Het werk van de Kruisverenigingen
de week
Foto
Burger breekt eigen formatie
van
record
6ahe Skroar
I
r
pi
Tuberculose teruggedrongen,
Tuberculosebestrijding blijft
K o. CtSÉ
feu. i
De zeven
kruiswoorden
Maatsch. Dienst
verlening Friesland-
west
Gouden filmpjes
Illlllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll
llllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll
2?
U|É' '1®
WEES RENTEBEWUST
BONDSSPAARBANK HARLINGEN
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
Hwat hat
i
z
f» r*
112e JAARGANG No. 26
VRIJDAG 30 MAART 1973
Wymbritseradeel.
Blijvende waakzaamheid
(Wijze: Duits volkslied)
(bis)
NOG STEEDS 7% BIJ 1 JAAR VAST
41/2 DAGELIJKS OPVRAAGBAAR
üs hjoed to sizzen
t
4E WEEK MAART 1923
Advertentieprijs: 21 ct. per mm.
Ingez mededelingen dubbel tarief
Contractprijs op aanvraag
De kaatsvereniging Arum krijgt na toe
stemming van de familie de naam „Wil
lem Westra”.
NOORDERHAVEN 114 HARLINGEN
TELEFOON 05178—2475 GIRO 822009
WAT ER VAN DE HANEKOOPERS-
STEEG NOG MEER TE VERTELLEN IS
(Gezinsverzorging en maatschappe
lijk werk)
Verschijnt
DINSDAGS en VRIJDAGS
Ultg. A. J. OSIN GA b.v„ Bols ward
Administratie- en Redactie-adres:
Marktstraat 13 - Postbus 5
TeL 2044 - Na 18.30 uur 2660 of 2885
(05157)
Bij de statenverkiezing werd er te Bols-
ward een biljet ingeleverd, waarop niets
anders was geschreven dan: Het is lood
om oud ijzer.
De strijd tegen de tuberculose schijnt
gestreden te zijn, maar als zo vaak moet
ook hier worden gesproken van bedrieg
lijke schijn. Nog steeds komen gevallen
van deze ziekte aan het licht en daarbij
Daarom liever niet gegokt, doch zeer
voorzichtig een verwachting uitgespro
ken: het kabinet Den Uyl zal er wel ko
men, maar het is op dit moment (dins
dagmorgen) nog de vraag of de K.V.P.
er ministers aan zal willen leveren. Als
K.V.P.-fractieleider Andriessen partijge
noten positief zou adviseren om in het
kabinet te gaan zitten, dan laadt de KVP
daarmee duidelijk een stuk politieke ver
antwoordelijkheid op zich voor het be
leid Den Uyl. Komen er geen KVP-
ministers en beperkt de KVP-fractie zich
tot een zakelijke beoordeling van het be-
leid-Den Uyl, dan is die verantwoorde
lijkheid voor dat beleid natuurlijk een
stuk minder. Geheel verdwenen is ze
echter niet, omdat de steun van de KVP
in zeer veel gevallen onontbeerlijk zal
zijn voor de realisering van dat beleid
in het parlement. En op het moment dat
het kabinet Den Uyl met een halszaak
komt waar de KVP neen tegen zegt, is
die politieke verantwoordelijkheid van
de KVP weer even groot als in de nacht
van Schmelzer. (Dat was die gedenk
waardige nacht in oktober 1966, waarin
de toenmalige KVP-fractieleider Norbert
Schmelzer het kabinet van zijn geest
verwant premier Cals naar huis stuurde).
De KVP-fractie bevond zich daarom al
met al dinsdag in een moeilijk dilemma.
Daags tevoren hadden Andriessen en
Aantjes (A.R.) in het bijzijn van forma
teur Burger de „beoogd premier” Den
Uyl allerlei vragen gesteld over hoe hij
tal van kwesties dacht te willen gaan
regelen. Die informatie was nodig om de
confessionele fracties tot een zo verant
woord mogelijke stellingname te bren
gen. Er bleven echter maandag nogal
wat vragen onvoldoende beantwoord.
Dat maakte de zaak niet eenvoudiger. In
de KVP was een kleine groep ervoor om
formateur Burger te laten mislukken.
Een tweede groep wilde een kabinet Den
Uyl wel „gedogen” - niet op de eerste
dag naar huis sturen - maar er geen mi
nisters aan leveren. Een derde groep wil
de wel ministers leveren.
In de A.R. lag de situatie in zoverre an
ders, dat daar over het leveren van mi
nisters niet meer gesproken behoefde te
worden. Formateur Burger was er im
mers als „inbreker” al in geslaagd om
achter de rug van de toenmalige frac
tieleider Biesheuvel om de heren Boers-
ma en De Gaay Fortman Sr. (vader van
Basje) te strikken. In de A.R.-fractie
ging de strijd dan ook tussen gedogers
en niet gedogers van een kabinet Den
Uyl. Aanvankelijk was de verhouding
daarbij acht tegen zes.
Voor de A.R. telde voorts erg zwaar het
feit, dat de CHU in ieder geval niet mee
zou doen. De CHU zou zich ten volle in
de oppositie kunnen werpen en daar bij
volgende verkiezingen ten nadele van de
A.R. wel eens het nodige profijt van kun
nen trekken. Dat is na de oorlog al twee
maal eerder gebeurd. Bovendien zou in
die situatie ernstige schade worden toe
gebracht aan de moeizaam bereikte ver
worvenheden op het gebied van de Chris
ten-Democratische samenwerking tussen
KVP, A.R. en CHU. De nieuwe AR-frac-
tieleider Aantjes hield niet op die sa
menwerking steeds „de hoeksteen van
ons beleid” te noemen en ook Andries
sen liet dit punt zwaar wegen.
Wat overigens begin deze week het
zwaarste woog was, dat eind van deze
week het absolute record van de lang
ste kabinetsformatie zou worden gebro
ken. In 1956 duurde de formatie 122 da
gen. Uiteindelijk bracht mr. Burger toen
Drees weer in het zadel. En nu Den Uyl?
Toen men Jezus heilige handen
Aan d’onheiligen kruispaal sloeg
Was het heerlijk om ’t aanschouwen
Hoe hij smaad en smart verdroeg.
Bij het klinken van den hamer
Die Hem hart en hand deed bloên
Bad H, Vader, o! vergeef ’t hun
Die niet weten, wat zij doen.
Nog een woord klinkt van Zijn lippen
Eer Zijn hoofd ter neder zijgt
Eer Zijn afgefolde boezem
Naar den bangen doodsnik hijgt.
Geef ik over Mijnen Geest
Als de nevens Hem gekruiste
Aan Zijn onschuld hulde deed
Vond Hij hem, hoe afgemarteld
Nog tot lief’d en troost gereed.
Ja, die bede vond genade
Heer! gedenk hierna aan mij
Heden! zult gij, sprak de Heiland (bis)
’t Paradijs zien aan Mijn zij.
Als de Heiland aan het kruishout
Tusschen aard en hemel hing
Zag Hij nog Zijn lieve moeder
En zijn liefste volgeling.
„Vrouwe sprak Hij, zie uw Zone’
Als Hij ’t oog op dezen sloeg
Toen tot dezen „zie uw moeder!” (bis)
’t Was voor haar en hem genoeg.
Als des Heilands eind genaakte
En het scheidend levenslicht
Nog de laatste flikkring spreidde
Voor zijn half gebluscht gezicht,
Sprak Hij voor den vijfden male
Uit de Zijn verschroeide borst.
De eerste klachten tot zijn beulen (bis)
In het deerniswaard, „Mij dorst”.
Vrijdag jongstleden vond u in deze krant
het slot van een artikelenreeks over het
geslacht van de Menalda’s, waarvan Ym-
kje Jans Menalda officieel als de wedu
we Thomas, in de wandeling echter als
Ymkje Hanekooper omstreeks 1725 in
een steeg heeft gewoond.
Op deze foto ziet u deze steeg anno 1973,
nog altijd de Hanekooperssteeg, waar
door u vanuit de Kerkstraat op de Klei
ne Dijlakker kunt komen. Nog zijn er in
dit straatje een tweetal bewoonde hui
zen, waarvan er hier een zichtbaar is.
Toen dit plaatje op afdrukken stond
Vader, roept Hij, in uw handen
Daarop stierf Hij, - smaad en lijden -
(bis)
Dood en doodsangst, - ’t Zijn geweest.
Een lezeres
Uit het archief van mijn vader
voor 1900
Abonnementsprijs f 7,50 p. kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
O
o
o
Wes leaver earm en frij
Dan ryk en slaef derbij.
Bolswards Nieuwsblad
Bij de gemeenteraadsverkiezing werd ’n
lijst met als candidaat de heer J. C. van
Bergen te laat ingeleverd en dus door ’t
hoofdstembureau ongeldig verklaard.
Toen was ’t oogenblik op handen
Dateen eind maakt aan Zijn lot
’t Oogenblik dat aard de hemel
Zou verzoenen ons met God
Als de Profetie vervuld was
En het vlekloos lam geslacht
Jezus riep met grootte stemme (bis)
Menschenredden! ,,’t Is volbracht!”
Det tuberculosebestrijding schijnt bij dit
werk wat op de achtergrond geraakt te
zijn, omdat we tegenwoordig maar wei
nig meer met t.b.c.-patiënten te maken
hebben. Het verheugende feit dat deze
oude volksziekte zo sterk is teruggedron
gen, mogen de kruisverenigingen zichzelf
als een grote verdienste aanrekenen. Zij
hebben immers een groot aandeel gehad
in de massale en systematische bestrij
ding ervan. En dan kijken we nog alleen
maar naar de gerichte strijd. Niet minder
belangrijk is dat de kruisverenigingen
met het bevorderen van hygiënische om
standigheden, betere voedingsgewoonten
enzovoort de lichamelijke weerbaarheid
tegen ziekten, zoals de tuberculose, sterk
hebben bevorderd.
De tuberculosebestrijding kon omstreeks
de eeuwwisseling tot ontwikkeling ko
men, nadat Pasteur en Koch in de vorige
eeuw de oorzaak en de verbreiding van
de ziekte wetenschappelijk hadden ver
klaard. Het eerste Nederlandse sanato
rium voor tuberculoselijders, Huis Over
weg te Heilo, werd in 1898 geopend en
in 1903 kwam de landelijke Centrale
Vereniging tot Bestrijding van Tubercu
lose tot stand. Deze vereniging ging al
gauw een hecht verbond aan met de
kruisverenigingen, waarvan de eerste uit
dezelfde tijd dateren. Het massale ka
rakter van de t.b.c.-bestrijding kon door
deze samenwerking tot ontwikkeling ko
men. Het kruiswerk leverde de leger
macht waarvan de strijders overal tui
sen de mensen waren opgenomen - een
soort guerilla dus - maar dan met ui
terst menslievende bedoelingen.
De sanatoria (en lang ook de privé-sana-
toria in de vorm van draaibare ligtentjes)
vingen de zieken op, die zich door een
steeds sterker verbreid en steeds beter
werkend onderzoeksysteem vroegtijdig
manifesteerden. Wat de onderzoekme
thoden betreft, mag ook nog worden ge
wezen op de toevallige omstandigheid,
dat de Duitser Röntgen in 1895 de naar
hem genoemde stralen ontdekte. Dit zo
belangrijke hulpmiddel voor de ontdek
king van t.b.c. dateert dus ook uit de tijd
waarin men ernst ging maken met de
wetenschappelijk gefundeerde en op de
massa gerichte tuberculose-bestrijding.
Een mooi voorbeeld van een samenloop
van omstandigheden.
Natuurlijk ging het niet alleen om het
ontdekken van de t.b.c. en het genezen
van de zieken, maar ook en vooral om
het voorkómen van besmetting. Waar
het sputum of speeksel daarbij een kwa
de rol kan spelen, zien we in deze tijd de
komst van de bordjes „Verboden te spu-
Speciaal voor jonggehuwden hebben wij een zeer aantrekkelijk
aflossingssysteem. Vraagt vrijblijvend inlichtingen.
In de nu drie maanden oude kabinetsformatie hebben de politieke
journalisten elkaar en zichzelf talloze malen proberen wijs te ma
ken: „Vandaag valt de beslissing”. Wat zeiden we dinsdag j.l. ook
weer: „Vandaag slaagt of faalt Burger 'en weten we of Den Uyl ja
dan nee in het Catshuis komt”. Eén ding is er dat je bij kabinets
formaties wel af geleerd wordt en dat is gokken. Immers, als je denkt,
dit of dat is onmogelijk, dan blijken er achteraf toch altijd nog drie
mogelijkheden te bestaan. Dat komt omdat in de politiek feitelijk
niets onmogelijk is. En dat komt weer doordat een goed politicus
nooit „nooit” zal zeggen. Doet hij dat toch dan moet hij dat later
vrijwel altijd bezuren. Niets is immers zo ongewis op deze aarde als
de politieke toekomst.
De wijkzuster vertegenwoordigt de kruisverenigingen op de meest
opvallende manier, omdat ztf voortdurend „b (jde weg” Is. Zij komt
bij de mensen thuis. Maar diezelfde kruisverenigingen kennen ook be
slotener activiteiten, zoals die van de verschillende diensten, die zich
richten op de bestrijding van ziekten of op de aanpassing van zieken
aan de lichamelijke en sociale gevolgen van hun kwaal. 'Het eerste
zien we al vanouds bij de tuberculosebestrijding, waarbij het verdwij
nen van de ziekte zelf het doel is. Strijd tegen de ongelukkige bij
verschijnselen van een chronische ziekte vinden we bij het kruis
werk voor astma- en reumapatiënten. Daarbij gaat het in het bij
zonder om de revalidatie, die een zo goed mogelijk antwoord pro
beert te vinden op de vraag hoe de mens met zijn kwaal kan leven.
explosieve verbreiding door besmetting.
Dat risico is nu, hoe vreemd dit op het
eerste gezicht ook mag lijken, veel gro
ter dan vroeger. Toen de t.b.c. een veel
voorkomende volksziekte was, kon men
infectie vrijwel niet ontlopen. Sommigen
werden ziek, maar de meesten doorston
den de infectie zonder ziekteverschijn
selen te vertonen. Zij waren dan voor de
rest van hun leven „positief”: eens be
smet en door de vorming van antistof
fen onvatbaar. Nog altijd zijn de oudere
Nederlanders, globaal boven de veertig
jaar, in hoofdzaak positief, maar daaron
der beginnen zo langzamerhand twee ge
neraties op te groeien van mensen die
nooit een, achteraf heilzame, lichte in
fectie hebben opgedaan en daarom „ne
gatief” zijn.
Komt tussen deze „weerloze” jongeren
een t.b.c.-lijder terecht (hij hoeft niet
echt aan de ziekte te lijden en kan daar
om onbewust een infectiebron zijn), dan
is zo’n gevreesde explosie mogelijk. Zo
iets kan zich voordoen op plaatsen waar
veel mensen geregeld dicht bij elkaar
verblijven (scholen, kantoren, winkels
enz.) en de kans op massale besmetting
neemt toe wanneer de hygiënische om
standigheden ter plaatse dub'ieus zijn,
zoals op overbevolkte campings.
Dit risico brengt mee dat de uiterste
waakzaamheid onverflauwd moet blijven
bestaan. Dat de kruisverenigingen hier
bij niet gemist kunnen worden is dui
delijk. Zij immers leveren het dichtma-
zige net dat heel het land overdekt en
dus weinig ontsnappingsmogelijkheden
biedt. Zo worden de kruisverenigingen in
geschakeld bij de vierjaarlijkse bevol-
doet zich het risico voor van een snelle, kingsonderzoek, populair „de doorlich-
O
o
o
o
o
o
o
wen”, waarvan het gebruik sterk door
de t.b.c.-bestrijding werd geïnspireerd.
Een verzoek aan het Staatsspoor om de
ze waarschuwingen ook in treinen en
wachtkamers aan te brengen, werd zo
serieus ontvangen, dat de spoorwegdi
rectie overtreders strafbaar wilde stel
len. In 1909 werd dit heel officieel bij
koninklijk besluit geregeld. Geldermalsen
is waarschijnlijk de enige gemeente waar
in de Algemene Politie-verordening een
spuwverbod werd opgenomen.
ting”, die verzorgd wordt door een spe
ciale dienst met Friesland, Groningen en
Drente als werkterrein. Verder belasten
de kruisverenigingen zich met de controle
van oud-patiënten en met keuringen, zo
als van onderwijzers. In de dertiger ja-
ren werd deze onderwijzerskeuring in
gevoerd, vooral onder de indruk van een
besmettingsgeval te Ee, waar in 1933 een
groot aantal schoolkinderen geïnfecteerd
bleek te zijn.
Bij dit alles komen de zogenaamde con-
tactonderzoeken, die worden verricht
wanneer zich ergens een geval van t.b.c.
openbaart. Daarbij zijn twee vragen aan
de orde: waar is de besmetting vandaan
gekomen en wie zijn eventueel verder be
smet? Recherchewerk, waarbij moet wor
den nagefsaan wie tot de kring van rela
ties van de patiënt behoren. Daarbij kan
men met een paar eenvoudig te begren
zen groepen te maken krijgen: familie,
kennissen, collega’s. Moeilijker wordt ’t
wanneer de eventueel tijdelijke relatie
kring geen duidelijke afbakening ver
toont. Dit kan zich voordoen wanneer
men moet vermoeden dat de besmetting
tijdens een vakantie is opgelopen.
De kruisverenigingen hebben in Fries
land twee districten voor de t.b£.-bestrij
ding met verschilende bureaus. Het dis
trict Leeuwarden heeft bureaus te Leeu
warden (de Hege Wier) en Dokkum. Het
district Heerenveen is op deze manier
vertegenwoordigd in Heerenveen, Drach
ten en Sneek. Al met al mag worden ge
steld dat de t.b.c.-bestrijding zich nu
veel minder dan vroeger richt tegen een
onzichtbare vijand. Maar bij elk krijgs
plan wordt rekening gehouden met het
feit dat een onzichtbare vijand sluipend
kan naderen en op de meest onverwachte
plaatsen en ogenblikken kan toeslaan.
Daarom moet men overal en altijd waak
zaam blijven. De kruisverenigingen zijn
daarbij onmisbaar als het grote volks
leger van de gezondheidszorg.
HYPOTIIEEKGELDEN BESCHIKBAAR
Namens het bestuur,
Mevr. J. M. DuursmaEendhui-
zen, mevr. R. Post-Linzel, mevr.
C. Steggerda-Stoop, mevr. J.
SwierstraZweverink, de heer
A. de Groot, de heer J. Haag-
sma, de heer P. Meijer, de heer
J. de Jong, de heer A. A. Ville-
rius, de heer K. Westerbeek.
kwam een van de bewoners heel toe
vallig aangelopen. Met haar inkopen uit
de stad staat ze hier op het punt haar
huis binnen te gaan. Het Is mevrouw
Teakema-Nauta, die na het overlijden
van haar man hier is blijven wonen. De
woning is overigens haar eigendom, nog
een erfenis van haar schoonouders, die
zich hier ook jarenlang blijkbaar tevre
den hebben gevoeld.
Het naastliggende perceeltje doet thans
dienst als opslagplaats. In een wat ach
teraf staand pand had jarenlang Corne
lls Bekema zijn „koemelkerij”. Dit boe
renbedrijfje is opgeheven, zijn zoon
woont er echter nog met zijn gezin.
De wat oudere Bolswarders hier en „om
ütens” zullen zich zeer zeker ook nog
andere bewoners van deze steeg weten
te herinneren, b.v. Hendrik Hermanides,
de stadsstraatmaker, de voorganger van
Foppe Molenaar. Ook Dirk Gerritsma, in
de volksmond „Lange Durk”, destijds een
bekend stadstype, die hier ook een aan
tal jaren onderdak vond en die later
met zijn vrouw naar een woonark aan
het Hoogbolwerk is verhuisd.
En wie van de al wat oudere lezers denkt
in dit verband niet aan Pieter Houben
en Fimkje de Wit als „Pieter en Firn”
bijkans legendarische stadsfiguren. Pie
ter, oorspronkelijk afkomstig uit Ooster-
end, vandaar dat hij zich meestal van de
Friese taal bediende, moet zich in zijn
jonge jaren wat men noemt „verwrot-
ten” hebben en daardoor invalide zijn
geworden. Ook toen kon hij blijkbaar
niet stilzitten en ging met een kist met
zeepartikelen die op het onderstel van
een oude kinderwagen stond „bij de deu
ren” langs. En op de Bolswarder kermis
in de vooroorlogse jaren waren Pieter
en Firn steeds present met een weeg
schaal. Met de roep „stap op en laat je
wegen” probeerden ze dan onophoude
lijk klanten te trekken.
Ja, de manier waarop men vroeger (en
dat is nog niet zo lang geleden) soms aan
de kost moest proberen te komen ver
schilt toch wel hemelsbreed met die van
tegenwoordig. Een deels maar gelukkig,
aan de andere kant wel iets om te ont
houden.
De Hanekoopersteeg, toch wel een nette
steeg, waar ook de zon geen verstek
laat gaan zoals u ziet. Hopelijk voelen de
zeer vermoedelijk laatste bewoners van
dit historische straatje er zich wat geluk
kiger door.
J. B. Elzinga, Joh. Prooststraat 8,
Bolsward
Verschijnt in: Bolsward, Baarderadeel, Hennaarderadeel, Hindeloopen, Wonseradeel, Workum en
Als de duisternis den heuvel
Met een dikken mist omtoog
Die den mond der spotters snoerde
En hun hart met schrik bewoog.
Toen in ’t uiterst der benauwdheid
Met een schrikkelijk geluid
Riep de Heer het „Eli, Eli, (bis)
Lama, Labachtani” uit.
Het bestuur van bovengenoemde stich
ting heeft voor de stad Bolsward een
oproep gedaan teneinde een aantal da
mes bereid te vinden als contaktdame
op te geven.
Er hebben zich inmiddels 30 dames
gemeld. Dit aantal zou nog worden uit
gebreid kunnen worden tot 50.
Hun taak bestaat onder meer uit het op
bouwen van wijdvertakt donatiesysteem
voor de stichting in de stad Bolsward,
zoals die reeds tot stand gekomen is in
-de gemeenten Henaarderadeel en Won-
seradeel.
Aanmelding bij de heer P. Meijer, Claude
Fonteynestraat 33 te Bolsward of telefo
nisch 05175-571.
Deze contaktdames zullen in de maand
april huis aan huis de stad bewerken,
teneinde zoveel mogelijk bewoners als
donateur te winnen, (f 6,per jaar).
Dit plaatselijk welzijnswerk (gezinsver
zorging - bejaardenzorg - chronisch zie
kenhulp - maatschappelijk werk) ver
dient ons aller inzet en sympathie, van
daar dat de stichting een beroep doet
op alle inwoners van Bolsward.
i*/ X.*- jy j
4
3X
■-
s. 'V
