Rond
merkwaardig jubileum
een
Gade Sfew
d
Een gouden schoolgebouw, dal
men
graag wil stijlen
bondsspaarbank
bolsward
■Ij
I Ei
r
The Woods Band
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii
Fan stêd en lan
Zilveren filmpjes
lllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll
I-
V
F
Nog steeds
rente
op dagelijks
opvraagbaar
z
N
G
gezinsbank zonder winstdoel
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
I
Kft
vSW I
DINSDAG 7 NOVEMBER 1972
11 le JAARGANG No. 87
I
I
Intrede ds. J. de Hartogh te Wommels.
3e Lustrum Laus Deo te Wommels.
Grote feesten werpen hun schaduw vooruit, ver vooruit soms, aldus schrijft Het
Bolwerk, het contactblad van de r.k. basisschool te Bolsward. Maandag 13 no
vember is het schoolgebouw aan het Laag Bolwerk 50 jaar in gebruik. Een gou
den jubileum dus. Als u een beetje op de hoogte bent van de plaatselijke politiek
en zo nu dan de raadkverslagen leest, zal het u niet ontgaan zijn, dat ons school
bestuur een nieuw schoolgebouw heeft aangevraagd en dat de raad der gemeente
Bolsward haar medewerking heeft toegezegd. Er zal naar alle waarschijnlijkheid
geen volgend jubileum meer zijn.
Advertentieprijs: 20 et. per mm.
Ingez. mededelingen dubbel tarief
Contractprijs op aanvraag
De iepen rond de Terp te Wommels door
ziekte aangetast, moeten verdwijnen.
Er zal in Bolsward een tentoonstellings
commissie in het leven worden geroepen.
Abonnementsprijs 7,15 p. kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
Ds. M. A. Knop, uit Groningen sprak op
de kerkihervormingsdag te Bolsward.
B en W van Baarderadeel willen 10 wo
ningen reserveren voor het personeel
van L. Miedema te Winsum. Een woning
wordt bij voltooiing reeds verhuurd a
4,90 per week.
Voor het eerst na de oorlog is te Kom-
werderzand een palingschip uit Dene
marken binnengelopen.
Foar de Fryske Krite fan it aid Sels-
kip haldt de hear E. S. de Jong in Frys
ke leargong foar oplieding diploma A.
De hear F. v. d. Spoel makke as offur-
dige fan de krite de earste les mei.
Als geschenk van H. M. de Koningin
bood mr. E. N. van Kleffens aan gene
raal Eisenhouwer namens het Neder
landse volk een gouden zwaard aan.
IE WEEK NOV. 1947
Verschijnt
DINSDAGS en VRIJDAGS
üitg. A. J. OSINGA n.v., Bolsward
Administratie- en Redactie-adres:
Marktstraat 13 - Postbus 5
Tel. 2044 - Na 18.30 uur 2660 of 2335
(05157)
De tournee van the Woods Band door
Nederland (ongeveer 12 concerten) viel
samen met de release van de eerste LP
van deze Ierse folk-rock formatie.
HOE SIZZE WY DAT YN IT FKYSK
Op de léste riedsgearkomste to Boalsert
siet der in dame (frou, frommes, frous-
persoan) op de puiblike tribune, dy’t al
acht en in heal jier yn Fryslan wenne
hie en noch it Frysk net forstean koe.
Reden? Gjinien woe it tsjin har prate.
Sadré de lju fornamen, dat se om utens
wei kaem, skeakelen se oer op it Hol-
lansk of hwat der foar troch gean moast.
Dit tekent wol de sitewaesje: it is de
Friezen har eigen skuld, dat har tael sa
yn it neigean rekket. En hwat is dy
oars ryk! Riker noch faeks as jo tinke.
As immen jo foar de fuotben smyt dat it
Frysk „mar” in dialekt is, kinne jo him
dit gerest tajaen.
Wittenskiplik sjoen is it Frysk in dia-
lekt fan it Anglo-Frysk, dêr’t ek it In-
gelsk ta biheart. Mar... op syn bar hat
it Frysk ek wer syn dialekten: it Noard-
frysk, it Helgolansk, it Skylger-sk, it
Aide beammen falie soms mei stil waer
om.
Bolswards Nieuwsblad
Verschijnt in: Bolsward, Baarderadeel, Hennaarderadeel, Hindeloopen, Wonseradeel, Workum en Wymbritseradeel,
Op de voordracht tot timmerman bij de
gemeente Bolsward staat de heer H.
Fabriek te Uitwéllingerga. Hij verdient
nu 41,25. Dat is een loon, dat Bols
ward niet mag laten verdienen. Enkele
leden zijn daarom fel op de benoeming
tegen. Daar komt bij: hij moet een wo
ning hebben. Waarom niet iemand uit
Bolsward benoemd? De heer Boekema
stelt voor de voordracht terug te nemen.
Dit wordt aangenomen met 8-3 stemmen
dat men elkoar net forstean kinne soe.
Neam nou as foarbyld it Fryske wurd
foar „koken”. De ien seit „kokje”, de
oare „koaitsje” en in trêdden „siede”.
It léste is algemien yn it noarden en
midden fan de provinsje, de earste twa
(kokje en koaitsje) binne varianten, dy’t
beide yn de Südwesthoeke foarkomme.
In dialektkenner as Jan Jell es Hof,
hwaens 100ste bertedei krekt bitocht is,
hat dérre al op wiisd. De grins tusken
„koaitsje” en „kokje” roun yn syn da
gen tusken Sleat en Wikel troch. Nou is
it nuveraerdige dat dizze taelgrinzen
(isoglossen) yn de rin fan de jierren
opskouwe. Sa kamen yn 1965 yn Sleat
noch beide foarmen foar, mar yn Tsjerk-
gaest, dat der lyk njonken leit allinne
mar „kokje”. De Waldseinders seine
wer „koaitsje. Neffens master Boelens,
eartiids to Hidaerd, letter ynspekteur
fan it ünderwiis en nou as deskundige
foar de twataligens forboun oan de
Fryske Akademy, dy’t ek in ündersyk
nei dit wurd ynstelde, leit Makkum oan
de noardilike grins fan it gebiet, dêr’t
men algemien „koaitsje” seit. Algemien
hwant troch trouwen en forhüzjen nimt
fansels wolris ien sa’n wurd mei, mar
oer forrin fan ien generaesje is it dan
omaris fordwoun. De isoglosse (grins)
tusken siede en de oare beide foarmen
rint likernóch oer Boalsert en Snits.
Noardlik fan de rykswei seit men al-
meast „siede” südlik derfan „koaitsje”
of „kokje” (b.g. to Parregea).
Nou is it opmerklik dat Gysbert Ja-
piks (1603-1666), de Boalserter dichter
beide foarmen brükte en dat ek noch
wol yn ien san:
„Ik sied, ik bried, ik koaits yn leafde-
fjür...”
It feit lykwols, dat hy wol öfliedingen
fan „siede” brükt, mar net fan „koait
sje” kin der foar pleitsje, dat ijt earste
Hwat hat
zienbare tijd in zicht. De gouden mijl
paal is echter bereikt en ongetwijfeld
zullen vele oud-leerkrachten en oud-
leerlingen in deze dagen met dankbaar
heid aan hun op deze school doorge
brachte jaren terugdenken.
De leerkrachten en leerlingen anno 1972
wordt vanaf deze plaats een fijn feest
in grote saamhorigheid toegewenst!
Met 480 leerlingen en 15 leerkrachten is
deze school de grootste basisschool van
Friesland. Zijn (vele) dagen lijken in
derdaad geteld, want op grond van een
op 31 augustus j.l. ter plaatse ingesteld
onderzoek en op grond van de verza
melde gegevens is geconcludeerd, dat
het gebouw sterk verouderd is en niet
meer voldoet aan de aan een schoolge
bouw te stellen eisen.
Van de geconstateerde gebreken noemen
we: de gebrekkige sanitaire voorzienin
gen, de te kleine lokalen, de in de mees
te lokalen ontbrekende handwasbakken,
de slechte oriëntatie van het gebouw
(praktisch geen zon), de te kleine speel
plaats, de niet optimale ventilatiemoge-
lijkhedlen in de lokalen, het ontbreken
van kleedcellen, de te kleine leermidde-
lenberging, de te kleine personeelska-
mer.
Het zal menigeen misschien wat vreemd
voorkomen, dat er nu toch nog feest
wordt gevierd om een gebouw waarmee
men niet gelukkig is. Als het om men
sen zou gaan, zou het op huichelarij
beginnen te lijken. Moest men dit feit
dan maar geheel in stilte voorbij laten
Hylpersk en „üs” westerlauwersk Frysk
dat yn üs provinsje almeast sprutsen
wurdt. Mar ek dat Westerlauwersk
Frysk hat wer syn dialekten, it Donge-
radielster Frysk, it Waldfrysk, it Klaei-
frysk en it Südwesthoeksk. It is mei de
bineaming tael-dialekt krekt as mei de
oantsjutting heit - soan. As jou alden
noch lifbje en seis bem hawwe, binne
jo soan fan jou heit, mar tagelyk heit
fan jou soan. Jo binne dus heit en soan
tagelyk, Sa is it nou ek mei de oantsjut
ting fan tael of dialekt. It Frysk is bei
de. Allinne as immen it wurd dialekt
brükt yn misledigjende sin, moatte jo
yn it gewear komme!
Hawar, oer de dialekten fan de Fryske
West, en Südkust is lianglêsten in aer-
dieh boekwurk forskynd by de Fryske
Akademy. It is basearre op it „fjild-
wurk” fan de forstoarne prof. dr. K.
Fokkema. De gearfetting fan dit net al-
hiel öfmakke wurk en it kommentaer
dêrop binne fan prof. dr. H. T. J. Mie
dema (skoansoan fan famylje Zeinstra
üt de Frederikusstrjitte to Boalsert) en
drs. T. J. Steenmeijer-Wielenga.
It boek is dêrom sa wichtich, binammen
foar skoalmasters, learaers ensfh. omt
Boalsert leit op de ranne fan de Süd
westhoeke en in great part fan üs lê-
zersgebiet oan de west en südkust fan
Fryslan. It is de earste ütjefte yn de
rige Fryske dialekstüdzjes en hwa’t
dizze samling stüdzjes oanlizze wol, kin
ne wy allinne mar oanriede it boek to
bistellen. Mei it fraechstik fan de Frys
ke dialekten ha wy allegearre to krijen.
De fjouwer Frysk-praters yn de Boal
serter gemeenterie prate, as men it ear
goed to harkjen leit, allegearre wer oars
elk sprekt syn eigen Frysk dialekt en
dat is gjin skande. De dialekten jowe
kleur oan de tael, en de fonskillen yn
wurdkar en ütspraek binne sa great net,
Ui
üs hjoed to sizzen «fcwr Jjr
gaan?
Er is gekozen voor een tussenoplossing.
Er wordt geen officieel feest gehouden
met receptie, toespraken etc. Alleen
voor de leerlingen die nu de school be
zoeken zal er een feestprogramma wor
den samengesteld. Deze beslissing is ge
nomen door het bestuur van de school
en het oudercomité heeft haar volledige
instemming hiermee gegeven. De orga
nisatie ligt in handen van het onderwij
zend personeel van de school. In het
bedoelde nummer van het Bolwerk leest
u er meer over.
Het feestprogramma vermeldt op don
derdag 9 november, ’s middags kwart
over 2: opvoering van het toneelstuk in
3 bedrijven „Koning Jan wil renzeben-
ze” door de oudierwijzers en onderwijze
ressen van de school, voor de klassen 1,
2 en 3 in De Doele.
Op vrijdag 10 november is er ’s mor
gens van 9 tot 11 uur grote schoolker-
mis in het schoolgebouw voor alle kin
deren. De kinderen hebben donderdag
morgen al mee naar huis gekregen een
feestmuts en een vel papier met de ker-
misbonnen consumptiebonnen. Met deze
bonnen kunnen de kinderen aan 7 van
de kermisattracties deelnemen. De keu
ze is vrij. Het is dus als met een echte
kermis wanneer ook de kinderen zelf
bepalen wat ze met het geld van thuis
gaan doen. Deelname is alleen magelijk
bij inlevering van een bon. Geld wordt
niet aangenomen en is ook niet nodig.
’s Middags kwart over twee volgt een
herhaling van de opvoering van het to
neelstuk.
Op de „kermis” kunnen alleen de
schoolkinderen worden toegelaten. Met
480 kinderen is de kermis echt wel vol.
Er zijn honderden prijzen te winnen op
de kermis. Het geld hiervoor is afge
staan door het oudercomité van de
school. Van de vele attracties noemen
we de grabbelton, waarzegger, het ra
den van de naam van een pop, sjoelen,
Bingo, Draaiend rad van avontuur,
Spookhoi, Spijkers in een balk slaan,
Schiettent met vogelpikborden, Balle-
gooitenit, Gooi- en smijttent, Poppekast,
Tafellvoetbalspel, Doelschoppen, Mast-
klimmen, Hindemisbaan, Diarama, Ra
den van aantal erwten, Ringwerpen, Bi
oscoop met doorlopende voorstelling en
niet te vergeten de consumptietenten.
U ziet: voor elk wat wils. Bovendien
zijn verschillende attracties nog onder
verdeeld naar dé klas waarin de kinde
ren zitten.
Het Bolwerk neemt uit „De Bolsward-
sche Courant” van 22 nov. 1922 een be
richt over betreffende de toen „nieuwe”
school, dat wij op onze beurt hier weer
citeren:
Aan het Laag Bolwerk is verrezen eten
gebouw, bestemd voor het onderwijs aan
Katholieke kinderen dezer stad.
Het maakt zulk een deftige indruk, dat
men ’t haast jammer moet vinden, dat
het wat achteraf staat, echter die rusti
ge omgeving is voor een school zulk ’n
groot voorrecht, dat men toch ook weer
moet bekennen, dat het daar goed ge
plaatst is.
Het forse en grootse gebouw maakt, bij
soberheid van lijn, toch een zéér smaek-
volle indruk. Er heerct hier een toon,
die spreekt, een harmonie van kleuren,
een verdeiling der vlakken, die bewonde
ring wekt, het vormt aan alle kanten ’n
geheel, dat het oog aangenaam aandoet,
terwijl overal de soliditeit en practische
inrichting uitblinkt.
De beide nette entrée’s maken bij het
binnenkomen al dadelijk een goede in
druk. In de portiek der meisjesschool is
een wit marmeren plaat aangebracht,
waarop met gouden letters staat aange
duid, waarvoor en wanneer dit gebouw
verrees.
Elke school heeft 7 lokalen, zes aan de
voorkant en een op de achterzijde. Mocht
de wet een achtste leerjaar eisen, dan is
hiervoor ruimte te vinden. De kans er
op is thans wel niet groot meer, doch
toen het gebouw ontworpen werd, was
er sprake van en derhalve heeft de
bouwmeester er rekening mee gehouden
Er zijn nu kamers van gemaakt voor
hoofd en personeel. Midden achter de
eigenlijk twee scholen is een ruime gym
nastiekzaal, beurtelings door beide in
richtingen te gebruiken voor de vrije- en
wurd yn it doe Frysk-pratende Boalsert
it measte hiern wie.
„Siede” is in germaensk wurd. Yn it
êld-frysk wie it siatha, wylst „koaitsje”
üntstien is üt „kokje”, dat dus in al-
dere foarm is en yn it êld-frysk kokia.
wie, in wurd oernimmen fan de Romei
nen, dy’t hjirre hüsmanne ha (coquere),
lyk as dat ek it gefal is mei it Hollanske
„koken”. De fraecih „Hwat is nou goed
Frysk”, dy’t wolris steld wurdt, doocht
hjirre dus net. Siede en kokje komme
bedde yn it üld-frysk al foar, it binne
dialektyske foarmen dy’t allebeide mei
likefoUe rjocht en reden brükt wurde
meije. Sa binne der yn de Südwesthoeke
mear dübelfoarmen: bam-bern; ik sol -
ik sili; sonne - sinne; fonne finne; lie -
lju; ensfh.
Ek binne der yn de oansprekfoarm fan
bem tsjin de ülden nijsgjirrige fOrskyn-
sels. De ien seit: Heit, giet heit mei? De
oar: Heit, geane jo mei? Ek by de tael
fan skippers, boeren, by de nammen fan
blommen en bisten sjocht men nijsgjr-
rige forskynsels. In „madeliefje” is foar
de ien in „finneblomke”, foar de oar in
.kouweblom", foar wer in oarenien
„skieppeblom”. Né, op de tael rekket
men net ütstudearre. Allerhande fak-
toaren spylje in rol, seis de moderne
„demokratisearring”. It is yn dat forban
wol opmerklik, dat dêr’t foarhinne man
en frou har libbenlang „jo” tsjin elkoar
seine, nou hoe langer hoe mear „dou” as
omgongfoarm sein wurdt. Tajown, dat
is bidoelde boek „Dialekten van de Frie
se west- en zuidkust” (it is yn it Hol-
lansk skreaun!) hjir en der wol hwat
kennis fan de fonetyk foründerstelt,
moat sein wurde dat dizze ütjefte prach-
tich materiael jowt foar dejinge, dy’t
him oan de taelstüdzje hwat gelegen
lit. Fan herten oan rikkemandearre!
ordé-oefeningen. Als men let op de nette
afwerking van de lokalen, de betonvloe-
ren beneden en boven in de gangen, de
ruime hardstenen trappen als toegang
naar de bovenlokalen, de brede gangen
en practische inrichting der privaten en
wateiplaatsen, ja onverschillig waar
men zijn oog op laat vallen, alles ge
tuigt van degelijkheid en uit het geheel
zoweil als uit de delen blijkt, dat er een
smaakvol en solied geheel is gewrocht.
Onder het gebouw is in een kelder de
machinerie aangebracht voor centrale
verwarming van alle lokalen, ook die
der Mariaschool. Een flinke ruimte voor
brandstof mocht niet ontbreken en twee
electrische motoren voorzien, bij auto
matische regeling, in de waterspoeling
der closets met putwater, en de water
kranen voor drinkwater en gelegenheid
voor handenreimiging, alsmede voor
schrobwater voor het gebouw.
Electrische verlichting is aanwezig, als
die in de wintermaanden nodig is voor
de dagschool, doch bijzonder voor her-
halingsonderwijs.
Ruime speelplaatsen, gedeeltelijk over
dekt, behoren bij elk schoolgebouw, het
terrein hier bood er ruimschoots ruimte
voor. Er zijn zelfs nog een paar boeken
over voor beplanting of tuinbouw.
Het nette hek, geheel in overeenstem
ming weer met het gebouw, scheidt de
speelplaats van het Bolwerk. In deze
wintertijd gevoelt men echter, dat het
dringend nodig is, dat pad althans enigs
zins te verharden.
Een eresaluut aan de bouwmeester de
zer scholen, wijlen de heer Ebbens (die
helaas tijdens de bouw kwam te overlij
den) doch tevens ook aan de dagelijkse
opzichter de heer Santkuyl, alsmede aan
de heer Statema, die het werk zo flink
uitvoerde.
De school kwam in de plaats van 2 be
staande, n.l. de meisjesschool aan het
Laag Bolwerk (de latere Ulo-school, al
weer jaren geleden door een nieuwe ver
vangen) en de jongensschool, die in het
(.inmiddels ook al weer voormalige) St.
Jozefgebouw aan de Heeremastraat was
gevestigd.
De accomodatie van deze scholen was
ingevolge de destijds nieuwe wettelijk
bepalingen, waarbij overigens volldige
gelijkstelling voor het bijzonder onder
wijs werd gegeven, onvoldoende, terwijl
mogelijkheden voor verbetering niet aan
wezig waren.
De aannemer moest terdege de opleve
ringstermijn van het werk in de gaten
houden, want in art. 16 van het bestek
en de voorwaanden stond: de aannemer
moet zorgen, dat het gehele werk kant
en klaar de 15e oktober 1922 is opgele
verd, zullen de aannemer voor iede
re dag nawerken over de genoemde
tijdsbepaling een korting van twintig
gulden per dag van zijn aannemings-
som worden ingehouden, benevens de
kosten van de opzichter. Ook wat dat
betreft zijn de verwachtingen niet be
schaamd geworden. Het artikel heeft
geen toepassing hoeven te vinden. Ook van de school meemaakte, is thans nog
in dit opzicht was men bij de heer Sta- alls onderwijzeres aan de school verbon-
tema (in de volksmond baas Snel!) aan den, n.l. mej. A. C. Siemonsma. Ook het
het goede adres.
Alhoewel de jongens- en de meisjes
school onder één dak zaten, waren ze
bestuurlijk strikt van elkaar gescheiden
als St. Antonius- en St. Mariaschool.
Had de jongensschool buiten de manne
lijke ook enkele vrouwelijke leerkrachten
aan de meisjesschool stond uitsluitend
vrouwelijk personeel, waaronder een
aantal religieuzes van de zusters van
deze orde. Vele leerkrachten van beide
scholen hebben daar ettelijke dienstja
ren vergaard. Zonder volledig te zijn
mogen wat dat betreft een aantal namen
niet onvermeld! blijven, zoals de heer B.
J. van Santen (het eerste hoofd van de
jongensschool), zijn opvolger de heer J.
J. A. Roelants, de heer A. F. G. Ridder,
mej. C. Wolke, mej. C. A. Slippens, mej.
G. Postma, mej. M. C de Vroede (thans
mevr. M. C. van der Zee-de Vroede),
mej. W. H. Visser (thans mevr, W. H.
Daems-Visser), mej G. van der Werf,
zuster Norbertina, zuster Melchiada,
mej. H. Regnery, de heer J. Hijgers (nog
steeds aan de school verbonden).
Mej. G. Postma, mej. C. Wolke en mej.
M. C. de Vroede hebben als onderwijs
krachten zelfs de ingebruikneming van
de school meegemaakt. De beide eerst
genoemde zijn het langst aan de school
verbanden geweest. De heer J. J. A.
Roetants als hoofd van de jongensschool
bijna 35 jaar. In haar bestaan alszoda-
nig heeft de meisjesschool 8, de jon
gensschool slechts 3 hoofden gekend.
Het eerste hoofd van de meisjesschool
was zuster Nicasia, die later naar de
missie op Sumatra is gegaan. Zij is nog
steeds in leven en is de 90 reeds gepas
seerd. Het laatste hoofd van de meisjes
school! was zuster Norberta. Een leer
ling die destijds de ingebruikneming
aantal concierges dat zich voor de
school verdienstelijk heeft gemaakt is
zeer beperkt gebleven, nl. 3. Opvolgend
waren dat de heren S. Anema, F. Huite-
ma en thans de heer W. Mulder.
De heer N. C. van Slooten (oud adju
dant van de Rijkspolitie) verzorgde vele
jaren het verkeersonderwijs aan de
school.
De gymnastiekverenigingen Onda en
Dio hebben van meet-af-aan voor hun
aktiviteiten van de gymnastiekzaal van
de schooi gebruik kunnen maken, die
nog niet zo heel lang geleden vernieuwd
en uitgebreid werd. In de na-oorlogse
jaren eerst onder leiding van de heer B.
Ploun, later van de heer D. Post, en
thans reeds jaren van de heer Sj. Huis
man, die naast de drukke bezigheden
in zijn levensmiddelenhandel nag altijd
tijd voor lichamelijke opvoeding van de
jeugd blijkt te kunnen vinden.
De scheiding van jongens- en meisjes
school is tot aan 1966 blijven bestaan.
In de loop van dat jaar werden de bei
de scholen samengevoegd en na het
overlijden van de heer J. J. A. Roelants
werd als hoofd van de toen ontstane
„gemengde” school de heer M. C. Krijn-
sen benoemd, die nog steeds in functie
is.
Het ligt in de bedoeling, dat de school
over enkele jaren naar de overkant van
de stadsgracht gaat verhuizen en na ’n
uitbreiding met minstens 4 klaslokalen
haar intrek gaat nemen in de gebouwen
van de openbare basisschool aan het
Plein 1455.
De openbare basisschool zal op haar
beurt een nieuw gebouw betrekken in
combinatie met de Rehoboth-basisschool
in het stadsdeel Eekwert 2.
Aldus is het einde van het bestaan van
de „jongens- en meisjesschool” zoals ze
nog vaak wordt genoemd, binnen af-
