Het Nederlands staatsieportret
Confrontatie met verleden zowel
als met kunst
fiaheSkroar
w
Indrukwekkende rij meer dan levens-
grote portretten van veelal nog meer
indrukwekkende persoonlijkheden
bondsspaarbank
bolsward
Siw
rW
Simmerwille
llllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll
Zilveren filmpjes
I
niii!iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiin
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
E
i
I
I I
LIU JAARGANG No. 55
DINSDAG 10 JULI 1973
Wymbritseradeel.
Negerslaafse
f
Mooi Heintje
Vogelvlucht
Moeilijk, inaar mogelijk
Blauwgeruite kiel
P.
Engelsman
üs hjoed to sizzen
•’e
Hwat hat
IE WEEK JULI 1948
Advertentieprijs: 21 ct. per mm.
Ingez mededelingen dubbel tarief
Contractprijs op aanvraag
Verschijnt
DINSDAGS en VRIJDAGS
Uitg. A. J. OSINGA b.v., Bolsward
Administratie- en Redactie-adres:
Marktstraat 13 - Postbus 5
Tel. 2044 - Na 18.30 uur 2660 of 2335
(05157)
Ter gelegenheid van de a.s. jubileum
feesten zal het uurwerk van de stadhuis
toren permanent worden verlicht.
De heer I. G. de Boer beëdigd tot raads
lid van de gemeente Workum. Hij legt
de eedsformule in het Fries af.
indiene van een ander plan. Met alleen
de stemmen van de wethouders tegen,
wordt het aangenomen.
Fekansje, ’t liket er op
Mooi waer en lange dagen
De vreugde stiicht ten top
Yn july in wolbihagen
Hwant sikerwier dit mei
Foar elk as in wol died jildsje
Hja sjonge dei oant dei
it liet fan simmerille.
Fekansje, alden, bern
Wenje yn in loftich tintsje
of yn in caravan
Lit har brün bakke troch ’t sintsje
Hja nimme op ’e tiid
Seven up, of in pilske
En sa soarchleas forgliidt
’t Seizoen fol simmerwille
As froulju ütelkoar gean bliuwe se earst
noch in skoftsje stean.
stra, Cubaard en W. Klijnstra, Achlum
(allen mariniers).
Fekansje elk nimt de wyk
It reisdoel seis yn hannen
Spanje, of Eastenryk
Der binne net mear ófstannen
De gunst fan in wolfeartstij
Niks slim as ’t jild forsillet
Hja libbe lekker frij
Preauwe swiet de simmerwille
Fekansje, ’t moaiste is
Fier fan it wraldsk gedinder
Mar dat rint faken mis
’t Wurdt alle jierren minder
Stek nei in plakje oer
Fan fredich, sefte stilte
’t Geniet fan ’e natür
Lanlike simmerwille.
Abonnementsprijs f 7,50 p. kwartarf
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
gezinsbank zonder winstdoel
Bolswanls Nieuwsblad
Wel frappant dat de zo op Frankrijk
georienteerde raadpensionaris zich liet
vereeuwigen door een van de origine
Engelsman, Howard Hodges, die in 1764
in Portsmouth werd geboren, maar
sedert 1788 afwisselend in Amsterdam en
Den Haag vertoefde.
De staatsman is ten voeten uit, zeer
zelfverzekerd afgebeeld. Hij is gekleed in
het ambtskostuum van de Raadpensiona
ris met om zijn middel een sjerp, waarin
Het mag een wonder heten, dat deze
expositie te Bolsward hangt en niet in
Groningen, Haarlem of zelfs Amsterdam,
stuk voor stuk toch wel gegadigden. De
tentoonstelling, die reeds werd gehouden
in Maastricht, Delft en Eindhoven, geldt
nu voor de vijf noordelijke provincies.
Slechts Apeldoorn zal hierna nog mee
doen. Hét is aan de catologus te merken,
dat deze „leengoed” is, dus evenals de
collectie zelf. In de catalogus wordt
Bolsward niet genoemd en is er een dui
delijk gat tussen 24 juni en 8 september,
een gat dat Bolsward nu opvult. De
catalogus is een prachtig boekwerk, dat
elke kunstenaar zal willen bezitten. Het
is alleen jammer dat het wat slordig is
gecorrigeerd (haastwerk vermoedelijk)
en zoals gezegd, niet afgestemd op
Bolsward. Zo vinden wij ons „eigen”
staatsieportret van H.M. Koningin Juli
ana beslist beter geslaagd dan wat er nu
in de Vierschaar hangt zo hadden ook wij
wel een plaatselijke „grootheid” kunnen
leveren als tegenhanger van Philips (niet
de koning, maar de man van de gloei
lampen) en Petrus Regout, die resp.
Eindhovfen en Maastricht aan de collectie
toevoegden en die te Bolsward als niet
plaatsgebonden toch wel wat uit de toon
vallen.
Weinigen heben er by stilgestaan, maar nog voordat de expositie
„Het Nederlandse staatsieportret” in het historische en altyd toch
weer styivolle raadhuis van Bolsward een veilige schutplaats vond,
had Bolsward reeds zelf een minigalery van staatsieportretten. Daar
was het imponerende ruiterportret van Willem Lodewyk (üs heit) in
de burgemeesterskamer, het zeer wel geslaagde portret van zjjn ach-
ter-achter-achter-nicht Koningin Juliana, gepenseeld door de Friese
schilder Piet van der Hem, daar waren de geschilderde burgemees-
tersportretten van Pieter Koopmans, Haitsma, Mulier, Praamsma en
de in historische kledy gestoken staatsiefoto van burgemeester Geu-
kers, daar waren in bruikleen kolossale kopieën van Velasquez roem-
ryke werken, daar was in glas en lood ten voeten uit Jacob Gys-
berts en in de raadzaal conterfeitsels van His van Botnia en ande
ren. Verschillende panelen, doeken, enz. van deze serie uit eigen
bezit of bruikleen zouden het best hebben gedaan in deze thans zich
aan u presenterende expositie gewqd aan het staatsieportret. De enige
die deze eer wél te beurt valt is het door een onbekende meester uit
midden 16e eeuw vervaardigde portret van W’igle, of deftiger op
zijn latyn gezegd, Viglius van Aytta van het kleine Zwichum (daarom
ook wel genoemd Viglius Zwichemus) die leefde van 15071564. Deze
roodgemantelde figuur, die anders in de Vierschaar prakte, was in
leven president van de geheime raad (ook wel bloedraad genoemd)
en zegelbewaarder van Keizer Karel V, en werd in zün sterfjaar ge
schilderd op een meer dan 2 meter hoog doek. Op deze zoon van
Friesland, die het wel ver heeft gebracht, maar waarop wegens zün
colaboratie met de overheerser het heitelan minder trots kan zün,
komen we nog afzonderiyk terug. Het is slechts één voorbeeld, hoe
deze tentoonstelling voor vele bezoekers een directe en vaak onver
wachte confrontatie is met het verleden, met onze eigen vaderlandse
geschiedenis. Dus degenen, die beschikken over een flink ontwikkeld
visueel geheugen, zullen vele te Bolsward getoonde werken ogen-
blikkeiyk kunnen herkennen. Immers foto’s of gravures ervan stonden
reeds in onze jeugdjaren in het geschiedenisboekje. Nu echter zien
we deze stukken in kleur en ten voeten uit in ons eigen schoon stad
huis.
Belangrijkste grenswijziging tussen Won-
seradeel en Wymbritseradeel, voorge
steld, bevattende ong. 186 ha. nl. in de
buurt van Blauwhuis en Greonterp. De J. v. Dijk, Wommels; J. v. Dijk, Mak-
heer Reidsma wenst opschorting tot het kum; H. J. v. d. Goot, Workum; S. Hem-
een negen. De knop van de degen bestaat
uit de hollandse leeuw met de pijlenbun
del. Op de kling: Rutger Jan Schimmel-
penninck Raadspensionaris B.R. 1805.
Zijn linkerhand steunt licht op een laag
tafeltje waarop een gepluimde steek ligt.
Deze kunnen we vergelijken met de ge
pluimde helmen op de stadhouderspor-
tretten. De achtergrond bestaat uit een
gordijn en een nauwelijks zichtbare zuil.
De ruimte waarin hij staat wordt afge
sloten door een bordes. Een doorkijkje
geeft uitzicht op een gedeelte van een
gebouw.
De collectie was al samengesteld, de
catalogus, zelfs het affiche al gedrukt,
toen eindelijk bekend werd, dat
Bolsward meedeed. Zoals dit trouwens
kamers. Bol schilderde verschillende,
nagenoeg indentieke exemplaren. Van
dit portret bestaan ook talrijke gravures.
De Ruyter staat, nagenoeg en face, voor
een balustrade. Hij is tot de knieën afge
beeld, in vol ornaat met de versierselen
van de Orde van Saint Michel, die de
franse koning Lodewijk XIV hem in 1666
had verleend. Zijn commandostaf houdt
hij losjes in zijn rechterhand. Links voor
hem staat een tafel, met een kleed be
dekt, waarop de gewone zeemansattribu-
ten liggen: globe, zeekaart en passer.
Achter hem een zwaar, opgenomen
gordijn, dat resp. op de achtergrond een
doorkijk vrijlaat op een zee-tafereel,
waarin het vlaggeschip van de Ruyter
„De Zeven Provinciën” duidelijk is te
zien. Op de meeste replieken wordt dit
zee-tafereel gewoonlijk toegeschreven
aan Willem van de Velde. Het ontwerp
ervoor schijnt echter van Bol afkom
stig te zijn. Op de rijk bewerkte lijst ziet
men eveneens een groot aantal zeemans-
attributen.
Verschijnt in: Bolsward, Baarderadeel, Hennaarderadeel, Hindeloopen, Wonseradeel, Workum en
In feite hebben we nu nog maar vier
schilderijen nader bekeken. Natuurlijk
kunnen we zo niet doorgaan en zullen
we een volgende keer meer in
vogelvlucht moeten kijken. Een tip aan
U: U kunt toch niet alles tegelijk
„opnemen”. Ga daarom in de loop van
deze week al eens een bezoekje aan de
tentoonstelling brengen. Een volgend
artikel kunt u dan in uw leun- of tuin
stoel rustig lezen, om later misschien met
dit artikel in de hand nog eens een slot-
bezoek aan de toch wel indrukwekkende
expositie van nog meer indrukwekkende
persoonlijkheden te brengen. Alleen zo
een beetje studerend, neemt U er het
nodige van mee. En dat is tenslotte de
bedoeling!
Met de „Zuiderkruis” (aankomst vern 13
juli) worden 1577 militairen gerepa
trieerd. Op de naamlijst o.a.:
S. Abma, Burgwerd, H. Alkema, Mak-
kum; W. Antonides, Bolsward; A. de
Boer, Idzega; H. de Boer, Workum; W.
de Boer, Oosterend; M. T. Boersma,
Schraard; H. Bonnema, Workum; A.
van Brig, Workum; S. Bruinsma, Arum;
H. Dijkstra, Oosterend; Th. Dijkstra,
Tjerkwerd; L. Greidanus, Winsum; U.
de Groot, Witmarsum; R. Hartog, Wit-
marsum; J. Hiemstra, Pingjum; C. Hol-
verda, Workum; H. Hoekema, Makkum;
Sj. Hoekema, Makkum; J. Hofstra, Span
num; A. v. d. Hoop, Makkum; J. Houts-
ma, Oosterend; K. Huisman, Schettens;
R. Huisman, Schettens; Y. Huisman,
Schettens; K. de Jong, Makkum; S. de
Jong, Lollum; D. Jorritsma, Bolsward;
P. ten Kate, Hindeloopen; J. Keulen,
Burgwerd; M. Keuning, Workum; T. H.
Kingma, Bolsward; D. Kroeze, Workum;
B. Kuipers, Oosterend; W. Kuipers, Kims
werd; T. Kuipershoek, Workum; P. S.
v. d. Lan, Witmarsum; R. v. d. Meer,
Bolsward; A. Meurs, Burgwerd; D. Meijer
Workum; Sj. Miedema, Hichtum; J. Of-
fringa, Arum; Sj. Plantinga, Spannum;
A. Retisma, Witmarsum; J. Romkena,
Workum; P. Sikkes, Hindeloopen; D.
Spoor, Arum; L. Stapersma, Oosterend;
G. Steginga, Witmarsum; Y. Steiginga,
Witmarsum; G. Strikwerda, Winsum; J.
Sytsma, Winsum; G. Tigchelaar, Kims-
werd; W. Tilstra, Wons; K. Tolsma, Wit
marsum; S. Veltman, Bolsward; H. Ver
meer, Kimswerd; H. Visser, Witmarsum;
J. H. de Vries, Makkum; M. v. d. Wal,
Tzum; L. Wesselius, Wons; S. Wiersma,
Workum; A. de Witte, Gaast; F. de Witte,
Gaast, A. v. d. Woude, Tindeloopen; J.
Wynia, Wommels; R. J. Yntema, Bols
ward; H. v. d. Zee, Bolsward; P. de
Zwart, Workum; O. Zijlstra, Hindeloo
pen; H. Bakker, Hindeloopen; R. Bu-
walda, Hichtum; Tj. Buwalda, Schraard;
Sj. Joustra, Oosterend.
Allen RI 1-9 Koninklijke Landmacht.
Voorts aan boord: S. Elgersma, Wons;
W. Hengst, Gaast en S. Vellinga, Ping
jum; (gemengde onderdelen) en B. de
Boer, Nijland; H. Boersma, Workum; J.
Bruinsma, Achlum; D. Douma, Itens;
Bolsward zal een tentoonsttelling houden
van schilder- en beeldhouwkunst. De
tentoonstelling zal een maand duren.
Plaats: bovenzalen van het stadhuis.
Technische leiding: kunstschilder P. Han-
ja uit Leeuwarden.
Op de „overloop”, het ganggedeelte voor
de burgemeesterskamer, kon men een
paar geweldig grote schilderijen kwijt.
Zo zien we hier naast elkaar en naai'
elkaar kijkend twee mannen, die elkaar
in levende lijve nimmer hebben ontmoet,
n.l. een ruiterportret van niemand
minder dan Frederik Hendrik (1584 -
1647), ook wel „mooi Heintje” genoemd
en van een in 1805 vervaardigd meer dan
levensgroot portret van de toenmalige
raadpensionaris van ons land, dat des
tijds, d.w.z. tijdens de Franse revolutie,
de „Bataafse Republiek” werd genoemd.
Van Frederik Hendrik is een z.g. ruiter
portret vervaardigd. Natuurlijk kon een
paard in deze houding niet zo lang
poserend stil staan en men beschikte nog
niet over de fotografie, zodat de houding
'uit het hoofd moest worden gecompo
neerd. Dat de hals van het paard daarbij
wat minder fraai uit kwam en het hoofd
van het paard waarschijnlijk iets te
klein, in elk geval te weinig in perspec
tief is geformeerd, moeten wij de
schilder maar vergeven.
Ruiter en paard beheersen het doek.
Frederik Hendrik draagt een harnas met
een sjerp om zijn middel, die achter hem
aan wappert en een grote, witte platte
kraag, die met kant is afgezet. In zijn
rechterhand draagt hij de commandostaf,
zijn zwaard hangt in de schede aan een
riem om zijn middel. Het paard steigert
hoog op, over de krijgstrofeeën heen, die
op de grond liggen. Het motief van het
steigerend paard was al in de Oudheid
bekend en had in de Italiaanse hoog Re
naissance nieuwe impulsen gekregen. Op
de achtergrond is het Beleg van Den
Bosch (1 mei - 14 september 1629), te
zien, waarbij de prins een belangrijke rol
had gespeeld.
Schilderijen uit het verleden geven een
tijdbeeld. Het tweede schilderij, dat wij
zien (Michiel heeft er het oog op!) zou nu
wel weerstanden oproepen, maar was
voor die tijd vanzelfsprekend. De verder
onbekende schilder Fontaine maakte
voor het huis „De Dolfijn” (als schoor
steenstuk?) een portret van de voor de
meesten van ons eveneens onbekende
Lucas Schorer. Dit zegt u weinig, maar
als we vertellen, dat Schorer gouverneur
was van het west-indische eiland Saba,
heeft u meteen de sleutel tot deze voor
stelling.
De gouverneur zit op een stoel en wijst
naar de zee, achter hem, waarop enige
schepen zichtbaar zijn. Dat de geportret
teerde een belangrijk man is blijkt uit
zijn rijke kleding en pruik, de z.g. alonge
pruik in deze tijd zeer geliefd bij deftige -
lieden.
Nagst hem een rijkversierde tafel. Een
algemeen gebruik bij de portretten van
gouverneurs is het afbeelden van neger
bedienden in hun onmiddelijke nabij
heid. Iemand kan dan onmiddelijk zien,
dat de afgebeelde persoon iets met de
kolonieën ta maken had. Ook hier zien
we een negerslaaf je dat de gouverneur
een dienblaadje met kop en schotel erop
aanbiedt.
Nadat u een toegangsbewijs hebt
gekocht, is het eerste portret, dat u in dey
trappenhal tegenkomt een in vol ornaat
afgebeelde Michiel Adriaansz. De Ruyter,
eens het Vlissinger jongetje in blauwge
ruite kiel, die in 1676 sneuvelde bij Syra
cuse. Het portrt is van Ferdinand Bol,
één van de meest begaafde leerlingen
van Rembrandt en werd gemaakt 10 jaar
voor de dood van de zeeheld.
Na de vierdaagse Zeeslag (11 tot en met
14 juni 1666), waarin de Ruyter een grote
rol had gespeeld, gaven verschillende
Admiraliteiten aan Ferdinand Bol dé op
dracht een portret van de grote admiraal
te schilderen voor hun admiraliteits-
zelden het geval is, hangen de schilderij
en te Bolsward daarom niet in volgorde
van de catalogus, hangt ook niet alles en
hangt er soms wat anders, dan de cata
logus vermeldt. Hoewel wij het kopen
van dit rijk geïllustreerde boekwerk be
slist aanbevelen, menen we toch goed te
doen, in dit artikel en misschien in een
vervolgartikel een meer op de expositie
te Bolsward afgestemd „verslag” te
geven, m.a.w. met u een wandeling te
maken langs deze galerij en u onderhand
hier en daar op te wijzen. Bij het
ophangen moest men namelijk rekening
houden met de beschikbare ruimte,
waarbij dus niet alleen de volgorde van
de catalogus geweld werd aangedaan,
maar ook de tijdsorde van ontstaan van
de schilderijen. Een vaste voorgeschre
ven route kent het stadhuis ditmaal dan
ook niet. U kunt gerust wat dwalen, of
naar believen de onze in dit artikel
gekozen volgorde volgen, nl. trappenhal,
Burgemeesterskamer, B. en W. kamer,
Grote commissiekamer, gang, overloop,
vierschaar en raadszaal. Bij elk
schilderij uitvoerig stilstaan kan uit de
aard der zaak niet. Evenmin kunnen we
op alle schilderkunstige en historische
bijzonderheden wijzen, er moet ook voor
U wat over blijven om zelf te ontdekken.
Als u nu maar niet zegt: „Wat kan mij al
die deftigheid schelen! want dan be
kijkt u de tentoonstelling toch wel
verkeerd. Terecht heeft Jonkvrouw
Wittewaal van Stoetwegen er op
gewezen, dat het staatsieportret een ont
wikkeling heeft doorgemaakt en dat wij
zijn meegegroeid, ons koningshuis in
cluis. Vergelijk b.v. het .wel zeer „mense
lijke” portret, dat Karei van Veen van
onze vorstin maakte, eens met de opgetut
prinsjes en prinsesjes uit vroeger dagen.
Bezie de tentoonstelling ook als een stuk
cultuurgeschiedenis en dan valt er veel
te genieten.
'i
Z
