Touwtrekken
de jonge predi
om
kant ds. Johannes Bogerman
Gabe SKroar
SvWS
Man
Europa 9 werd voorzitter van de
Nationale Synode
„met mooiste baard van
Uk 1
Zilveren filmpjes
Fan stêd en lan
bondsspaarbank
bolsward
f
”1
1
lOHWNLS BöGFKMAHNUS. PRESSS tfW NkliONAUS
gezinsbank zonder winstdoel
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
B
k
- WMiii
112e JAARGANG No. 88
DINSDAG 6 NOVEMBER 1978
WymbrüseradeeL
Oldebarneveldt
EnkhuizenLeeuwarden
Donkere wolken
Synode van Dordrecht 1618-1619
Voorzitter
Lof voor Friesland
Hwat hat
le week november 1948
Arminius en Gomarus
koop een z.g.a.n. rijdende baar (ge-
De v(jf artikelen
Te koop los aanrecht, hekjekachel, bun-
EAT OER AUDIO-FISUELE
MASSAMEDIA
.44aar. --fcy/r.
Advertentieprijs: 22 ct. per mm.
Ingez mededelingen dubbel tarief
Contractprijs op aanvraag
Verschijnt
DINSDAGS en VRIJDAGS
Vltg. A. J. OSINGA b.v., Bolsward
Administratie- en Redactie-adres:
Marktstraat 13 - Postbus 5
TeL 2044 Na 18.30 uur 2660 of 2335
(05157)
In een verhandeling die hij dan schrijft,
zwaait Bogerman Friesland met de Fra-
neker academie uitbundig lof toe. „Fries
land”, schrijft hij, „een kleine landstreek
maar na herkrijging der vrijheid over
vloedig met stoffelijke en geestelijke ze
geningen overladen, zodat het een vallei
der vetheid genaamd kan worden. Fries
land bevat zoveel goeds dat men niet
kan aannemen, dat er enige landstreek
ter wereld met dit ons Friesland verge
leken kan worden”.
Bogerman voegt hier aan toe, dat in de
elf steden en 340 dorpen van dit gewest
een 180 herders der rechtzinnige kerk
gevonden worden, uitstekende in vele ga
ven. En de academie in Franeker,
bloeiende en over de gehele wereld be
kend.” Dit laatste was zeker het geval,
want in de lijsten van studenten vindt
men ze uit alle delen van de toenmalig
bekende wereld. Zo is b.v. het protes
tantisme in Hongarije niet los te denken
van de voorgangers, die in Franeker stu
deerden!
Neidat de Fryske Akademy hjirta bou-
stiennen oandroegen hat, hjir ditkear
graech it ien en oar oer it ynskeakeljen
fan de massamedia radio en t.v. (tele-
skoalboerd) by it ünderwiis yn Fryslan.
Yn it algemien en de by it brüken fan
it Frysk as fiertael yn it bysünder sit
hjiroan in tal aspekten, dat net rjocht-
streeks mei it ünderwiis to meitsjen hat.
Omdat it ünderwiis net los to sjen is fan
it totale byld fan in (regionale) kultuer,
sterker: dêr in wêzentlik ünderdiel fan
foarmet, moatte by de bislütfoarming
oer it brüken fan dy media dizze as
pekten net forgetten wurde, sa is de
Akademy fan bitinken.
It Provinsiael Bistjür fan Fryslan hat de
wearde fan de Fryske tael en kultuer
erkend en it fuortsterkjen dêrfan as ien
fan syn taken sjoen. It brüken fan it
Frysk foar radio en t.v. is in hiel bilang-
ryk elemint yn dit fuortsterkjen. Der
moat net forgetten wurde, dat der troch
it ütstjüren fan de Fryske skoalleradio
predikanten, meer de god der nering,
dan die der Schrift aanbaden, streefden
in die dagen, onder leiding van een man
„singelier in alles”, de Advocaat van den
Lande, Oldebarneveldt, naar de hege
monie in de Nederlanden.
Prins Maurits en de Staten Generaal lie
ten toen de Nationale Synode te Dord
recht uitschrijven. Daar de Synode van
het begin af met een politiek probleem
zat opgescheept, viel het uiterst moei
lijk een geschikte voorzitter te vinden.
De keuze viel toen op Johannes Boger
man, die men het meest bekwaam hier
voor vond. Met grote nauwgezetheid
heeft deze zich van zijn taak gekweten.
De buitenlandse afgevaardigden stelden
voor de synode de openings- of wijdings-
spreuk op. Ze luidde: „De beleden leer
der waarheid tot op de dag van Chris
tus wederkomst, onvervalst te bewaren.”
verschenen ter synode; de opsteller van
de Remonstrantie, Wtenbogaert, had ver
stek laten gaan.
Episcopius, een bekwaam man en „wel
ter tale”, heeft wel partij geleverd, maar
moest tenslotte een nederlaag incasseren.
Het gevoelen der synode werd neerge
legd in de 5 artikelen tegen de Remon
stranten en deze maken nog altijd deel
uit van de „drie formulieren van enig
heid.”
Dit geschrift, nog te vinden in de meeste
dienst- en andere psalmboeken is ech
ter veel minder dan de Heidelbergse Ca
techismus bij de protestanten gemeen
goed geworden. Bovendien schijnt nu de
strijdbijl wel begraven. Hervormden en
Remonstranten hebben in de loop der
jaren meer leren zien wat hen verbindt,
dan hen scheidt.
Maakte Bogerman naam als voorzitter
van de Dordtse (Nationale Synode) hij
zou dat ook nog doen op ander gebied,
maar een volgend artikel hierover meer,
zinghond, kanraies, eiken kabinet, zwar
te herenbroek en aardappelsorteerder
met 8 zeven.
De heer M. Bosma, Vijfhuis bij Wolsum
deelt mee dat hij zijn bakkerij heeft
overgedragen aan E. Jongedijk.
Op het bedrijf I. N. de Boer te Burg-
werd een geslaagde demonstratie van een
greppelploeg.
Voor het eerst in de geschiedenis van de
Nederlandse suikerindustrie zit men met
een groot overschot aan natte pulp.
Formoanje dyn freon ünder fjouwer ea-
gen, priizgje him yn it ienpenbier.
Abonnementsprijs f7,50 p. kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
Bolswards Nieuwsblad
As it net kin sa't it moat, moat it mar
sa as it kin, tocht sneintomoarn Hessel
Bouma fan Skuzum, doe’t er mei syn
reau troch Boalsert ried. Der wiene mear
-PK-ers op ’e paed en sa waerd de tiid
efkes tobek set.
De vorige maal vertelden w(j hoe de vierjarige Johannes, zoontje van de eerste
hervormde predikant te Bolsward, hier in en rond de pastorie opgroeide, hoe hij
student werd te Franeker aan de toen nog kersverse universiteit aldaar en hoe hjj
hier afgestudeerd werd beroepen tot predikant te Sneek. Hij bleef hier echter
niet lang, de kerk van Enkhuizen beriep hem, dit werd echter een touwtrekkerij.
Sneek wilde hem niet laten gaan en de Staten van Friesland wilden hem geen
verlof geven om de provincie te verlaten. Geheel onredelijk was dat niet. Boger
man had niet alleen gestudeerd op kosten van de provincie, van wie hij modern
gezegd een -„beurs”, zeg maar „studietoelage” kreeg, we zagen dat hjj ook op kos
ten van de provincie (toen nog veel meer zelfstandig dan thans, n.l. met een ei
gen stadhouder, eigen „legerden „admiraliteit”) mocht college lopen op een keur
van Europese universiteiten. De provincie had in de veelbelovende jongeman dus
veel geld „geïnvesteerd” en wilden daarvan ook het „rendement”. Geen vreemde
gedachte, want ook thans nog krijgt bv. een onderwijzer die studeerde met een
rijkstoelage, pas volledige kwijting, als hij 5 Jaar het onderwijs in ons land dient.
Dus touwtrekken om een dominee! Na
enig geharrewar echter vertrok Boger
man toch in 1602 naar Enkhuizen, zij ’t
dan op provisie - zoals men dat noem
de - van de Staten van Friesland. Hij
had slechts 3 jaar in Sneek gestaan. Ook
in Enkhuizen verbleef hij niet lang -
maar twee jaar, nl. tot 1604 - en in die
korte tijd werd een ware strijd om hem
gevoerd tussen Leeuwarden, dat hem als
predikant beroepen had en Enkhuizen,
dat hem niet los wilde laten. Het liep uit
eindelijk zo hoog, dat de hoogste staats
macht, vertegenwoordigd in de persoon
van graaf Willem Lodewijk (üs Heit) en
prins Maurits, er aan te pas moesten
komen om Bogerman in Leeuwarden te
krijgen. In 1604 werd hij daar in het
ambt bevestigd en eenmaal terug, toon
de hij een echte Fries te zijn.
In het eigen kamp rezen echter ook on
enigheden, de reden hiervan was het op
treden van de Leidse hoogleraar Armi
nius, die blijk gaf van afwijkende ge
voelens t.a.v. het calvinisme.
Arminius geraakte in conflict met zijn
rechtzinnige ambtgenoot Gomarus. Toen
hij in 1609 stierf, diende zijn leerling en
volgeling, de predikant Wtenbogaert, een
z.g. remonstrantie (tegenbetoog) in, waar
door deze met zijn aanhangers de Re
monstranten genoemd werden.
Onder leiding van prof. Gomarus, dien
den hierop de Gereformeerden een te-
gen-remonstrantie in, ze werden daar
om Contra-Remonstranten genoemd.
De Staten van Holland, die volgens de
smalende uitlatingen van rechtzinnige
Een Fransman, die als toeschouwer de
synode af en toe bezocht en die in feite
op de hand van de Remonstranten was,
heeft enige bijzonderheden over het ui
terlijk van Bogerman beschreven, die we
hier nog eens herhalen.
„Johannes Bogerman”, schreef hij, „was
volkomen berekend voor zijn taak, die
men hem had toevertrouwd. Hij bezat
voldoende tact om een vergadering als
deze te leiden en beheerste volkomen de nog steeds dankbaar gebruik makende
verschillende opiniën.
Zijn blik wierp vlammen, zijn donderen
de stem zette die blik kracht bij en af en
toe werd nog de indruk verhoogd door
een koninklijke beweging van de arm.
Zijn gelaatstrekken waren alles samen
genomen schoon, ze imponeerden. Een
hoog en gerimpeld voorhoofd, kwijnen
de heldere ogen, welgevormde neus en
een prachtige baard, goudblond en af
golvend tot aan zijn middel.”
Geen wonder dat Bogeerman wel de man
met de mooiste baard van Europa werd
genoemd.
van de genoemde verhandeling van de
heer Meijer in de Franeker Courant, die
ons ook het cliché beschikbaar stelde van
ds. Bogerman in zijn glorie tijd, dat we
hier nogmaals afdrukken.
Te
schikt voor begrafenisvereniging) en ’n
z.g.a.n. zwart pak maat 48 met hoge
hoed. G. S. de Vries, Emmakade G 160,
Workum.
fisy hjirop kin op dit stuit troch de pear
minsken, dy’t der mei dwaende binne
noch net jown wurde. Dielnimmende
skoallen en de bigeliedingskommisje
hawwe hjirby in belangrike taek. It is
ek net mooglik yn de tsien ütstjürings
fan dit jier alles nei to gean. Dit ekspe-
rimint kin net oars wêze as it ütprobear-
jen fan in pear bigjinmooglikheden. De
Technyske Hegeskoalle to Delft en it
Pedagogysk Advys Buro wolle ek fierder
oparbeidzje. Dêrta wurde ü.o. kontakten
lein foar subsydzjeoanfragen by S.V.O.
Fierdere stappen hingje mei öf fan it
kontinuearjen fan de bigelieding troch it
Pedagogysk Advys Buro fan de Fryske
Akademy. It wurk fan de pedagooch-di-
daktikus op dit mêd is praktysk alhiel
eksperimenteel, mar de kans op in fier
dere ütbou fan dit medium yn it bilang
fan it (Fryske) ünderwiis is der sünder
mis. It wurk fan de bigeliedingskommis-
je is yn dit ramt fan greate bitsjutting.
Foaral ek omt it buro oan nou ta prak
tysk allinnich kontakt hat mei it leger
ünderwiis, is yn dit stik net it fuortset
ünderwiis neamd. Mar dat bitsjut net,
dat der yn dizze sektor, dêr’t it der mei
de posysje fan it Frysk noch gans min
der foarstiet as by it basisünderwiis,
neat winsklik en mooglik is. Yn in let
ter stadium sil der oan it brüken fan de
media radio, teleboerd en t.v. foar it
Frysk op dizze skoallen grif Omtinken
jown wurde moatte.
Nei nijjier giet it mei de ütstjüringen
wer los, sa fortelde de hear Sikkema,
saeklik direkteur fan de Fryske Akade
my üs. Dêrfandinne dit artikel, dat faeks
foar de net-ynwijde hwat swier op ’e han
is, mar ek mear ornearre is foar ge
meente- en skoalbistjürders en it ünder-
wizend personiel en dy kinne wol hwat
mear fomeare.
as earder.
It eksperimintearjen mei it nije medium
teleskoalboerd jowt kansen, mar ek
swierrichheden. Der moat ütsocht wur-
tó» /«TV A’fti
In de tijd dat Bogerman als dominee te
Leeuwarden stond, pakten zich opnieuw
donkere wolken boven Europa samen.
De orde van de Jezuïten, gesteund door
het heersersgeslacht der Habsburgers,
begon een aktie in te zetten om het pro
testantisme uit te roeien. Het waren ech
ter niet alleen de protestanten, maar ook
vele roomskatholieken, die een gevaar
zagen in het streven van deze orde/
Vooral in Frankrijk, waar de Gallische
kerk, altijd een geheel eigen plaats in de
R.K. kerk, (Port Royal) had ingenomen.
Toen Bogerman zich tegen de Jezuïten
schrap ging zetten, was hij genoodzaakt,
de geschriften van de Franse jurist en
staatsman Ettienne Pasquier, die deze
orde bestreden, in het Nederlands te
gaan vertalen. Pasquier was echter R.K.,
en zo verschenen dan de geschriften van
Pasquier „de vermaarde papist”, zoals
Bogerman hem noemde (geen scheld
naam, maar hier eretitel) in de Neder
landse taal. De titel van deze geschriften
luidde: „Spiegel der Jezuïten ofte Cate
chismus van der Jesuyten secte ende
leere”.
Raadslid F. Galama van Welsrijp (65)
plotseling overleden. Hij had zitting
voor de CHU. Volgens de lijst zal S. Jon-
gema te Welsrijp zijn opvolger zijn.
Verschijnt in: Bolsward, Baarderadeel, Hennaarderadeel, Hindeloopen, Wonseradeel, Workum en
De synode verliep als volgt: De Remon
stranten onder leiding van Episcopius
us hjoed to sizzen
Oldebarneveldt, die in zijn streven naar
gewestelijke souvereiniteit zich gedwars
boomd zag door de Staten Generaal, die
het oppergezag opeisten, ging de Staten
van Holland en de Remonstranten voor
zijn wagen spannen. Hij wist bij de Sta
ten van Holland een resolutie door te
drijven, die verbood, dat men de ge
schilpunten inzake de godsdienst vanaf
de kansels besprak. Hiermee bracht hij
de kerkstrijd op politiek terrein en dit
bracht grote spanningen, vergezeld van
onregelmatigheden, teweeg door zijn
drijven bracht hij het land tot aan de
rand van een burgeroorlog. Aan het
krachtdadig ingrijpen van een prins
Maurits, aangespoord door zijn neef en
boezemvriend graaf Willem Lodewijk, de
Friese stadhouder, (üs heit) is het te
danken geweest, dat een burgeroorlog
werd voorkomen.
hiel hwat minsken birikt wurde büten de
skoalle, foaral as dat bart op in „popu
laire” stjürder as Hilversum HI. Foar it
teleboerd jildt dit folie minder omdat de
ütstjüringen mear ünderwizend en
rjochtstreeks op 'e skoallen rjochte bin-
ne. As it systeem-Delft, dat bylden oer
radiogolven ütstjürt en dy omfoarmet
mei in apart apparaet (de omfoarmer),
algemien foar de skoallen ynfierd wurdt,
binne de teleboerdütstjüringen yn ‘e
praktyk ek net foar de yndividuele bar
ker to üntfangen. Nou’t noch mar ien
„omfoarmer” biskikber is, is dat yn de
eksperimentale perioade wol it gefal
fanwegen it tydlik brüken fan de t.v.-
stjürder Smilde.
Der binne ek hiel hwat partikulieren
dy’t hwat mear oer eigen tael en gea
witte wolle. It soe yn dit ramt ek alhiel
passe, as neigien waerd, foar hoefier’t
der nést de skoalle ek thüs bilangstel-
ling bistiet foar de forwurkingsstof. Yn
Fryslan soene hjir grif inisjativen foar
nommen wurde moatte.
De funksje fan de skoalleradio as alge
mien foarmjend kultureel medium nést
ünderwiismiddel wurdt noch aksentüear-
re troch de frekwinsje fan ütstjüren. In
programma fan lx yn ’e moanne mei in
skoalleforwurking foar 3 lessen dêrnei,
moat mear bilangstelling oproppend en
minder dirékt learend wêze as in rige
ütstjürings fan elke wike. In kultuer-
bifoarderjend elemint sit ek noch yn de
opdrachten dy’t oan skriuwers, dichters
en komponisten troch de RONO jown
wurde foar it meitsjen fan programma-
ünderdielen.
Lykas boppe al sein is binne kultuer en
ünderwiis net los fan elkoar to sjen. It
ünderwiis hat dêrby in oerdragende en
in oandragende taek. Dêrom stiet ek de
ynstruktive omrop optheden tige yn 'e
bilangstelling. It ünderwiis yn it Frysk
hat him hwat de middels oangiet altyd
biheine moatten. Ien fan de oarsaken -
njonken it feit dat it net as winsklik,
wichtich sjoen waerd - is it lytse taelge-
biet. Mar yn prinsipe kin dat ünderwiis
pas goed üt ’e fuotten komme as it de
biskikking kriget oer lykweardige moog-
likheden. Derby hearre sünder mis de
massamedia. It is op himsels hiel bisün-
der, dat foar ien kear it ünderwiis yn it
Frysk gebrük meitsje kin fan in nij me
dium, it teleboerd. Foar it ünderwiis yn j de, foar hoefier’t der in plak is tusken
it Frysk jowe skoalleradio en teleboerd de beide oaren. Technyk, ünderwiiskun-
mooglikheden oan de learkrêft, dy’t der dich, metoadysk en ek saeklik. In goed»
earder net wiene. En dat net allinnich
troch middel fan in nij medium, in nije
ympuls en nij materiael. De oplieding
fan de ünderwizers hat rounom yn üs
lan altyd tige ienfoarmich west. Der is
praktysk alhiel gjin rekken halden mei
de forskillende problemen en it forlet yn
de ünderskate regio's. It komt der dan
ek op del, dat it personiel fan de skoal
len yn Fryslan op dit stuit yn it alge
mien gjin foldwaende eftergroun hat
foar it ünderwiis oer eigen gea, kultuer
en tael. De bilangstelling is der faek
wol, mar de mooglikheden foar konstan-
te oerdracht en de wegen ta it flnen fan
de boarnen binne ünfoldwaende bikend.
Massamedia kinne ek bydrage ta it
trochsetten fan ien fan de wêzentlike
punten fan wraldoriëntaesje: it aktyf
dielnimmen fan it bern oan it barren yn
de wrald fan it eigene üt. Mar it fre-
get wol in regionalisearre oandragen
fan de ünderwerpen. De Fryske skoalle
radio komt mear as 25 jier nei de Neder-
lanske. Hy fortsjinnet syn plak yn it ge-
hiel fan lear- en helpmiddels. It opkom-
men fan de skoalle t.v. hat fansels wol
ynfloed hawn. It sil ek wol sa wêze( dat
aenst elk fan de media in.lytser plak yn
nimme sil, as hwannear’t „ien fan bei
den net ütfoun wie”. In oare technyske
üntwikkeling moat ek noch neamd wur
de, nammentlik dy fan de greate Hecht
fan de transistorradio. Ien fan de swier
richheden mei de skoalleradio wie altyd
de minne forsteanberens. It normale ta-
stel is ófsteld op in hüskeamer. Yn in
soad skoallelokalen waerd dêrtroch it
lüd tofolle wei. It hat by de earste Frys
ke radiolessen bliken dien, dat yn fier-
wei de measte skoallen gjin tastel mear
oanwêzich wie (of dat de radiodistribüsje
ophalden wie!!). Mar It is hiel maklik in
stikmannich goede transistors sa op to
stellen, dat de forsteanberens better wie.
VXX.S
