Jan Ypke Gietema
schreef boek
Johannes
over
Wardenier, uitvinder
Gate Skroap
kom ie J
vanavond?
De brandstofloze motor in Friesland
Bolswards bedrijf start met unieke
reclame-campagne voor Friese vieux
'Wl
Fan stêd en lan
bondsspaarbank
bolsward
BUITEN
LANDS GELD
EN
REIS
VERZEKE
RINGEN
gezinsbank zonder winstdoel
DINSDAG 9 OKTOBER 1973
112e JAARGANG No. 81
Romantiek
Wie om
Model
In rep en roer
Klaas en Ytje
Prenten van C. Jetses.
Stimulans
IT FRYSKE BOEK YN AKSJE
Hwat hat
üs hjoed to sizzen
Advertentieprijs: 21 ct. per mm.
Ingez, mededelingen dubbel tarief
Contractprijs op aanvraag
(uit Velpsche Courant)
g.pen
Der binne dit jier al mear as tachtich
nije Fryske boeken ütjown of yn tarie-
ding. Dizze forrassend greate risping is
in biwiis fan it feit, dat it Fryske boek
libbet as in hert. De. Stifting It Fryske
Boek, in oerkoepeljende organisaesje dy’t
it meitsjen en it forsprieden fan Fryske
boeken bifoarderet, sil der dizze hjerst
alles oan dwaen om dizze gunstige si-
tewaesje sa to halden, en sa it mooglik is
noch to forbetterjen. Dat is, sa sei foar-
sitter K. Tsjepkema forline wike tiisdei-
tomiddei op in parsekonferinsje yn ’e
Prinsetün to Ljouwert, makliker wurden
mei de bineaming fan in eigen „organisa
tor foar it Fryske boek”, de hear Klaes
Jansma.
Dizze hjerst sille gans aktiviteiten opset
wurde foar it Fryske boek. It bigjint 12
oktober al yn ’e Lawei to Drachten mei
En dat wil al heel wat zeggen. Hopelijk
zal „De Uitvinder” toch ook nog eens in
het Nederlands verschijnen, dan heeft
Gietema niet voor niets gezaaid
ü.o. de roman „De Salverda-froulju”,
troch Ryk de Boer, mei in omslach fan
mefr. T. Bruinsma-de Vries en „Kar üt
’e Romte” in bondel koarte forhalen fan
de bikende Hoatse de Jong, de nestor fan
de Fryske skriuwers, berne to Wolsum.
In tige aparte ütjefte fan Osinga is de
werprinting fan in forneamde boek fan
J. P. Wiersma, Aldfaers groun. Bilang-
stellenden kinne dêr nou al op yntekenje.
Tige nijsgjirrich is ek it ündemimmen
fan de Utjowerij Alternatyf. Dizze ütjo-
werij hat krekt yn ’e mande mei De Tille
yn Ljouwert in boek oer it libben fan
Gerrit Roorda makke.
It feit dat de KFFB wer in forskaet
jowt, neamden wy al. Mear léze jo dêr-
oer yn it jubileumnümer fan De Flea-
nende Krie, dêr’t ek yn jubileumpakket
yn oanbean wurdt: Goed f 50,- oan boe
ken foar f 17,50
Al dizze boeken en noch hünderten oa-
ren, kinne jo dizze hjerst wer keapje.
Stap aenst nei jou boekhannel ta om in
Frysk boek en as hy net genöch yn foar-
rie hat, fergje him der op om mear to
nimmen. Hwant der leit in greate ryk-
dom yn de fünsen fan üs Fryske ütjo-
wers forsküle.
van Tigchelaar ui Makkum.
Dit kan zeer interessant worden, net als
het afgelopen weekend het geval was.
Abonnementsprijs f 7,50 p. kwartad
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
Verschijnt
DINSDAGS en VRIJDAGS
Uitg. A. J. OSINGA b.v„ Bolsward
Administratie- en Redactie-adres:
Marktstraat 13 - Postbus 5
Tel. 2044 - Na 18.30 uur 2660 of 2335
(05157).
„Wy ploeije en eidzje en struiije
It sied yn ’t réë lên;
Of it waekse sil en dije,
Ha wy net yn üs han”
Het lijkt ons verre van gemakkelijk voor
reclamemakers op een eens bereikte
hoogte te blijven, maar verleden jaar-
was het weer raak, nl. toen de
advertentieserie gelanceerd werd rond
de prachtige prenten van Jetses met de
smaak, de kleur, de geur van het oude
Friesland. Gewoon goede tekeningen van
een goed land.
„De ütfiner” in zijn boek, dat hopelijk
binnenkort dus op de boekenmarkt
komt, is in Gietema’s boek Boele, de
zoon van een klompmaker-visser, die
werkelijk heeft geleefd en wel in Rohel,
Boele de Goede. Hij woonde aan de
Twijzelervaart. Tijdens een tocht door
Friesland kwam Gietema op het plekje,
waar de klompmaker had gewoond en
zag, dat het boerderijtje in een kippehok
was veranderd. Langzamerhand ont
stond in de geest van Gietema de roman
en hij fantaseerde zo de Wardenier
story, waarvoor de klompmaker model
staat: immers ook die was een uitvinder
en wel van een onderwaterboot.
„Ik heb dat ding nog zien varen met een
dan hier en daar wat gestroomlijnd, niet
alleen zijn blijven voortbestaan, maar
nog steeds dezelfde deskundigheid eisen,
dezelfde liefde, maar dan ook garant
staan voor dezelfde kwaliteit. En al
timmert het niet aan de weg, ook onze
Gysbert Japicxstad kent in elk geval één
bedrijf, waar het aroma van het verle
den nog leterlijk aanwezig is: de Firma
K. Plantinga en Zn.
Gietema’s verhaal heeft tal van paralel-
len, al speelt het zich grotendeels in
Duitsland af. De gebeurtenissen van
Boele met de ingenieur Willy en het ro
mantisch trekje (Liese met de zwarte
ogen) vormen, voor wie Fries kent,
aantrekkelijke literatuur. Wie weet, zijn
er nog eens uitgevers, die ook de in het
Nederlands geschreven boeken van Gie
tema op de markt willen brengen?
Gietema zelf koos als leidraad voor zijn
plakboek:
Momenteel verschijnt in het Bolswards Nieuwsblad in de Friese taal een feuille-
tonond er de naam „Dy ütfiner” („De uitvinder") geschreven door Jan Sypke Gie
tema, woonachtig te De Steeg. Binnenkort zal deze feuilleton (bij gebleken ge
noegzame belangstelling van uw zijde. Red.) in boekvorm verschijnen bij uit
geverij A. J. Osinga B.V. in Bolsward; de Friese taalcorrecties zijn van redakteur
E. S. de Jong. Gietema, (vader van de zangpedagoge Jo Gietema) heeft als thema
voor zijn boek gekozen de fantastische gebeurtenissen van- voor de tweede wereld
oorlog rond de „uitvinder” van de brandstofloze motor Johannes Wardenier. In
1934 speelden deze zich af te Wolvega. Gietema kende de story rond dit gebeuren
zo goed, dat hij daarop zijn roman in het Fries, „De ütfiner” heeft gebaseerd. Zijn
thans nog in feuilleton verschijnend boek trekt in Friesland grote belangstelling.
De Leeuwarder Courant onder andere heeft in haar rubriek „Fries Mozaïek” een
groot lovend artikel aan Gietema’s boek gewijd.
Jan Ypke Gietema woont al jaren in de gemeente Rheden. Hij werd 76 jaar ge
leden in het Friese Kooten geboren, waar zijn vader hoofd van een school was.
In 1919 kwam het gezin Gietema naar Dieren, waar het toen gepensioneerde school
hoofd van zijn rust ging genieten. Jan Ypke wilde eveneens bij het onderwijs maar
het lot bepaalde anders: hij kwam als leerling bij de PTT in Dieren. In de loop
der jaren klom hij op tot adjunct-commies en in 1930 werd hij beheerder van
het hulppostkantoor van De Steeg. Daar werd hij ook als zodanig gepensioneerd.
werkt bij de fa. Doting in Workum. U
ziet haar hier op de foto aan het werk.
Het komende weekend wordt in de „Ize-
ren Kou” weer een demonstratie
gehouden en wel een aardewerk schilder
Een paar jaar geleden werd krantenle
zend Nederland geconfronteerd met de
rake
Monuminten oprjochte yn de herten fan
de minsken binne mear wurdich as dy
fan stien of brüns.
In de loop der jaren heeft hij enkele
boeken geschreven, die ook voor een
deel zijn uitgegeven. Bijvoorbeeld „It
Poepekrüs” en „De Flearmuzen”. Bij
hem thuis ontdekten we ’n manuscript
voor een beslist boeiend jongensboek.
„De ridders van de Bouricius”, waarvoor
hij nog graag een uitgever zou willen
vinden.
Het verhaal speelt zich rond De Steeg af
en is spannend geschreven. Zijn even
eens nog niet uitgegeven roman „Remi
se” speelt in de jaren dertig en is geba
seerd op wat er aan weerszijden van een
PTT-loket kan gebeuren. Plaatsen van
de handeling zijn Dieren en Amsterdam.
In PTT-kringen is het uitstekend ont
vangen, maar„Vindt eens een uit
gever”, zegt Gietema.
De Koperative Utjowerij hat fan it bi-
gjin óf oan in soad poëzy-bondels ütjown
Om de forsprieding hjirfan to bifoarder-
jen, bistie ek yn 1940 al in reduksje-
mooglikheit by oankeap fan alle trije doe
forskynde bondels tagelyk.
De KU hat nou ek de yn de dêrop folg-
jende jierren ütkommende bondels yn it
forban fan de Cumulus-rige tsjin redu-
searre prizen oanbean.
De KU jowt buten de Cumulus-rige om
foar de ütrikking fan de Gysbert-Japiks-
priis oan syn lid Willem Abma noch in
karlêzing fan it béste wurk üt ünderska-
te bondels fan Daniël Daen. De titel fan
dizze spesiale ütjefte wurdt: Buten it
Skülliif.
Johannes Wardenier stond in 1934 in het
brandpunt van het wereldnieuws. Hij
was toen 22 jaar, een eenvoudige
monteur die alleen lagere school had
genoten. In 1934 overtuigde hij bur
gemeester Maas van Wolvega van het
geniale van zijn uitvinding (hoewel hij
later zegt, nooit het woord brandstofloos
gebruikt te hebben). Tijdens een
persconferentie onthulde burgemeester
zelfs de motor en er zouden twee grote
fabrieken voor worden gebouwd, elk
voor 13.000 werknemers in Amsterdan
en Wolvega. Dat was wat in die werklo-
Vaak wordt onderschat hoe een goede
reclamecampagne soms onbedoeld folk
loristische of culturele activiteiten kan
stimmuleren. Om bij Jetses’ prenten te
blijven: Nog verleden week werd te
Bolsward op de jaarlijkse Bolletorigers-
dei (ook al meer dan 100 jaar een tradi
tie!) net als op de prent van Jetses weer
het ringrijden gehouden en wel met een
kostbare gouden zweep als inzet.
Gewaagd de enorme deelname aan dit
evenement en de ongekende belangstel
ling mede te zien als een uitvloeisel van
de popularisering van een dergelijk ge
beuren door de onovertroffen tekening
vgn Jetses?
We geloven het niet.
Nog een voorbeeld: Momenteel is door
uitgeverij A. J. Osinga b.v. de intekening
open gesteld op het boekwerk Aldfaers
Groun (zie ook de rubriek Fan stêd en
zich heen kijkt, ziet ondanks
alles wat die tijd moest ontberen toch
een heimwee naar het verleden. Er is
allerwege een „hang” naar antiek, de
mode uit grootmoeders tijd doet weer
opgeld, zelfs bij de tieners. De studie
over de zo lang verwaarloosde 19e eeuw
bloeit als nooit tevoren. Boeken uit die
periode worden nu fotografisch herdrukt,
gebouwen van toen gerestaureerd. Wat
is het geheim van dit alles? Wij geloven
de kwaliteit en de degelijkheid van het
handwerk, de liefde waarmee het aloude
ambacht en de ambitie waarmee de ne
ring werd bedreven, het toch altijd weer
hartverwarmende persoonlijke cachet,
dat als het ware met het zakendoen ver
groeid was. Veel mag in de loop der
jaren zijn veranderd, dat niet. Het be
staat nog, zij het niet overal. In 1873 kon
men nog geen computerprogrammeur
worden, geen discjockey, geen scriptgirl,
maar wel een rietdekker, een schipper,
dijkwerker, palingroker, dorpssmid. Het
zentijdDe hele wereld was in rep
en roer en Wolvega werd zelfs Edison-
dorp, Wardenier was de tweede Edison.
Maarhet liep allemaal anders. In
November werd Wardenier opgenomen
in een psychiatrische inrichting waaruit
hij echter snel werd ontslagen: er
mankeerde hem niets. In 1959 beweerde
Wardenier nog, dat hij wél de motor had
ontworpen, maar dat hem in 1934 de
papieren waren ontstolen. Hij is onge
veer tien jaar geleden in Steenwijk
overleden, invalide tengevolge van
zware mishandeling door de Duitsers in
oorlogstijd.
Toegegeven, in de spanne tijds van honderd jaar is er veel gebeurd
en veel veranderd. We zouden wel schrikken als we ineens zouden
worden teruggeplaatst in het jaar 1873: geen telefoon, geen radio,
geen beeldbuis (wat een gebrek aan communicatie!). Geen auto, geen
bus, geen vliegtuig, geen wentelwiek, geen ruimtevaart, zelfs geen
brommer (wat moeizaam om zich voort te bewegen per trekschuit,
billewagen of huifkar!). Geen waterleiding, geen electriciteit, geen
aardgas (verstoken van primaire levensbehoeften!) Maar ook geen
caravans, geen weekendhuisjes, geen campings, geen moderne recrea
tieve voorzieningen, geen film.... Niets van al datgene, wat ons het
leven aangenaam kan maken.
draaiend wiel”, vertelt Gietema, „Het
vaartuig is gezonken in het Casper de
Robleskanaal (Kolonelsdiep)”.
Door die herinneringen kreeg hij het
idee, over de brandstofloze moter en
diens uitvinder Johannes Wardenier te
schrijven,
„Het frappeerde mij, hoe een eenvoudige
jongen een brandstofloze motor heeft
kunen uitvinden en hoe de raad van
Wolvega daarvoor in 1934 een terrein en
geld heeft beschikbaar gesteld”.
Gietema heeft een foto van de motor ge
zien en er veel over gelezen. Tussen de
regels door kan men ook in zijn boek le
zen, hoe nauw deze zaak verwant is met
de door Philips ontwikkelde hetelucht-
motor.
Alleen: van Wardenier zijn de papieren
gestolen, waar zijn ze nu? Het boek van
Gietema situeert de affaire in Duitsland,
bij de zware industrie
Op de informalie-avond van 19 tot 21 uur
van de Gemeente Politie Haarlem
In Sociëteit "De Doelen" te Bolsward
hoor je alles over de boeiende opleiding
tot agent van politie met een
goed salaris.
in machtich boekefeest, dêr’t de Fryske
kabaretier Hessel van der Wal in apart-
program foar skreaun hat. Dy feestjoun
yn De Lawei is ek it bigjin fan de Fryske
boekewike. De yntré foar dizze (freedto)
joun is steld op f 7,50. De taskógers krije,
bihalven de foarstelling fan Hessel van
der Wal en in optreden fan it Heeren-
veens Vocaal Ensemble, ek noch de
mooglikheit om mei in tal Fryske skriu
wers yn ’e kunde to kommen.
Nei dit boekefeest yn De Lawei, komme
der noch folie mear boekejounen. Sa
komt Hessel van der Wal op 24 oktober
yn Stiens, op 6 novimber op It Hearren-
fean, op 13 novimber yn Grou, op 27 no
vimber yn Balk en op 28 novimber yn
Wommels. Op ’e Gordyk organisearje de
lju op 22 oktober seis in boekejoun.
In wichtich punt yn ’e boekewike, is de
kalinderaksje. Elkenien dy’t by de boek
hannel foar fyftjin goune oan Fryske
boeken keapet, kin in prachtige Fryske
skriuwerskalinder forgees krije. Dy ka-
linder is foar in part bitelle troch de
boekhanneler en foar in part troch de
stifting It Fryske Boek. De aksje, dêr’t
hast alle boekhannelers yn Fryslan oan
meidogge, duorret oan fytjin desimber
ta. Ek foar de Sinteklaes kin men dus in
Frysk boek keapje en der in kalinder op
ta krije. De boekhannelers dy’t meidogge,
kin men der üt troch in raembiljet. De
kalinder bifettet elke wike wer in teke
ning of foto by in spreuk, gedicht, ried-
sel. By de Kristlike heechtiidsdagen
(hjeldagen) binne koarte meditaesjes
skreaun (troch E. S. de 'Jong).
Der binne dizze hjerst hünderten prach
tige boeken to keap. Mar in tal ütjeften
mei wol efkes apart neamd wurde. Ut-
joweinj Osinga to Boalsert hat dit jier de
measte nije boeken oan ’e merk brocht,
foar in part yn gearwurking mei de
KFFB. Dêr binne in soad moaije, gesel-
lige romans by, dy’t elkenien léze kin,
Het afgelopen weekend was er weer een
demonstratie in de „Izeren Kou” te
Allingawier. Ditmaal was het mej. Petra
Kramer uit Bolsward welke aan het
plateelschilderen was. Mej. Kramer
De KFFB komt fierder mei it twadde
diel fan de „lytse” bemebibel „Ut ’e
müle fan ’e bern”. Ek wize wy noch op it
boek „Diggels lymje”, dat earst as for-
folchforhael yn üs blêd stien hat, lyk as
ek „Libbenslang” fan Lys Hempenius
(mefr. Bakker-Veninga fan Nijlan).
Alternatyf sil ek noch in Fryske oerset
ting fan „Rein de foks” ütbringe, mak
ke troch Klaes Bruinsma en opmakke
mei prachtige, oerspronklike houtfiken.
Utjowerij De Tille fan Ljouwert bringt
in tal Hollanske ütjeften oer Fryslan,
mar hat ek twa kostlike wurkjes yn it
Frysk ütbrocht. In rige swalkersforhalen
fan Reinder Brolsma, „Bylans de wei”
en in moai dichtbondeltsje fan Inne de
Jong, „Wylde ierdbeijen”. To Boalsert
forskynt de dichtbondel „Deaden skrie-
me net’” fan Durk v. d. Ploeg
Utjowerij De Terp fan Ljouwert jowt ek
hieltyd mear boeken üt. Fan’t hjerst
kriget fral de plysjeroman „Moard op ’e
Himrik” fan J. Bylsma en Anne Hellin-
ga in soad oandacht. Net minder wich
tich is de werprinting fan „Tutte mei de
Linten,” dat nou dus wer troch jong en
aid lézen wurde kin.
In nij printeboek (yn fiif kleurendruk) is
„De Readmütskes” fan Jant Visser-Bak-
advertentieserie over Klaas en
Ytje. Dit echtpaar ging als het ware
leven. Herleven wel te begrijpen, want
ze hebben écht bestaan. Toen we
onlangs eens gingen wandelen op het
stille kerkhof van Bolsward en ons oog
onwillekeurig lieten dwalen over de vele
zerken, die vertelden van zoveel lief en
leed in Bolsward geleden, stonden we
ineens oog in oog met de laatste rust
plaats van Klaas Plantinga en zijn lief
hebbende en getrouwe echtgenote Ytje.
Onwillekeurig bleven we er even in ge
peins staan toeven. Als we de adverten
tieserie niet zouden hebben gevolgd en
het eeuwfeest van Firma K. Plantinga en
Zn niet zouden hebben meegevierd,
waren we er wellicht achteloos aan
voorbijgegaan. Nu waren deze twee
pioniers ons wel tot een begrip gewor
den.
ker (muoike Jant üt de Ljouwerter kran-
te) by A. J. Osinga ütjown foar de KFFB.
De Fryske Akademy jowt sa stadichoan
in respektabele searje standertwurken
yn it Frysk en yn it Hollansk üt. De Ge
schiedenis van Friesland is krekt wer üt,
de Skiednis fan Menameradiel wie der al
efkes, mar is it neamen likegoed wur
dich, en oan ’e Skiednis fan Wymbritse-
radiel wurdt hurd wurke. Fan de 23
nije titels dy’t de Fryske Akademy üt-
bringt, binne 9 yn it Frysk, ien yn it
Skiermuontseagersk en 13 yn it Hol
lansk.
Lan op deze pagina) waarin al de in de
advertentieserie van verleden jaar ge
bruikte tekeningen zijn opgenomen, een
groot aantal in meerkleurendruk nog
wel. Op de verleden week gehouden
persconferentie werd onthuld, hoe dit
boek (een standaardwerk over de agra
rische geschiedenis van Friesland van de
laatste 100 jaar, intekenprijs f. 35.
prijs bij verschijnen f. 45.een bestsel
ler lijkt te worden, ook al weer mede
dank zij de prenten!
Wie de vorige campagnes heeft gewaar
deerd, zullen er zeker wéér een wensen
in dezelfde geest: Geen opdringerige en
doorzichtige reclame, die eerder de lach
lust en hoon opwekt, zoals sommige
T.V.-spots dit doen, maar een originele
presentatie.
Ook een beetje geënt op Friesland, het
land van herkomst. Ook een beetje
cultureel en folkloristisch wat ons
betreft.
En wat bleek ons? Het reclamebureau
was al weer druk bezig met voorbereiden
met ontwerpen met fotograferen, met
het schrijven van aansprekende teksten.
Het ei van Columbus bleek reeds gevon
den. In onze kille, verzakelijkte, moderne
tijd is een hunkering naar de warmte, de
geur en kleur van vroeger, met name
ook naar de degelijkheid en kwaliteit
ervan. Bij Klaas en Ytje is niet veel
veranderd, bij de rietdekkers ook niet,
noch bij de dijkwerkers, de palingrokers.
Uit reeds gemaakte foto’s blijkt dit
overduidelijk. De fotograaf is gewoon op
safari gegaan, maar zijn „wild” bestaat
uit hardwerkende en ambitieuze lieden
die nog hart hebben voor hun werk.
Bolswards Nieuwsblad
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
Verschijnt in: Bolsward, Baarderadeel, Hennaarderadeel, Hindeloopen, W onseradeel, Workum en Wymbritseradeel,
Zo ging Klaas Plantinga volgens de ad
vertentiecampagne over Klaas en Ytje
vroeger de boer op om zijn waar te
slijten.
F 1
