Voorstudie
Merenplan
van o.a
Wonseradeel-Workum
Gahe SKroar
O?
In 1990 honderdduizend binnen-
Friesland?
Explosieve groei van watersport
vraagt om duidelijke beleidsvisie
varende „Gastboten"
in
Dames hadden
Fan stêd en lan
Zilveren filmpjes
1
Illlllllllllllllllllllllllllllllllllllllilllllllllll
voedzame middag
üs hjoed to sizzen
IIIIIIIIIIHIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII
Hwat hat
112e JAARGANG No. 15
DINSDAG 20 FEBRUARI 1973
Giro 887926
bruggen en het aanleggen van tunnels.
Afwegen
Wonseradeel-Workum
i
Deelgebieden
Voorstudie
Cijfers
Op
Merenplannen
Vragen
in
Gevolgen
4e WEEK FEBR. 1948
Advertentieprijs: 21 ct. per mm.
Ingez mededelingen dubbel tarief
Contractprijs op aanvraag
Het raadgevend bureau Twjjnstra en Gudde te Deventer heeft in opdracht van het
recreatieschap „De Marrekrite”, waarin de provincie Friesland en 23 gemeenten in
het Friese watersportgebied zjjn vertegenwoordigd, een voorstudie gemaakt voor
een basisrecreatieplan voor het Friese merengebied, met inbegrip van de IJssel-
meerkunst, Gaasterland en het Lauwersmeer. Doel van de voorstudie was een in
ventarisatie te maken van de vraagstukken welke samenhangen met de storm
achtige ontwikkeling van de openluchtrecreatie in het Friese merengebied, ten
einde aan de hand hiervan te kunnen komen tot een beleidsvisie omtrent de ver
dere ontwikkeling van de openluchtrecreatie in het merengebied op bestuurlijk
niveau. De resultaten van de voorstudie zjjn verwerkt in drie lijvige rapporten, te
weten een algemeen deel, waarin het onderzoek is samengevat, beleidsvragen zijn
geformuleerd en organisatorische adviezen worden gegeven en twee delen met bij
lagen, waarin uitgebreid op bestaande onderzoekgegevens betreffende de verschil
lende recreatievormen en de natuurlijke mogelijkheden van het gebied wordt in
gegaan.
Te koop droge aanmaakturf, bezemrijs
en hout. P. Feenstra, Burgwerd.
Met ingang van maandag 8 maart wordt
onze zaak opgeheven. T. Pebesma, Wom
mels.
Sneon 6 maert wurdt myn leave Pake
80 jier. Rudy Mulder, Slotmakersstrjitte
33, Makkum.
Unthald dit: By L. Buwalda to Wommels
binne fuortoan wol briedaeijen to bi-
kommen fan echte Fryske wyt-weiten
hinnen.
„Zuivering” in Tsjecho Slowakije leidt
tot volledig communistisch bestuur.
Te koop een kabinet. Te bevr. bij J. Fa
ber rustend Timmerman, Wommels.
ontwikkelingen in andere gebieden of
landen) hoe de groei zal kunnen verlopen
als men aan de vraag naar openluchtre
creatie zou blijven voldoen. „In werke
lijkheid”, zo wordt in de voorstudie ge
steld, „zal de toekomst in hoge mate
worden bepaald door de overheid. Het is
heel goed denkbaar dat het beleid er op
gericht zal zijn de groei van het recrea
tieve gebruik af te remmen.”
De voorstudie maakt duidelijk, dat een
afweging van de voor- en nadelen van
de verwachte groei (bijvoorbeeld de eco
nomische stimulans van de recreatie te
genover de nadelen in natuur en leefmi
lieu en de kosten, die gemeenschappelijk
gedragen moeten worden) noodzakelijk
zal zijn om te komen tot een duidelijk
geformuleerd en meer stelselmatig sa
menhangend overheidsbeleid, wil men de
stormachtige ontwikkeling in de hand
kunnen houden.
In de voorstudie, wordt aparte aandacht
geschonken aan de plannen om in Fries
land een aantal nieuwe meren te creëren
Als mogelijkheden worden genoemd: het
Hempensermeer, het Grote Wargaster-
meer, de Jan Dirkszpolder en ontpolde-
ring van de Kooiweg, de Riperkrite, het
Met half Meert
Reed men over ’t Scheld
Met koets en peerd.
Abonnementsprijs f 7,50 p. kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Verschijnt
DINSDAGS en VRIJDAGS
Uitg. A. J. OSINGA b.v, Bolsward
Administratie- en Redactie-adres:
Marktstraat 13 - Postbus 5
Tel. 2044 - Na 18.30 uur 2660 of 2335
(05157)
in
10
in
dames zodat met direct zien kon hoe
alles bereid werd.
Hierna werden nog een vruchtensalade,
een fondue op Roux-basis en tot sot een
Choco fondue.
Al met al een gezellige, leerzame en
vooral voedzame middag, aldus de pre
sidente in haar sluitingswoord.
Omdat de demonstratrices nog een verre
reis naar huis moesten maken werd het
huishoudelijke gedeelte nadien behan
deld.
In flot petear is it lekkerste stip.
kachels en naem elk syn eigen waerme
stove mei.
De Sudersé, doe noch salt en iepen wet
ter, dat it omaris lang üthaldde, rekke
al gau tichtferzen. Hie sünt 1688 de Maes
net ticht west, nou wie de gehelde dat
en men sette in greate klompe iis oerein
mei it opskrift:
stiet yn de doaze grafearre:
Ik ben mee Genomen
Van Enkhuysen over Zee
En ben aan d’ Vriesze wal gekomen
De 1 m, 20 d, met peert en slee
Door Nanne Jouwerts.
Te koop een prima bunzinghond (teef) op
proef. H. Boers, Wons 35.
Voor de basisrecreatieplannen zou in de
eerste plaats behoefte bestaan aan nader
onderzoek naar het behoeften- en ge
dragspatroon van de openluchtrecrean
ten in de verschillende gebieden.
Het ligt in de bedoeling, dat de voorstel
len van het adviesbureau zo snel moge
lijk door het provinciaal bestuur en de
gemeentebesturen in behandeling worden
genomen om op korte termijn te kunnen
besluiten hoe men de recreatieproblema-
tiek in Friesland wil gaan aanpakken.
Te Bolsward speciaalzaak in verplegings-
artikelen geopend aan de Dijk door F.
J. Hofstede.
een nader onderzoek naar de econo
mische gevolgen van de openlucht
recreatie;
een inventarisatie van uit het oog
punt van natuurbescherming en mi
lieubeheer veilig te stellen gebieden
en zones;
een onderzoek naar de verkeerskun
dige gevolgen van de openluchtre
creatie.
Alles hie doe sünt mids jannewaris al
ticht sitten. Op de 15e jannewaris wiene
by moai winterwaer al twa mannen,
Fekke Annes fan Molkwar en Hindrik
Tromp fan Starum mei har sliden oer it
iis nei Inkhuzen tein. De hinnereis gyng
tige, mar doe’t se werom teagen kaem it
slim foar de hearen. It iis skuorde en ien
fan de beide mannen rekke yn gefaer
om syn libben to forliezen. De skrik rek
ke der lykwols al gau üt, hwant de 19e
is Hidde Jans mei de belslide fan Stave
ren nei Inkhuzen riden en de 20e binne
fjouwer mannen op klompen fan Ink
huzen nei Starum roun. „Dochs”, seit in
tiidgenoat, „door de grote koude zijn
twee van hen in de Here gerust en de
andere twee zijn door Gods hulp thuis
gekomen, doch hunne voeten waren be
vroren.”
De 8e febrewaris like it efkes teiwaer to
wurden, mar de 14e frear it al wer sa
fül, dat de 15e rounom al wer riden
waerd. Op de 19e febrewaris, dus juster
krekt 233 jier lyn, waerd der by Starum
in tinte op sé set mei de Prinseflagge der
boppe op en in haeiwein der yn. Dyselde
deis ha der om ende by hündert belsli-
den nei Inkhuzen west. In Warkumer
hie der seis twa kêdden foar. De Ink-
hüsters ha letter forklearre, dat de Frie
zen der yn in wike tiid foar 40 a 50.000
goune oan goud en sulver kocht ha. En
dan to bitinken dat in goune doe gans
mear wurdich wie as nou. Mar elk woe
fansels graech in oantinken ha, in sulve
ren leppel of tabaksdoaze. Sa wurdt der
yn it Frysk Museum in tige moaije sul
veren tabaksdoaze biwarre, al moai grif
yn dizze strange winter meinommen,
hoewol der gjin jiertal op stiet. Dat ach-
te men grif doe net nedich. Mar sjoen
boppesteande kin it hast net misse. Der
detocht, wylst de izers dit jier suver net
under west ha.
Efkes fierder yn it forline en wy witte
noch fan de oarlochwinters. Yn it unt
hald leit üs ek noch de winter fan 1923,
nou krekt 50 jier lyn. Oant de earste wi
ke yn febrewaris hie it amper ferzen mar
doe kaem Kening Jükelburd noch for-
gped op ’t lappen. Yn üs bertedoarp hie
der noch net earder in iisforiening west,
mar yn dat jier waerd der ien oprjochte
en de earste hurdriderij balden.
Yn de „Gouden filmkes” fan forline freed
kin men der ek oer léze.
De alder-alderaldsten ünder üs witte
noch, yn elk gefal fan hearren en sizzen,
fan de strange winter fan 1890. En dan
to bijinken dat der doe gans mear swier-
richheit wie om jin waerm to hólden. D’r
wiene noch gjin (ierd)gas en elektryske
tekkens. En hoefolle rekken net mei de
lege mage op bed of mei de suver legen-
darysk wurden daelder koalraep. Us
foaralden ha hiel hwat kjeld trochstien
en moasten soms mei libbensgefaer bi-
sykje snie en iis de baes to wurden.
Om noch efkes op de winter fan 1890
to kommen. Op de 23ste fan ’e Slacht-
moanne (novimber), de dei, hwerop Ke
ning Willem III, de pake fan üs Kenin-
gin Juliana, forstoar, bigoun it to friezen
en dat net allinne, it hat trochferzen
oant bigjin april fan it oare jier. Büten-
dat wie de winter net allinne lang, mar
ek strang. De measte fearten wiene oant
de boaijum ta ien klompe iis. Weiden
hea en strie mei twa swiere gudzen der
foar, gongen mei it greatste gemak oer
de glêdde baen. Reedriders krigen har
nocht der öf, hwant prizen waerden der
net mear forriden.
De meast strange winter hat wol dy west
fan 1740, der’t aide almenakken noch
jierren oer skreaun ha. Yn it lést fan ’e
moanne oktober 1739 bigoun it hiel ün-
forwachts to friezen en it doarre mar
koart of de minsken ribden, dêr’t se woe-
ne. Lokkich bleau it net lang kald, mar
wol winter. Fan aid op nij wie der foar
it earst efkes gjin froast, mar de 5e jan
newaris 1740 kaem de winter al werom
en sette doe fül ta. Op de 10e jannewaris
wie it sa kald dat de tsjerken hast leech
wiene. Gjin minske doarst suver de doar
üt en gjin tsjerke wie waerm. Ommers
wiene der doe suver noch gjin tsjerke-
It soe net ünmooglik wêze, dat dêrre yn
it famyljebisit fan üs lezers ek noch
sokke oantinkens binne. Graech soene wy
dat dan hearre wolle!
Als léste bisünderheit noch efkes dit,
dat twa Molkwarders, Nanne Abes en
syn oare helte, Rinsk Jolles, de iene op
redens en de oare yn de pjukslide nei
Inkhuzen reizge binne.
De strange winter hie de ytbere waren
fansels tige djür makke.
Alve poun roggebrea gau 10 stüren en 14
peinjen, wite beantsjes 5 goune, earte
tsiendeheal goune! De winterfruchten
stiene min, it foarjier wie skrael. For-
skate minsken ha it libben by de stran
ge kjeld ynsketten. Foaral barde dat mei
op post steande skyldwachten. To Ham-
boarch kaem op de 12e jannewaris de
postwein oan en alle reizigers, dy’t der
yn sieten, wiene deafefzen. Yn it büten-
lan klage men freeslik oer de drystens
fan de wylde bisten. Hja koene gjin fret
ten binei komme en weagen it doe om
ticht by de huzen to kommen en bisten
en bern, ja seis greate minsken oan to
fallen. Yn Sweden hellen de wolven it
fé üt de stallen. By Stockholm waerd in
dümny libbensliif troch de wolven for-
skuord. In oar en hwat minder luguber
birjocht üt dy dagen: Oan de Keizerin
fan Ruslan prisentearre it folk de 23e
jannewaris 1740 in paleis fan iis. Dêryn
wiene spegels, stuollen, tafels, kasten,
stanbylden ensfh. allegearre fan iis. Ja
der waerden ek seis kanonnen fan iis
makke en doe’t der op 6 febrewaris foar
de aerdichheit ien ófsketten waerd,
barstte dy net. Yn Heidelberch (ja, dat
fan de Katechismus en üs manske druk-
parsen) boude in bakkersgilde in oune op
it iis, dêr’t se roggebrea yn bakten. In
proefke dêrfan waerd nei de keurfoarst
stjürd!
Mar nou binne wy wol hwat op de
de praetstoel tolanne kommen. Forjow it
üs mar nei in pear artikels stiiffol sifers
en statistiken. Hwer’t men mei in waer-
paretsje ek al net tolanne komme kin.
In de voorstudie wordt voorspeld, dat in
1980 in het Friese merengebied 40.000
boten gelijktijdig aanwezig zullen zijn
(32.000 boten met een vaste zomerlig-
plaats en 8000 „gastboten”). Voor 1990
wordt rekening gehouden met een gelijk
tijdig aantal aanwezige boten van 67.000
(50.000 met een vaste zomeligplaats en
17.000 „gastboten”). Over het hele zomer
seizoen gerekend worden in 1980 rond
(50.000 met een vaste zomerligplaats en
rende „gastboten” verwacht tegen onge
veer 16.000 in 1971. Wat de verblijfsre-
creatie betreft wordt rekening gehouden
met een behoefte van 105.000 recreatie
ve slaapplaatsen in 1980 en 180.000
1990 (1971: 40.000) en met meer dan
miljoen recreatieve overnachtingen
1990 (1971: 2 miljoen),
wat de oeverrecreatie betreft wordt
het gebied van „De Marrekrite” in 1980
op een mooie zomerzondag een behoefte
van 64.000 personen en in 1990 van 104
duizend personen verwacht, hetgeen
neerkomt op 2 miljoen oeverrecreatieda-
gen per jaar.
Uit de voorstudie blijkt verder, dat op
een mooie zomerzondag in 1980 onge
veer 24.000 sportvissers in het gebied van
„De Marrekrite” kunnen worden ver
wacht en in 1990 ongeveer 27.000 (1971:
20.000). Dat betekent 2 miljoen visdagen
in 1990 (1970: 1,4 miljoen). Uitgaande van
minimaal 15 strekkende meter per sport
visser betekent dat een aanslag op de
oevers van 270.000 meter in 1970, 360.000
meter in 1980 en 405.000 meter in 1990
(aanwezige 'öeverlengte 750.000 meter).
merenplan Wonseradeel-Workum (Mak-
kumer-, Workumer- en Parregaserme-
ren) en de merenverbinding tussen Lang-
weerder Wielen en Tjeukemeer.
Als redenen om nieuwe meren voor de
recreatie in te richten worden genoemd:
uitbreiding van de verblijfsrecreatieve
accommodatie aan het water en uitbrei
ding van mogelijkheden voor de waterre-
creatie. Geconstateerd wordt, dat er een
grote belangstelling is voor projectont
wikkeling voor verblijfsrecreatieve com
plexen aan het water, zowel bij particu
liere ontwikkelingsmaatschappijen en
beleggers als bij verschillende overheden.
Voor de eersten is het commercieel inte
ressant. Van overheidskant zien velen er
mogelijkheden in om met name econo
misch achterblijvende streken een nieu
we bron van inkomsten en werkgelegen
heid te geven. Daarnaast zouden op die
manier ook conflictten aan bestaande
meeroevers vermeden of verminderd kun
nen worden.
Ter illustratie van het economisch be
lang van dergelijke projecten is in de
voorstudie een becijfering gegeven van
de financiële aspecten van het plan voor
het merengebied Wonseradeel-Workum,
waar ongeveer 4000 wooneenheden zijn
gepland. Men kan daarbij rekenen met:
Wommels. Dinsdagmiddag 12 febr. j.l.
waren de plattelandsvrouwen van afd.
Hennaarderadeel weer in café Sierden
bijeen. Ondanks de slechte weersom
standigheden kon de presidente een vijf
tig leden welkom heten.
Bij binnenkomst kon men direct consta
teren, dat dit een geslaagde middag
moest worden.
De tafels waren n.l. keurig gedekt en er
stond een mand met vers stokbrood
klaar. Hier waren twee dames van het
Ned. zuivelbureau in Rijswijk ’s mor
gens al mee bezig geweest.
De presidente gaf hun direct het woord.
Mevr. Hoek vertelde iets over het werk
en doel van bovengenoemd bureau.
Eerst werd een saus geserveerd als voor
proefje.
Daarna hebben de dames gezellig met
elkaar fondue gegeten, welke eerst
klaargemaakt in aanwezigheid van de
Als mogelijke deelgebieden voor het sa
menstellen van integrale basisrecreatie
plannen worden in de voorstudie ge
noemd: Zuidwest-Friesland, Sneeker-
meer en omgeving, het gebied Grouw-
Eernewoude, Noordoost-Friesland, de
Waddeneilanden en Zuidoost-Friesland.
Van eerste belang voor de provinciale
beleidsnota worden genoemd:
„De prognosecijfers zullen door velen als
schrikbarend worden ervaren” aldus dé
samenstellers van de voorstudie. „De ge
volgen van een dergelijke groei zullen
diep in het Friese leven ingrijpen. Daar
bij moet men niet alleen aan de bedrei
ging denken voor de natuur, de „rust en
ruimte” en de keuzevrijheid voor de Frie
se recreanten. Niet minder zijn de ge
volgen, positief en negatief te beoordelen,
op sociaal en economisch vlak. Zo zal
met name de als mogelijk geschetste
groei van de verblijfsrecreatie (150.000 a
200.000 slaapplaatsen in 1990) en jle wa-
terrecreatie 100.000 boten in 1990) ’t
gehele beeld van Friesland veranderen”.
De vaardichtheid die nu op een mooie
zomerzondag in het gebied Grouw-Eer-
newoude wordt waargenomen zal dan de
gemiddelde vaardichtheid van het gehele
gebied van de Marrekrite zijn. Er zal dan
slechts ongeveer 12 meter öeverlengte
per afmerende boot beschikbaar zijn. Er
zal, als men het aantal buiten de jacht
havens verspreid in het gebied liggende
boten wil beperken tot 10.000, in de ko
mende 20 jaar jachthavencapaciteit ge
schapen moeten worden voor 33.000 extra
boten. Er zal behoefte bestaan aan onge
veer 160.000 strekkende meter ligplaat
sen aan merenspoelen, plassen en vaar
ten. De sluizencapaciteit zal voor 1990
verdubbeld moeten worden. Er zal een
groot investeringsprogramma nodig zijn
voor de verhoging of vernieuwing van
In de voorstudie worden de belangrijkste
vragen geformuleerd, die door de te ver
wachten groei van de openluchtrecreatie
zullen worden opgeroepen. Het antwoord
op deze vragen zal moeten worden ge
geven door de overheid in de vorm van
een beleidskeuze, welke door de betrok
ken gemeenten in overleg met de pro
vincie moet plaatsvinden.
De in de voorstudie voorgestelde groei
heeft betrekking op een periode van 20
jaar, waarbij onderscheid is gemaakt
tussen een vrij „harde” prognose tot
1980 en een moeilijker te schatten ont-
wikkelingstrend tot 1990. Er zijn af
zonderlijke prognoses gemaakt voor de
waterrecreatie, de oeverrecreatie, de
sportvisserij, de landrecreatie en de ver
blijfsrecreatie. De voorspellingen geven
slechts een aanduiding (op grond van
investeringen voor de verblijfsrecre
atieve accommodatie van meer dan
200 miljoen;
grote infrastructurele investeringen
(wegen, bruggen, sluizen, kaden,
enz.)
een regelmatige stroom van onder-
houds- en beheerkosten van tenmin
ste 4 miljoen per jaar;
een vooral seizoenmatige vraag naar
gebruiksgoederen van tenminste 18
miljoen per jaar;
dat wil zeggen werkgelegenheid voor
tenminste 2000 a 4000 manjaren in
de investeringsperiode en 200 a
400 personen met permanente werk
gelegenheid;
De voorstudie geeft belangrijke aanwijzi-
gingen omtrent de problemen van een
verdergaande groei van de watersport en
de verblijfsrecreatie in het Friese meren
gebied met name wat betreft de natuur-
en landschapsbescherming, de „rust en
ruimte” voor de recreanten, het verkeer
te land en te water, de financiële conse
quenties en de leefbaarheid van het plat
teland en de kleine woonkernen.
Een belangrijke indicatie van deze pro
blemen geven de in de voorstudie ver
melde prognoses van de mogelijke groei
van de watersport in Friesland. De
voorstudie voorspelt een zeer sterke
groei van de recreatie in het Friese me
rengebied, die zich in 'de toekomst zal
voortzetten als de overheid zich positief
tegenover deze groei opstelt. De vele
knelpunten, die worden opgeroepen, met
name door de explosieve groei van de
waterrecreatie en de verblijfsrecreatie,
vragen om een duidelijke beleidsvisie bij
de overheid.
IN WAERPRAETSJE
Rounom heart men it sizzen: Seldsum
hwat in winter wy ha! En sa is it ek. Der
wurdt net folie by stil stien, mar it soe
in moai siferke wêze, dat der mei bi-
sparre is, nasjonael sjoen dan, hwant wy
hearden dat in branjekeapman stien en
bien klage. Foar him wie it in „minne
winter”. Mar oars: hoefolle salt soe der
net bisparre wêze. En dêrmei hoefolle
auto’s minder bidoarn as oars wolris it
gefal is. Hwat der yn de boufak bispar
re is, rint yn de papieren. Allinne om de
hjeldagen hinne, wiene der in pear (foar
de measten wolkomme) forlet dagen,
mar oars koe alles suver sünder ünder-
brekken troch gean. Oars hie it faeks
hwat to optimistysk west foar de Motel-
hospes, de hear Wybenga, dy’t fan it bi
gjin óf oankudnige: Hjir komt it Motel
„Bolsward” en yn febrewaris is it klear!
Wolnou, woansdeitomoarn is it safier en
wurde de doarren iepen set. It aldermeast
is der grif bisparre yn de wentebou. Stil-
lein hat it wurk suver net. Yn de tunen
stean yn it lij de earste liderkes al yn ’e
bloei en by Skillaerd seagen wy al jong-
fé yn it lan.
It sil faeks net forkeard wêze üs in
pear winters yn it sin to bringen, doe’t
it lan der gans oars hinne lei. Nou krekt
25 jier lyn wie der in romrofte alvestêd-
Bolswards Nieuwsblad
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
Verschijnt in: Bolsward, Baarderadeel, Hennaarderadeel, Hindeloopen, Wonseradeel, Workum en Wymbritseradeel.
grond van een aantal criteria voor
situering en kwaliteit van verblijfsrecre
atie worden Tjeukemeer, Lauwersmeer
en het merenplan Wonseradeel-Workum
het meest geschikt geacht voor de reali
sering van projecten op het gebied van
de verblijfsrecreatie.
Wat de uitbreiding van de vaarmogelijk
heden betreft wordt een duidelijke be
hoefte gesignaleerd, nu en in de toe
komst.
Vanuit de niet-Friese vraag geredeneerd
verwachten zij de grootste behoefte in
de Zuidwesthoek (Tjeukemeer/Sloter-
meer/Parregastermeer) en het Lauwers
meer.
Langebaanwedstrijd voor dames te
Bolsward le prijs f 60,-: Rina Kooi; 2e
pr. f 30,- Ant Schaap; 3e pr. f 10,- Tjitske
Minkema, 4e pr. f 5,- Lamkje Adema, 5e
pr. f 2,50 Ida v. d. Heide.
