HET RAMPJAAR 1672
Gaöe Shroap
hypotheek
en
persoonlijke
leningen
V
Engeland, Frankrijk,
Keulen
en
Oorlog met
Munster
N
H
r
P.V.
Zilveren filmpjes
1
bondsspaarbank
bolsward
De Hounsdagen
„Samenwerking”
Fan stêd en lan
L*
|r li
r
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
!i
111e JAARGANG No. 57
DINSDAG 25 JULI 1972
Wymbritseradeel.
JOHAN DE WITT KON OORLOG NIET VOORKOMEN
PRINS WILLEM III WORDT KAPITEIN-GENERAAL VOOR ééN VELDTOCHT
Het land reddeloos
Het volk redeloos
De regering radeloos
J.S,
Hwat hat
us hjoed to sizzen
Forhüzje kostet bêdstrie.
IT ALDE LAN VN IN NIJE
SITEWAESJE II.
Advertentieprijs: 20 et. per nun.
Ingez mededelingen dubbel tarief
Contractprijs op aanvraag
4e week juli 1947
Abonnementsprijs 7,15 p. kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
Niet minder gemakkelijk beginnen troe
pen uit Munster en Keulen hun opmars
in noordelijke richting. De soldaten heb
ben er echt zin in en plunderen naar
hartelust. Tegenstand ondervinden zij
nauwelijks. Op de Noordzee vormen
Fransen en Engelsen een geallieerde
vloot van meer dan 100 schepen. Lan-
dingseenheden zijn aan boord gegaan.
En wie is dan wel het slachtoffer van
al die acties? Dat zijn de lage landen
bij de zee. Dat is een ijverige raadpen
sionaris, die, tevergeefs, op diplomatiek
niveau alles in het werk heeft gesteld
om het onheil af te wenden. Dat is een
piepjonge prins, die als onervaren sol
daat voor één veldtocht, het bevel voert
over de verdedigers. Dat is de Repu
bliek der Verenigde Nederlanden onder
leiding van Johan de Witt en met als
kapitein-generaal prins Willem III van
Oranje.
gen programma werd afgeweken, liep de
zaak in het honderd. De pnins hield
zich nl. niet aan het Bolswarder kwar
tiertje, maar verscheen prompt op tijd.
De knollen wilden niet de Nieuwmarkt
op en zo zagen vele kijkers niets. Het
stedelijk muziekkorps verscheen te laat,
zodat de schoolkinderen zonder begelei
ding moesten zingen. Inplaats van het
Fries volkslied te zingen, werd maar 3x
hoer? geroepen. Toen de Prins in klein
comitee vergaderde speelde het corps in
arren moede met pathos: Houdt er de
moed er maar in.
Met betrekking tot de defensie heeft
Johan de Witt alleen gezorgd voor een
goed uitgeruste vloot. Op 9 mei neemt
de raadpensionaris persoonlijk afscheid
van de 41 grote oorlogsschepen, 13 fre
gatten, 16 branders en 11 kleinere sche
pen, die onder bevel van Michiel Adri-
aensz. de Ruyter de Noordzee op va
ren. Het eskader moet de gecombineer
de Brits-Franse vloot beletten tè dicht
onder de Hollandse kust te komen zo
dat een landing kan worden uitgevoerd.
De Ruyter gaat van de stelling uit, dat
de aanval nog altijd de beste verdedi
ging is. Ih de vroege morgen van de 7e
juni valt hij geheel onverwachts de ge
combineerde tegenstander aan bij Sole-
bay. De strijd eindigt onbeslist, maar
de Engelse vloot is zo gehavend, dat
voorlopig een invasie van de Britse ma-
Geheel de 2e Kamer heeft het rege
ringsbeleid in Indonesië goedgekeurd.
Alleen de communisten stemden tegen.
Father Nicolaas Hettinga benoemd tot
Bisschop van Kashmir en Kafiristan.
Het uurtje officieel bezoek van Prins
Bernhard aan Bolsward kostte niet al
len veel hoofdbrekens, maar ook veel
schouderophalen® en veel zweetdruppels.
De gehele laagvlakte rond Padang door
Nederlandse troepen bezet. Oost Java is
thans afgesneden.
Te koop gevraagd 2 stallantaarns, storm
vrij en helder licht gevend. A. Krikke,
Lollum,
Het interneringskamp Wierda te Wolve-
ga wordt per 1 aug. opgeheven.
Sedert 1853 was er geen koninklijk be
zoek geweest bij de PC, nu nam Prins
Bernhard de gelegenheid waar.
Verschijnt
DINSDAGS en VRIJDAGS
tntg. A. J. OSINGA n.v., Bolsward
Administratie- en Redactie-adres:
Marktstraat 18 - Postbus 5
Tel. 2044 - Na 1880 uur 2660 of 2335
(05157)
foege
bisit
gewijde, hardwerkende raadpensionaris
is vermoord. En op de schouders van
een astmatische, zwakke, zwijgzame, in
een sfeer van wantrouwen opgevoede,
jongen van 22 jaar is de zware taak ge
legd om de Vrijheid van de Republiek te
dedigcn
Maar deze jongeman, Willem III, be
schikt ook over een scherp verstand, ’n
goed inzicht - vooral in politieke za
ken - en over een zeer grote persoonlij
ke moed. Deze Oranje zal de grote te
genspeler worden van Lodewijk XIV
Gjin djüre reisen
mear nei Spanje
mar bliiiuw yn ’t
lantsje fan Oranje.
Hald sa üs lan
me! op ’e kluten
en bring de sinten
net nei buten.
Hoe as it waer
nou fierder wol
hast bliuwent
en dan faeks nog gol.
Hwat Frysilan biedt
dat biedt gjin Mn
hwant hjir is mar
sé, bosk en stran.
H".-
Bolswards Nieuwsblad
gezinsbank zonder winstdoel
„melkerij” oan.
Mar net alliinne op it mêd fan de melk-
féhalderij („greidiboer” is hwat in nu-
ver wurd yn dit forban) giet Israël mei
de tiid mei, ek op oar gebiet is dit sa,
b.g. op dat fan de tünbouw en op dat
fan de plümféhfilderij om mar in pear
foarbylden to neamen.
Bikend is yn dit forban it Weizmann
ynstitüt, offisiëel it Israëlysk nasjonael
Ynstitiit foar natuerwittenskippen, yn
Rehovoth. De gelearden fan dit ynsti-
tüt ha, om in foarbyld to neamen, in
komkommer üntwikkele, dy’t yn koar-
te tiid it hiele middeneasten forovere
hat. It bysündere oan diizze komkom
mer wie, dat dy, de „Klem”, de mozayk-
virus wjerstean kin, in virus dy’t foar-
hinne de hiele komkommerteelt soms
forrinnewearre. Nou fiitf jier lyn kaem
dizze nije variëteit op de Israëlyske
merk. Troch de lanboukundigen waer-
den se yntrodusearre yn dy gebieten
dy’t Onder Israëlysk bihear stiene, mar
ek de arabyske lanbouwers hiene al gau
de foardielen fan de „Elem” sjoen en
it duorre net lang of ek rounom oer de
grinzen waerd it sied fan dizze nije
frucht ütset.
Nou is it al safier hinne, dat de nije Is-
raelyske komkommer de bisteande
soarten üt de timboubidriuwen fan prak
tisch alle arabyske lannen en Iran for-
dreaun hat. It earste sied kaem yn dy
lannen via Europa en Amearika, mar
ek oer de Allenby- en Damiabrêgen oer
de Jordaen foun it syn wei.
De ündersikers yn Israël binne nou al
wer drok dwaende de „Elem” komkom
mer to foredeljen. Hja bisykje nou de
soart sa to selektearjen, dat alle kom
kommers tagelyk rypje en fan deselde
greatte binne. Dan pas kinne se sünder
biswier mechanysk fan ’e plant helle en
opfandele wurde en kin men aenst oan
de enoarme fraech fan de griente-yn-blik
yndustry foldwaen.
Nou hwat mear konkreets oer dingen,
Toen nl. van het overigens weloverwo- dy’t jin opfalle by in hwat swalkjen
troch it plattelan fan it hjoeddeiske Is
raël. Dat „platte” dan net yn de letter
lijke sin fan it wurd, hwant ütsein yn
it hide Jisraël en by de kust l&ns, is it
rounom dochs wol heuveleftich. In kreas
stik greide mei in fikse sleat deromhin-
ne, sil men der net fine. Lyk as dat hjir-
re ek al alle omtinken ha moat, is it
yn in lan mei in dochs wol folie waer-
mer klimaet fansels fan great bilang
foar de kwaliteit fan de molke, dat dy
net to lang ünderweis is fan de pleats
nei it fabryk. Yn Israël wurdt it stelsel
fan de massale ynsamling tapast. Yn it
earstoan wie dizze methoade aMinne
mar gaedlik by greate pleatsen mei
tusken de 100 en 200 melkkij. Kuoljen
is yn in lan as ditte needsaek en op de
Mei 1672. Een sterk Frans leger van 120.000 man is op mars ge
gaan. Bekwame generaals, Turenne, Condé en Luxemburg, hebben
de leiding. De Franse Zonnekoning gaat in hoogst eigen persoon
mee. Zijne Majesteit wil wel eens zien hoe snel en hoe efficiënt zijn
leger deze militaire operatie zal volbrengen. Het doel is bekend en
succes is verzekerd. Want dat het een demonstratie zal worden van
Franse oppermacht te land, is wel zeker. Het staat wel vast, dat
het een militaire wandeling zal worden, want de vijand kan maar
1/8 van de Franse troepensterkte in het veld brengen en deze troe
pen zyn nog zeer gebrekkig bewapend ook.
De Nederlandse verliezen bedroegen in
Indonesië tot nu toe 41 doden, 75 ge
wonden en 8 vermisten. Onder de ge
sneuvelden bevonden zich W. Bruinsma
uit Tzum en J. Schotanus uit Gaaster-
land.
Hindelopen zal 10 woningen bouwen. De
huurwaarde zal f 4,bedragen.
riniers niet te vrezen is. De Franzen
hadden zich al bijtijds teruggetrokken.
Maar veel en veel slechter gaat het te
land. Vrijwel zonder slag of stoot ver
overen de Fransen het zuid-oosten van
het land en staan spoedig aan de Rijn
bij Lobith. Daar moet het leger van de
prins de aanvaller tegenhouden. Alleen
een regiment Friezen - dat zich aan
vankelijk al heeft overgegeven - hervat
de strijd als de gevangenen bemerken,
dat zij geen pardon krijgen. Door hun
toedoen sneuvelen nog heel wat Fran
se édelen. Dit neemt niet weg, dat de
Fransen de Rijn oversteken. Arnhem en
Nijmegen vallen en spoedig daarna ves
tigt koning Lodewijk zijn hoofdkwartier
in het slot te Zeist. Van daar uit maakt
hij een uitstapje naar Utrecht, waar hij
met veel pracht en praal zijn intocht
doet. Te elfder ure wordt op de grens
van Utrecht en Holland het land onder
water gezet. De Hollandse Waterlinie is
de eerste verdedigingsgordel, die de
Fransen tegenhoudt. Dit geld ook voor
de stad Groningen, waar het leger van
Munster en Keulen voor het eerst een
halt wordt toegeroepen. Gelderland,
Brabant en Limburg is Frans bezet ge
bied. Overijsel en Drente is in handen
van de Bisschoppelijke legers.
In 1650 is prins Willem II gestorven.
Zijn laatste krijgsdaad is de - overigens
mislukte - poging om het weerspannige
Amsterdam te veroveren. 8 dagen na
zijn dood wordt zijn zoon geboren. De
geschrokken Staten-generaal besluiten
geen prins van Oranje meer enige rol
van betekenis te laten spelen in de Re
publiek. Eerst wordt in de Acte van
Seclusie bepaald, dat er geen stadhou
der meer zal komen en in het Eeuwig
Edict wordt vastgesteld, dat het ambt
van kapitein-generaal of dat van admi-
raal-generaal onverenigbaar is met het
stadhouderschap
Johan de Witt legt het stuk ter teke
ning voor. Zijn neef, Van Slingelandt,
pensionaris van Dort, steekt zijn mes
dwars door het document. „Wat doe je
Twee fijne ribpakken voor binnen en
buiten. De linker kombinatie van jasje
in overhemdstijl met bijpassende broek
werd ontworpen door de bekende Fran
se konfektionair Pierre d’Alby. Het is
verkrijgbaar in 5 tinten: hardblauw,
rose, geel, beige, ecru. Het pak rechts
met korte mouw is van Berghaus, Am
sterdam. En doordat ribfluweel van ka
toen gemaakt wordt kunt u er zeker
van zijn dat ze mooi blijven.
De earste Hounsdei
dy wie goed
dus sitte wij
ek net yn noed.
Op üt terrein fan de plümféhalderij is it
al net oars. Fokkers, féartsen en zoölo
gen wurkje yn Israël treflik gear om
fan de hinnehalderij in heechüntwikkel-
de yndustry to meitsjen mei in enoarme
aedproduksje. It is nou al sa, dat der
yn dizze sector hiel hwat ütfierd wurdt.
Forline jier wiene dat al (nei alle rjoch-
tingen) mear as 2 miljoen piken en
mear as 20 miljoen bifruchite aeijen,
meielkoar foar 2,65 miljoen dollar. Der
binne yn Israël in foege 200 hinnefok-
kerijen, meielkoar mei sa’n 2 miljoen
hinnen. It is slagge om in hinneras to
selektearjen dat sterk is yn gewichtsta-
name en in goede aeiproduksje hat. Nei
it byinoar bringen fan ütfokte soarten
kriiget men nou al hinnen, dy’t dy ei-
genskippen oerervje: in groei fan 2 ki
lo yn 56 dagen en in heech rindemint as
lizhin: 150 bifruchte aeijen yn it heal-
jier.
Yn Israël is de plümféyndustry sa ra
tioneel mooglik ynrjochte. Forkeap-
koöperaesjes forsoargje de forkeap fan
de aeijen en de hinnen op pleatslike en
oare merken. Foar de ynfier fan foer
binne gewestlike organen omearre, dy’t
har dwaende halde mei de hannel yn
nót, wylst pleatslike fabriken it ming-
de foer fierder forwurkje. De plümfé-
fokkerij hat him yn Israël üntjown ta
in wiere wittenskip. Dér is wer in tale-
veringsyndustry üt üntstien, dy’t oan-
past mateariael makke: hinnehokken,
automatyske foerynstallaesjes, ensfh.
Ek it fuorjen fan de hinnen bart op
wittenskiplike basis. Ek op it mêd fan
de briedmasinen spilet dit alde-jonge
Ian net swak by. Al dit spesialearre ma-
teriael wurdt ek al in wichtich ütfier-
product, foarst nei de lannen om de
Middell&nske sé hinne, sawol dy yn Eu
ropa as yn Afrika. Yn dit stik fan
saken docht de aide hannelsgeast, dit
folk sa eigen, ek qp in net forwachte
terrein fortuien.
I»:.
Verschijnt in: Bolsward, Baarderadeel, Hennaarderadeel, Hindeloopen, Wonseradeel, Workum en
Zondag 9 juli hield PV Samenwerking
haar laatste Midfond vlucht vanaf Li-
bramont en dit was tevens de laatse
oude duiven vlucht. De duiven hadden
een week rust gehad vanwege het
slechte weer, zodat de duiven met de
auto weer thuis kwamen van Orleans.
De duiven werden om 6.30 uur met
mooi zomerweer gelost maar in het ge
hele noorden en midden van ons land
regende het bijna de gehele dag zodat
een week rust wel ten goede kwam. De
duiven kwamen zo langzaam thuis zo
dat het concours 6,5 uur openstond. H.
Stienstra had ook nu de sterkste duif en
werd om 12.27.51 uur geklokt. Ondanks
het zeer slechte verloop had W. Vallin-
ga die tweede werd alle 16 duiven de
zelfde dag thuis, hetgeen een uitsteken
de prestatie is. Er werden 162 duiven
ingekorfd.
Uitslag eerste 20 duiven: H. Stienstra
1, W. Vallinga 2, 10, 11, 13, 16; C. Mo
lendijk 3; Comb. Adema-Jasper 4, 5,
7, 9, 12; A. Vallinga 6; P. Dijkstra 8,
20; J. Sterenborg 14, 15; E. Haagsma
17, J. Hettinga 18, R. Velting en Zn 19.
Maar, vooral gesteund door Amster
dam, organiseert de energieke en
scherpzinnige Willem III de verdediging
Hij laat het hele land voor de verdedi
gingslinie onder water zetten en de on
willige boeren worden gedwongen om
verschansingen op te werpen. De stek
lingen worden van kanonnen voorzien
en bemand door gerecruteerde soldaten
uit de Hollandse steden, maar ook door
vluchtelingen uit de bezette gebieden,
door lichtingen uit Duitsland, over de
Zuiderzee aangevoerd en zelfs door
Spanjaarden, rechtstreeks komend uit
de Spaanse Nederlanden. 55.000 man be
zetten de linie. Franse aanvallen worden
argeslagen.
Prins Willem gaat zelfs over tot een
tegenoffensief. Hij doet een aanval op
de Franse voorraadplaats Charleroi. Dit
mislukt. Lodewijk XIV is woedend. Hij
besluit tot tegenacties. In december
1672 trekken 10.000 Franzen oveir de
bevroren Waterlinie en houden vreselijk
huis in Bodegraven en Zwammerdam.
Gelukkig begint het te dooien, maar ’t
was een dubbeltje op z’n kant
In het Noorden houdt de stad Gronin
gen moedig stand, een feit, dat door de
Groningers elk jaar op 28 augustus nog
wordt gevierd. Een schoolmeester, Mein
dert van Tienen, trekt met een legertje
van Groningen, over de bevroren moe
rassen naar Coevorden en herovert de
stad bij verrassing voor de prins
Zo gaat het rampjaar voorbij. Nóg is de
situatie ernstig. Nóg is de eenheid bin
nen de Republiek ver te zoeken. De toe-
greate pleatsen komt de molke' dan ek
daliks yn in koeltank, mar sa’n ynves-
tearring kin fansels net by lytse kou-
melkerijkes. Dêrom is der al gaai hwat
op foun. Foanhinne waerd de molke fan
de lytsere boerkes yn krüken dien en
dy waerden mei de frachtwein ophelle
nei de „melkerij” (siz mar fabryk, in-
keld ek wol allinne of yn haedsaek di-
stribüsjebidriuw) yn de stêd. Hjir sieten
fansels noch al hwat neidielen oan. Sa
kaem men der ta om tuskenstasjons to
meitsjen en sa it forfierssysteem to per-
feksjonearjen.
Dy ynsamlingsstasjons binne
koöperaesjes, d.w.s. mienskiplik
fan it doarp en net fan it fabryk.
De measte boeren wenje der omhinne,
komselden fierder as in kilometer dér
öf. Yn dizze stasjons wurdt de molke
woegen, op kwaliteit en smoangens kon-
trolearre (troch münsters to nimmen)
en dan daliks öfkuolle ta 4 graden. De
molke komt dan yn in isothermyske
tank, dêr’t in agigator soarget dat de
gearstalling fan de ünderskate mielen,
dy’t yn de tank deponearre binne homo
geen wurdt. As de molke by de melkerij
oankomt, hat dy dus al in foarbiwur-
king hawn. Om de molke fan de pleats
nei de stasjons to bringen, wurde lyt
se tanks brükt, dy’t trekkers hinne en
wer ride, twa of ek wol trijeris deis.
Der binne ek wol sokke lytse tanks op
tsjillen. It forfier fan de ynsamlings
stasjons nei de melkerij bart mei de
tankfrachtwein, krekt as ek hjirre al:
Dy tank is yn ünderskate fekken for-
dield om de skokken better opfange to
kinnen. De münsters yn sterilisearre
flessen wurde yn in apart koelkastke
biwarre, foardat dy ófjown wurde op de
laboratoria fan de melkerij. By dit mo
derne systeem is it forfier yn de dochs
wol minder hygienyske krüken net mear
nedich. Ek de molke fan de lytste kou-
melker komt sa kuolle en wol by d»
Al hebben de Staten van Holland prins
Willem dan weer aangesteld in alle
rechten, zljschromen niet met de vij
and in overleg te treden. Zij zijn zelfs
bereid om de eisen van Lodewijk de
XIV in overweging te nemen. Alkmaar
en Amsterdam dringen echter aan op
knaehtiig verzet Inmiddels is nog
maar een klein stukje van de Republiek
in eigen hand. De Fransen staan voor
Naarden, Asperen, Muiden en Leerdam.
nou?” zegt de Witt. „Oh,” zegt de neef
lakoniek, „ik wil eens zien of perkament
staal kan weerstaan
Neef Slingelandt krijgt gelijk. Als de
nood hoog stijgt, roept het volk om
Oranje Is de prins in februari al
benoemd tot kapitein-generaal, op 21
februari roept Vere ais eerste stad zich
vóór Oranje uit. Op 29 juni volgt Dord
recht, daarna komt Rotterdam en ten
slotte roepen de Staten van Holland
prins Willen III tot stadhouder uit en
tot kapitein-generaal en admiiraal-gene-
raal voor de Unie.
Maar het volk wil meer het zoekt
een uitweg voor zijn frustaties het
zoekt wraak. En wie komen er meer in
aanmerking voor zondebok dan Johan
de Witt en zijn broer Cornells
Op 21 juni doen 4 man een aanslag op
het leven van de raadpensionaris.
Zwaar gewand blijft het slachtoffer lig
gen. De daders nemen de vlucht. Drie
van de vier duiken onder in het leger
van de prins. De vierde, Jacob de Graeff
wordt in Den Haag gearresteerd en ont
hoofd. Comelis de Witt van Dordrecht
wordt ervan beschuldigd een aanslag
op de prins van Oranje te hebben be
raamd. Maar ook de pijnbank ontkent
de verdachte ten stelligste zoiets van
plan te zijn geweest. Desondanks wordt
in de Gevangenpoort te ’s-Gravenhage
vastgezet. Wegens de ondergane folte
ringen moet hij het bed houden. Op 20
augustus 1672 delen de rechters het
vonnis aan hem mee: Vervallen van alle
ambten en verbanning uit Holland voor
het leven
Om half 10 ’s morgens komt Johan de
Witt zijn broer opzoeken. Een woedende
volksmenigte heeft zich inmiddels - op
het gerucht dat beide broers daar bij
een zijn - rond de Gevangenpoort ver
zameld. Het volkt roept en tiert: Sla
ze dood, de verraders
De ruiterij onder leiding van graaf Tilly
krijgt bevel de gevangenen te bescher
men. Maar in de namiddag doet het
verhaal de ronde, dat ontevreden boe
ren en woedende Delftenaren opmar
cheren naar Den Haag. Graaf Tilly
krijgt opdracht om deze aanval te ke
ren. Hij trekt met zijn ruitens van de
Gevangenpoort weg.
Nu heeft het gepeupel vrij spel. De
lynchpartij kan beginnen. De naakte,
vreselijk verminkte lijken hangen ’s
avond nog, met de hoofden naar bene-
aan de galg op het Groene Zoodje in
Den Haag.
