit is uit het leven gegre
pen, dit is uit het leven een greep!” Sa
is it ek mei boppesteande forhalen. Twa
üt de groep fan dy minsken, dy’t fan
lyts en tige lyts nei boppen wrotten.
Minsken, dy’t har in bulte üntsizze,
dy’t in soad wurk dogge, dy’t sunich
binne en de saek tige oerlizze. Mins
ken mei in doel en in ideael: hja wolle
bisykje selsstannich to wurden. Hja
wolle neat fan de oerheit en de partij
en, hja wolle har seis sjen to rédden.
Ik helje dit oan omdat ik mien, dat de
maetskippij dit type minske net misse
kin. Omdat ik mien, dat neist oaren
dizze minsken it murch binne yn de bon
ken fan de mienskip. Net allinnich by
de boeren mar likegoed by de midden-
st&n en de frije biroppen. As jo ris de
skiednis skriuwe soene fan de liedende
lju yn fierwei de measte biroppen, dan
Uit de geschiedenis van het 40-jarlg
stedelijk corps. 14 april 1881 ontvangt
de op te richten schutterijmuziek ge
meentelijk subsidie. Op 4 mei d.a.v.
wordt de eerste vergadering gehouden
van de officieren der schutterij. De heer
A. Brusser en 17 anderen melden zich
rence is, dan liep men langs dit ge-1
bouw en verder langs de vaart over een
voetpad. Een verharde weg er heen was
er niet, wanneer men er met een wa
gen naar toe moest dan ging men door
het langeland vanaf de Cnossenlaan.
Vele ouderen zullen het nog weten dat
dit ommetje zondags veel werd gewan
deld, vanaf de kade langs het water naar
het tichelwerk en dan door het lange
land en over de Cnossenlaan weer naar
de stad. Met mooi weer was het er druk
en dan stonden vaak jongens bij de
hekken om deze voor de mensen open
te doen in de hoop een paar centen te april, dan werden er haastig een paar
Benoemd tot gemeentearchitect van
Wonseradeel de heer A. Timminga te
Leeuwarden.
Verschijnt in: Bolsward, Baarderadeel, Hennaarderadeel, Hindeloopen, Wonseradeel, Workum en
vangen. De klei die in grote hoeveel
heid nodig was moest gehaald worden
uit de kleilanden die eerst bij Hichtum
en Hiemert maar later onder Achlum
waren gelegen. Dit gebeurde met pra
men van ong. 15 tot 18 ton. Er waren
op dit tichelwerk vijf pramen met even
zoveel schippers of zo wij zeiden klei-
vaarders. Het was zwaar werk want
men moest bij de kleilanden de klei in
de praam kruien en thuis uit de praam
scheppen en de wal op brengen. Sjoerd
Draaisma die in die tijd ook met zijn
vader en broers daar werkte heeft mij
verteld, dat zij normaal 4 vrachten per
week deden en dat dit werk per vracht
werd betaald, het was dus steeds haast-
je, rep-je, vanaf drie of vier uur ’s mor
gens tot ’s avonds laat. Hij vertelde mij
dat velen van zijn broers en hun zus
ter daar met de vader gewerkt hadden
soms waren ze er met z’n tienen uit
hetzelfde huisgezin.
Er waren in het gezin van Ate en Ma-
rijke negen jongens en drie meisjes, de
jongens waren Piet, Jasper, Hessel,
Sjoerd, Anne, Theunis, Klaas, Arjen en
Gerrit, allemaal gewante knapen die
veel werk konden verzetten. Ook werkte
rence is, dan liep men langs dit ge-1 daar nog oom Klaas, Ate en Klaas
bouw en verder langs de vaart over een Draaisma waren vormers, die moesten
de klei vormen tot het model van een
steen.
De klei moest eerst worden gemalen
door de kleimolens, er waren er 2, ge
trokken door paarden op de manier als
vroeger de draaimolens op de kermis,
dan werd het met kruiwagens naar de
vormtafels gebracht en daarop uitge
stort. Iedere vormer had drie of vier
jongens bij zich om de gevormde klei
stenen op de plaatsen (droogplaatsen)
te leggen. Wanneer het seizoen begon in
■’’71
