Landbouw
chemische gewas
en
bescherming
fiaheSkroar
Ruil stemmingmakerij in voor
werkelijkheid
Dienaars van
Mars
Zilveren filmpjes
Fan stêd en lan
bondsspaarbank
bolsward
F
Hwat hat
HOGE
RENTE
IS ONZE
TROEF
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
s
k
I
-
- i&ry
DINSDAG 30 OKTOBER 1973
112e JAARGANG No. 87
Gevaar voor de mens
V
Milieu effecten
Van drie naar vtfrtig
Poppen »an het dansen
Niet verbieden
4e week oktober 1948
üs hjocd to sizzen
It wetter is de fuorman fan de natuer.
B. Schouwing
P.
700.
Wat verloren gaat
SYN HEIT WIE PASTOAR
in
in
Het onvermijdelijke
de machtige
Ha
'.'.A
Advertentieprijs: 22 ct. per mm.
Ingez mededelingen dubbel tarief
Contractprijs op aanvraag
Ek de Fryske boekewike to Boalsert ie-
pene.
Binnenkort openen wij een atelier voor
Moderne fotografie op Nieuwmarkt 4.
Foto-atelier Steggerda.
Te Groningen bevorderd tot arts de heer
F. Osinga, afkomstig van Bolsward.
45 j. bestaan N.V. tot afsch. alcoholische
dranken te Bolsward.
Vanaf 1 nov. zal een loontoeslag van
f 1,worden gegeven aan alle arbei
ders die ouder zijn dan 23 jaar en die
minder verdienen dan f 71,per week.
De Bond van Chr. Fabriekspersoneel te
Bolsward 35 jaar.
Brood en suiker gaan binnenkort van
de bon.
Zelfs bjj een moderne oogst gaan
miljoenen kilo’s verloren
insektenbestrijding in het bos aangekon-
digd. Om negen uur ’s ochtends rinkelde
de telefoon, want de actie had toen al
een massale vissterfte tot gevolg. De
werkelijkheid was echter anders, want
de houtvesterij had de aktie wegens
ongunstige weersomstandigheden afge
last.
Het werd reeds lang verwacht,
nu ging men ’t er op wagen:
Ruk aan, hard toegeslagen!
Bereid u tot de slacht!
Het is vergeldingstijd,
de zege zal straks troosten
In ’t hele Midden-Oosten
meedogenloze strijd.
Twee groten kijken toe
ze pasen op hun tellen
gaan Mars een handje helpen?
Zoiets is geen taboe
moeten er wapens zijn
wij hebben ruime voorraad
zorgen wel dat het doorgaat
we doen ’t echt niet in ’t klein.
In Rusland loopt ’t gesmeerd,
onze vrienden Arabieren
leveren wij met plezier en
de luchtbrug functioneert.
Amerika present:
Ook onze wapens tellen
fiks de Israëli’s helpen
zeer sympathiek gestemd.
Abonnementsprijs f 7,50 p kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
Verschijnt
DINSDAGS en VRIJDAGS
Vttg. A. J. OSINGA b.v., Bolsward
Administratie- en Redactie-adres:
Marktstraat 13 - Postbus 5
TeL 2044 - Na 18.30 uur 2660 of 2336
(05157)
gezinsbank zonder winstdoel
-Xd
alder wurden sil er wol stien ha op de
hege bolwurken, dêr’t er it Fryske gea
oereagje koe. Grif is er mei syn maten
it lan ynswalke, hat er sleatsjesprongen
en aeisocht yn de doe krekt tichtslike
Middelsé, mar altyd moast er yntiids thüs
wêze, hwant jouns kamen de poarten
ticht. Lykwols, doe’t er op ’e latynske
skoalle west hie, sloep er as feintsje fan
15 jier de St. Janspoarte üt, it noarden
yn om it nij aventür oan to gean. Of
faeks kaem ek it hynder wol foar en
gyng syn heit dy earste kear mei. Of
mooglik gyng it earst wol oan Uylcken-
stein by Littens ta mei de treksküte, hwa
wit. Hoe dan ek, al hiel jong, yn 1591
waerd de Boalserter jonge as studint yn-
skreaun oan de Frjentsjerter Akademy.
As „alumnus”, op kosten fan de steaten
fan Fryslan, hwant dy seagen wol hwat
yn de knaep. Al gau krige er namme as
immen, dy’t him wakker rédde koe mei
it Hebrieusk. Trije jier letter (it wie yn
de earste roerige tiid fan de tachtich-
jierige oarloch en de stêd Grins, bol-
wurk fan Spaenske oerhearsking, wie
fallen) skriuwt hy, 18 jier Sld, in stik yn
prachtich latyn: „Lokwinsk mei de bi-
frijing fan it Heitelan”, hwant dêrta
waerd destiids Grins ek noch rekkene.
Hy droech syn forhanneling op oan de
steaten fan Fryslan, dy’t pront reagear-
ren mei him, ta it öfrounjen fan syn
stüdzje, op har kosten üt to stjüren nei.
de meast forneamde universiteiten fan dy
dagen: Heidelberch, Zurich, Genève, Ox
ford en Cambridge Doe’t er 23 jier
aid wie en syn stüdzje öfmakke hie,
waerd er daliks al dümny yn Snits, trije
jier letter to Inkhuzen en wer twa jier
letter to Ljouwert. Doe’t de 80-jierrige
oarloch 12 jier „skoft” krige (it saneam-
de 12-jierrich bistan) kaem yn Dordrecht
de nasjonale synoade gear; wol de meast
forneamde yn de tiid fan it protestan
tisme. It wie in toer in gaedlike en kun
dige foarsitter to finen. It waerd de ear-
dere Boalserter jonge, doe noch altyd de
Ljouwerter dümny. De synoade gyng it
yn earste ynstansje om de Remonstran
ten to hifkjen, mar wie gjin sletten
gearkomste. Der wiene seis ynternasjo-
nale waernimmers en in frênsman, seis
winliken op ’e hên fan de Remonstran
ten, skreau oer de foarsitter yn syn rap
port: „Hy wie folslein foar syn taek bi-
rekkene. Hy hie takt om de gearkomste
to lieden. Hy bihearske de ünderskate
Een blik op de Nederlandse boerderij
leert dat de produktie door gewasbe
scherming sterk is gestegen. Zelfs bij
onze moderne kultuurmethoden gaan
opbrengsten verloren ten gevolge van
een aantasting door insekten, ziekten en
onkruiden. Het betreft enkele procenten,
maar in tonnen gemeten moet het de
lezer aanspreken. De tarweopbrengst in
ons land zou ruim 100.000 ton meer
bedragen als geen 9 pet. door onkruid, 3
pet door insekten en 2 pet door ziekten
verloren ging. Bij de haver wordt zelfs
12 pet van de haalbare oogst aangetast
door insekten. In de aardappelsektor
verliest men gemiddeld één miljoen ton,
waarvan 21 pet of bijna 890.000 ton ten
gevolge van ziekten. De appeloogst zou
bijna 40.000 ton meer bedragen als er
geen 11.000 ton, 22.000 ton en 7.000 ton
door respectievelijk insekten, ziekten en
onkruiden aangevreten werden.
In veler ogen is het „boer-ztfn” toch maar een merkwaardige zaak.
In een situatie van overschotten gaat de boer door met produceren.
Hij doet er aldoor schepjes bovenop, die dan weer opgeruimd worden
ten koste van de belastingbetaler. Is er plotseling geen of te weinig
brood op de plank, dan moet de boer met kunst en vliegwerk de pro
ductie opvoeren. Op het moderne boerenerf waait de wind trouwens
nog uit een andere hoek, want sommige beweren dat de boer maar
wat met de mens (consument) en de natuur rommelt
De moderne landbouw wordt gekenmerkt door hoge opbrengsten. De
gewasbeschermende middelen spelen een voarname rol; zjj worden
tegelijkertijd ook wel de vloek van de landbouw genoemd. Dat laat
ste zal wel komen door grote onduidelijkheid, bange vermoedens, ten
dentieuze beweringen en onjuiste of onvolledige informaties.
„Gods kerk, vervolgd, verdreven
Heeft God een schuilplaats hier
gegeven”.
De eerste Friese nationale Postduiven
tentoonstelling in Bolsward met ca. 600
tentoongestelde dieren gehouden.
Marktoverzicht: 16 koeien f 450f
10 graskalveren f 150f 225. Idem stier
tjes f 200f 250. Schapen f 50f 80.
Earlik is earlik. Dit opskrift is mar
oantrün om ta lézen to prikeljen. Der
hie ek boppestean kinnen „In Boalserter
boike waerd professor”, of „Een onover
troffen echtgenoot”. Ha jo wolris stien
by de ruïne, dy’t der nei de léste wrald-
kriich oerbleaun is fan de greate tsjer-
ke fan it eastfryske Emden?
Wy wol en wy ha sjoen, dat it gers en
de stikels nou waechsje. der’t ienkear
de psalmen opklonken. Fan de tsjerke
bleau net folie mear oer as in stik
muorre. It meast geef is biwarre it poar-
tegebou en dêrre is noch in stik byld-
houwurk to sjen mei in skip mids de
skolperjende baren. Hiel frjemd stiet der
Nederlansk ranneskrift omhinne:
Ten aanzien van de milieu-effecten van
gewasbeschermingsmiddelen doen vaak
de meest spookachtige geruchten de
ronde. Landbouw is in feite per definitie
gelijk aan ingrijpen in natuur en milieu.
Men kan ook zeggen dat de boer het
milieu niet verstoort maar verandert. De
mens is trouwens gedwongen de milieu
omstandigheden naar zijn hand te
zetten. Van het aardoppervlak is slechts
30 pet land, dat weer voor 60 pet.
bewoonbaar is. De mens heeft dus maar
17 pct. van het totale aardoppervlak als
woongebied en wordt dus gedwongen
het milieu zodanig te beïnvloeden dat
zijn bestaan gewaarborgd is. Hij heeft
immers lucht, water, voedsel en
bescherming tegen temperatuur (woning,
kleding) nodig. Gewasbescherming wordt
als „milieu-aantasting” nogal vaak met
vissterfte in verband gebracht. Het
volgende voorval uit Oostenrijk komt in
dat licht nogal pikant over: eén hout
vesterij had voor een bepaalde dag een
mieningen folslein. Syn each koe flamje,
syn lüd tongerje en nou en dan sette hy
syn wurden krêft by mei in keninklik bi-
weech fan syn earm. Syn antlit ympo-
nearre. Syn weagjend goudbloun burd
kaem him oan ’e mil.”
De Synoade bisleat ek ta in nije bibel-
oersetting. Dit waerd de s.n. steate-oer-
setting, mei gans nije wurden, neffens
guon faek mei fryske ynslach. Gjin
wünder, de man dy’t de lieding by de
oersetting hie, wie syn heitelan noch net
forgetten, net yn it minst it stedtsje der’t
er opgroeid wie fan lytse boi oant jonge
man, it stedtsje der’t yn syn dagen mas
ter Gysbert Japicks foarsjonger wie yn
syn heite tsjerke, de aide Martiny, en
der’t er de psalmen neidichte yn it Frysk.
Yn in oanspraek oan de grytmannen
seit er ü.o. „Boalsert haw ik leaf, net al-
linne as ,it plak der’t ik great brocht
bin en ünderrjochte, mar ek omt it üs
heit minlik ynnommen hat en syn trou
en hillich tsjinstwurk, it gearbringen en
hoedzjen fan Christus keppel mids de
swierste tiden yn tankber oantinken
haldt en omt dat it stoflik oerskot fan
üs beppe en broer biwafret oant de dei
fan ’e opstanning.”
De steatefortaling - in unyk barren yn
de tsjerkeskiednis: in bibel oerset op lés'
en kosten fan it regear! - kaem ré yr
1637. Gysbert Japicx wie doe 34 jier t
yn de krêft fan syn libben. Hy hie f
Boalserter dus in great foarbyld, doe
hy syn psalmen ek oerbrocht yn de fol:
tael, mar dan yn it Frysk. Doe ’t üs S;
noadefoarsitter en bibeloersetter 61 ji
aid wie, dizze greate Fries en romrof
Boalserter, hied er sa fül libbe, dat er
in aid man wurden wie. As earesa
foar syn greate fortsjinsten waerd
noch bineamd ta professor yn Frentsji
mar yn datselde jier (1637) op de 1
septimber forstoar hy.
Biïerdige yn de Frjentsjerter Martin
tsjerke soe syn grêf, lyk as wy al skrea'
hawwe letter skeind wurde, in ünea
dy’t noch net wer goed makke is.
Syn namme? Johannes Bogerman.
Yn in folgjend blêd hoopje wy nochris
wiidweidiger artikel oan him to wi
Dan sil ek bliken dwaen hoe’t wy dei
kamen as „blikfanger” it hwat nuv
aerdich opskrift to kiezen: „Syn heit v
pastoar”.
Bolswards Nieuwsbla
Wymbritseradeel,
In 1880
voedsel
Twee groten spelen ’t spel
„met vuur rivalen stijven”,
zelf liefst buiten schot blijven
winst is zoet, alles wel,
Mars knikt bijster voldaan.
Want hij heeft aan de groten
twee beste bondgenoten!
Laat ze nog lang begaan
Breznjew en Nixon, reken maar
Vredes-, Nobelprijs, volgend jaar!
geldt het probleem
neveneffecten bij het
gewasbeschermende middelen voorkomen
worden. De kritiek richt zich immers op
de gezondheidsrisico’s van de mens en
vervolgens op de negatieve uitwerking
op het milieu.
FfNcA^te tec Bokttmd, BaardmuM, Hmnaarderadeel, Mindeloopen, Wonseradeel, Workum en
-I Dit parmantige mannetje wandelt aan de
kop van een stoet van zeven vrouwen.
Het is een boer uit Ethiopië met z(jn ze
ven echtgenotes, goede (en goedkope) ar
beidskrachten op zijn land. De foto is in
kleur te zien in de zojuist verschenen
AMR en NZR-kalender voor 1974, die
geheel in het teken staat van huwelijk
en gezin onder de titel „Samen léven”.
In deze co-produktie van missie en zen
ding komt derhalve ook de kwestie van
de polygamie of veelwijverij aan de or
de met baar positieve en negatieve kan
ten. Er is op het schutblad en de daar
onder liggende twaalf maandbladen veel
meer te zien, dank zjj de medewerking
van topfotografen die in briljante kleu
ren een korte samenlezing van gezinsas-
pecten door korte teksten, uit de wereld
aan de Nederlander voorleggen. Prijs
f 3.90.
Gewasbeschermingsmiddelen kunnen een
gevaar voor de mens zijn. Noch de
gebruikers (boeren en tuinders) noch de
fabrikanten hebben dit ooit ontkend. Er
is echter een grote verwarring en ook
onbekendheid over de mate waarin
chemische middelen schadelijk zijn. Een
bepaalde stof kan nl. giftig zijn voor een
vlieg of een rups, zonder dat de daarvoor
benodigde hoeveelheid een gevaar is
voor de mens. De concentratie van de
stof veroorzaakt een gifwerking. Er zou
heel wat misverstand uit de weg
geruimd zijn als meer voorlichting en
kennis gegeven werd over het gebruik
van chemische en biologische bestrijding.
Men kan de boer wat dat betreft geen
verwijten maken, want ook hij verlangt
alleen maar eerlijke en juiste informatie
over werking en gebruik van allerlei
middelen.
het
drie
medeburgers. Nu voorziet hij zich zelf en
vijftig anderen van voedingsmiddelen.
Anders uitgedrukt: de boerenbevolking
is met ruim 80 pet. afgenomen, maar
voedt desondanks een volksmassa die
bijna met 300 pet. toegenomen is. Men
kan zich afvragen of de prestatie-land-
bouw het had kunnen rooien zonder een
gewijzigde bedrijfsvoering. Het enorme
opbrengstniveau is voornamelijk te
danken aan de plantenveredeling en het
gebruik van kunstmeststoffen. De dicht
bij elkaar liggende akkers met veredelde
planten zijn een aantrekkingskracht
voor schadelijke organismen (ziektes
zoals bijvoorb. meeldauw, spint, slakken
etc.) De boer wil dit gevaar afwenden
via zogenaamde gewasbeschermingsmid
delen. Men kan dit uit gevoelsoverwe
gingen wel betreuren, maar het
alternatief is de terugkeer naar een
ouderwetse landbouw of de geroemde
biologisch-dynamische landbouw.
Er gaan nogal wat stemmen op, die een
terugkeer willen van de moderne
geïndustrialiseerde landbouw naar het
zgn. gesloten landbouwsysteem van
vroeger. Men verfoeit de landbouwchemi
caliën. De opbrengsten worden er
volgens sommigen niet door vergroot.
Men wil de consument bovendien wel
iets meer laten betalen voor het milieu-
schoon eindprodukt, dat er dan best
minder ogelijk uit mag zien. Wat de
opbrengsten betreft wijzen de resultaten
uit dat er een enorm verschil is tussen
1973 en honderd jaar geleden. Een
terugkeer naar de ouderwetse produktie-
wijze leidt tot de onmogelijke keuze
tussen het ontginnen van méér land of
het uithongeren van mensen. Juist in de
arme landen wil men graag zijn
dagelijks „prakkie”, want dat is in feite
het begin van elke sociaal- economische
verbetering in een land. Welvaart en
welzijn zijn in de ontwikkelingslanden
nauw verbonden. Deze verbinding is
onmogelijk of wordt verbroken zodra
men de landbouw in combinatie met de
chemie verwijten maakt.
jier of tsien foardat Gysbert hjirre oan
de Wipstrjitte (yn de wente tsjinoer de
Koumerk mei in tinkstientsje yn ’e
muorre) it libbensljocht seach, der in
Boalserter jongeman yn Oxford en Cam
bridge studearre?
De Boalserters, dy’t it ea ta professor
brocht ha, binne tin siedde, mar dizze
selde jongeman mocht oan de ein fan
syn libben noch efkes de learde tooch
fan in heechlearaer drage. Hy wie doe
al bikend as great gelearde en in wrald-
forneamd theolooch.
Hy wie ek de man „mei it moaiste burd
fan Europa”. De wrald ‘lei foar him ie
pen, mar hy bleau syn Fryslan trou.
Om him is suver fochten. Fryslan en
Hollan beide woene him graech binnen
har grinzen ha. Hy wie thüs by hwa’t doe
de greaten fan it lên wiene, sawol by de
Fryske steedhalder „Us Heit” (Willem
Lodewyk) as by syn neef Prins Maurits,
dy’t er letter geastlike bystan joech oan
syn stjerbed. En by dat alles waerd as
heechste rom op syn grêftombe beitele,
dat hy wie „een onovertroffen echtge-
i noot”. Lyk as alle „greate” mannen
hied er ek syn fijannen, mar dat yn 1795
by de Frnaske revolüsje syn grêf forrin-
newearre waerd hie dêr neat mei to
i meitsjen, hwant hy wie doe al mear as
150 jier lyn forstoarn. Wol is it ünbigryp-
lik dat dit grêfsté nea wer opmakke is,
lyk as it foar Boalsert in bytsje biskam-
i sum is, dat der nei him nea in strjitte
of plein neamd is, hwant Boalsert hie er
leaf. Hwerom wol in pater Brugman en
in pater Schuurman forneamd en moat
dizze greate soan fan Boalsert it dwaen
mei oars net as de namme fan in skoal-
le yn Snits? Hy hie namme as in great
gelearde, as in feardich kanselrédener,
as in kenner fan de aide talen fan for-
maet. Yn Boalsert berne is er net. Dat
wie flak by it Emden yn East Fryslan,
dat wy niis neamden, wol in stik Frys-
lan tige nei oan uzes bisibbe, ek it stam-
lan fan dy oare greate Fries dy. Geart
Aeilco Wumkes, leter bibeloersetter lyk
as hy.
As jonkje fan noch mar fjouwer jier
kaem er yn 1580 nei Boalsert, der’t er as
beuker boarte yn de pastorijtün by de
êlde Martinytsjerke, der’t doe ek al de
wylde tulpen groeiden. Hoe sil it lieden
fan de swiere klokken in yndruk op it
baeske makke ha, as der yn of by de
tsjerke immen bigroeven waerd. Hwat
Hoewel men gereserveerd tegenover
gewasbeschermende middelen mag staan
zal men aan de boer het gebruik ervan
niet mogen verbieden. De precaire
wereldvoedselsituatie laat geen enkele
concessie toe aan de voedselproduktie.
Om de voedingsbronnen te beveiligen
zullen bepaalde maatregelen (gewas
bescherming en bestrijdingsmiddelen)
nodig zijn. De boer ontkomt niet aan
een zekere discipline bij het gebruik van
chemische middelen. Het gaat echter
niet aan om de moderne landbouw als
„gifmaker” tot de ouderwetse pro-
duktie-methoden terug te brengen.
Die pogingen zijn waarschijnlijk
ingegeven door een groot misverstand en
de verwarring ten aanzien van het inge
wikkelde probleem dat chemische
gewasbescherming heet.
De huidige wereldvoedselsituatie toont
aan dat een bescherming van de
agrarische produktie onvermijdelijk is.
Eigenlijk is de vraag of beschermende
middelen nodig zijn zinloos. Veeleer
hoe ongewenste
gebruik van
jo yn Ingelan wolris
universiteitsgebouwen bisjoen fan Ox
ford en Cambridge en binne jo dan net
ünder de yndruk kommen fan de tra-
dysje fan nou en de strange libbensstyl
fan ieuwen her? Faeks wisten jo dat yn
ien fan dy forneamde Ingelske universi
teiten, yn Oxford it iennichste hanskrift
biwarre wurdt fan üs Boalserter dichter
Gysbert Japicx. Mar wisten jo ek, dat in
Integendeel,
en goed voedsel te
produceren. Dat klinkt helemaal anders
dan de goedkoop aandoende mythe over
boeren, die „maar wat aan modderen
met giftige en mysterieuze middeltjes”.
De landbouw heeft een snelle
ontwikkeling achter de rug. Neem
bijvoorbeeld de tarweopbrengst die in
ons land binnen een eeuw steeg van
1450! kg tot ruim 4800 kg per ha. De
boerenbevolking is in dezelfde periode
uitgedund van 35 pet tot 6 pet van ’s
lands beroepsbevolking.
Gewasbescherming komt vooral uit de
chemische hoek. Als je landbouw aan de
chemie koppelt, heb je de poppen aan
het dansen. Het boerenland wordt maar
al te vaak afgeschilderd als een gifpoel.
Toch is de boer fel gekant tegen volks-
moorden. Integendeel, hij probeert
voldoende en goed voedsel
Te koop wegens opheffing de gehele
Touwzaak bestaande uit een partij touw,
beagen, halsbanden, leren riemen, hoofd
stellen, koe en paardedekken, wagen
smeer enz. P. J. Hiemstra, schoenmake
rij, Oosterend.
-
produceerde elke boer
voor zich zelf en voor
5?
-7-’
