Problematiek rond de ongewenste
GabeSkrcar
zwangerschap
Bij het afscheid
van
koster
onze
Welsrijpers waagden
en wonnen
r
S 1
Dokter mevr. Terlet op de
vrouwen-
kringdag in Wommels
Fan de Martinytoer
Zilveren filmpjes
Stuivertje wisselen
I
a»
I v
•v
110e JAARGANG No. 83
DINSDAG 2 NOVEMBER 1971
Wymbritseradeel.
ós hjoed to sizzen
Ontspanningsprogramma
Zwangerschapsproblematiek
(Gezongen door de Mini-Cantorij
Refrein
Refrein
Refrein
p.
le week november 1946
BLIUW WACH EN WARBER
De Willem Barendsz ter walvisvangst.
Men moat jins frommens net mei de
sneinske klean yn 'e kammenet hingje.
Ryksdaelders: om se to krijen binne it
balstiennen, om se kwyt to wurden bin
’t fearren.
Advertentieprijs: 18 et. per mm
Ingez. mededelingen dubbel tarief
Contractprijs op aanvraag
Abonnementsprijs f 5,80 p. kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
De gemeente. Wonseradeel overweegt
de doorgaande huisnummering in de
dorpen te vervangen door straatnaams-
gewijze nummering.
Benoemd tot vlootpredikand ds. J. D.
de Stoppelaar te Wommels.
Oprichting begrafenisvereniging Helpt
Elkander te Witmarsum.
Voor het huis van wed. S. Krikke te
Lollum een paar klompen ontvreemd.
Ondanks het dichtbij helder stralend
kunstlicht heeft de dief kans van sla
gen gehad.
Bolswards Nieuwsblad begint met een
kinderstripverhaal over Kappie.
Verschijnt
DINSDAGS en VRIJDAGS
Naar bekend bestaan er te Welsrijp
plannen in ’n vergevorderd stadium om
een nieuw dorpshuis te krijgen. De voor
malige school, tot nu toe als verenigings
gebouw enz. in gebruik, voldoet in geen
enkel opzicht meer aan redelijke eisen
zodat men nieuwbouw als noodzaak kan
beschouwen. Uiteraard is voor zo’n ob
ject een fors bedrag nodig en de burgerij
zal hiervan zelf een deel bij elkaar moe
ten brengen. Dit voorjaar hield men
reeds een openbare verkoping van inge
zamelde oude spullen die enkele duizen
den opbracht. Een paar maanden later
kwam het acticomité van de z.g. dorps
huiscommissie met een driest plan op de
proppen. Men stelde voor om een groot
scheepse verloting op te zetten, 3000 lo
ten van een tientje per stuk. Verschil
lende Welsrijpers opperden bedenkingen.
Dat zal nooit lukken, wie koopt er nu,
buiten de direct belanghebbenden, loten
van f 10. We blijven minstens met de
helft zitten. De drie enthousiaste acti
visten (Wierd van der Veer, Joh. Post-
ma en Klaas Langhout) wuifden de be
zwaren weg. Als wij alles op alles zet-
It gunstich ütfallen bislüt fan de In-
gelse Twadde Keamer om jin oan to
sluten by de EEG is rounom mei bli-
dens üntfongen. De Ingelse Earste Kea
mer hie it ek al goedkard, sadat de wei
nou iepen leit nei in sterkere bining
fan Ingelan mei West-Jerope. En mei
Ingelan sil lerlan, Denemarken en Noar-
wein ek itselde bislüt nimme, sadat de
seis yn koarte jierren foroarje yn tsien.
Foar al dejingen, dy’t yn in sterker en
Wat zullen wij hem missen, zeg,
als hij ons straks verlaat,
als hij in eer gepensioneerd
naar huis toe gaat.
2 Met jas en bolhoed welbekend,
was kosterlief steeds trouw present
Deskundig leidde hij je rond,
hij toonde zich steeds rap van mond.
(Zie voor het verdere verslag van het
afscheid elders in dit blad).
Welzeker, dat kan
Hij is een der groten
tegelijk Taiwan
beleefd uitgestoten
och zo gaat ’t altijd
’t is een groot bezwaar en
beide, kool en geit
politiek te sparen.
’t Eerste resultaat
viel beslist niet tegen
V.N. inderdaad
China nu genegen
Eé’n van hart en zin
meerderheid zou ’t tonen
China wordt dra in
de club opgenomen.
Nixons „nederlaag”
anti-demonstraties
Geschokt geweeklaag?
Verenigde Naties
nemen ’t niet zo zwaar.
In Peking verpozen
’t Loopt los, volgend jaar
een brede lach, herkozen!
Ultg. A. J. OSINGA n.v., Bolsward
Administratie- en Redactie-adres:
Marktstraat 13 - Postbus 5
Tel. 2044 - Na 18.30 uur 2660 of 2335
.(05157),
I
ingreep tot sterilisatie goed dient te rea
liseren dat toepassing hiervan „onher
roepelijk” is. Zij verzekerde dat het ge
bruik van de pil geen schadelijke gevol
gen heeft. Deze factor kan men prak
tisch verwaarlozen. Sommige dames
meenden dat sexuele omgang de jeugd
van vandaag veel te gemakkelijk wordt
gemaakt. Spr. stelde hiertegenover
dat men in dit verband de „goede oude
tijd” nooit mag idealiseren en legde het
accent op de eigen verantwoordelijk
heid, die gelukkig ook nu door veel jon
ge mensen nog wordt beseft. In aan
sluiting op het door haar behandelde on
derwerp adviseerde mevr, haar publiek
het boek „Hwer komst wei?” van Auck
Smid-de Boer te lezen. Daarin wordt
beschreven, hoe een vrouw een illegale
abortus psygisch verwerkt.
1 Wie loopt daar spiedend door de kerk
en gaat dan nijver aan het werk
de mensen komen langsgegaan
en kijken hem verwonderd aan.
Hij veegt en boent de vloeren
met een vlijt, die je verbaast
ja, onze koster Doeds de Way
heeft altijd haast.
jierren mar al to faek ünderfoun,
Lykwols wiene it allinnich mar dizze
dingen, dy’t üs freugde temperje, dan
soen it noch hinne-bruije, der is jam-
mergenóch yn de bisteande EEG noch
safolle mankemint en safolle grof en
ing nationalisme, dat wy net bjustere
optimistysk wêze kinne. Lit ik neist de
bikende muntkwestje, dy’t de gelikense
prizen oantaest, earst ris hwat feiten
neame:
1. De greate üngelikense bilêstingssy-
stemen en praktlken. De ynkomsten-
bilêsting yn Neder lan forgelykje mei
Frankryk en Italië bisoarget jo grize
hierren. It üntdüken is der sa gewoan
en algemien, dat de regearingen dêrre
mar ien ütwei sjogge yn de yndirekte
bilêstingen, dus lésten op guod. De BTW
is yn Italië noch net ynfierd, yn Bel
gië pas dit jier.
2. De kunstmestprizen binne hiel for-
skillend. Yn it iene EEG-lan soms dü-
bel sa heech as yn it oare.
3. De bieren en de hierwetten rinne stik
ken ütinoar. In deskundige sei it sa:
De hierwetten binne soms foar Napo
leon syn tiid, soms yn syn tiid en nei
syn tiid. Mei oare wurden, in greate
chaos. En alleman wit hoe great
hierwetten ynfloed hawwe
kommen fan de boer.
4. Yn it iene lan krijt de boer rinte-
subsydzjes fan 45 pct. op it liende
jild, yn it oare Ifin wurdt op rykskos-
ten in greate koöperaesje oprjuchte mei
de gebouwen dêrby, yn in trêdde wur-
f 400,— aan. Verder hoogste prijzen een
koelkast, S. de Witte, Oosthem lot 2591,
fiets, Bijlsma, Leeuwarden lot 2881, au
toped R. Kuiken, Tzummarum lot 1901,
driewieler K. Sikma Bolsward lot 2111,
fietsdraagtas B. Abma, Middelburg, lot
2197, electr. theelichtje Everts Noord-
bergum lot 3286, weegschaal J. Roosma
Franeker lot 3842, wandbord Delfts bl.
fam. Hondius lot 1144. Netto opbrengst
van deze verloting was f 20.000. Notaris
Van der Wal ontving voor zijn belange
loze medewerking een waardevol boek
werk. Al met al een spannende avond.
Welsrijp leverde weer eens het bewijs
dat men er voor geen kleintje vervaard
is. Zeer zeker zal deze voorbeeldige ac
tiviteit invloed hebben op uitwerking
van verdere plannen, zeer zeker ook op
de subsidie steun van overheidsinstan
ties. Daar zal men mogelijk zeggen: Dit
dorpshuis moet er komen. Welsrijp is ’t
waard!
Nixon snapt zeer wel,
’k moet nu reeds beginnen,
het verklezingsspel
volgend jaar te winnen
’k Wil niet afgedankt,
’t laat zich echter raden
het publiek verlangt
geen woorden maar daden.
Ambitie zóekt list
geen bandenverbraking,
’k heb mij vergewist,
een knipoogje naar Peking
Laat ons aangenaam
even kennismaken
voor beter verstaan
dat zal niemand laken.
3 Voor elk concert was het steeds „st”
„st! st! st!st!”
De mensen wisten dan heel goed
dat er dan stilte wezen moest.
Dit was het onderwerp waarover me
vrouw C. Terlet-Stappershoef uit Pei-
ze een interessante lezing hield, die het
voornaamste deel van de middagverga
dering vulde. Mevr. Terlet, als arts ver
bonden aan de Dr. Rutgersstichting te
Groningen, het vroegere consultatiebu
reau van de NVSH (Ned. Ver. voor
Sexuele Hervorming) illustreerde haar
betoog met voorbeelden uit de eigen
praktijk, ook met cijfers ontleend aan
het Centraal Bureau van de Statistiek
en enkele wetenschappelijke publica
ties van recente datum, over dit on
derwerp. „In mijn vrije tijd ben ik moe
der van vijf kinderen en grootmoeder
van twee. Ik kan de Friese taal wel ver
staan, jammergenoeg zelf niet spreken,
zo stelde zij zich aan de vergadering
voor.
Aan het voorkomen van zwangerschap,
aldus spreekster, werd vroeger bij de
artsenstudie weinig of geen aandacht
geschonken, hoewel dr. Aletta Jacobs
(die als eerste vrouwelijke student in
1879 promoveerde aan de medische fa
culteit) in haar Amsterdamse praktijk
al begon met het verstrekken van anti
conceptiemiddelen. Pas rond 1960 be
gon men bij de medische opleiding oog
te krijgen voor de in dit verband,
gecompliceerde problematiek. Vandaag
is abortus nog een omstreden begrip en
kan in ons land bij de praktijk der
zwangerschapsonderbreking een chaoti
sche situatie geconstateerd. Dr. Wibaut
poneerde de stelling dat ongeveer de
helft van alle zwangerschappen onbe
doeld wordt opgezet. Men moet hierbij
echter wel beseffen dat onbedoeld niet
altijd zinsverwant is aan ongewenst.
De meeste geboorten vinden plaats bij
vrouwen in de leeftijdsgroep van 20 tot
35 jaar. Het hoogste percentage onge
wenste zwangerschappen ligt juist bene
den de 20 (waarvan 80 pct. van de hu
welijken gedwongen is) en boven de
leeftijd van 35. Spreekster werd in haar
praktijk geconfronteerd met zwangere
meisjes van 13 en 14 jaar. Het komt
inderdaad voor dat kinderen sexueel
„verongelukken”. Bij vrouwen boven de
35 jaar die ongewenst zwanger wor
den heeft men, volgens dokter Terveld
meestal te doen met gescheiden vrou-
belangstellenden, om. burgemeester R.
Alta van Hennaarderadeel, die was ver
zocht de nummers te trekken. Met mu
ziekcorps „Concordia” speelde vrolijke
melodietjes. De leider van ’t actiecomité
Wierd van der Veer, sprak vooral enke
le woorden van dank, waardering en
bewondering. Dankbaar waarderend
vooral over de houding dér dorpsgeno
ten die zich als een man achter de actie
schaarden, verwondering over een zo
schitterende uitkomst. En nu de prijzen,
in totaal 21. Hoofdprijs, de auto, viel op
lot nr. 2049, en kwam in ’t bezit van ’t
gezin Simon Wynia, veehandelaar te
Welsrijp. Ut dank voor dit onverwachte
buitenkansje schonk Wynia de dorps
huiscommissie een gift van f 1000,
De tweede prijs, een kleurent.v. beland
de in Schraard, gewonnen door veehou
der Ynse Sterkenburg. Wy hiene seis
gjin t.v., vertelde zijn vrouw Fimmy ons
met stralend gezicht, wy wiene krekt
fan doel om foar de winter ien oan to
skaffen. Ik kin ’t suver net leauwe. Boer
Sterkenburg toonde zich eveneens ro
yaal, hij bood de commissie een gift van
Na de lezing van mevr. Terveld ver
zorgde Roel Slofstra het laatste deel der
middagvergadering met gewaardeerde
zang en muziek. De dames van buiten
hadden allen hun lunchpakket meege
bracht, een uur van ongedwongen sa
menzijn. Het avondprogramma trok zo
veel belangstelling dat men stoelen bij
moest plaatsen. Afdeling Joure voerde
een revue op. „Alternatief feest.” Wij
maakten alleen de middagbijeenkomst
mee. Naderhand is ons doorgegeven dat
de Jouster revue veel succes oogstte,
prima naar voren was gebracht en dat
de inhoud van deze revue niets te wen
sen overlaat.
Tegen tienen ’s avonds sprak de pre
sidente mevr. Couperus een slot- en
dankwoord. De Wommelser Kringdag,
begunstigd door fraai zonnig herfst
weer, kan in alle opzichten zeer ge
slaagd heten.
Oprichting grasdrogerij te Oosterend.
In het voorlopig bestuur P. Kooistra
Cubaard, W. de Jong Oosterend, K.
Hofman, Lutkewierum, S. Reitsma
Wommels en H. S. Couperus te Hart-
werd of H. Andela te Nijland.
ienser Jerope in great bilang sjogge foar
de wraldforhaldingen, is dizze dei in
feestdei wurden, in greate en bilang-
rike stap foarüt. En alles, hwat ik hjir-
nei mien sizze to moatten, docht neat
óf oan de Widens oer de nije leden fan
de Jeropeeske Ekonomyske Mienskip.
Mar lit üs de fuotten op ’e groun hal-
de. Alderearst yn Ingelan seis. Hwant
al is it prinsipiële bislüt nou fallen, de
ütwurking komt noch. En de Labour-
lieder Wilson hat rounüt forklearre dat
hja alles dwaen sille om it de regearing
swier to meitsjen. Hy kin by dit wurk
gans stipe krije fan in bilangryk diel
fan it Ingelse folk, hwant dy binne de
léste jierren sa biwurke, dat se neat
foar de EEG fiele. Populair is de EEG
yn Ingelan net, it binne de lju, dy’t
foarüt sjogge en in rommer eachweld
hawwe, dy’t foar binne de mannichte
sjocht noch fakentiids allinnich mar
spük.
In twadde reden om de flagge noch net
üt to stekken, leit yn de kondysjes, dy’t
Ingelan steld en krige hat foar syn Ai
de leveransiers: de lannen-dominions
dy’t tsientallen jierren Ingelan as great-
ste en fêste klant hiene. Dizze meije
troch in oergongsregeling dit noch jier
ren dwaen.
In tredde reden is de associaesje mei
Denemarken, dy’t nou de earste kans
kriget op de Ingelse merk, dêr’t hy al
jierren bern oan hüs is. Wy witte dat
dit lan op suvelgebiet net swak byspi-
let, dat hawwe wy sünt de tachtiger
Hwat hat
Bolswards Nieuwsblad
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
herschijnt in: Bolsward, Baarderadeel, Hennaarderadeel, Hindeloopen, Wonseradeel, Workum en
De grote zaal van ’t Wommelser Dielshüs was donderdagmiddag tot
de laatste plaats bezet. Ongeveer 400 leden van de Plattelandsvrou-
wenbond toonden hun belangstelling voor de samenkomst van Kring
II, die een belangrijk deel van de provincie Friesland omvat. In to
taal telt deze prv. 87 afdelingen. De kringen moeten gezien als over
koepelend orgaan, als samenbindend element. Dit vertelde de, vorig
jaar nieuwbenoemde, presidente mevr. J. Couperus-Stegenga uit
Lollum ons. Vooral aan haar activiteit was het te danken dat de
Kringverg. ditmaal in Hennaarderadeel werd gehouden, wat, naar
wij menen, nooit eerder voorkwam. De dames zongen bij de aan
vang staande him Mienskipsliet, waarna mevr. Couperus een uit
stekend belijnd begroetingswoord tot de aanwezigen richtte. Zij
legde vooral het accent op de hedendaagse materiële welvaart, die
echter annex gaat met toenemende geestelijke vervlakking. De
mensheid is echter primair gebaat bij bezit dat boven het stoffelijke
uitgaat. Wij mogen de hogere levenswaarden nimmer uit het oog
verliezen. Zij vormen ook de essentiële betekenis van opbouwend
werk in organisatorisch verband.
ten slagen wij zeker. Wie niet waagt
wie niet wint. Dus wagen maar. De
moedige drie schakelden vele van hun
dorpsgenoten in bij de lotenverkoop, be
steedden er zelf haast al hun vrije tijd
aan en ’t lukte inderdaad. Binnen een
half jaar konden alle loten geplaatst. In
Welsrijp zelf een kleine 1000, de overige
2000 werden buiten ’t dorp verkocht,
verspreid over heel Friesland. Aanvan
kelijk leek het slechts een matig succes
te worden. Wierd vertelde ons: „Ik ha
altyd mar sein. It giet as’t slydjaget,
mar dat wie tonearsten sa net. Ik siet
der soms ek wolris hwat oer yn, dat de
opset mislearje soe, mar soks moat men
fansels nooit blike litte, hwant dan litte
oaren de moedfearren ek hingje”. Wel
mag gezegd dat men elke kans aan
greep. Enkele verkopers(sters) bereik
ten in dit verband topprestaties. De
hoofdprijs (een personenauto) bleek ook
nogal aanlokkelijk. Vorige week dan had
de officiële trekking plaats ten over
staan van notaris Van der wal uit Fra
neker.
De oude school was geheel gevuld met
wen en weduwen, die hun eenzaamheid
trachten te verdrijven met een „vriend
schappelijke” relatie, een uitzichtloze
verhouding met alle gevolgen van dien.
Waarom wenst men zwangerschapson
derbreking? Deze wens komt (volgens
dr. Treffers in een speciale studie)
evenveel voor bij gehuwde als bij on
gehuwde vrouwen. Men dient uit te
gaan van verschillende omstandigheden
als: vrouw, milieu en kind, leeftijd, ge
zinsmoeilijkheden, ziekte van de man,
of van vorige kinderen, vrees voor erf
lijke afwijkingen en psygische gesteld
heid. Ook maatschappelijke factoren
spelen soms een rol, b.v. bij vrouwen
die meewerken buitenshuis en waarvan
de verdiensten niet of nauwelijks ge
mist kunnen worden.
In sporadische gevallen geldt nog ver
krachting. Allen die met de abortus
problematiek te maken krijgen, zoeken
naar een verantwoorde oplossing uit de
moeilijkheden. Men kan b.v. een pas
geboren kind afstaan, de adoptie aan
vragen overtreffen nog altijd het aan
bod.
Als het kindje er eenmaal is willen ve
le moeders het niet weer kwijt. Dokter
Terwold betrok in haar betoog ook ge
vallen van ernstige kindermishandeling.
In Nederland worden (naar dr. Tila-
nus, zelf arts onlangs in de Tweede Ka
mer verklaarde) per jaar ongeveer 1200
van zulke gevallen gesignaleerd). Rich
ten wij de blik naar het buitenland, in
Zweden is uit onderzoekingen gebleken
dat bij weigering van abortus (kinde
ren in abnormale omstandigheden ge
boren) er maatschappelijk minder af
kwamen dan de „normaal” ten leven ge-
komenen.
Spijt na een abortus is vrij zeldzaam,
vertelde dr. Terwold. Vaak geeft het
een gevoel van opluchting. Er hebben
zich in de laatste decennia belangrijke
mentaliteitsveranderingen voltrokken,
men staat nu in brede kringen meer
positief tegenover zwangerschapsonder
breking. Het .komt ook in toenemende
mate voor. Naar de mening van medi
sche specialisten in ons land ongeveer
20.000 gevallen per jaar, dat is 7 per
dag, dikwijls met assistentie van een
willekeurig iemand die theoretisch noch
praktisch daartoe in staat moet wor
den geacht. Men zoekt een negatieve uit
weg uit een noodsituatie. In Engeland
is een paar jaar terug de abortuswet
gewijzigd zijn de mogelijkheden ver
ruimd, nu trekken velen uit Europa
daarheen, naar statistische gegevens
vanuit Nederland jaarlijks een 660
(uit andere landen over de 1000). Abor
tusklinieken, in grote steden, trekken in
toenemende mate „klanten” aan. De in
febr. van dit jaar geopende kliniek in
Arnhem rekende op 500 gevallen per
12 maanden. Na een half jaar waren
hier echter reeds 750 vrouwen behan
deld. Uit het noorden des lands kwa
men volgens mevr. Terwold '300 aan
vragen voor abortus binnen, uit het zui
den tweemaal zoveel. De operatie is niet
ingrijpend, heeft binnen het kwartier
plaats. Spreekster voorziet in de toe
komst meer klinieken en vervaging der
vooroordelen tegen abortus. De belang
rijkste maatregel moet echter zijn het
voorkomen van ongewenste zwanger
schappen. Voorkomen is in deze altijd
beter dan genezen.
Spreekster wees tenslotte op de taak
der overheid de voorlichting over anti
conceptie meer te stimuleren vooral
aandacht te schenken aan de meest
kwetsbare groepen, meisjes beneden de
16 en vrouwen boven de 40 jaar.
Bij beantwoording van een tal schrif
telijke gestelde vragen merkte mevrouw
Terwold nog op, dat men zich bij een
de kaldwei subsydzjes jown op de üt-
fier, hoewol dat forbean is.
5. Der is noch in great forskil yn so-
siale plichten en de hichte fan de pre-
my’s.
En of dit alles noch net genóch is, komt
derby de tanimmende driging üt it Eas-
ten, dy’t foar üs lan bysünder gefaer-
lik is. Al mear en mear komme agra-
ryske produkten üt de Russyske satel-
lytlannen. East-Jerope is earm en agra-
rysk. East-Dütsklan, Poalen, Hongarije
wolle graech en goedkeap leverje en
Dütsklan bigjint ünder Brand slop yn
de ankels to wurden en net allinnich
op steatkundich gebiet. It giet net al
linnich oer de status fan Berlyn, it giet
ek om to profitearen fan de goedkea-
pe agraryske produkten üt de eastblok-
lannen. En foar üs is Dütsklan fierwei
de béste klant yn de EEG. Mei de ta-
treding fan de fjouwer nije kandidaten
wurdt dit allegear noch yngewikkelder.
En hoe sil de kontrolle oer dit hiele
gebiet effektyf makke wurde? It oan-
tal sünden, dat de leden nou al tsjin
de öfspraken meitsje is al great, hoe
komt it aensens as men fan Sicilië oan
Hammerfest ta de saek ünder kontrol
le halde moat?
Né, de flagge hoecht noch net üt, dat is
fierst to ier. De Fryske greidboer, dy’t
fan it jier in pracht simmer en hjerst
en goede prizen hawn hat sil goed
dwaen, wach en warber to bliuwen. It
jier 1971 koe him wol ris lang heuge!
Tj. de J.
de
op it yn-
4 HÉT
