In Bolsward 100
jaar
Gade Skroar
„Kleine
Oecumene”
maar
Evangelisatievereniging doorstond
overleefde zichzelf
de crisis,
Fan de Martinytoer
Terug schakelen
Zilveren filmpjes
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
Hwat hat
DINSDAG 10 AUGUSTUS 1971
110e JAARGANG No. 59
Wymbritseradeel,
üs hjoed to sizzen
Twee in een
JS.
Hoe het begon
Binkes lokaal
Café
Crisis
Moedgevend
Onrust na rust
De publike miening is in driuwsan; al
hwa’t him dêrop bijowt, sil forgean.
Advertentieprijs: 18 et. per mm
Ingez. mededelingen dubbel tarief
Contractprijs op aanvraag
Abonnementsprijs f 5,80 p. kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
BISINNING OP ORGANISAESJE
EN KOOPERAESJE
Verschijnt
DINSDAGS en VRIJDAGS
ting en die van de Gereformeerde Bond
hebben in Bolsward nooit veel aanhang
gevonden. Wel was er de confessione
le richting, die gevoed door het Reveil,
onverkort de confessie, d.i. de belijde
nis (en daarmee de belijdenisgeschrif
ten, de z.g. 3 formulieren van enig
heid) wilden handhaven. Ze vormden
een minderheidsgroepering, de Herv. ge
meente droeg als zodanig een vrijzin
nig stempel. Volgende maand is het 100
jaar geleden, dat de minderheidsgroepe
ring zich ging organiseren, niet naast
de gemeente, noch veel minder er te
gen, maar er in. Het heeft wel aan
leiding gegeven tot spanningen, zoals we
verder zullen zien, vooral in de tijd van
de Doleantie, maar de Vereniging voor
Evangelisatie, die op 8 september in
1871 haar eerste vergadering hield, heeft
steeds ’t heil van de eigen gemeente
gezocht, waarvan men zich onder geen
beding wilde afscheiden. Deze trouw
is het geweest, die de vereniging lang
zaam maar zeker vertrouwen deed win
nen, totdat er in en na de laatste we
reldoorlog ook het kerkelijk denken in
een stroomversnelling terechtkwam en
het wederzijds vertrouwen schonken.
De strijdbijl, die we ook in dit artikel
allerminst willen opgraven, lijkt voor
goed begraven.
Tot de oprichters van de vereniging be
hoorden J. van Diermen, R. de Boer,
J. Binkes, D. Eerdmans, J. Keilman en
K. Wesselius. Slechts een enkele hier
van klinkt ons nog bekend in de oren.
In latere jaren zijn het vooral de he
ren B. D. Eerdmans en Joh. Kramer
geweest, aan wie de Evangelisatie veel
te danken heeft gehad. Een groot aan
deel in de oprichting had ds. Knotnerus
te Exmorra, maar het valt niet meer
na te gaan, of hij het initiatief heeft
genomen of dat hij door enkele broe
ders uit Bolsward is uitgenodigd. In elk
geval was hij in de eerste jaren de lei
dende persoon.
dienstige samenkomsten” kunnen noe
men. Bidden, Schriftlezen, psalmzingen
stond vrij, maar de sacramenten (doop
en avondmaal) konden niet worden be
diend. Toch koos men deze vorm om
dat men meende dat de boodschap die in
de officiële kerk werd gebracht, niet dat
accent had, dat men volgens de belij
denisgeschriften, mocht verwachten.
Achter het huis van de heer S. Kramer
aan de Broerestraat was een plek gronds
te koop voor f 1475. Het zou zeer ge
schikt zijn om er een lokaal te stichten.
Het „bidt en werkt wordt hier in de
praktijk gebracht. Een bidstond wordt
gehouden, nu men op het punt staat,
om voor zulk eep kleine kring grote din
gen te ondernemen en de zegen op deze
arbeid van bidden en werken is niet uit
gebleven: maart 1872 heeft de aanbe
steding plaats en wordt de bouw van
het lokaal gegund aan F. Hamburg voor
de som van f5277,60.
Gedeeltelijk kwam het lokaal in de tuin
van de heer J. Binkes, secretaris van
Wonseradeel en een tijdlang wethou
der van Bolsward. De volksmond noem
de het lokaal het „Binkes lokaal”. H!ij|
had z^ch voor de Evangelisatie grote fi
nanciële offers getroost.
25 augustus 1872 wijdt ds. Knotnerus
het lokaal in met een predikatie over
Ps. 118 24 en 25.
op niets zou uitlopen”.
Een eerste poging om inplaats der be
staande vereniging een nieuwe organi
satie op te richten, mislukte. Maar het
gevaar was daarmee niet afgewend.
2 september 1887 bereikte de Commis
sie een verzoek van de z.g. „Gerefor
meerde Vereniging” om het lokaal tegen
vergoeding beschikbaar Te stellen voor
diensten, die gehouden zouden worden
door predikanten, die door deze vere
niging zouden worden uitgenodigd om
preekbeurten te vervullen, als het lo
kaal niét werd gebruikt. De commissie
weigerde mede te werken aan alle open
lijke en verkapte doleantiepogingen en
weigerde.
Te koop aangeboden: Grote wastobbe,
zeer sterk, kamerspiegel en z.g.a.n. da-
messchoenen. A. Krikke, Lollum.
Lezing over „De opgravingen en het
nieuwe testament door ds. W. Lodder
in de Ned. Herv. kerk te Wolsum.
Op 8 sept. a.s. zal de weleerw. pater
Laurens v. d. Werf zijn eerste Plech
tige H. Mis opdragen in de Parochie
kerk van de H. Fransiscus. De feest
predikatie zal worden gehouden door
pater Simme van der Werf.
De raad sprak er zijn misnoegen overr
uit, dat een groot gedeelte van de deel
nemers en -neemsters aan de elfsteden
tocht te water bij het passeren van de
stad onvoldoende gekleed waren.
Tegen een drietal personen is proces
verbaal opgemaakt wegens zwarte han
del in rijwielbanden.
Huisvrouwen, weest op uw hoede. Er
zijn weer dieven van linnengoed op pad.
Laat niets aan de drooglijn.
Minsken, hwat treft de bouboer it min
yn de tiid. Hounedagen, kattedagen,
Müzedagen, fan alles ha wy hawn,
mar it reint mar troch (Martinytoer).
Japan nummer een
Frankrijk de tweede
Amerika telde nog
Als derde ook mede.
Daar hoog in de lucht
Wat kan er gebeuren
Toch moet men verschillende
Rampen betreuren
Het is niet te peilen
Een gissing is er wel
Het kan zo niet meer
Wij gaan reeds te snel.
2e week aug. 1946
Uitg. A. J. OSINGA n-v., Bolsward
Administratie- en Redactie-adres:
Marktstraat 13 - Postbus 5
TeL 2044 - Na 18.30 uur 2660 of 2335
(05157),
Heit hijsen van de aangeboden Cana
dese vlag tijdens de veteranenwedstrijd
RESCAB. Zie verslag elders in dit
blad.
Bolswards Nieuwsblad
Richtingen
Een derde voorbeeld is dat van de Her
vormde kerk, die in de vorige eeuw ver
schillende „richtingen” kenden. Scher
pe waarnemers onderscheidden de vrij
zinnige, de ethische, de confessionele en
de gereformeerde bondsrichting. Te
Bolsward ging het vooral om de vrij
zinnige richting, voortgekomen uit de
Aufklaring, de Verlichting, die vooral
in het begin van de vorige eeuw veld
won en in Bolsward markante voor
vechters heeft gekerid. Het reliefbeeld
van ds. Niermeijer in de Martinikerk ge
tuigt daar nog van. De ethische rich-
De krisis fan de tachtiger jierren üt
de foarige ieu hat de greate stjit jown
oan de situaesje, sa’t wy dy nou ken-
ne: in ticht netwurk fan organisaesjes
koöperaesjes op lanbougebiet. De boer
as ienling wie in to maklik slachtoffer
fpar alle oare maetskiplike groepen en
ynstansjes, hy wie sa kwetsber en óf-
hinklik, dat it net slim to bigripen is,
dat hy oanhing en krêft socht by syn
kollega’s. Der wiene doedestiids al for-
ienings, dy’t de lanbou as objekt hie-
ne, mar it gie dizzen mear om if bi-
driuw as om de boer. Omtrint de ieu-
wikseling is lykwols it aksint hoe langer
hoe mear lein op de posysje fan de
boer en syn hüshalding en wie it net
langer Maetskippij foar de lanbou mar
rounüt: Boereboun.
Nou seit in namme net alles, mar dochs
wol hwat, hwant it waerd party min.+-
ken hoe langer hoe düdliker, dat inkeld
technyske foarütgong gjin foldwaende
grounslach foar in reedlik bistean bi-
tsjutte, mar dat tagelyk mei dy techs
nyske forbetteringen de sosiale en eko-
nomyske posysje forbettere en bisker-
me wurde moast. De krisis fan de tri-
tiger jierren makke de boer düdlik, dat
ek de steatkundige machtsfoarming ün-
misber wie, soe der fan in reedlike po
sysje sprake wêze kinne en it saneam-
de griene front yn de beide keamers hat
dêrfan it gefolch west.
Yn greate streken is de organisaesje fan
de agrariër yn trije sektoaren ünder-
brocht: de algemiene, de kristlike en
de katholike. Sa is it op it heden noch
en sa sil it ek de earste tiden wol bliu-
we. Hwant dizze groepearing slót oan
by de gearstalling fan it Nederldnske
folk en jowt op dizze wize it bitrou-
wen oan de organiaesje. Hwer’t diz
ze trije sektoaren, sawol nasjonael as
provinsiael, gearwurkje yn it Lanbou-
skip en har yn nasjonale kwestjes as in
ienheit opstelle, is hjir ek net folie oan
to forbetterjen. Oer en wer is der fol
ie kontakt en de tiid fan mekoar fül
yn it hier sitten is foarby.
Toen brak de crisis uit. De weigering
van de commissie was voor velen het
sein om te gaan „doleren”. Doleren be
tekent eigenlijk „treuren”, al wer het
door de tegenpartij vaak uitgelegd als
„dolen”, d.i. dwalen. En wie maar een
beetje in de kerkgeschiedenis thuis is,
weet dat dit doleren, méér inhield dan
wat de vereniging bedoelde. Door de do
lerenden werd de band met de offi
ciële kerk verbroken om een nieuwe
kerk te stichten? Dit wilden de aan
hangers van de Evangelisatie in meer
derheid niet. Toch waren er nog al wat
die doleantie aangehangen. De jaarin-
komsten daalden van gemiddeld f 1900
tot f 650. Was anders het lokaal vol,
nu waren er soms slechts 60 ’80 toe
hoorders. Bovendien kostte het moeite
predikanten te krijgen.
Velen durfden hun gemeenten niet ver
laten, uit vrees, dat de tot doleren ge-
neigden gebruik zouden maken van hun
afwezigheid.
De keuze was klein geworden, ook om
dat bleek, dat sommigen door de Evan
gelisatie uitgenodigd, in hun prediking
hun best deden uit doleantie-beginsel
ingang te doen vinden.
De crisis wordt echter doorstaan. Lang
zamerhand vult het lokaal zich weer en
bewegen de jaarlijkse inkomsten zich
weer in stijgende lijn. In deze dagen is
de bekende ds. Hoedemaker, de voor
man van de confessionelen, trouw aan
hanger van de kerk en wars van elke
doleantiegedachte een gewaardeerde
steun, met name inzake de onderhande-
lingen met de kerkeraad.
Over het verdere verloop en het wel
en wee van de Evangelisatie een volgen
de keer. Of er ook kerkelijk aan ’t merk
waardige jubileum aandacht geschonken
zal worden is ons niet bekend. Nu de
Evangelisatie vereniging geheel is opge
gaan in de bestaande Hervormde ge
meente lijkt het ons ook moeilijk hier
bepaalde initiatieven te nemen, noch
van de ene, noch van de andere zijde.
Dit zou immers zo licht de indruk ge
ven dat men iets op wil rakelen uit een
verleden, waarin veel menselijke fou
ten zijn gemaakt en dat men maar be
ter met de mantel der liefde kan be
dekken. Evenwel is geschiedenis derma
te belangrijk, vooral ook wat betreft de
rol die de Broerekerk hierin heeft ge>-
speeld, dat er alle reden is deze nog
eens ook voor de niet oud-Bolswar-
ders uit de doeken te doen.
Als we met de eeuwviering in zicht hier
toch enige aandacht aan schenken is dit
slechts om de historie, waarin de Broe
rekerk zo’n grote rol heeft gespeeld,
recht te doen, ook om er moed uit te
scheppen, want vergeleken bij de paro-
chieële nuances, de verschillen tussen
de gereformeerden A en B, waren hier
toch de verschillen het grootste. Dat het
toch tot een eenheid is gekomen, waar
mee de vereniging voor evangelisatie
haar doel vond bereikt, geeft vertrou
wen voor de toekomst. Nu de „Kleine
oecumene” is geslaagd, werkte men vol
vertrouwen verder aan de grote. Het
streven naar grotere eenwording is niet
afgelopen, het begint pas. Overigens:
De vereniging die schier onder de moei-
lijkste omstandigheden nu bijna 100
jaar geleden is gestart, zal het eeuw
feest zelf niet meer beleven. Toen het
doel werd bereikt, had zij zichzelf over
bodig gemaakt en heeft zij zich opgehe
ven. Trouwens had de vereniging nog
wel bestaan, zo zou er van een vrolijk
feest evenmin sprake geweest zijn, daar
was de zaak waarom het ging te ernstig
voor en zolang de vereniging bestond,
bestond ze uit nood. En dat is geen feit
om van „feest” te spreken.
Maar dit mag aan de andere kant geen
reden zijn aan deze eeuw plaatselijke
kerkgeschiedenis geen aandacht te schen
ken. Juist andersom. Nu we alles wat
meer op een afstand kunnen bekijken,
is er ook veel dat is terug te brengen
op menselijk falen (falen in toleran
tie) en op wat wij thans communica
tiestoornis zouden noemen.
Jammer genoeg zijn niet alle gegevens
nog aanwezig. Zo zijn de notulen van
de jaarvergaderingen van 19031919
niet meer aanwezig. Ook de notulen van
de commissievergaderingen (het be
stuur noemde zich commissie) van 1871
1888 en van 19031919 bleken on
vindbaar toen bij het 65-jarig bestaan
der vereniging door ds. P. Boersma een
historisch overzicht werd geschreven.
Mar neist dizze algemiene boereorga-
nisaesjes is der ek in twadde sektor,
dy fan de boerekoöperaesjes. Ek hjir-
by hawwe wy de tiid kend, dat op fol
ie terreinen it stribjen wie dizze to kop-
peljen oan de stênsorganisaesjes. Bi-
nammen yn it suden, dêr’t men de god-
tsjinstige fordieling folie minder hie,
wie dat de gewoane praktyk. Sa koene
dér de R.K. Geitefokforieningen ünt-
stean, hwert men nou noch grappen oer
heart.
In trêdde aspekt wie it feit, dat de meas-
te koöperaesjes lyts, dus pleatselik, bi-
goun binne en pas letter in provinsiale
of streekgewize bondeling ündergien
hawwe. De nasjonale koöperaesje yn de
echte sin fan it wurd is noch altyd in
takomstideael.
Op it heden wurdt der fan alles dien
om mear realistysk en effisiënt tsjin
dit koöperaesjegehiel oan to sjen. Dér
moat mear ienheit komme, dat sjogge
de boeren wol yn. Hja hawwe op it lést
by de oan- en forkeap, by de forwur-
king en de merkbiynfloeding krekt de-
selde bilangen en har forsekeringen en
administraesje giet oer deselde objek-
Dêrom mei men bliid wêze, dat de fu-
sy’s en gearwurkingsprojekten gjin dei
stil steane en dat der ek resultaten bi-
rikt wurde. Ik neam hjir as foarbyld
de beide greate sintrale boerelienban-
ken. Der wurdt op it momint ek drok
ünderhannele oer in fusy tusken de al
gemiene en de katholike koöperaesjes yn
féfoer, kunstmest, c.a. sawol yn it bis
dom Utert en Grins as yn dy fan it
Het begin was in een café. Op voor
stel van ds. Knotnerus wordt een bo
venzaaltje gehuurd van het café „De
Eensgezindheid” (voelt u de humor in
deze naam), dat zich toen bevond aan
het Klein Hengstepad en dat toen enigs
zins werd ingericht om er kerkdiensten
te kunnen gaan houden. Hij was het
ook die de eerste dienst leidde, n.l. op
1 okt. 1871. Gelukkig weten we nog
welke tekst hij had gekozen. Dit was
Ps. 36 40: Want bij U is de fontein
des levens. In uw licht zien wij het
licht. Buitenstaanders vragen zich wel
licht af wat er toch de zin van was,
kerkdiensten te beleggen, terwijl er in
de Martinikerk toch (door twee predi
kanten nog wel) wekelijks het woord
werd bediend. De Broerekerk was n.l.
buiten gebruik. Opgemerkt zij dat het
woord kerkdiensten eigenlijk ’n te zwaar
woord is. Er was geen kerkeraad slechts
de commissie. Er was wel een predi
kant, maar dit was geen eigen voorgan
ger. We zouden het dan ook beter „gods-
bisdom Haerlim en Rotterdam. Men
sjocht hoe langer hoe mear yn, dat op
dit gebiet de ienheit yn beider bilang
is en gjin öfbreuk docht oan oare bi
langen. It is dêrom des to spitiger dat
wy hjir yn Fryslan, dêr’t praktysk gjin
katholieke of kristlike koöperaesjes bi
stean, noch safolle fordieldheit hawwe
op koöperatyf gebiet.
Krekt op it sa bilangrike suvelfront is
de situaesje bigreatlik. De Frico en de
Condins hawwe nou wol ien lieding kri-
ge, mar de groep: Warkum giet nou wer
syn eigen wei, wylst ek yn it easten
fan de provinsje rare lüden weikomme.
Ek by de oankeap kin men yn Fryss
lan noch net ta in ienheit komme. De
CAF en de FCL bisykje it al jierren,
mar it slagget mar net. As fansels tinkt
men hjirby oan de wurden, dy’t de hear
Mertens okkerdeis sei: „Ervaringen bij
vele besprekingen om tot fusies of an
dere samenwerkingsvormen te komen bij
grote en kleine koöperaties hebben mij
geleerd, dat er maar zelden reële, zake
lijke overwegingen zijn voor het niet
accepteren van samenwerking. Het zijn
vooral persoonlijke, in het emotionele
en irrationele vlak liggende argumen
ten, die vaak tegen samenwerking wor
den gehanteerd. Meestal komen deze
niet van de leden, maar van de zijde
van bestuurders en direkteuren!”
Ik leau, dat de hear Mertens hjir in
wier wurd sein hat, dat ek yn Frys-
lan op syn plak is. Wy hoopje och
sa, dat it fortuten dwaen mei.
Tj. de
Uit wat over de jaren 18711886 be
kend is, blijkt, dat het een voor de Evan
gelisatie rustige tijd is geweest. Men ge
waagt dankbaar van grote opkomst, de
offervaardigheid in de kring is blijkens
het boek van de penningmeester groot.
Totdat men komt tot de jaren 1885
1890. De onrust overal in ons land door
het optreden van dr. A. Kuyper c.s. ge
wekt en tenslotte de Doleantie brachten
deze bloeiende Evangelisatie in zulk een
crisis, dat de heer Joh. Kramer lader
moet schrijven: „Men vreesde, dat alles
De zaak kwam voor de laatste maal in
noodsamenstelling bijeen. Het Laag Bol
werk zal tussen Skilwyk en Drieposten-
steeg worden'bestraat. Het sluitingsuur
van alle gelegenheden werd voor iedere
dag vastgesteld op 11 uur.
Het week resultaat
Een bebloede lijn
Wat zal het verkeer
In de toekomst dan zijn!
Wij moeten af remmen
Daarom schakel terug
De toekomst die wacht
Met geopende brug.
De kranslegging bij het reliefbeeld van
Dr. Niermeijer in de Martinikerk te
Bolsward. Dr. Niermeijer was predi
kant te Bolsward en warm pleitbezor
ger van de vrijzinnige richting. Hij was
ook de man van breed kerkelijke visie,
die de vrijzinnigen voor de Hervormde
kerk wist te blijven interesseren en te
behouden.
Zo had de rooms katholieke geloofsge
meenschap voorheen te Bolsward twee
parochies, die van Sint Martinus en St.
Fransiscus, elk met een eigen kerk
(nog te zien op het fraaie schilderij van
Ids Wiersma, dat model heeft gestaan
voor het komende fotoboek over Bols
ward). Er was wellicht slechts een nuan
ceverschil (de kerk was te strak geor
ganiseerd om grote verschillen moge
lijk te maken) maar toen de beide pa
rochies tot één werden, moest er toch
wel enige tijd overheen gaan om de
sporen geheel uit te wissen. Een ander
voorbeeld is de huidige gereformeerde
kerk. Deze is ontstaan uit een tweetal
afsplitsingen van de hervormde kerk,
die van de Afscheiding van 1834 en van
de Doleantie in 1886 (plaatselijk iets la
ter tot stand gekomen. Leefden beide
groeperingen die veel overeenkomst had
den, maar toch ook een duidelijk ver
schil in afkomst, eerst enige jaren se
paraat, toen ze in 1892 samensmolten
tot één formatie, die van wat nu de
Gereformeerde kerk noemen (een klein
deel van de oude Afgescheidenen wil
de dit niet en bleef voortbestaan on
der de naam Christelijk Gereformeer
de kerk) heeft het weer jaren moeten
duren voor het verschil tussen de A en
de B groep afsleet. Thans is het echter
geheel verdwenen en is men gerefor
meerd zonder meer.
Verschijnt in: Bolsward, Baarderadeel, Hennaarderadeel, Hindeloopen, Wonseradeel, Workum en
De kerkgeschiedenis, ook die van de plaatselijke geloofsgemeen
schappen, komt in ons blad slechts zelden aan de orde, maar nu is
daar toch wel bijzondere reden toe. Volgende maand wordt een eeuw
plaatselijke kerkgeschiedenis te Bolsward afgesloten, die mee be
palend is geweest voor de huidige kerkKjke situatie. In de laatste
jaren wordt veel gesproken over de oecumene. Hoewel dat „de ge
hele bewoonde wereld” betekent, wordt dit woord in het huidige
spraakgebruik veelal gebruikt in de ietwat verschraalde betekenis
van het naar elkaar toegroeien van verschillende kerkgenootschap
pen (om dit eigenlek onjuiste woord nog maar eens te gebruiken).
Vergeten we dan echter niet, dat er in de laatste eeuw, ook zonder
dat dit woord werd gebezigd, sprake is geweest van het totstand
komen van een „kleine oecumene”, nl. het naar elkaar toegroeien en
langzamerhand één warden van twee groeperingen in één bepaalde
kerk
