Bols ward (III)
De Monsma’s
van
GabeSkroar
Slechts Jan Sipkes werd Makkumer
2000sle bezoeker tentoonstelling
bondsspaarbank
bolsward
lllllllllllllllllllillllilllllllllllllllllllllllllll
Oantinken oan
üs mem
lllllllllllillllllllllllllllllllllllllllllllllllllll
r—-
Kapers
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
Fan stêd en lan
X^wF -
DINSDAG 31 JULI 1973
12e JAARGANG No. 61
Rein
Jan Sierks Monsma
Auke Sierks
7 kinderen
Joukje en Gerben
Nog Monsma’s?
uit
Makkumer
tiid
Hja gyng.
en
een plan
van
J. E. (yn Slj. en Rj.)
Zijtak
Hiermee hebben we de meeste leden van
P.
o
Hwat haf
Advertentieprijs: 21 ct. per rem.
Ingez. mededelingen dubbel tarief
Contractprijs op aanvraag
Vrijdag werd reeds de 2000ste bezoeker genoteerd op de tentoonstel
ling het Staatsieportret in het stadhuis. Het was de heer J. J. v.
Wortmeenen, uit Barendrecht, die varende met zjjn kruiser in
Friesland ook Bolsward bezocht.
Hierbij nog een (detail)foto van Prins Maurits, van wie er momen
teel zelfs twee portretten in het Bolswardse stadhuis hangen. Zag
u ze al?
Het te ons niet bekend met wie Auke
Sierks is gehuwd, noch wanneer dit ge
beurde. Wel dat hij o.a. een zoon Jan
had. Dit zal wel niet de oudste zijn ge
weest, want dan had hij wellicht Sierk
ef Sierck geheten.
Deze zoon Jan, dus een Jan Aukes Mons
ma moet omstreeks 1640 te Bolsward zijn
geboren. Hij huwde in 1665 Hylkjen Sip-
kens. Ze kregen twee kinderen Auke en
j
Freegje net om in lichte lést, mar om in
sterke rêch.
Kapers - ja waarom
zelf voelen ze echt
zeer waarschijnlijk kom
ik verkeerd terecht
eigen ongerief
aarzelen, onwis
terwijl het motief
henzelf duister is.
Kapers, dwaze waan
schade: zestig miljoen.
Pak ze forser aan
leer ’t misdadig doen
hen eens en voorgoed af
naties, trek één lijn
Hun gedrag is laf
de gestelde straf
moest veel zwaarder zijn
het talrijke geslacht van de Bolswardse
Monsma’s wel genoemd. Toen we echter
de kinderen noemden van Sierk Gerbens
Monsma, de eerste uit het geslacht die
het tot burgemeester bracht, zijn we ver
der in de stamboom afgedaald in de rech
te lijn van de oudste zoon Gerben (zie
artikel I). We hadden echter ook nog
door kunnen gaan met een zijtak, n.l. de
nakomelingsschap van de 2e zoon Jan.
Deze Jan Sierks Monsma werd op 29-4-
1655 te Bolsward geboren. Hij koos even
als anderen in zijn geslacht het beroep
van „hardhouwer” en trouwde tweemaal,
eerst in 1685 met Imke Jans Oosterum
en 25 jaar later nog eens met Belyten
Engels. Hij hield zich echter niet bij de
hardhouwerij, want hij was ook onder-
wachtmeester, marktmeester en zeilma
ker. Hij kreeg uit zijn laatste huwelijk
nog 6 kinderen, n.l. Sierk, Jan, Joukje,
Gerben, Antje en Sierkje.
Met twee kinderen gaan we nog even
verder. Joukje Jans Monsma, geboren
omstreeks 1692, trouwde in haar woon
plaats in 1714 met de wagenmaker Mar
ten Hoites, die zes kinderen bij haar ver
wekte: 1. Jan, 2. Holte, 3. Imkje, 4. Auk-
je (geboren in 1728 en later gehuwd met
Martinus Tjaarda), 5. Rein (waarover
hieronder meer) en 6. Attje.
„DE BLAFFENDE HOND”
II
As nou üs mem hjir noch ris kaem!
Hja hat dit nije hüs net kend.
Wy wennen doe net sa foarnaem
en binn’ sünt koart yn dizze went’.
As nou üs mem dit noch ris seach,
hoe’n deugd soe dat har dwaen.
De glans, dy dan oer ’t antlit teach
soe üs sa’n bliidskip jaen.
Hja seach üs stees yn soarch en ünk
hwant mannich tsj instuit krigen wy.
En doe üs ’t Lok har seine skonk,
wie hja net meat by
Hwat soene wy har ’t béste jaen
dat immen ea jaen koe.
Hwat woene wy dan alles dwaen
hwat leafde üs hjitte soe.
De béste stoel - it lekkerst miel,
üs soargjen, fol fan noed,
dat alles waerd üs mem har diel:
wy joegen ’t nea to goed.
O, as üs mem hjir noch ris wie
en spriek: Jim leave bem,
hwat makket ’t my it herte blier
jim hjirre sa to sjen!
Eh as üs mem dan ek noch seach
hoe’t üs bern om har stien’.
Hwat soe dan strielje ’t leave each,
hoe blinke in stille trien.
Mar - jinsen tusken ’t rüzjend beamt
dér op it stille hóf
leit hja. O, ’t wurdt om my sa frjemd,
it tinken makket dröf.
Mem lei de wurge holle del:
hja gyng yn d’iiv’ge rêst.
Hja gyng.Wy folgen stil de bier.
O, ’t wie in dróve gong!
Hoewol it fügelt nea sa blier
yn ’t jonge beamguod song.
Hwat gulden bern en bernsbern fel.
Hoe leech waerd ’t aldersnêst.
Har paed wie oan ’e ein.
Mar wy binne, hoe swier wie ’t earst,
wer yn ’t drokke libben tein.
As nou üs mem hjir noch ris kaem.
Né, winskje dat mar net!
Hwat wrede dea ek fan üs naem,
Mem libbet yn üs hert!
Abonnementsprijs f 7,50 p. kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
Verschijnt
DINSDAGS en VRIJDAGS
Ui tg. A. J. OSINGA b.v„ Bolsward
Administratie- en Redactie-adresi
Marktstraat 13 - Postbus 5
TeL 3044 - Na 18.30 uur 2660 of 2335
(O5157X
gezinsbank zonder winstdoel
De broer van Joukje, Gerben, was 4 jaar
jonger dan zijn zuster. Hij rtouwde op
12 mei (bekende datum in Friesland!)
van het jaar 1720 met Antje Folkerts. Hij
was toen gerechtsbode en werd later
(1714) secretaris. Hij stierf in 1752 en
werd door zijn vrouw 10 jaar overleefd.
Het echtpaar kreeg 2 kinderen. Imkje en
Gerben.
een codex (boekwerk), zoals u in het
artikel Fan stêd en lan van vandaag
uitvoeriger kunt lezen.
Foar hwa’t nou krekt mei fakansje thüs-
komt en üs rubryk forline wike net lézen
hat, wize wy der op dat wy doe yn de
foarm fan in boekbisprek weardearjende
wurden sein hawwe oer it boek „De
blaffende hond” fan dr. Auke Jelsma, de
grifformearde Kamper tsjerkehistoarikus
oer Bonifatius, dy’t de Friezen yn 754 by
Dokkum formoarde ha. Biskop Bonifa
tius wie doe al goed tachtich jier. Hwer-
om gyng hy yn sa’n hege alderdom noch-
ris nei üs kontreien?
Hied en faeks syn nocht fan de Franken
dy’t him gauris dwêrs sieten? Wied er
toloarsteld oer syn jierrenlange kre-
wearjen de tsjerke to suverjen fan mis
stannen? Of wie it de aide earste leafde
ta it wurkjen under de heidenen? Soed
er faeks syn stamgenoaten, de Saksen,
dy’t fan de Franken neat ha moasten,
bikeare wollen ha it Fryslan wei? Woed
er him hjir faeks as aertsbiskop jilde Ut—
te en hjir in eigen biskop oanstelle? De
biskop fan Keulen hie al bisocht it Sak-
syske gebiet under dy syn bislach to
krijen, mar wie yn 753 op in fjildtocht
sneuvele.
Woe Bonifatius nou syn opfolger, dy’t
faeks deselde plannen hie, foar wêze?
Ommers hjirre yn Saksenlan wie al in
tsjerke üntstien, mar dan under ynfloed
fan Willibrord en oare Angelsaksyske
De stamvader van de Bolswarder Monsma’s de bakker Sierk Gerbens,
die omstreeks 1590 huwde met Sjjke Jans zag zoals we eerder schre
ven zjjn huwelijk gezegend met een viertal kinderen, Gerben, Jaen,
Jan en Auke. Van de eerste drie beschreven we reeds het nageslacht.
Thans nog iets over het spoor dat de jongste, Auke, in de „vaderland
se” geschiedenis van Bolsward heeft nagelaten.
Sipke. Van de eerste is verder niets be
kend. Misschien is hij wel vroeg over
leden. Sipke Jans Monsma werd geboren
op 15 oktober 1667 en trouwde op 29
mei met Bottje Lolles Repkema. Hij was
in 1737 burgemeester van Bolsward reeds
de derde magistraat uit het geslacht
Monsma, dus (zie artiket I in deze serie)
Het huwelijk werd gezegend met
Kapers slaan hun slag,
ze krijgen meer en meer
overal „hoog gezag”
bij het luchtverkeer
draaien ’t naar hun hand
wagen zo hun huid
’t wordt waarlijk riskant
vlieg de haven
Kapers smeden
glippen onbelet
door de mazen
het controlenet.
koelbloedig - brutaal
kiezen ze elke lijn
’t lijkt internationaal
hun hobby te zijn
Hiermee moeten we afscheid nemen van
de Monsma’s, een wijdvertakt en erg
honkvast oud Bolswards geslacht, dat we
vanaf 1590 op de voet hebben gevolgd
tot in de vorige eeuw. Het is ons niet be
kend of er op dit moment nog Monsma’s
in Bolsward wonen en zo ja, of dit nog
nakomelingen zijn uit de in deze drie
artikelen beschreven familie.
neamt üs eardere lanslju dan ek „bruten
en barbaren”.
Fan de moard by Dokkum is eksakt it
measte net bikend. It is in konstruksje
efteróf op groun fan hwat der yn it
plundere tintekamp foun waerd. De do
pelingen, dy’t it foarmsel üntfange soe
ne, founen oars neat as de toheistere li
chamen fan de aide biskop en syn ma
ten. It nijs gyng as diggelfjür troch it
gea. De liken fan de geastliken waerden
mei it skip nei Utrecht fearn, de oaren
op it plak fan it ünheil bigroeven.
Bonifatius hie prysters by him, dy’t gjin
wapens drage mochten en feinten, dy’t
dit wol dwaen mochten. De feinten waer
den letter dea foun mei de wapens noch
yn ’e han, hja hiene har dus wol forset.
Neffens Willibald hie Bonifatius har op
droegen de wapens del to lizzen, mar
wy kinne earder oannimme dat se ien-
falddichwei net opwoechsen wiene tsjin
Friezen. Doe’t se forslein wiene hiene dy
de baen rom om de geastliken del to
slaen.
Yn werklikheit hawwe de slachtoffers
har nei alle gedachten dus minder from
gedroegen as Willibald it foarstelt. Der
is lykwols yn it libben fan Bonifatius
gjin inkelde oanwizing to finen, dat hy
it gewelt sa forsmiet as de biograef it
foarkomme lit. Geastliken mochten net
fjochtsje, mar de oaren wol en Bonifatius
naem net om ’e nocht wapene feinten
mei. De oerfallers sille allicht wol mach-
tiger west ha.
Neidat Willibald it forhael fan de moard
skreaun hie, kaem de geastlikheit yn
Utrecht letter in aid minske op it spoar
dat yn har jeugd de moard seis fan tich-
teby waernommen hie. Hja die der in eed
op, dat hja seis sjoen hie, hoe’t Bonifatius
doe’t hy troch in swurd deastutsen wur-
de soe, in evangeeljekodeks (boek) boppe
de holle haldde om dêrmei de slach fan
de moardner óf to warren en sa tagelyk
by syn stjerren de biskerming to geniet-
sjen fan it boek, dat yn syn libben sa-
folle foar him bitsjut hie. Dit forhael fait
earder to leauwen, dan dat hy de dead
mei opsetsin socht hawwe soe. It soe ek
in gewoan minsklike reaksje wêze kin
ne. By it stanbyld by de Bonifatiusboar-
ne to Dokkum hat de aide evangeelje-
preker dan ek in boek boppe de holle.
Wy kinne der frede mei ha. Bütendat: yn
syn kleaster Fulda wurdt üs noch altyd
in kodeks üt Bonifnuus syn tiid biwarre,
Het standbeeld van Bonifatius in het
Xapelplantsoen te Dokkum. De grijze
..rediker tracht hier (zoals ook de overle
vering wil) de slagen af te weren met
brocht stadich
treast.
skansearre troch swurdslaggen! Allinne it
is gjin evangeeljeboek, mar in bondel
traktaten tsjin de arianen.
Neffens Bonifatius syn eigen winsk
waerd syn lyk letter yn it kleaster Ful
da bigroeven, it kleaster der’t er ek
graech bikomme mocht as syn krewear-
jen foar de tsjerke him to stüf gyng.
It boek fan dr. Jelsma jowt net allinne
visy, mar is ek goed dokumentearre en
de ünderskate haedsttikken binne rom
forsjoen fan noaten en forwiisplakken.
Priuwkes fan de brieven fan en oan him
jowe in goed tiidsbyld. Der is ien bipael-
de bibeltekst dy’t yn syn brieven hiel-
tyd wer neamd wurdt en dy’t himsels
blykber in soad sein hat, nammentlik
dat God wol, dat alle minsken bihalden
wurde. (1. Timoteus 2:4). Dizze minske-
leafde fan God wie de greate driuwfear
yn syn libben. Dochs wol in griis dat üs
foarfaers dizze skrepper en bodder op
syn aide dei noch sa raer oan syn ein
komme litten ha. Mar üs der noch altyd
op oansjen, giet fansels wol hwat to fier.
Hwa wit wie it net iens de earste opset
de aid man to treffen, mar „gewoan” in
rófmoard. It forhael giet nammers dat
de oerfallers de kisten yn it tintekamp
iepenroppen omt se tochten der sieraden
yn to finen en sjoch it wiene allinne mar
boeken! Ien fraech sitte wy hwat mei,
ek nei it lézen fan it boek fan dr. Jelsma:
Hoe koe de Ingelskman Wynfreth him
by de Saksen en de Friezen forsteanber
meitsje? It simpele antwurd sil wol wê
ze dat er seis in Anglo-Fryske Angelsaks
wie. Yn de folksforhuzing wiene allicht
ek gans Friezen mei oerstutsen nei In-
gelan (mei de Kelten!) Yn dy tiid moat
der noch in soarte fan Anglo-Frysk
praet wêze, in memmetael der’t it let-
terre Ingelsk en it lettere Frysk dochter
talen fan binne. Latyn moat Bonifatius
kennen ha as üs learende jongerein de
moderne talen, mar hy sil der hjirre net
yn preke ha, hwant paus Gregorius hie
al to rieden jown, dit to dwaen yn de
„marterna lingua”, de memmetael. Hat
Bonifatius bisocht Frysk to praten of
praette hy „krom” ingelsk (angelsak-
sysk)? It docht der net folie ta, folie
wichtiger is dat yn datselde heidenske
Fryslan letter in foech 500 tsjerken for-
rize soene om fan it great tal kleasters
mar net iens to sprekken. De rop fan de
blaffende houn wie dochs forstien!
geastliken. Nou’t stadichoan de ynkoms-
ten fan dit gebiet de muoite wurdich
waerden, woe ynienen de biskop Keulen,
dy’t der nea nei omsjoen hie, dêr bislach
op lizze. Bonifatius soe neffens dr. Jels
ma syn léste krêften dêr faeks oan biste-
ge ha, om dit foar to kommen, in wol
hwat materieel motyf. De léste brief dy’t
fan Bonifatius biwarre is, giet oer dizze
saek. Hjiryn freget er de Paus om stipe.
Neffens him moat hjirre in biskop kom
me, rjochtstreeks ünderwurpen oan Ro
me om de Friezen it evangeelje to preek-
jen. De Nederlanske tsjerkeprovinsje
moast frijware wurde fan Frankyske oer
hearsking. Bonifatius hie mar al to faek
ünderfoun hwat de gefolgen wiene as
de Frankyske politike lieders de biskop
pen keazen en hoe swier it dan wie de
tsjerke to herfoarmjen. De sinding un
der de Friezen en Saksen koe neffens
Bonifatius folie better op gong komme.
fanüt in selsstannige tsjerkeprovinsje
wei. Dêrom wie syn tocht yn 753 nei de
Friezen mear as allinne mar it preekjen.
fan it evangeelje, it wie neffens dr.
Jelsma binammen in demonstraesje fan
syn opfetting, dat dit gebiet under syn
biwald stie en net under dat fan de
biskop fan Keulen!
Bonifatius syn biograef (biskriuwer fan
syn hilligenlibben) Willibald nimt oan
dat Bonfatius foar syn léste reis al wist
dat hy hjir yn Fryslan omkomme soe.
Freonen oan hwa’t er dit tortelde soene
bisocht ha him der fan óf to bringen,
mar dat warde hy óf. It is fansels de
fraech. Feit is wol, dat hy der oer nei-
tocht hat, hwat hy syn minsken yn tiid
fan forfolging oanriede moast. As ant
wurd op in fraech hjiroer skriuwt de
paus him op 4 novimber 751 dat it net
winsklik is üt to naeijen om jin sa troch
in flecht oan it martelerskip to üntluken,
mar as it to slim wurdt is der it gebot
fan de Hear om nei in oar plak to gean.
Hoewol Bonifatius allerhande dingen al
regele hie, hwat der nei syn dea barre
moast, mei dochs net oannommen wur
de, dat hy nou forwachte dat de Friezen
him formoardzje soene. Dat hy krekt de
Friezen opsocht om troch har han to
stjerren, giet hwat al to fier, al is der in
lettere skiedskriuwer (fan likernóch 900)
dy’t tortelt dat Wynfreth syn heitelan
forliet om in lansdouwe to finen, dêr’t
hy oan God offere wurde koe en sadwaen
de de Friezen opsocht. Dy skriuwer hie
de Friezen blykber net sa heech! Hy
üs hjoed to sizzen
Dit waren achtereenvolgens:
1. Anna, gedoopt 12 mei 1698. Zij trouw
de in sept. 1714, dus op 16 jarige leeftijd
met Gerbrandus Sybolts Oosterhuis en
overleed in 1775 op 77-jarige, dus voor
die tijd zeer hoge leeftijd.
Wanneer Anna niet in haar eerste le
vensjaar (zoals toen wel gebruikelijk) is
gedoopt maar later, dan kan zij ouder
gehuwd zijn dan op 16 jarige leeftijd,
maar dan is zij ook ouder geworden dan
77 jaar.
2. Jan, eveneens gedoopt 12 mei 1698,
misschien tweeling-broer van Anna,
waarover straks meer.
3. Hylkje, die domineeske zou worden.
Zij trouwde op 27 oktober 1726 met ds.
Bernardus Lemstra.
4. Jetske, die tweemaal in het huwe
lijksbootje zou stappen, eerst met Corne
lls Verwey (1708) en later nog eens met
de „snider” Nolle Jans Nollides.
5. Lolkje, gedoopt op 1581714 en in
1739 getrouwd met Emilius Paulus Bas-
seleur.
6. Lolle, gedoopt op 5 sept. 1706
7. Jeltje, gedoopt op 12 mei 1704.
Alleen van het tweede kind uit dit hu
welijk, dus van J. Jipkes Monsma is ons
iets meer bekend. We zagen reeds dat hij
in het doopboek voorkomt als gedoopt op
12 mei 1698. Ook hij heeft een voor die
tijd hoge leeftijd bereikt, hij overleed n.l.
op 2 sept. 1779. Het is voor het eerst dat
wij iemand van het toch wel honkvaste
geslacht van de Bolswarder Monsma’s
zich buiten Bolswards wallen zien ves
tigen.
Deze Bolswardse burgemeesterszoon
zocht het in een ambtelijke loopbaan. Hij
werd in 1733 benoemd tot „schrijver” van
Makkum en werd mederechter in Wons.
Hij huwde in 1722 voor de eerste maal
met Swopkjen Jorrits Koopmans, geb.
op 30 maart 1744, overleden op een leef
tijd van 42 jaar, 10 maanden en 25 da
gen (zoals men dit vroeger precies placht
aan te geven). Dat moet dus geweest zijn
1777. Jan Sipkes bleef slechts kort we
duwnaar en trouwde opnieuw met Jan
ke Hanses Lezinga, die hem in 1786 reeds
zou ontvallen, bijna 56 jaar oud.
De zoon Rein van Joukje Jans Monsma
en Marten Hoites neemt ook de familie
naam van zijn moeder (als van hoger
komaf?) aan en noemt zich Rein Mar
tens Monsma. Hij werd op 13 januari
1733 te Bolsward geboren en trouwt op
16 mei 1756 met Juliana Agatha Eelkes.
Uit dit gezin worden vier kinderen gebo
ren:
1. Joukje (verder niet van bekend)
2. Engeltje, geboren 20 apr. 1759, ge
huwd in 1834 (als de jaartallen inderdaad
kloppen en er geen verschrijvingen zijn,
op 75-jarige leeftijd met Taco Mes
dag, iets wat ons voor die tijd toch wel
wat onwaarschijnlijk voorkomt.
3. Marten, overleden op 20 maart 1840
in de ouderdom van 68 jaar, getrouwd
met Piettje Frederiks Boersma, die hem
het volgend jaar in het graf zou volgen,
oud 72 jaar en
4. Atje, het jongste dochtertje, waarvan
ons verder niets bekend is.
Bolswards Nieuwsblad
Y er schijnt in: Bolsward, Baarderadeel, ffennaarderadeel, Hindeloopen, Wonseradeel, Workum en Wymbritseradeel.
V'
