Dr. H. L. Golterman (Limnologisch
Instituut): NTA moet fosfaten
ver
vangen
fiabe SKroar
J
us hjoed to sizzen «O'
I
Bols ward
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiinii
Illlllllllllllllllilllllllllllllllllllllllllllllllll
naar
y
Zilveren filmpjes
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
f-
„Skotsploech”
Sneker folkloredag
Fan stêd en
voor de televisie
T
'W-p
111e JAARGANG No. 27
DINSDAG II APRIL 1972
Wymbritseradeel.
Overdosering
Experiment
Mannichien makket it béd ré foar in
oar, en komt seis op strie to lizzen.
’Derde trap’
Advertentieprijs: 20 et. per mm.
Ingez. mededelingen dubbel tanef
Contractprijs op aanvraag
De zeug van familie M. Poelsma te Rien
wierp 18 springlevende biggen.
2e week april 1947
FOSFAATVRIJ WASMIDDEL
AANGEBODEN
Abonnementsprijs 6,40 p. kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
Ook in Nederland zijn, zoals bekend, de
eerste aarzelende stappen gezet. Een
kleine wasmiddelenfabriek in Deventer
brengt - voorlopig bij wijze van proef -
een product in omloop, waarin fosfaten
hebben plaats gemaakt voor NTA. Het
middel wordt thans toegepast in wassa
lons in Zwolle en Kampen en volgens de
eerste berichten zijn de resultaten be
vredigend.
Zal NTA op den duur de fosfaten, die
Father Klaas Hettinga, missionaris in
Afghanistan, bood het eerste door hem
gevonden kievitsei aan aan burgemees
ter Bruinsma.
Ie H. Mis opgedragen door Pater Wig-
bert van der Meer.
B. en w. ha Deputearre Steaten frege de
Gysbert Japikspriis ütrikke to wollen to
Boalsert.
Te Makkum op de Algemene Begraaf
plaats het monument onthuld ter ge
dachtenis van de op 7 april 1945 door de
Duitsers doodgeschoten zes jonge man
nen: Fetze Elgersma, Hermanus Falke-
na, Hendrik Lemson, Hobbe Dijkstra,
Jacobus Keller en Sjoerd Adema.
meester van het Bildt.
De heer J. Klok wordt nieuwe burge-
de verstikkende algengroei in ons opper
vlaktewater bevorderen, kunnen uitban
nen? „Voor een deel,” zegt dr. Golter
man. „Ongeveer éénderde van de afval
aan fosfaten komt voor rekening van
het huishoudelijk gebruik. De hoeveel
heid geloosde fosfaten kan dus belang
rijk -Torden verminderd.”
Het geeft hem tevens aanleiding tot een
scherpe aanval op de advertentie, waar
mee enige tijd geleden de Vereniging
van Zeepfabrikanten de stellingen be
klom om het publiek te vertellen hoe
zeer zij haar best doet en hoe onvermij
delijk die fosfaten in de wasmiddelen
nog zijn. „Die advertentie is ernstig mis
leidend,” zegt Golterman. „Het is een
bagataliisering van het fosfaatprobleem.
Die fabrikanten verstoppen zich achter
vervuilingsbronnen, zoals de Rijn en de
menselijke uitwerpselen. Maar als je op
een zeker moment tegen cholera mach
teloos staat dan kun je toch zeker wel
maatregelen nemen tegen de pokken?”
Veel wordt er gesproken van de „derde
zuiveringstrap”, die de waterleidingbe
drijven zouden moeten invoeren om fos
faten uit het afvalwater te halen. „Die
Gistermiddag zou aan de bewo
ners van de Werkmansbloei door
de N.V. Industriële en Handel Mij.
„Senzora” v/h A. J. Schoemaker
en Zonen te Deventer, fosfaatvrije
wasmiddelen worden aangeboden,
die in verband met de aanleg van
de milieutuin, waarvan op deze
pagina foto's.
Naar aanleiding van publikaties in
de pers over onderzoekingen van
het Instituut voor Gezondheids-
techniek T.N.O te Delft inzake
fosfaatvrije wasmiddelen ontwik
kelde deze firma een fosfaatvrij
wasmiddel met zeer goede was
eigenschappen, ook in hard water.
Begin 1971 zond men dit poeder
ter beproeving aan het Instituut
T.N.O.omdat men geen enkel ri
sico wilde lopen in verband met
de waterverontreiniging. Na zeer
uitgebreide proeven, welke uitge
voerd werden door het Instituut
voor Gezondheidstechniek T.N.O.
afdeling Water en Bodem, bleek,
dat het product geen enkel ge
vaar oplevert voor de waterver
ontreiniging.
Het wasmiddel „Tricel Fosfaat
vrij” wordt ook besproken in het
hierbij gaande artikel van Ewout
Jansen, eerder gepubliceerd in de
Haagse Courant van 4 januari jl.
Red.
Verschijnt
DINSDAGS en VRIJDAGS
Üitg. A. J. OSINGA n.v., Bolsward
Administratie- en Redactie-adres:
Marktstraat 13 - Postbus 5
TeL 2044 - Na 18.30 uur 2660 of 2335
*05157)
ac
te
Bolswards Nieuwsblad
B.B. door de stad om nog meer mensen
te krijgen, maar veel effect had dit niet.
De jeugd deed wel goed zijn best, maar
er moet nog heel wat gebeuren, voor
het klaar is. De filmploeg o.l.v. de heer
Johan van der Zee van „van Gewest tot
Gewest” was present en men kan dit
woensdagavond over een week (19 april)
op de T.V. zien.
derde trap moet er komen", zegt Golter
man, „en in beginsel overal".
Er is op het ogenblik een duidelijke nei
ging alleen de tweede trap (biologische
zuivering) voorrang te geven. Maar ik
zou die tweede en derde trap dadelijk
willen combineren.”
Centrale ontharding van het leidingwa
ter, centrale zuivering van het afvalwa
ter zijn belangrijke bijdragen tot het te
rugdringen van de watervervuiling,
maar dat ontslaat de fabrikanten niet
van een plicht een vervanging te zoe
ken voor de schadelijke fosfaten. NTA
is zo’n middel. „Door de (vermeende) be
zwaren tegen NTA moeten wij ons niet
laten weerhouden. De bezwaren van fos
faten zijn reëler en groter.”
Centrale ontharding ran het leidingwater, waardoor in grote delen
van ons land de kalkgraad met méér dan de helft wordt verminderd,
is nuttig maar gaat niet ver genoeg. Het betekent weliswaar, dat de
huisvrouw voor haar gezinswas wasmiddelen met lager fosfaatge-
halte zal kunnen gebruiken, maar fosfaten bljjven nodig. Het ver
dient daarom de voorkeur uit te zien naar andere stoffen, die de
zelfde of een betere wateronthardende werking vertonen dan fos
faten, maar zonder schadelijke werking voor het oppervlaktewater.
De groothandel in granen, zaden en peul
vruchten van wijlen de heer Sj. Ypma
overgenomen door de heer B. Deinum
van Witmarsum.
waarop zij hun programma over het
voetlicht brengen, de kleding, danstech
nische kwaliteiten en muzikaliteit.
De folkloredag wordt besloten met een
(hopelijk gezellig) bal.
Wegens verandering in het bedrijf aan
geboden een beste 5-jarige kedde met
tuig en wagen. Melkhandel J. D. Ane-
ma te Kimswerd.
De heer N. J. Popma, directeur van de
Hollandiafabriek trad 25 jaar geleden
bij als chef van het laboratorium bij ge
noemde NV in dienst.
FRYSLAN YN IT JIER 2000
Langlêsten ha wy bisocht in takomst-
byld to sketsen, sa’t in futurologysk
rapport, makke yn opdracht fan it Ford
concern, him dat op it gebiet fan de lan-
bou foarstelde. De iene hat dat glim-
kjend lézen, de oare mei tearen yn ’e
foarholle. Oer ien ding wiene allegear-
re, dy’t op dy artikels reagearen it wol
iens, hwat yn Amearika faeks net ün-
mooglik is, sil hjirre yn it aide lan wol
sa’n feart net rinne. Hjir binne taeije
tradysjes en ek it forkaveljen, de groun-
oankeapen ensfh. stuitsje noch al op
swierrichheden.
Mar hoe wurdt it dan wél yn it jier
2000? x
It wie in skoan ding, dat it Kristlik
Frysk Selskip dy fraech jl. sneon op in
famyljedei (dy’t oer alle boegen slagge
is) foarlei oan in bistjürsdeskundige,
boargemaster Posthuma fan Opsterlan
zullen worden beoordeeld naar de wijze en oan de hear Teun Tolman, boer to
Oldeholtpea, eartiids Frysk Steatelid en
nou al sünt jierren lanboudeskundige yn
de CHU fraksje fan de 2e Keamer.
As oanrin brükte dizze Stellingwerver,
dy’t him njonkelytsen skoan mei it
kreeg men koffie (zie onderste foto)
Stukjes kaas. De erwtensoep werd ook
hiet vergeten. Dit alles verstrekt door
het raampje bij mevr. Brinksma. De
oudste deelnemer, F. v. d. Feen, die met
de aanleg van de tuin meehielp was de
zeventig jaar reeds gepasseerd. Hij was
er ’s morgens en ’s middags te vinden
Zo als nog een tiental, ’s Morgens ging
men met een geluidswagen (ook van de j
Frysk rédde kin. it idé, dat hy wolris
earder lansearre hat: it oprjochtsjen fan
in stanbyld foar „üs faem”, yn de iene
han de molkamer, yn de pare de tuolle.
ommers, sa sei dizze parlementariër, oan
de boerefaem hat Fryslan sa’n bulte to
tankjen en it is de fraech oft men oars
yn it jier 2000 noch wol wit hwat in
boerefaem is. Hjoed de dei binne se der
(suver) al net mear.
Rounom sjocht men in oanplakbiljet:
Friesland is mooi, houen zo! Mar hoe
sjocht yn 2000 üs provinsje (as dy dan
noch as sadanich bistiet) dér üt? Noch
folie moaijer. wie it bitinken. Hiel Frys
lan is yn forban mei it ruilforkaveljen
en de konsintraesje fan wetterskippen
sahwat op ’e skeppe. Der wurdt folie
mear omtinken jown oan de biplanting
as foarhinne, folie mear ek wurdt it lan
skip yn it each halden. To tinken dat de
stoomwals fan de ruilforkaveling oer
Fryslan giet om alles rjocht en sljocht
to meitsjen moatte wy fan üs ófsette.
As alle jonge oanplant syn gerak krige
hat, is om it jier 2000 hinne Fryslan ien
great parklanskip. Yn Noardwalde en
yn de ruilforkaveling Linde-Süd komt
der al tekening yn. Dy hoeke wurdt al
gau in konkurrint fan Diever en Vled-
der. Fryslan wurdt dus wol oars. mar
moaijer, ek praktysker. Wy moatte net
tofolle konservearje wolle. As de bi-
steande spullen net doelmjittich binne of
binne to meitsjen. moatte se fordwine.
Heechüt in 12 a 20 typyske buorkerijen
soene as monumint blwarre bliuwe kin-
ne om de neiteam sjen to litten, hoe ’t it
alearen wie.
Sille der om 2000 hinne noch wol boeren
wêze? Grif, mar minder as de helte fan
nou en hy sil ek düdlik in oare posysje
ha. De skaelforgreating set de earste
jierren noch wol troch. Dat giet op alle
gebiet sa. Tsien jier lyn kamen der by
sprekker noch 6 bakkers oan ’e doar,
nou noch mar ien en dat is net iens in
waermenien mear. De boer anno 2000
sil mear direkteur fan in bidriuw wêze
moatte. Hjir moat noch in hiel proses
pleats fine. De soasiale en fiskale wet-
jowing moat noch oanpast wurde. It sil
Dit is de opvatting van dr. H. L. Gol
terman, directeur van het Limnologisch
zoetwateronderzoek in Nieuwersluis.
Enige weken geleden deelde hij in het
vaktijdschrift H 20 in wetenschappelijke
maar stellige termen mee, dat zo’n fos
faten vervangende stof bestaat: NTA
nitrili-tri-azijnzuur
Dr. Golterman schreef: „Er is thans
geen twijfel meer over mogelijk dat NTA
in zuiveringsinstallaties en in de na
tuur wordt afgebroken.” Desgevraagd
voegt hij eraan toe, dat het vermogen
van deze synthetische stof om kalk te
binden eveneens buiten twijfel staat.
NTA heeft overigens het getij nog steeds
niet mee, constateert hij spijtig. In de
Verenigde Staten zijn er proeven mee
genomen - o.a. in combinatie met cad
mium en kwik - op dieren, die na enige
tijd ernstige ziekteverschijnselen ver
toonden. Maar volgens dr. Golterman
was de uitwerking van die proeven we
tenschappelijk. De bij die proeven aan
getoonde giftigheid is zo gering, dat
geen mens bij normaal gebruik van de
ze stof in wasmiddelen voor schade aan
zijn gezondheid beducht zou hoeven zijn.
Intussen heeft de onrust over de bevin
dingen van deze dierproeven in de Ver.
Staten er toe geleid, dat NTA, aanvan
kelijk aan wasmiddelen toegevoegd,
daaruit is verwijderd om weer plaats te
maken voor fosfaten. De paniekreactie
bleef wel tot dat land beperkt en komt
daar ook al weer snel tot een ommekeer.
In Canada en Zweden maakt men te
gen NTA geen bezwaar.
der op del komme, dat ek yn de lanbou
en féhalderij minder minsken itselde,
dus yn wêzen per stik mear wurk
dwaen moatte. Dat kin allinne troch
in noch mear trochfierde mechanisaesje.
Der sille fansels altyd wol bodders bliu
we. dy’t it net sjogge, hoe’t it oars kin,
mar stadichoan sil alle swiere lichaem-
like wurk fordwine, lyk as dat nou foar
in great part al fordwoun is. De boer
fan 2000 sil net allinne lichaemlik fan
goede kondysje wêze moatte, mar bi-
nammen geastlik dè goede ynstelling ha
moatte, dy fan in all round-ündemim-
mer. Der sille ek oare gearwurkings-
struktueren üntstean, nije maetskipfoar-
men. Der sil noch gans mei eksperimen-
tearre wurde, mar sprekker seach ek yn
it jier 2000 it iengesinsbidriuw noch as
it oerhearskjende type. De specialisaesje
sil sünder mis tjochgean. De „golvende
graanvelden" sille fordwine. Yn EEG en
faeks noch greater forban sil it nöt op
oare plakken better dije as hjirre. Yn
dat stik fan saken sit der hjir gjin brea
yn ’e groun. Wy sille it sykje moatte yn
kwaliteitsprodukten as setierappels en
sa. Ien en oar sil minder tradysjoneel
wêze moatte as nou en wol mear flexi
beler. Dat jildt ek foar de féhalderij. As
der tofolle molke is en to min fleis, sil
men oergean moatte op it fokken fan
mear in fleistype of desneeds dit type
ynporteare, lyk as sprekker seis (net
sünder krityk lykwols) dien hat. Net
tsjinsteande dat leaude de hear Tolman,
dat de opmars fan it kunstfleis net to
kearen wêze sil, al hat in eardere oan-
fal op ’e merk fan dit produkt gjin ris-
seltaet opsmiten.
As der yn 2000 noch boeren wêze sille
hinget lykwols fan mear faktoaren óf.
It greate probleem soe wolris dat fan de
finansiering wêze kinne. De problemen
binne hjir faeks greater as men tinkt.
De yndustry is ek op poaten kommen
mei de ynfestearing fan miljoenen. De
boer fan 2000 sil al gap in heal miljoen
ynfesteearje moatte. Dit probleem sil
mooglik allinne oplost wurde kinne via
in grounbank. Net allinne lanskiplik en
maetskiplik sil Fryslan yn de kommende
Hwat hat
Op zaterdag 15 april a.s. houdt het dis
trict Noord van de Federatie van Fol
kloristische Groepen in Nederland, waar
bij ook de Boalserter Skotsploech is aan
gesloten in Sneek haar jaarlijkse fol
kloredag.
Tot dit district Noord, omvattende de
provincies Drenthe, Friesland en Gro
ningen, behoren ook de skotsploegen uit
Leeuwarden en Sneek, de fraaie Hinde-
looper zang- en dansgroep, de Amelan
der en Terschellinger volksdansers, de
folkloristische dansgroep ’t Aol Volk uit
Emmen en de bekende dansgroep „De
Grunneger Daansers” uit Zandeweer,
aan wie nog kortgeleden de culturele
prijs van de provincie Groningen werd
toegekend.
Het is (een goede) gewoonte, dat de
groepen in folkloristisch kostuum de
folkloredag - waarvan de jaarlijkse
voorjaarsvergadering een onderdeel uit
maakt - bezoeken.
Voorafgaande aan deze vergadering in
de foyer van het Amicitia-Theater zul
len door de verschillende groepen tus
sen 2 en 3 uur ’s middags (korte) op
tredens worden verzorgd voor dé bewo
ners van de Sneker bejaardencentra.
Het programma omvat voorts - naast ’n
optreden van de zanger Roel Slofstra -
een gezamenlijke koffietafel en een on
derlinge competitie, waarbij de groepen
Verschijnt in: Bolsward, Baarderadeél, Hennaarderadeel, Hindeloopen, Wonseradeel, IVorkuni en
Zaterdag j.l. was er een geweldige
tiviteit achter de .Werkmansbloei
Bolsward. Hier werd n.l. een aanvang
gemaakt met de milieutuin van Bols
ward. Jammer genoeg werkte het weer
niet geheel mee, maar er werd toch
flink gewerkt. Het materiaal werd door
de B.B. beschikbaar gesteld, voor het
geval er niets van huis was meegeno
men. Er werden paden aangelegd, muur
tjes gemetseld, palisaden gemaaakt.
(zie bovenste foto).
Er werd ook nog een prachtig brugge
tje gemaakt. Tussen de bedrijven door
Hij wijst er ook op, dat bij de huidige
stand van zaken de hoeveelheid fosfaten
in wasmiddelen gemiddeld overgedö-
seerd is. „De fabrikanten hebben zich
ingesteld op uitersten. Zolang fosfaten
nodig zijn is het gewenst wasmiddelen
met verschillende dosering te maken,
voor streken met zacht en met hard wa
ter”.
Ook aan de klerenwasmachines is vol
gens hem veel te verbeteren. „Vaatwas-
machines zijn voorzien van een ionen
wisselaar, waarin doodgewoon keuken
zout moet worden gedaan. Als het harde
water daarlangs loopt wordt het na
trium uit het zout uitgewisseld tegen de
kalk uit het water. Waarom een dergelij
ke wisselaar ook niet in de gewone was-
manhine? Te duur, zeggen de fabrikan
ten. Maar bij algemene toepassing zou
de prijs, die nu nog een vijftig, zestig
gulden bedraagt tot de helft kunnen zak
ken.”
lyts tritich jier al moai grif radikael
foroarje, dat soe ek wolris bisjürlik it
gefal wêze kinne, it probleem, dat wei-
lein wie foar de oare sprekker. Dat lyt-
se gemeenten har bistjürlik net alhiel
mear rédde kinne, wie de gearkomste
At wol mei iens. Dat der ek mei de pro-
vinsjegrinzen omavensearre wurde sil.
like de measte oanwêzigen foar Fryslan
in heilleaze saek. Ek al soene der pro-
vinsjes fan de kaert moatte, as men it
fuortbistean fan de Fryske kultuer en
tael feillich stelle wol - en dit seach
men aimeast fln in axioma - dan sil de
provinsje Fryslan yntakt bliuwe moatte.
As gewestfoarming mear ynhalde soe as
in bondeling fan mienskiplike regelingen
dan soe men der dochs wach foar wêze
moatte, dat hjir in fjirde bistjürslaech
komt. Dan soe men hiel Fryslan mar
better ta ien gewest meitsje kinne. Ga
ren seagen it wer mear as in mooglik-
heit, sa net in ideael Fryslan op to die-
len yn heechüt fjouwer gewesten, b.g.
Südwesthoeke, greidhoeke, bouhoeke en
de Walden. De foarkar waerd lykwols
düdlik jown oan it frijwillich oparbeid-
zjen fan gemeenten yn mienskiplike re
gelingen.
Boargemaster Posthuma. dy’t hjir üt it
westen wei kommen wie, joech ta dat
hy hjir earst wol hwat miste, mar hoe
langer hoe mear each hie hy krige foar
de greate wearden, dy’t hjir yn Fryslan
lizze, as it giet oer de relaesje bistjürde
-bitsjürder, it meilibjen fan de bilfolking
oangeande de lokale problematyk, it so
lidair wêzen mei eigen gea en doarps-
mienskip. Soene de gemeenten forlern
reitsje yn de gewesten en der yn op-
losse, dan seach men dit wol as in great
gefaer.
Koart sein: gans nije en revolusjonaire
dingen kamen der yn Koartehimmen
der’t de famyljedei halden waerd
net op it aljemint, mar de oanwêzigen.
dy’t er in hiele frije sneon foar oer hiene
ha it dochs wol tige posityf weardearre,
dat it K.F.S., dat him oars meastal bi-
heint ta de taelstriid him hjir ek joech
op breder mêd. Dat die üt it neipeteai
wol bliken.
Pater drs. A. van Straaten o.e.s.a. zal
in verband met zijn studie Friesland
voor een jaar verlaten.
fci^^****
1
