Burgemeester van Bolsward kocht
de Broerekerk
6abe SKroar
E
werd voltooid
De
„kleine oecumene'
l
slach
Wer oan
Fan de Mar tiny toer
Zilveren filmpjes
V
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
Yerschijnt in: Bolsward, Baarderadeel, Hennaarderadeel, Hindeloopen, Wonseradtel, Workum en Wymbritseradeelt
13
DINSDAG 17 AUGUSTUS 1971
110e JAARGANG No. 61
Protest
Uitbreiding
Hwat hat
Kerk op afbraak?
hjoed to sizzen
VBiend
Snottige foalen wurde de béste hynsten.
Diaconie
Noodtoestand
Burgemeester greep in
Triest
Palmzondag
Eigen voorganger
dit efkes sizze
'I x
Advertentieprijs: 18 et. per mm
Ingez. mededelingen dubbel tarief
Contractprijs op aanvraag
Abonnementsprijs f 5,80 p. kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887928
Er komt nu een zwarte bladzijde in de
geschiedenis van kerkelijk Bolsward.
Hoewel de Evangelisatie in de dolean-
tietijd en vooral in de bloei daarmee,
krachtig bewezen had niets anders te
willen dan de kerk trouw te blijven,
werd de toch leegstaande Broerekerk de
steeds groeiende minderheid niet gegund
Het is triest maar waar:
Wel werd deze kerk een paar maal af
gestaan voor het houden van een ten
toonstelling, waarvoor men blijkens een
bericht in „De Ballier” van 20 april
1889 stukken uit de banken zaagde.
WHAT IS HJIK BILLIK:
KRITYK OF LOF?
Wel mocht de kerk dienen voor timmer
werkplaats en pakhuis, maar men kon
geen toestemming verkrijgen om het ge
bouw te gebruiken voor zijn oorspron
kelijke bestemming.
Maar plm. 1900 kwam er verandering.
Men had de kerk totaal laten verval
len, zo zelfs dat vóór de restauratie
eerst het dak wat moest worden be
timmerd, om aan het regenwater verde
re vrije toegang te ontzeggen.
Tenslotte nog een paar aspecten.
Allereerst de verhouding van Evange
lisatie en kerk. Een goed begin was het
dat men, voor tot oprichting der Ver
eniging werd overgegaan, eerst gepoogd
heeft in Kerkelijk Verband te worden
opgenomen, door een verzoek om een
derde en dan orthodox predikant en om
gebruik van de Broerekerk. Ook was
het goed gezien, dat men vóór de bouw
van het lokaal aan de Broerestraat in
1872, weer vroeg om gebruik der Broe
rekerk. Dat er bij elke vacature "werd!
gevraagd om één der predikantsplaat-
sen te doen bezetten door een ortho
dox predikant, welk verzoek geen vra
gen was om een gunst, maar om recht.
De verstgaande toezegging deed de ker-
keraad in 1889 toen aan de heren R.
de Boer en J. Kramer 26 beurten wer
den aangeboden, op een verzoek om de
belangen der rechtz. Hervormden door
een eigen rechtzinnig predikant of open
stelling der Broerekerk te gaan behar
tigen. „Men zou zich reeds verheugen
in het afstaan van enkele beurten".
Men vroeg om recht.
Maar het aanbod was als gunst bedoeld
en onderworpen aan voorwaarden van
de zijde van kerkeraad en kerkvoogdij,
die èn principieel, èn uit financieel oog
punt èn uit een zedelijk oogpunt on
aanneembaar waren.
De kerkeraad wilde de commissie voor
evangelisatie als zodanig niet officieel
tegenover zich erkennen. Waarmee hij
het recht en de reden van bestaan der
Evangelisatie, de grondslag waarop al
leen kon worden onderhandeld, omver
wierp.
dachtesiisrede. Deze werd in druk uit
gegeven, gecompleteerd met een his
torische beschrijving, waaraan we in dit
artikel veel ontleenden.
3e week aug. 1946
Der wurdt grute fan greate plannen yn
Fryslan mei it fleanforkear. Underska-
te plakken meitsje risselwaesje om in
lyts fleanfjild yn to rjochtsjen. Der sil-
le lofttaksy's komme. Der binne al man
nen yn it fjild om de saek op to ïiim-
men en ek om de Martinytoer hinne
trêdzje de lju yn de greiden om. It sil
noch wol in moarnskoft duorje, mar al
ia, regearen is foarütsjen (Martiny
toer).
31 aug. heropening café restaurant Den
Hof van Holland. Aanbevelend N. C.
Galama.
De op maandag gehouden paarden
markt had een geanimeerd verloop. Er
waren ruim 100 paarden aangevoerd.
Oan alle goeije dingen
komt ier of let in ein,
allinne it oertinken,
stimt noch efkes optein,
bylden dy’t stil neiglanzje
mannichien sjocht se hwant,
't is üt mei de fakansje
Hja ha de pret wer hawn
De wet opnij steld troch de klok.
Allegear tsjinstber Onder ’t jok.
Verschijnt
DINSDAGS en VRIJDAGS
Uitg. A. J. OSINGA n.v., Bolsward
Administratie- en Redactie-adresi
Marktstraat 13 - Postbus 5
TeL 2044 - Na 18.30 uur 2660 of 2335
(05157)
yn de hjerst fan dat jier, Os earste
troujier, bamden de elektryske lam
pen ek yn Bakhuzen. Mar wy bi-
tellen doe 65 sinten foar 1 kilowatt
stream. Fiif en sechtich sinten en dat
yn in tiid, dat de lju amper 20 goune
yn ’e wike fortsjinnen. En hwat bitelje
de lju nou 45 jier letter foar dy-
selde stream? Mei it fêstrjuciht derby
birekkene 1012 sinten per kilowatt.
Dat is fiif kear sa guodkeap. Kin jo
ien artikel neame, hwat dêrop liket
En dat Onder dy biswierlike omstan-
nichheden, dy’t ik hjirboppe neamde?
En nou de boeren! As it P.E.B. him
stelde op it st&npunt, dat de klant de
kosten fan it guod bitelje moast, dan
wie it greatste diel fan de buorkerijen
nou noch sünder etektrisiteit. Jierren
oanien is de winst fan it bidriuw brükt
om de Onrendabele en super-ünrenda-
bele perselen (foar 90% buorkerijen)
oan to sluten. Ek de gemeenten hawwe
dêrta bydroegen, oars hie it nea hwat
worden. Dat hat miljoenen koste.
Nou kin ik bést bigripe, dat de boeren
foar har modernisearring och sa graech
in swierdere lieding ha soene, mar wit
te hja hwat soks ynhaldt? Ha hja ien-
nich bigryp fan hwat soks kostje moat
en soene hja ré wêze om dy miljoenen
op tafel to lizzen? En witte hja ek in
bytsje fan de oare plichten, dy’t dit
bidriuw hat? Mei ik har dan de oare
kear nochris in pear dinkjes fan for-
telle? Hja kinne dan seis bipale of der
foar dit bidriuw reden is ta krityk
of lof! Tj. de J.
It frije wolbihagen
is alle minsken djür.
Nou binne de knyntsjedagen
foarlopich aerdich oer.
Hja fiele har wer de boune
oan it arbeidsproses
Rinne yn ’e trédmoune
werom op ’t 5.1de adres.
De wet fan it deistich bistean
Untweitsjen üt in swiete dream.
Dit voorstel werd aangenomen, doch
toen trad opnieuw de burgemeester van
Bolsward tusschenbeide en bood een
som aan van f 5500 ten einde de Kerk
onderhandsch te koopen.”
In een vorig artikel schreven we reeds iets over de oprichting van
de Herv. Evangelisatievereniging nu bijna 100 jaar geleden. We
vertelden over de motieven, over de groei en de aanvankelijke uit
bouw van de vereniging, die al spoedig moest verhuizen van het
bovenzaaltje van café „Eensgezindheid” naar een eigen gebouw (la
ter St. Vincentiusgebouw), ook van de dreigende doleantie, die ook
onder de leden van de vereniging een flinke aanhang kreeg, waar
door er zowel wat het aantal leden als wat de financiële omstandig
heden betreft. Het herstel is betrekkelijk. De trouwe kern was ge
bleven.
Het behoud van de kerk is tenslotte
te danken aan het persoonlijk ingrijpen
van de toenmalige burgemeester
„Gedurende twee jaar” hier citeren
we een circulaire van het bestuur ’der
Evangelisatie van 1903 „werd door
den Burgemeester de zaak slepende ge
houden en intusschen werden allerlei
pogingen aangewend om een bevredi
gende oplossing te vinden ten einde aan
het gebouw een vaste bestemming te
geven. In 1902, toen daarmee nog geen
definitieve uitslag was bereikt, besloot
de kerkvoogdij aan stemgerechtigde
lidmaten te Bolsward het voorstel te
doen de kerk publiek ten verkoop aan
te bieden.
Mem moet zelfs weer denken aan uit
breiding. De gelegenheid kwam, toen het
huis van de heer S. Kramer, van wie
men in 1872 de grond had gekocht, in
1892 te koop werd aangeboden. Het geld
benodigd voor eerste uitgaven, werd op
de vergadering toegezegd, het huis va
Kramer werd gekocht, en de plaats van
het lokaal kon worden verbeterd.
Want de toegang tot het lokaal was de
nauwe steeg achter de Hendrik Nanne-
stichting in de Kerkstraat. Het aange
kochte pand stond geheel voor het lo
kaal en werd afgebroken, zodat er een
behoorlijke ingang kwam van de zijde
van de Broerestraat, en ruimte voor kos-
terswoning en catechisatiekamer.
Maar dit lokaal, nu garage, eerst in
gebruik bij de heer De Jager, nu bij
de VW Pheiffer, kon op den duur niet
voldoen. En toen vielen er dingen voor,
die de hoop wekten, dat een van heft
begin af gekoesterde wens in vervul
ling zou gaan: De kerkvoogden der Ned.
Herv. Gemeente te Bolsward wilden zich
van de Broerekerk ontdoen.
Hier is sprake van een lang gekoester
de wens. Voor dat men 8 september
1871 overging tot het oprichten der
Vereniging had men verzocht aan kerke
raad en kerkvoogden om gebruik van de
Broerekerk.
Dit verzoek werd in 1869 en ’71 ;afger
wezen. In '72 werd het herhaald. Men
wilde in deze diensten collecteren voor
de Diakonie en in een tweede rondgang
voor de onkosten, die het laten komen
van predikanten van elders met zich
meebracht en als dit niet genoeg op
leverde, het tekort buiten bezwaar van
de Kerk en Diakonie aanvullen. Ook dit
werd afgewezen.
Wy hiene okkerdeis in petear mei in
boer oer de mooglikheit fan tank-mel-
ken, sa’t in tritich leden fan de War-
kumer suvelkombinaesje al ynfierd
hawwe en kamen dertroch op de kwes-
tje fan de elektrisiteit.
Hy sei likernóch: Ik bigryp dat P.E.B.
net, wy kinne net mear as 5 pk krije.
En hwat is op it heden nou 5 pk. It
moast noadich 1015 pk wurde, oars
kinne wy mei dy tankmelkerij en de
heakanonnen ommers neat wurde. En
Er rdeigde voor het oudste kerkgebouw
een groot gevaar. Onvoorstelbaar in on
ze tijd, tuk op het behoud van monu
menten.
De kerkvoogden deden aan de gemeen
te het voorstel om de Broerekerk te ver
kopen: op afbraak, om daarna de grond
te verkopen, of de kerk in haar geheel.
Met 191 tegen 121 werd dit voorstel
afgestemd.
De burgemeester van Bolsward, de heer
C. J. v. d. Veen interesseerde zich ech
ter voor het behoud van deze kerk, die
dagtekende uit de 2e helft der 13e eeuw.
Hij waarschuwde de regering en ver
zocht kerkvoogden maatregelen te ne
men, daar het gevaar van instorten
groot was. De commissiaris der konin
gin verzocht de burgemeester om maat
regelen tot behoud.
Men dacht er een ogenblik aan vanwfö-
ge het ministerie van waterstaat de kerk
te doen inrichten tot postkantoor.
Dit postkantoor is later wel gebouwd
in de buurt van de Broerekerk, maar
werd er niet in gevestigd. Gelukkig
niet.
Een vriend der Vereniging leende ren
teloos f5000. Een circulaire voorzien
van een afbeelding van exterieur en in
terieur der Broerekerk werd gezonden
aan hen van wie men kon verwachten,
dat zij óf uit kunsthistorisch oogpunt óf
door het belang der Evangelisatie ge
dreven, voor dit doel zouden willen of
feren.
In bijna elk gezin, dat tot de Evangeli
satie behoorde, vond men in die dagen
een busje, waarin de „penningen" geof
ferd werden.
Om hen, die mochten vrezen, dat „wat
begonnen wordt tot bevordering van
het welzijn der Ned. Herv. Kerk, la
ter ook kan gebruikt worden om tegen
haar op te treden,” gerust te stellen,
werd in een latere circulaire herinnerd
aan wat in Art. 1 der Statuten stond:
„Bedoeld wordt mede te werken tot
den bloei der Ned. Herv. kerk.” En ook
aan wat in Art. 11 stond, dat bij op
heffing der Vereniging haar bezittingen
vervallen aan de Ned. Herv. Gem. te
Bolsward „of aan enig zedelijk lichaam”
zó dat art. 1 worde bevorderd. En ook
aan wat art. 13 bevatte, dat art. 1 en
11 onveranderlijk zijn.
’t Doel werd bereikt. 11-10-.07 werd in
aanwezigheid van vele autoriteiten, de
Broerekerk door de voorzitter der Evan
gelisatie voor de Vereniging aanvaard.
Het „Dankt, dankt nu allen God” van
de „Lofstem” waren de eerste gewijde
klanken, die na lange tijd in dit kerk
gebouw weerklonken.
5 april 1908 vond ’s morgens de laat
ste dienst plaats in het lokaal. Des
avonds werd de Broerekerk plechtig in
gebruik genomen. Beide diensten werden
geleid door ds. mr. J. Schokking, Nedi
Herv. Pred. te Koudum, die des avonds
sprak over Ps. 118 23 en 24: „Dit is
van den Heer geschied en het is won-
Zo ging het ook met de Diaconie. Aan
vankelijk werd voor haar gecollecteerd.
Later werd voor de armen gecollecteerd
en van het ontvangen bedrag een ge
deelte bezorgd bij de diaconie, die dit
echter alleen wilde ontvangen als een
persoonlijke gift van de heren Kramer
en De Boer, en niet als komende van de
Evangelisatie.
In deze houding is later verandering ge
komen. Op verzoeken aan het bestuur
der Evangelisatie van de rijde der dia
conie om verdere steun is door het be
stuur gezorgd, dat een aanbeveling of
van de kansel, of ook een circulaire de
leden bereikte.
In 1889 achtte de kerkeraad het „ten
enenmale onnodig” afzonderlijk doops-
en avondmaalsbedieningen te houden
voor de rechtzinnige leden der gemeen
te. De kerkelijke reglementen maakten
het immers gemakkelijk om elders te
dopen.
Hij was er tevens „bepaald op gesteld”
dat de plechtigheid van het avondmaal
door niemand anders, dan door de eigen
predikanten zou worden bediend.
Ook hierin is ten dele verandering ge
komen. Palmzondag, 24 april 1896 is
voor de eerste maal door een rechtzin
nig predikant ds. Van Oostrom Soede
van Longerhouw de H. Doop bediend.
„De Grote Kerk was bij die gelegen
heid eivol”. Toch werd in 1896 nog op
een verzoek om enkele gewone beurten
geantwoord: „Zulk een behoefte (als
t.a. van de Doop) bestaat niet, wat de
gewone Evangelieprediking betreft.
Daarin wordt in het daartoe ingericht
lokaal wekelijks voorzien.”
Heren, sukkelt u met uw boorden? Le
vert dan een stukje katoen in bij Da
mes de Vries. Gysbert Japiksstr. 14.
Bplsward.
derlijk in onze ogen. Dit is de dag, dien
de Heer gemaakt heeft: Laat ons op
dezelve ons verheugen en verblijd z(jn.”
Helaas ontbreekt uit die tijd een notu
lenboek. Uit de nog aanwezige cor
respondentie blijkt dat er ten behoeve
van de vereniging in die dagen onnoem
lijk veel werk is verzet door de toen
malige bestuursleden Joh. Kramer, A.
G. Kroeger, C. G. de Groot en lOord.
Uit de aard der zaak was de geeste
lijke verzorging, buiten de zondag, ge
brekkig in de eerste jaren. Dat lag niet
aan de onwil van de naburige predikan
ten.
Ds. Knotnerus van Exmorra, later ds.
Schouten, ds. v. d. Weide van Wolsum,
ds. Klomp van Nijland, ds. Pop van
Cubaard, deden wat ze konden. Maar
met de groei van de Vereniging kwam
de noodzakelijkheid naar voren van ge
regelder bearbeiding.
Het was ds. Hoekstra van longerhouw,
die bewerkte, dat de Confessionele Ver
eniging jaarlijks f 250 subsidie aan
Bolswards Evangelisatie ter beschikking
stelde als tegemoetkoming in het sala
ris van een te benoemen Evangelist.
Benoemd wordt de heer G. I. v. d. Ploeg
van Menaldum (23 juni 1894), die 19
augustus daarop zijn arbeid aanvaardt
met een predikatie over Galaten 6 14.
In latere jaren, toen de Evangelisatie
zich zelf kon bedruipen, is deze sub
sidie beëindigd. Na hem hebben in
dienst der Evangelisatie gestaan ds.
Loor, ds. Broekema, ds. Boerma, ds. Os
kamp (emeritus predikant van Harlin
gen) en ds. S. J. Woud*. Ds. Boerma
hield bij het 65-jarig benta<M een ge-
dy kant giet it dochs üt. Se litte de
boeren mar oan har lot oer
Is dy krityk, dy’t men folie mear heart,
billik? Sjocht it P.E.B. dy Ontwikke
ling net of binne hja ünwillich om dy
wei op to gean Ik wol der graech
hwat fan sizze omt ik 25 jier yn de
Steaten mei de oare leden de dieden
fan it P.E.B. goedkarre moast en bop-
pedat fan it bigjin óf lid wie fan de
P.E.B.-kommisje, dy’t mei de direksje
alle kanten fan de elektrisiteitsfor-
sjenning yn üs provinsje oerlei. Nou
net mear omt ik mei januari foar alle
funksjes bitanke ha.
Mar ik mien, dat ik
moast om oan to jaen, dat dizze posys-
je meibroeht, dat ik forplichte wie om
my yn dizze matery goed yn to wurk-
jen en dat ik ek yn de gelegenheit wie
om op alles yn to freegjen, hwat my
net düdlik wie. Yn dizze 25 jier bin ik
in great biwünderer wurden fan dit bi
driuw en har lieding. Ik haw in earlik
en djip respekt foar de wize hwerop
de direksje dit bilangrike bidriuw foar
üs provinsje biheart en de greate tsjiin-
sten, dy’t hja dertroch oan üs allegear-
re biwize. En ik sil sizze hwerom!
Fryslan is foar dizze saek it gebiet,
dêr’t de natuerlike en feitelike omstan-
nichheden it meast üngunstich binne
fan alle provinsjes. Allinnich Drinte
soe faeks noch minder wêze, mar dat
fait üt, hwant Drinte hat gjin P.E.B.,
mar kriget syn stream fan Grinslên en
Oeriselcri in bytsje fan Fryslan. Mar
fan de oare tsien is Fryslan de provin-
Bolswards Nieuwsblad
Op 2 april 1902 werd dit voorstel op
nieuw aan stemming onderworpen. Nu
verscheen van de zijde der vrijzinnige
kiesvereniging een protest-circulaire.
Doch de heer Donker, geestverwant,
stelde een schrijven op, dat aan stem
gerechtigde lidmaten werd toegezonden
en een goede invloed uitoefende. Met ’n
kleine meerderheid werd tot verkoop
besloten.
De burgemeester opende onderhandelin-
gen met de regering om de Broerekerk
gerestaureerd te krijgen. Minister van
Binnenlandsche Zaken was in die da
gen dr. A. Kuyper. De voorwaarde voor
restauratie was, dat het gebouw aan zijn
oorspronkelijke bestemming zou wor
den teruggegeven.
Toen accepteerde de Vereniging ’t aan
bod om de kerk van de burgemeester
te kopen. Tevoren had zij dat niet kun
nen doen, gezien de verwaarloosde toe- i De Broerekerk, eens van de ondergang
stand der kerk. gered door persoonlijk ingrijpen van
Bolswards burgemeester, die 't gebouw
particulier kocht.
sje mei it minste tal forbrükers en dêr-
neist dochs in fikse greatte. Grinslan
bygelyks hat likefolle ynwenners mar
is folie lytser.
Fierder is Fryslan de provinsje mei in
tige biskieden yndustry. Oerisel, Utert,
Gelderlan, Braban en Limboarch hawwe
dat folie en folie mear om fan de Hol-
lAnncn mar net to praten. En de yndu
stry is fierwei de greatste klant.
In trêdde omstannichheit is it feit dat
de bifolking fan Fryslan wennet yn in
great tal lytse stêdden en hünderten
doarpen en doarpkes, wylst in great
tal fan de buorkerijen midden yn it lan
lelt en net oan ’e streek. Dit makket,
dat it net nei dy buorkerijen, gehuchten,
doarpkes, doarpen en stêdtsjes slim
lang en kostber is.
It iennige greate plak is Ljouwert, mar
dy stêd hat syn eigen elektrisiteitsbi-
driuw, d.w.s. dat it wol de stream fan
it P.E.B. ófnimt tsjin in bipaelde priis,
mar fierder de ynkomsten seis hkldt.
De iennige greatere stêd docht dus net
mei yn de algemiene rekken.
Nou soe ik wolle, dat jo ris neigiene,
hoe’t it yn de öfroune 45 jier mei de
prizen en leanen gien is. Hokfoar ar
tikel is bleaun op de priis fan doe. Net
ien sil jo sizze, it is allegear folie,
folie djürder Wurden. De leanen wol
tsien en mear kear oer ’e kop en sa
mei alles.
Mar der is ien ütsündering. Yn 1925
haw ik mei inkele oaren yn Bakhuzen
in koöperatieve foriening oprjuchte om
it nije Ijocht to krijen. Dat slagge en
De éénwording
Ds. Wouda had echter reeds (als resul
taat van het kerkelijk gesprek) een an
dere status. Hij werd officieel beroe
pen als derde predikant van de Herv.
gemeente, echter aanvankelijk in een
buitengew. predikantsplaats. Toen een
van de beide toen dienstdoende predi
kanten, n.l. ds. Van Royen, vertrok,
werd ds. Wouda (eerder in Hindeloopen
en Rijperkerk) in de „gewone” vacatu
re beroepen. Sedertdien is stap voor
stap de eenheid gegroeid. Werden aan
vankelijk nog twee diensten naast elkaar
gehouden, resp. in Martini en Broere
kerk, sneller dan velen hadden ver
wacht ging men „als broeders van het
zelfde huis samenwonen”. Er kwamen
gemeenschappelijke diensten, de kerke
lijke colleges waren niet langer eenziji-
dig benoemd, er kwam een gemeen
schappelijk kerkkoor, tenslotte geza
menlijke belijdenis catechisatie, huisbe
zoek, gemeenteavonden, tenslotte geza
menlijke doop- en avondmaalsdiensten.
De dubbele dienst werd afgeschaft.
Werd aanvankelijk nog ’s morgens in
de Martinikerk een dienst gehouden en
’s avonds in de Broerekerk, allengs kwa
men alle diensten in de Martini. De
langdurige ambtsvervulling van de bei
de predikanten ds. Wouda en Kreb„
die volgend jaar wegens emeritaat
wordt beëindigd, heeft veel bijgedragen
tot de stabiliteit van de gemeente. De
verstandhouding werd zo goed, dat de
Evangelisatievereniging in de loop der
jaren werd opgeheven. Ze had haar doel
bereikt en werd overbodig. Het eigen ge
bouw werd Chinees Restaurant, de Broe
rekerk staat, zoals 100 jaar geleden als
ongebruikt gebouw. Het had echter
een zeer nuttige rol gespeeld in de „klei
ne oecumene”. Een nieuwe bestemming
wordt gezocht.
-
Hwat binne goeije dingen?
Wurklust, in soune lea
der in wyklean yn to bringen
’t bileine deistich brea
Net yn ’e w.w. bilanje
tankber foar ’t ierdske goed.
Wer los, nei de fak&nsje
mei frisse krêft en moed.
De wet dy’t plichtsbisef opfiert
Arbeidsfreugde, ’t tofreden liet.
Pyt
ti
