Rondom de vierde oktober
Gabe Skroar
betlrijfs
sparen
Toekomstige taken voor de dieren
bescherming
bondsspaarbank
bolsward
Dieredei
Zilveren filmpjes
Fan stêd en lan
gezinsbank zonder winstdoel
F-
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
Verschijnt in: Bolsward, Baarderadeel, Hennaarderadeel, Hindeloopen, Wonseradeel, Workum en Wymbritseradeel,
DINSDAG 2 OKTOBER 1973
112e JAARGANG No. 79
in
een enkel getal
TINY MULDER
(Ut Friesch Dagblad)
le week okt. 1948
üs hjoed to sizzen
Geduld is de kaei fan it wolslagjen.
BOLLE, BOLLE EN GJIN EIN
Jim
Advertentieprijs: 21 ct. per mm.
Ingez mededelingen dubbel tarief
Contractprijs op aanvraag
Men
te
slechts
met
S. Hofstra
president van de
Wereldfederatie tot
bescherming van
dieren.
Dan seit de pinguïn: Nou, om my
wie Dieredei mar wer foarby.
Abonnementsprijs f 7,50 p. kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
Verschijnt
DINSDAGS en VRIJDAGS
Vitg. A J. OSINGA b.v., Bolsward
Administratie- en Redactie-adres:
Marktstraat 13 - Postbus 5
TeL 2044 - Na 18.30 uur 2660 of 2335
(05157)
belangrijke
taak ook
doeleinden.
Hwat hat
Wanneer wtf onze blik op de toekomst richten, kunnen voor de dierenbescherming
drie probleemgebieden, drie soorten taken worden onderscheiden. Er is en blijft
in de eerste plaats de dagelijkse - wel nooit tot een einde komende - taak waar
voor iedere dierenbeschermingsorganisatie staat: de zorg voor zwerfdieren, de con
trole op de naleving van de wetgeving op het gebied van de dierenbescherming,
het streven naar verbetering van die wetgeving, de strijd tegen verwaarlozing van
dieren en van misstanden die helaas nog steeds voorkomen. De opvoeding zowel
van de jeugd als van oudere generaties, het aankweken van een betere houding
tegenover het dier moeten daarbij een belangrijke rol spelen.
Fan ’e wike dus Bolletongersdei.
ha der al fan léze kinnen en mist it üs
net, dan wurdt de tradysje op alderwets-
ke wize fuortset. Nou nei in 25 jier fan
Bolletongersdei „nije styl” méije wy yn-
died wol fan tradysje sprekke. Der is al
wer in generaesje great wurden, dy wit
net better of it hat altyd al sa west. Nou
is dat ek wol sa, hwant de skiednis fan
dizzedei fordizenet yn it fiere forline.
Mear as 100 jier lyn waerd de Bolleton
gersdei al yn ’e advertinsjes neamd, al is
it wol opmerklik, dat winliken nimmen
krekt ütlizze kin, hwat de dei einliks
bitsjut en ynhaldt. Dy ynhald ha wy der
De heer J. Russchen te Wolvega geïn
stalleerd tot burgemeester van Workum.
’t Is Dieredei!
’t Is Dieredei!
In feest foar alle bisten.
It hynder, ’t skiep en ek de kou,
dy krije hearlik iten, oooh!
Al fuort nei melken kaem de boer
by har mei 't alderkostlikst foer
It hynder sei, de bek noch fol:
Soks mocht ik alle dagen wol.
destiids troch guon sizzen dat by aids de hikkesluter fan de simmer, in dei dat
men yn elk gefal noch hopet op ien del
moai waer. En nei dizze dei? Dan wur-
de de jisters al wer wiet, moatte de
learzens wer oan en de reinklean oan de
kapstok. Nei de Bolletongersdei baernt
de kachel jouns al wer efkes, koartsje
de dagen, wurdt it wer hüslik. De Bolle
tongersdei aenst efter de rêch? Dan is it
dien mei it bütendoarbarren en forleit
him it libben wer nei de feilige bislette-
nens tusken de fjouwer muorren. It
folkloristyske skeakelt wer oer op it kul-
turele. Dizze wike is der wol in sprek-
kend foarbyld fan. De Bolletongersdei
is noch amper efter de rech of de jouns
dér op wurdt yn de Doele in toanielfoar-
stelling jown fan de Noarder Kompag-
nie. Faeks in goede gelegenheit om ris yn
üs omgean to litten, hoe’t it tonei moat
en sil mei üs eveneminten op it kultu-
rele mêd yn Boalsert, mei ütfieringen,
demonstraesjes, films, lezingen, konser-
ten en al dy saken, dy’t konkurearje
moatte tsjin it ienheitskastke mei syn
twa knoppen. Boalsert mist syn B.I.C.,
mar ek al hat dat destiids it forlossende
wurd net sprutsen, in chaos mei it net
wurde en wy hoopje allinne mar dat de
iene of oare ynstansje it inisiatyf ha
mei de moed en it geduld om to bisykjen
hwat oarderjend en regulearjend, oer-
lizzend en hjitte hollen mijend op to tre
den, dat der net al to folie soartgelikense
eveneminten op ien en deselde joune
kommen en der dan wer in wike neat to
dwaen is, dat dy’t dan al hwat sjen wol
of der in joune üt wol nei Snits of Ljou-
wert fljocht. In kulturele aginda misse
wy wol. Hwa hat hjir ris in miening oer
of oplossing foar?
’t Is Dieredei!
’t Is Dieredei!
In feest foar alle bisten.
De aep, de bear, de oaljefant,
se binne bliid, j a wisse, hwant
se wurde hjoed ris goed bidoarn
en dat bigoun al fan ’e moarn
se wiene amper wekker
mei ieten, o sa lekker.
’t Is Dieredei!
’t Is Dieredei!
In feest foar alle bisten.
Hwat wol de pinguin ’t leafst ha?
In fiskje, mei in fiskje ta.
Dat kin hjoed net! Dat kin hjoed net!
ropt gau it hearrinkje biret.
It is hjoed ommers Dieredei!
En dogge fisken dan net mei?
boaden, dat binne de feinten en fammen,
twaris yn it jier har jild barden, mei
maeije en mei alderheljen. Dy twadde
ütbitelling wie dan binammen ornearre
as wintertarring. Hja moasten der in
healjier mei ta, mar koene efkes üt de
romte tarre, kamen nei Boalsert om it
der ris goed fan to nimmen, elkoar to
moetsjen, fleur en wille to hawwen, to
bier en fan ’e flier to gean. Yndied sprek
ke de aide adfortinsjes fan dounsjen op
Bolletongersdei (yn it Blauhüs, nou De
Wynberg).
Sa’n dei fan wille en fortier soe it jong-
folk dan „bolbjirken” meitsje (d.i. „uit
gelaten”) en dér soe de namme bolleton
gersdei üt üntstien wêze. Aerdich bi-
tocht, mar ek dit liket us net sa wis as
de bank. Ommers hwerom dan net sa’n
dei yn Harns, Frentsjer en Snits? Litte
wy it der mar op halde, dat wy it net
witte en wy seis de dei ynhald jaen
moatte. Nou der wurdt de léste jierren
gans oan dien en-mei sukses. Sa hat yn
died de Bolletongersdei in plakje krig yn
de rige Fryske eveneminten, dy’t üs pro-
vinsje yn ryk f irskaet hat. En dêrom is
de dei ek net mear wei to tinken. Sta-
dichoan wurdt it mear moade om krekt
dizze dei folk en kunde oer to krijen.
Guon komme mei har tsienen en mear
om ’e tafel. It wurdt net allinne in dei
fan merkjen, fan keuring, fan show en
fan demonstraesje, mar ek - hwat yn it
libben wichtich is - in dei fan elkoar
moetsjen, fan der by wêze wollen, in dei
dat men de ridel yn it gat hat en min
hussittende wêze kin, in dei fan gesellige
gemoedlikens en gemoedlike geselligens.
In dei ek, dy’t sa’n bytsje fungearret as
onopgeloste
in onze
Douwe Banning overleden. Bolsward her
denkt zijn werkzaam leven. Zo lang hij
kon hield hij in zijn geboortestad een
grutterij in stand. Hij was ambitieus me
dewerker aan het stedelijk muziekkorps
en diverse operette-uitvoeringen als De
Meikoningin, bestuurslid Stadsspaar
kas, voorzitter VVV, opperbrandmeester
en o.a. voogd van het St. Anthony Gast
huis.
seis oan jown, mar hwat wol de namme
sizze? Seis doe’t yn de iere boargemas-
tersdagen fan grytman J. G. S. Bruins-
ma de Bolletongersdei wer üt de kamfer-
kiste helle waerd, wist nimmen to tor
tellen, hwat nou winliken oan de wridze
fan dizze dei stien hat, al libbe dy as in
dei fan fortier en plezier by de alderein
noch wol fuort yn it ünthald. Men hat
oanstriid en tink al gau oan bollen of
bollemerk en opmerklik is it fansels wol,
dat de Bolletongersdei altyd keppele west
hat oan de wykmerksdei. Mar in bolle
merk? Dat wol net oan. Bütendat de
jierlikse keallemerk, dy’t by aids en
noch altyd in goede namme hie, waerd
altyd halden op de foarlêste woansdei
yn oktober. De Bolletongersdei foarhin-
ne efkes letter, om alderheljen hinne,
mar it liket us net wieskynlik, dat der
dan wer in aparte bollemerk wêze soe.
Wy miene dat it de Fryske folklorist S.
J. v. d. Molen west hat, dy’t earne eat
foun dat der op wize koe, dat der op diz
ze dei in „bólle” ütrikt waerd oan de
earmen. In bólle (brood) en gjin bolle
(stier), mar wy ha dat nea net neigean
kinnen en al binne der ek yn oare plak
ken fan Fryslan wol dagen dat by tes
tamint fan de iene of oare woldwaner yn
it forline noch altyd grót, brea of twi-
bakken oan de earmen jown wurde moat
te, it giet üs to fier nou daliks mar oan to
nimmen, dat der sa’n feestdei fan mak
ke waerd, hwant in pear dingen binne
wol düdlik: de bolletongersdei wurdt en
waerd allinne mar to Boalsert halden
en gans in smite folk fan buten kaem
der altyd op ta. Dat léste hat wer oan-
lieding west de forklearring fan dizze
dei yn dy wei to sykjen. Sa hearden wy
veroveren en het is verre van mij om de
betekenis van de fantastische technische
successen bijvoorbeeld van de twee
maanlandingen te onderschatten.
Het is echter ook nodig en waarschijnlijk
zelfs nodiger om aan de ruimte van onze
aarde een ander aanzien te geven en om
onze bedreigde levenssfeer veiliger té
maken, opdat wij mensen en dieren in
een betere toekomst kunnen leven dan
thans nog het geval is in vele delen van
de wereld.
Vooruitgang van de techniek betekent
tenslotte slechts winst wanneer deze
vooruitgang samengaat met meer mense
lijkheid, met meer humaniteit.
De ontwikkelingen in een snel
veranderende wereld worden ten dele
en misschien wel voor een zeer belang
rijk deel - bepaald door omstandigheden
en door de factoren die wij slechts in
beperkte mate of zelfs in het geheel niet
in de hand hebben. Dat geldt ook voor de
plaats van het dier. Daarnaast blijft het
gelukkig ook waar, dat deze ontwikke
lingen mede bepaald worden door onze
waarden en onze wereldbeschouwing,
door onze ethiek en door onze wil om die
ethiek in daden om te zetten.
Een tweede probleemgebied betreft o.a.
de plaats die het dier voor velen op be-
denkeljjke wijze in de vermaaksfeer bij
vormen van zogenaamde sport en bij
excessen op consumptiegebied inneemt.
Wat de wrede vormen van „sport”
genoegens betreft behoeft hier slechts
gewezen te worden op de stieregevechten
die zeer in aantal zijn toegenomen en
die helaas in belangrijke mate door
toeristen in leven worden gehouden; aan
de rodeo’s, die men ook hier en daar in
Europa ingang probeert te doen vinden;
aan het duiven schieten, de hanen
gevechten, de vogelmoord in Italië,
Frankrijk en België.
Het zijn alle nog wrede vormen van
„amusement”, die helaas nog in enkele
landen in onze cultuurkring worden
geduld of zelfs worden bevorderd.
Ik denk ook aan de plaats, die het dier in
toenemende mate op verschillende
consumtiegebieden inneemt, bijvoorbeeld
bij allerlei gastronomische buitensporig
heden of op het gebied der mode, zoals
naar bekend is vooral het geval is bij de
wrede wijze waarop in het wild levende
dieren gevangen worden en gedood voor
het verkrijgen van bontvellen. Het
drama van de jaarlijkse jacht op zeehon
den is daarbij wel tot een der voor velen
meest sprekende voorbeelden geworden.
Het moet langzamerhand wel tot vele
kringen doorgedrongen zijn dat jaarlijks
honderdduizenden in het wild levende
dieren aan de mode ten offer vallen en
dat verschillende diersoorten met uit
roeiing bedreigd worden of reeds zijn
verdwenen. Miljoenen dieren worden
zinloos gedood voor winst en opdat
dames zich kunnen tooien met de resten
steeds maar zeldzamer wordende
die een consultieve status heeft bij de
belangrijkste internationale organisaties
zoals Unesco, FAO, Raad van Europa, in
toenemnde mate werkzaam, adviserend
en helpend. Deze soort arbeid is begrij
pelijkerwijze vaak moeilijker dan die
van plaatselijke of van landelijke vereni
gingen.
De Wereldfederatie kan echter in de 19
jaren van haar bestaan wel op enige
successen wijzen. Behalve aan de hulp
die zij aan de dierenbescherming in de
ontwikkelingslanden heeft verstrekt kan
hier gewezen worden op haar activiteiten
om op verschillende gebieden tot
internationale regelingen te komen. Zo
heeft de Raad van Europa een paar jaar
geleden op voorstel van de Wereld
federatie een regeling aanvaard inzake
het internationale transport van dieren.
En thans zal de Raad van Europa al
weer op voorstel van de Wereldfederatie
het probleem van de in omvang zeer
toenemende intensieve mestmethoden in
studie nemen.
Wat de erbarmelijke slechte toestand
van vele dieren in landen buiten West-
Europa betreft behoeft hier slechts
herinnerd te worden aan het feit dat in
vele delen der wereld, bijvoorbeeld in
Azië en Afrika, - ook nog in vele
abbattoirs in Noord-Amerika, om van de
Zuid-Amerikaanse landen maar niet te
spreken - slachtdieren nog zonder
voorafgaande verdoving worden gedood.
Er is niet veel fantasie voor nodig om
zich voor te stellen hoeveel lijden dit
voor de betreffende dieren betekent. Wie
echter zou menen dat de misstanden in
dit opzicht, zoals op zovele anderen
terreinen, nog slechts buiten Europa
voorkomen, moet er op gewezen worden
dat het lot van slachtdieren in verschil
lende landen van Zuid-Europa - en
helaas ook nog ten dele in Frankrijk -
niet veel beter is. Wie in Spanje de moed
heeft opgebracht om een „abattoir” te
bezichtigen, zal dit kunnen bevestigen.
De moed die er toe behoort om daarna in
Spanje nog vlees te eten kan eerder on
verschilligheid worden genoemd. Hoevele
toeristen die in Spanje van de zon
genieten weten op dit gebied iets van de
wrede werkelijkheid van dat land af?
Hetzelfde geldt van verschillende andere
zuidelijke landen. Er is inderdaad nog
zeer veel te doen.
Ik wil echter niet doorgaan met een
opsomming van de talrijke onopgeloste
dierenbeschermingsproblemen die er in
vele delen van de wereld, ook in Europa
nog, bestaan. Het was er mij slechts om
te doen erop te wijzen, dat wij als
dierenbeschermers niet slechts tegenover
de dieren in ons eigen land en in onze
eigen omgeving plichten hebben,
doch ook tegenover de vaak zo
in
Bolswards Nieuwsblad
maar waarvoor wij met anderen moeten
samenwerken, bijvoorbeeld met de
natuurbeschermingsbeweging en waar
voor wij ook steeds meer de hulp nodig
hebben van wetenschapsmensen, zoals
naast die van de diergeneeskundigen ook
die van biologen, van dierpsychologen,
van economen en sociologen. Ik denk
hier ook aan de bijdrage die landbouw
economen tot de oplossing van sommige
van onze vragen kunnen leveren, nu
zovel structurele veranderingen in de
landbouw plaats vinden en nog zullen
plaats vinden die de toekomst van het
dier betreffen. Ik denk verder aan de
problemen van planning, waarmee wij
op verschillende wijzen ook aanrakings
punten hebben (ik behoef hier slechts te
wijzen op de plaats van asiels in het
stedelijk geheel).
Onze probleemstelling verwijdt zich,
zoals reeds kort werd aangeduid, van de
nog steeds belangrijk blijvende zorg voor
het afzonderlijke dier tot zorg voor het
dier als groep en ais soort, tot zorg ook
voor de natuur en ons leefmilieu; van de
zorg ook voor dieren in andere landen en
in andere werelddelen. Zij verwijdt zich
van het enkel willen vermijden van
wreedheid en toevoeging van lichamelijk
leed tot verwijdering van mogelijke
psychisch lijden of mogelijke psychische
spanningen; van de bemoeienis enkel
met practische problemen in engere zin
tot een zich meer en meer ook bezig
houden met fundamentele problemen
inzake onze houding ten opzichte van het
dier en tenslotte van hetgeen wij binnen
het raam der wet met dieren mogen doen
tot de vraag wat wij in diepere ethische
zin zouden kunnen of moeten doen.
Cultuur wordt niet gekenmerkt door een
ononderbroken stijgende lijn. Er bestaat
zoals op alle gebieden der cultuur ook
ten opzichte van onze verhouding tot
het dier vooruitgang enerzijds en ook
meermalen neergang anderzijds. Dit
behoeft geen reden tot pessimisme te
zijn, het betekent echter wel dat wij onze
arbeid als een taak op lange termijn
moeten zien, waarbij wij nuchterheid
met idealisme, geduld met voortdurende
activiteit moeten verbinden.
Wij zijn begonnen de wereldruimte te
onderzoeken en wetenschappelijk te
omgeving plichten
ook tegenover de
beklagenswaardige medeschepselen
andere landen, zoals wij het ook meer en
meer als onze plicht zien bij te dragen
tot verbetering der levensomstandighe
den der mensen in andere delen der we
reld.
Dierenbescherming is, zoals elke sociale
en humanitaire arbeid een nimmer
eindigende taak. Het is een mooie, een
belangrijke en helaas nog steeds nodige
taak, zowel voor de jeugd als voor de
ouderen, ja wellicht vooral voor jonge
ren. Het is een taak ook die wij in een
steeds ingewikkelder wordende wereld
niet meer op alle gebieden kunnen doen,
van
dieren.
(Om hier slechts een enkel getal te
noemen: in de 10 jaren tussen 1951 en
1960 werden alleen al uit Argentinië
7.669.758 vellen van in het wild levende
dieren uitgevoerd).
Het is hoog tijd dat wij komen tot een
invoerverbod van vellen en van de pro-
dukten daarvan, die afkomstig zijn van
exotische dieren, alsook tot een
invoerverbod van deze dieren, behalve
voor zeer beperkte en gerechtvaardigde
doeleinden zoals bijvoorbeeld voor een
klein aantal wetenschappelijk geleide
dierentuinen.
En wat de gastronomie betreft zou ik
speciaal in deze tijd nu Kerstmis nadert
als een der vele mogelijke voorbeelden
willen wijzen op de manier waarop wij'
in onze cultuurkring de christelijke
feesten vieren met een slachting van
honderdduizenden dieren. Er ligt wel een
bittere ironie in het feit dat wij het
aandenken aan de Man, die in preken
gaarne de Vredesvorst wordt genoemd
en bij Wiens geboorte volgens het bijbel
se verhaal levende dieren aanwezig
waren, tot een zeer bloedige aangelegen
heid maken.
Er bestaat aldus niet slechts een directe
doch ook een indirecte vorm van wreed
heid; zij is niet minder erg dan de
soorten wreedheid die ons op meer
directe wijze treffen, omdat zij zich in
onze omgeving afspelen. Men maakt zich
in vele gevallen niet zelf schuldig aan
wreedheid, doch draagt er als
toeschouwer of consument toe bij. Aan
deze indirecte vorm van wreedheid
maken zich ook velen schuldig, die
verder goed zijn voor de dieren in hun
omgeving of voor het eigen dier. De eisen
van vraag, van mod^ of van „amuse
ment” kunnen voor het dier even slechte
gevolgen hebben als onverschilligheid of
sadisme. Men kan, om slechts een
voorbeeld te noemen, met recht
bezwaren hebben tegen de wijze waarop
kalveren in enge boxen gemest worden.
Doch onze bezwaren zullen zich in veel
sterkere mate moeten richten tegen de
consument van wit kalfsvlees dan tegen
de producent. De streling van de tong is
in dit opzicht niet van een hogere orde
dan de zucht naar winst.
In onze houding tegenover het dier zijn
de grenzen tussen gebruik en misbruik
vaak moeilijk te trekken. Zij kunnen
verschuiven met de verbreding van
onzer kennis en met verdieping van ons
gevoel en van ons ethische bewustzijn.
Met de vraag welke dieren wij willen
beschermen, waartegen wij hen willen
beschermen en voor welke doeleinden
wij hen mogen gebruiken, zullen wij ons
meer en meer moeten bezighouden. Hier
ligt voor de dierenbescherming naast de
dagelijkse arbeid een
opvoedende taak, een taak ook van
bezinning op eigen doeleinden. Zo
bestaat er, om slechts een enkel voor
beeld te noemen, niet slechts de vraag
van de rationalisering der productie
wijzen, maar ook de vraag van de ratio
naliteit der doeleinden waarvoor wij
produceren. Dit probleem doet zich thans
bij de overproductie van landbouwpro
ducten - waarbij ook het dier betrokken
is - wel in zeer bijzondere mate voor.
Een derde probleemgebied dat hier kan
worden genoemd betreft de plaats van
het dier in de natuur en de cultuur van
nu en morgen. Wij staan immers voor
het feit van een toenemde verstedelijking,
van een afbrokkeling van natuurge
bieden, van een truggang of vernietiging
van dieren in vele tropische gebieden,
van een teurggang of vernietiging van
dieren in vele tropische gebieden, van
een toenemnde lucht- water- en
bodemvervuiling, van een meermalen
domineren van materiële belangen van
een vaak angstwekkende kortzichtigheid
bij de zorg voor de ons mensen toe
vertrouwde natuur en dierenwereld.
Door dit alles komt de plaats van het
dier in de moderne maatschappij steeds
meer in het gedrang en dit alles stelt ook
de dierenbescherming, samen met andere
instanties en organisaties die de
belangen van natuur en cultuur ter harte
gaan, voor nieuwe vragen.
Verschillende problemen zijn opgelost. Ik
denk hier bijvoorbeeld aan de
verbetering van slachtmethoden in de
meest westeuropese landen. Maar naast
de opgeloste of nog
problemen doen zich
veranderende maatschappij steeds weer
nieuwe vragen voor. Ik behoef slechts te
herinneren aan de gevaren voor dieren
in het verkeer, aan het ook internatio
naal sterk toegenomen transport van
dieren, aan de vergiftiging van vogels,
aan de intensieve mestmethoden, aan de
sterke toename van het aantal proeven
op dieren.
Hier zou ik nog gaarne iets over de
internationale aspecten der dieren
bescherming willen zeggen. De meeste
dierenbeschermingsorganisaties oefenen
hun werkzaamheden op plaatselijk of
landelijk niveau uit. Dat is ook goed zo,
want vaak kan de nuttigste arbeid in de
naaste omgeving verricht worden.
Daarnaast is echter steeds meer interna
tionale dierenbescherming nodig en wel
om twee redenen. In de eerste plaats
omdat bepaalde problemen slechts door
internationale samenwerking en op
internationaal niveau opgelost kunnen
worden. In de tweede plaats omdat ook -
ja juist - buiten de westeuropese landen
in Zuid Europa en in andere werelddelen
nog een zeer groot arbeidsterrein open
en in veel gevallen zelfs nog geheel
braak ligt.
Men kan ook op het terrein van de
dierenbescherming van meer en minder
ontwikkelde landen spreken. In al deze
gebieden is de in 1950 opgerichte
Wereldfederatie tot Bescherming van
Dieren, een organisatie waarbij vereni
gingen en personen uit zeer vele landen
in alle werelddelen zijn aangesloten en
