Bogerman
Maurits’ zielzorger
was
het laatste
van
uur
i
k
B
Als eerherstel een naamgeving te
Bolsward bepleit
Sint Maarten-viering
Fan stêd en lan
Zilveren filmpjes
bondsspaarbank
bolsward
E
Ar*IPO.MARKT
Beste kinderen
van Bolsward e.o.
SPAARBANK
VOOR
AL UW
GELDZAKEN
DE
BONDS-
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
w
1
112e JAARGANG No. 91
DINSDAG 13 NOVEMBER 1973
Wymbritseradeel,
Statenbijbel
Emmaüs
Verzuim en weggelegde taak
Professor te Franeker
Grietje Piers
Prins Maurits
6SÖ
en mas-
Boeiende figuur
Sterfbed
Bogerman was en blijft een boeiende fi-
FRYSK LIBBEN YN BOALSERT
It bistjür sil op t nij wer aksje fiere
Telefoon (05157)
Advertentieprijs: 22 et. per mm.
Ingez mededelingen dubbel tarief
Contractprijs op aanvraag
In een vorig artikel vertelden we, hoe ds. Johannes Bogerman, eens het „boike
fan Boalsert” een belangrijke rol speelde in de vaderlandse kerkgeschiedenis als
voorzitter van de Synode van Dordrecht. Eén der voornaamste besluiten van de
synode was wel, dat tot een nieuwe Bijbelvertaling uit de grondtalen werd over
gegaan. Bogerman werd tot voorzitter van de vertalingscommissie benoemd en in
1626 werd met deze arbeid begonnen, de kosten werden door de Staten Generaal
betaald, en 1637 verschenen de eerste Statenbijbels. Het grootste gedeelte van het
O.T. met de vele kanttekeningen benevens een groot aantal destijds nieuw inge
voerde Nederlandse woorden, die vaak een onmiskenbare Friese inslag vertonen,
zijn van Bogerman.
2e week nov. 1948
nade en barmhartigheid Gods en ik ge
loof dat de Here Christus voor mij aan
’t kruis gestorven is.” Dit zijn vrijwel
de laatste woorden die Maurits nog uit
kan brengen. Even later zegt hij: „Ik
kan niet wel meer spreken.”
Als dan de zuster van de prins, Emilia,
verzoekt een gebed uit te spreken, schil
dert Bogerman ons een aangrijpend ta
fereel. Hij schrijft dat alle aanwezigen,
de prinselijke familie, de groten van het
land, allen rondom het sterfbed neer
knielen.
Prins Maurits, die in zjjn sterven werd
bijgestaan door ds. Johannes Bogerman.
krachten geheel,” schrijft hij aan een
vriend. Datzelfde jaar, 11 sept. 1637, ont
sliep Johannes Bogerman te Franeker.
Er wordt van Bogerman gezegd, dat hij
het genie der vroomheid bezat. Uit het
kiezen van deze zinspreuk blijkt, waar
hij van uitging. Emmaüs, de dag der
wereld is gedaald, maar in de vallende
avond is daar de lichtende gestalte van
Hem, aan wie de toekomst is.
De Staten van Friesland, die op 16 au
gustus 1795 onder invloed van de Fran
se revolutie de verordening afkondigden,
de grafmonumenten van de Oranje’s te
Leeuwarden te vernietigen, ja zelfs het
gebeente der afgestorvenen niet met rust
lieten, hebben ook het graf van Boger
man geschonden. In dat jaar konden de
mannen der Verlichting en Aufklaring,
die naar hun zeggen - de lichten der
heden heeft de SINT
ons laten weten
dat h ij jullie ook dit jaar
niet heeft vergeten
Dus breng (net als vorig jaar)
je klomp, laars of schoentje
maar
5 december kun je hem dan
weer halen, je hoeft niets te ko
pen of te betalen.
Hemels hadden gedoofd - ongehinderd
hun gang gaan.
Onder het aanheffen van een ellenlang
volkslied, getiteld: „De rechten van de
mens”, gezongen op de wijze: „De we
reld is in rep en roer”, verrichtten deze
aanbidders van de godsdienst der Rede,
hun luguber werk.
Ds. C. P. van Andel nam afscheid van
de Herv. gemeente te Spannum.
De heer H. v. d. Eems (68) stationhou-
der van de PTT te Oosterend plotseling
overleden. In hem heeft Oosterend een
stuwende kracht verloren. Jarenlang
was hij ook voorlezer in de Herv. kerk.
Ook het bij houden van de graf registers
was zijn werk.
Visser, Schildwyk 17, Bolsward verkoopt
a.s. donderdag en vrijdag een hele partij
legergoederen. Zonder punten.
Zaterdagavond was er een grandioze St.
Maarten optocht in Plan Eekwerd (ge
heel tussen de buien door). De feestcom
missie van de pas opgerichte wijkvereni-
ging Eekwerd had deze St. Maarten op
tocht op touw gezet. En niet tevergeefs.
Zilveren jubileum J. Tj. Boonstra te
Wommels, eerder te Oosterlittens als au-
to-ondernemer.
Te Parrega een Chr. Vrouwenvereniging
opgericht. Zestig leden traden toe.
Abonnementsprijs f 7,50 p. kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
Verschijnt
DINSDAGS en VRIJDAGS
Ultg. A. 3. OSINGA b.v., Bolsward
Administratie- en Redactie-adres:
Marktstraat 13 - Postbus 5
Tel, 2044 - Na 18.30 uur 2660 of 2335
(05157)
Bolswards Nieuwsblad
Als een eresaluut aan zijn grote verdien
sten, werd Bogerman aan het einde van
zijn leven nog tot professor in de theo
logie te Franeker benoemd. Hij is dan
reeds een afgeleefd man en lijdt aan al
lerlei kwalen, hoewel hij nog maar 61
jaar oud is. „Ik verouder en verlies mijn
Misschien is er een taak weggelegd voor
de jonge generatie van nu, want ’t gees
telijk nakroost van Bogerman, dat in de
vorige en in deze eeuw zich in een on
gedachte opbloei mocht verheugen, heeft
het geschonden graf van Johannes Bo
german niet hersteld, maar domweg ver
geten, zo besluit de heer Meijer zijn be
toog. En dit wij met hem eens. Een
klein beetje eerherstel komt hem wel
toe. Reeds eerder wezen we er op hoe
geen enkele naamgeving aan Bogerman
herinnert. Straks verrijst er in de pas-
torietuin, waar hij als kind speelde en
zijn dromen droomde een nieuw gemeen-
tegebouw, een nieuw Convent. Zou het
zo’n slechte gedachte zijn dit het „Bo
german Convent” te noemen?
Dit opskrift mei wol in neijere forklear-
ring ha. Yn bipaelde sin is alle libben
yn Boalsert ommers „Frysk libben”,
hwant Boalsert is in Fryske stêd. En dat
hoe langer hoe Frysker, hwant forsinne
wy üs net, dan wurdt der hwat langer
hwat mear Frysk praet: yn gearkomsten,
yn de ried, yn winkels, op kantoaren,
foar de telefoan. De nije direkteur fan
de „suvelskoalle” (nou „Ryks Hegere- en
middelbere skoalle foar fiedingsmidde-
lentechnology”, dat nea gjin minske ea
sizze sil, sa’n mülfol), de hear Sonnema
- net allinne in man mei in Fryske nam-,
me, mar seis ek in Fries - sei üs lang-
lêsten to mienen, dat yn Boalsert suver
gjinien Frysk praette, mar dat is fansels
it aide misforstan, omdat wy „üt fat
soen” elke nij-ynkommende mar oan-
sprekke yn de tael, dy’t hy of sy brükt
yn it earste oankommen en sadwaende
dy de skyn jowe fan üs net-Fries wêze
gezinsbank zonder winstdoel
ker yn ’e kompe docht mei it Kristlik
Frysk Seiskip (togearre it blêd „De Stim
fan Fryslan”). It is krekt dit RFB dat
üs oanlieding joech dit stikje to skriu-
wen. Boalsert hat yn de rin fan de jier-
ren net alline oan de widze stien fan dit
Boun, mar der ek in rige treflike pom-
meranten oan levere. En dat is noch sa,
allinne it kritelibben sit to Boalsert
hwat yn de lytse loege. Op stjerren nei
dea of de léste sike ütbliesd? Mar it boun
seis libbet noch en haldde forline wike
freed syn gearkomste yn it motel, ünder
de lieding fan dr. H. Oldenhof. Der
waerd alderearst praet oer de nije opset
fan „De Stim fan Fryslan”, dy’t sa’t wy
al seine, yn de mande mei it Kristlik
Frysk Selskip ütjown wurdt. De leden-
gearkomste gyng der mei akkoard dat
„De Stim” wer it fatsoen fan in krante
kriget.
Wylst de KFFB lyts 10.000 en it Krist
lik Frysk Selskip in lytse tüzen leden
hat, sit it Roomsk Frysk Boun op in lyt
se fjouwerhündert. Skathalder Haersma
kriget it frij om leden dy’t langer as twa
jier net bitelle hiene nochris oan to
skriuwen en as hja net andere, to skras-
sen. Yn it twadde plak kaem it rapport
fan de stüdzjekommisje dër’t de hearen
J. Zeinstra, Mebius Brandsma en Y. Ter-
wisscha van Scheltinga harres ta diene,
to praet. Alderearst waerden de berne-
kampen fan it Boun neamd, dy’t as taek
ha om de roömske bern Ontspanning to
jaen yn Fryske en roomske sin. De bi-
langstelling is de léste jierren sa great
dat der guon wegere wurde moatte. Oer
it algemien hat bliken dien dat oare
roomske ynstellingen en sa de béste lju
al yn bislach nimme. It bistjür jowt der
op ’e nij wer omtinken oan en der is ek
oer praet om skielk wer hwat foar alde-
re bern op to setten, mooglik yn ’e foarm
fan in reiske of sa.
wollen. Mar genöch hjiroer. Mei „Frysk
libben” bidoele wy hjirre it organisearre
Frysk libben, it yn forieningsforban of
stichtingsfoarm jin ynsetten ta it bihald
fan it Frysk eigene, itsij op it gebiet fan
de histoarje, de folkloare, of op it mêd
fan de tael, of - hwat ek mooglik is, op
dat fan de polityk. Boalsert jildt yn de
provinsje noch altyd as it Fryske Mek
ka en wy wolle de namme fan Gysbert
Japicxstêd graech heech halde, al kinne
wy der net fan ite, fansels. Der is in for-
iening foar Boalserts Histoarje. Lang hat
dy sliept, mar langlêsten kaem der wer
hwat aksje. Der binne plannen de for-
iening om to setten en hwat in oar doel
to jaen. Utiten is dat noch net. De Skots-
ploech is in typysk foarbyld fan it yn
stan halde wollen fan Fryske folkloare,
Omke Romke yn sekere sin ek. De FNP
hat foar safier wy witte yn Boalsert gjin
eigen ófdieling, mar suver elke politike
streamling hat wol immen as foarman,
dy’t de saek fan it Frysk-eigene mei hert
en siel fordigenet. Aldergeloks telt Boal
sert ek inkelde Fryske skriuwers en dich
ters binnen syn poarten. Dan de organi
searre Fryske biweging. De aldste or-
ganisaesje, it selskip foar Fryske tael en
Skriftekennisse fan 1844 hat yn Boalsert
gjin eigen ófdieling mear hwant de Frys
ke krite stiet nou op himsels. Dy krite
(op 1 desimber is der wer in greate joun,
hwerby de Doele amper alle leden halde
kin) libbet as in hart, al bliuwt it yn de
praktyk faek by in pear toaniel- en kof-
jejounen. It Kristlik Frysk selskip (fan
1908) hat foar safier wy witte yn Boal
sert nea gjin eigen krite hawn, mar wol
forsprate leden.
Yn ledetal komt it pleatslik korrespon-
dintskip fan de KFFB (mei as kontakt-
blêd De Fleanende Krie) de krite op ’e
side of stribbet dy foarby. Gearwur-
king is der hjir en der al (boeketafels
op kritejounen), mar soe der faeks noch
mear ütboud wurde kinne. Dan is der
noch it Roomsk Frysk Boun, dat de lês-
Siebren Koopmans uit Cupbaard in Indo
nesië gesneuveld. Het is reeds het 2e
slachtoffer uit dit dorp. Verheugend
daartegenover dat Anne Okkema behou
den terugkeerde.
In het indrukwekkend leven van haar
man, bleef de vrouw van Bogerman een
figuur op de achtergrond Haar meisjes
naam was Grietje Fiers, maar in defti
ge taal der geleerden heette ze Margare-
ta Petraca. Men weet weinig van haar
at, hun huwelijk bleef kinderloos en
haar naam wordt voor het eerst ge
noemd in het testament, dat Bogerman
en zijn echtgenote in 1637 dus reeds in
zijn sterfjaar lieten maken. In de slot
akte van het leven van Johannes Bo
german, wordt echter het laatste woord
door haar gesproken. Op het grafge
steente aangebracht in de Martinikerk
te Franeker laat ze beitelen, dat haar
man is geweest „een welsprekend kansel
redenaar, zeer geleerd theoloog en ver
standig man, hoog verdienstelijk jegens
Kerk en Staat, bij 's Lands Vaderen zeer
bemind en een onovertroffen echtgenoot.
„Een onovertroffen echtgenoot”, zo laat
Bogermans vrouw zich over hem uit.
In deze uitspraak schuilt de liefde van ’n
vrouw, die ondanks dat haar man, tot
aan zijn dood toe, door arbeid in beslag
werd genomen, toch gelukkig moet zijn
geweest.
Oant safier dit forslach fan de gearkom
ste dat wy üntlienden oan it Frysk Dei-
blêd (omt wy der seis spitigernóch net
hinne koene). Ek op dit plak wolle wy it
boun alle sterkte en striidmoed winskje.
Boalsert hat hiel hwat losse leden fan
in Boun, yn elk gefal sympatisearjende
leden, foar in part (great part mei wol
sein wurde) tagelyk ek lid fan de Krite
Boalsert en/of de KFFB. De fraech riist
wol, oft alle „Frysk libben” yn Boalsert
noch net better koördinearre wurde
moat. Hwa hat hjir in miening oer?
Na enig nadenken spreekt Maurits op z’n
sterfbed de gedenkwaardige woorden
uit: „Ik neem mijn toevlucht tot de ge-
President Truman herkozen tot presi
dent van Amerika. Het leek eerst een
nek aan nek race met Dewey, maar hij
won onverwacht en overtuigend.
Verschijnt in: Bolsward, Baarderadeel, Hennaarderadeel, Hindeloopen, Wonseradeel, Workum en
Zo’n 300 kinderen, alleen of vergezeld
van hun ouders trokken al zingende
door de straten van Eekwerd, voorafge
gaan door de drumband en majorettes
van Oranje. Na afloop kregen de kinde
ren een appel, een sinaasappel en een
rolletje drop. Hierna gingen de kinderen
langs de huizen om hun liedje ten geho
re te brengen en de goede gaven in ont
vangst te nemen. De wijkvereniging Eek
werd kan terug zien op een zeer geslaagd
St. Maarten feest. Ongetwijfeld zullen
we nog veel van deze wijkvereniging ho
ren, want er zijn nog heel veel plannen.
Ook op andere plaatsen in Bolsward
werden St. Maarten optochten gehouden.
Zo hield de buurtvereniging Blauwpoort,
een lampionoptocht door de Harlinger-
straat en de Hollandia-straten, voorafge
gaan door de Schutterijmuziek. In tegen
stelling tot de eerder genoemde optocht
trof men de ene regenbui na de andere,
zodat het een natte boel was en de op
tocht min of meer in het water viel. Voor
de deelnemers die het hemelwater trot
seerden, onze hulde!
Op de foto zien we hoe de jeugd zingend
langs de deuren langs gaat in Eekwerd
een voor Bolsward nieuwe vorm van St.
Maartensviering.
guur, tot in onze dagen toe. Hij heeft,
toegerust met de grote gaven van hoofd
en hart, die hij ontegenzeggelijk in rui
me mate bezat, een herder en leraar
voor de belijders van de Gereformeerde
religie willen zijn. Hij is dan ook de
grote figuur geworden, die vorm en ge
stalte aan de rechtzinnige Kerken in ons
vaderland heeft gegeven. Welbewust
heeft Joh. Bogerman deze levenstaak ge
kozen. Was hij een eerzuchtig man ge
weest, hij had met de grote gaven, die
hem ten dienste stonden, een staatsmans
loopbaan gekozen. Hij was in de diplo
matie nl. lang niet onbedreven, en heeft
ook in deze hoedanigheid het land be
langrijke diensten bewezen.
„Vespera jam venit, o Christo maneto”,
was de zinspreuk van Johannes Boger
man, een variant van het dringend ver
zoek van de Emmaüsgangers, aan de op
gestane Heer. „Blijf bij ons, want het is
tegen de avond en de dag is gedaald.”
Het strekt de Remonstranten tot eer, dat
zij een van de eerste kerkgroeperingen
waren, die deze Statenbijbel zonder be
merking aanvaardden. Dat binnen korte
tijd vrijwel alle kerkformaties de Sta
tenbijbel hadden geaccepteerd, getuigt
van waardering voor de vertalers.
Zo werd de Statenbijbel een nationaal
monument en de levensbron van het
christelijk volksdeel, van geslacht tot ge
slacht. In de tweede plaats had de Sta
tenbijbel grote invloed op de taal. De be
kende dichter Potgieter schreef in 1839:
de Statenvertaling is het meest manne
lijke Nederlands, dat ooit is geschreven,
In onze tijd klinkt de taal van de Sta
tenvertaling niet alleen statig, maar ook
„ouderwets”, b.v. „het wijf Lots” in
plaats van het later gebezigde „de vrouw
van Lot”. Het feit dat in later jaren de
Bijbel meermalen is hervertaald in meer
modem en hedendaags Nederlands, doet
niets af van de Statenvertaling als mo
nument Een taal staat niet stil en leeft.
Ameland krijgt geen verbindingsdam
met het vasteland. Dat zou 30 millioen
kosten en is te duur.
te tiid as konfessionele organisaesje wak- moatte by skoalbistjüren, alden
ters, sadat it Frysk as gewoan fak op ’e
roomske skoallen aensen net allinne fan
boppen óf komt, mar ek fan ünderen óf
stipe wurdt.
Op it stik fan ’e polityk sil it Boun in
telegram oan it kabinet stjüre: „dat wy
üs mei alle krêft forsette sille tsjin it
kombinearjen fan provinsjes en de foar-
ming fan saneamde „gewesten”. De KVP
sil der in ófskrift fan ha. Oan alle poli
tike partijen sil it Boun in brief stjüre
dêr’t nochris yn wiisd wurdt op it pro-
vinsiael bilang by de kommende steate-
forkiezingen yn Fryslan, dêr’t in man-
nich konkrete punten by neamd wurde.
In apart brief sil ütgean oan it pastorael
sintrum fan it bisdom Grins, mei it for-
syk om it troch to dwaen oan it Neder-
lansk Pastorael Oerliz (Landelijk Pasto
raal Overleg). Der wurdt yn oanstien op
in ütspraek oer de wearde fan de folks-
tael (it Frysk) foar it tsjerklik libben.
Fryske studinten oan roomske theologys-
ke opliedingen moatte der mei.yn ’e
kunde brocht wurde, der moatte Frysk-
kundige lektoaren bineamd wurde, it
Frysk moat brükt wurde foar de „folks-
sang” yn tsjerke ensfh. De Fryske geast-
liken moatte op ’e hichte balden wurde
fan hwat der op it stik fan it Frysk
mooglik is.
Als prins Maurits zijn einde voelt nade
ren en zijn omgeving te kennen geeft:
„Ik begeer met geen wereldse zaken
meer gemoeid te zijn”, laat hij Boger
man aan zijn sterfbed ontbieden.
De gesprekken die zijn gevoerd tussen
Maurits en Bogerman, zijn in boekvorm
uitgegeven onder de titel: „Het Christe
lijk overlijden van prins Maurits”, en ’t
boek werd geschreven, „tot troost en
stichting aller vrome ingezetenen der
Nederlanden”. Niet als een starre boete
prediker, die met alle straffen van de hel
staat te dreigen, doet Bogerman zich
hier kennen. Ook niet als iemand, die
zonder meer de poorten van het rijk der
hemelen poogde open te breken. Rustig
en waardig ontvouwde hij voor Maurits
de troostrijke gedeelten van de Bijbel,
zoals de bede van de tollenaar, de gelij
kenis van de Verloren Zoon e.d.
Een wagen en ruiter Israëls, noemt Bo
german de stervende prins Maurits, in
1625 met zijn 58 jaren reeds oud en af
geleefd, maar tot in zijn laatste ogen
blikken wakker en helder van geest,
wenst als een dapper en onverschrokken
militair te sterven.
10-jarig bestaan buurtvereniging DBS
(Dij kstraat-Bargef enne-Schildwij k).
