Bolswards vroedschap
het
en
apothekersgilde
vb* XX uit
‘W/k
Doel: Bestrijden van kwakzalvers
en beunhazerij
A
Fan stêd en lan
Zilveren filmpjes
Y i J f -
bondsspaarbank
bolsward
MC
De moderne
GELD- EN
BANKZAKEN
4
gezinsbank
voor alle
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
ph
Zélt# we* malC*
v iü Éx.
tiu.SU UWH, vaiett?
DINSDAG 4 DECEMBER 1973
112e JAARGANG No. 97
Verschijnt in: Bolsward, Baarderadeel, Hennaarderadeel, Hindeloopen, Wonseradeel, Workum
Z
Renovatie
le week december 1948
betalen.
of
Blokkade van Berlijn. Het contact wordt
onderhouden met een luchtbrug.
„De Russen willen geen oorlog, wel Ber
lijn” (krantenkop)
Verschijnt
DINSDAGS en VRIJDAGS
Uitg. A. J. OSINGA b.v., Bolsward
Administratie- en Redactie-adres:
Marktstraat 13 - Postbus 5
Tel. 2044 - Na 18.30 uur 2660 of 2335
(05157)
Ook zal in aanwezigheid van de Older-
man en stadsgeneesheer een soort exa
men moeten worden afgelegd. Nee, als
men in Bolsward iets deed, deed men
het goed, men ging niet over ijs van één
nacht.
Abonnementsprijs f 7,50 p. kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
Bolswards Nieuwsblad
In het begin der 16e eeuw werd allerwegen bitter geklaagd over de steeds toe
nemende kwakzalverij, enz. Deze plaag werd zo erg dat tenslotte keizer Karel V in
1540 een plakkaat liet uitvaardigen, maar een bijbehorende instructie om te straf
fen bleef achterwege, zodat de toestand er niets door verbeterde. Toch werden
verdachte kooplieden in allerlei geneesmiddelen zoveel mogelljk uit de steden ge
weerd. Na de komst van Alva verslechterde de toestand, toen nl. allerlei avontu
riers uit Brabant en Vlaanderen de wijk namen naar het noorden om hier hun
kwakzalverspraktjjken uit te oefenen. De stad Brielle was de eerste waar in 1579
aan medicijnmeesters, chirurgijns en apothekers een privilege werd verleend om
tezamen een gilde te vormen om zodoende beter op de onbevoegden te kunnen
toezien. Waarschijnlijk is Bolsward in Friesland in 1613 de eerste gemeente ge
weest waar een soortgelijk privilege werd uitgevaardigd, al was er de vorige eeuw
in Leeuwarden ook reeds iets dat in die richting wees.
O
De restauratie van de Martinikerk is zo
ver gevorderd, dat de gemeente een deel
van de kerk (het koor) weer kan ge
bruiken voor de eredienst. Tot zolang
werd gekerkt in het Convent. Bij de res
tauratie zijn weer verschillende ontdek
kingen gedaan. In de muur werd een nis
gevonden met ingebouwd wijwaterbakje.
Advertentieprijs: 22 ct. per mm.
Ingez. mededelingen dubbel tarief
Contractprijs op aanvraag
DE NIJE WEI BOALSERT-
LJOUWERT
Der wurdt wol hwat dien om it forkear
feiliger to meitsjen en mear rom baen to
jaen om Boalsert hinne. De wei Boal-
sertWarkum fan okkerjiers is in foar
ütgong, de forbining mei de Südwest-
hoeke krige der in nije status troch. It
wachtsjen is nou op de rounwei om
Warkum hinne, hwant fierdere parten
nei de Lemmer op binne al fierhinne
klear. Nou’t de .tramrails fuort binne
krige de êlde Snitser dyk mear earm-
slach, de Rykswei nei Snits is fjouwer-
baens, op it part Boalsertkop Ofslüt-
dyk wurdt alle war dien. Yn de lêsthal-
den steatesitting róp de provinsiale wei
BoalsertLjouwert noch al hwat dis-
kusjepunten op. De hear Wartena wie
min to sprekken oer de oansluting op
Ljouwert. „Sa’t it der nou hinne leit, sil
gjin minske tusken Wommels en Mant-
gum der gebrük fan meitsje. Ek hie er
lanskiplike en milieubiswieren. De hear
Singelsma gyng dér op troch. Hy kaem
binammen op it biswierskrift tsjin it tra
cé fan it léste part fan de bruorren Ku-
perus, dy’t sa ’t men faeks witte sil jier-
renlang buorke ha sünder kunstdong en
hwaens lan nou trochsnijd wurde sil, as
de foarstelde plannen trochgean. Hja
sizze dan ek yn har biswierskrift mei it
tracé net sa wiis to wezen. De hear Sin
gelsma leaut, dat se dér wol gelyk oan
en is dan fierder fan bitinken: Dizze
Ik leau, dat er dér gelyk oan hat. Dizze
wei hie der ek nea komme moatten en
as der nou noch in bislüt oer nommen
wurde moast, dan hied er der ek nea
kommen. Mar ja, hoe is dat gien!
As der in achtenearre lid fan de stea-
ten in generaesje lang praet oer de min
ne forbining Boalsert-Ljouwert, dan
komt sa’n wei dêrre op it lést. Wy bin
ne der net sa wiis mei en de hearen Ku-
perus ek net, binammen nou’t wy noch
gjin wissichheit hawwe oer it wegen-
fjouwerkant om Ljouwert hinne, ek net
oangeande oansluting fan de Werfster-
hoeke mei dit fjouwerkant. It liket üs
ta, dat it noardelike forrin fan nü. 9, wol
in bytsje oars kin, as dy nou pland is.
Dan soene mooglik har pleatsen sparre
wurde kinne. Dat wy hjir in unyk bi-
driuw hawwe, kin ik faeks mei inkelde
wurden oantsjutte. De measten witte
wol, dat generaesje lang de boeren mei
dong en terpmodder de fruchtberens fan
har greiden yn stan halden ha. Doe kaem
de kunstdong, earst forsmiten en doe as
in soarte fan hillige foreare. Der wiene
boeren, dy’t har greiden en bouwen mei
kunstdng ophegen en de rüchskernen
forkoften. Der wiene seis kampioenkunst
dongstruijers, dy’t op gympy’s troch de
lannen strüsden, omt se mienden dat se
de kunstdongstruijende masinen noch
forbetterje koene. Ik fortel hjir gjin fa-
beltsjes. Der wiene seis boeren, dy’t yn
de herberge sieten op to swetsen, dat se
gjin 70 kilo de hektare struiden, lyk as
in gewoane greide nedich hat, mar 400
en dat is de praktyk wurden: suvere
stikstof. De boer waerd sadwaende in
agraryske ündernimmer en de boere-ar-
beider krige de nije titel „agrarische me
dewerker”. Sa waerd de boer ynskeake-
le yn it fabryksmjittige produksjeproses.
Binammen mei dy stikstofstruijerij koe
hy de produksje fan syn greiden for-
dübelje. En de oerheit holp him hjirby
mei ruilforkaveljen, wetterskippen en
seis djipte-üntwettering en lanbouskoal-
len, al binne der lokkich leraeren, dy’t
de bitreklikheit fan de dêrre forkundige
wysheden ynsjogge.
Sa üntstiene kwetsbere monokultueres
fan greiden en bouwen, mei hoarnfé dat
Sinterklaas sprak te Bolsward Fries. Zijn
stem deed denken aan het sonore geluid
van de Friese dichter Fedde Schurer. Na
afloop van de intocht was er een bijeen
komst in de raadzaal, waar ieder zijn
wensen aan de Sint kon zeggen.
den XXIII Octobris (1613)”. Het stuk
vervolgt dan met te zeggen (wij doen het
maar in gewoon Nederlands) dat hier
mee wordt bedoeld op zeer goede en
politieke redenen de stad te voorzien
met goede en experte chirurgijns en a-
pothekers en dat daardoor gekeerd die
nen te worden alle vreemde kwakzal
vers, lantlopers en andere bedriegers,
die onze burgerij met wateren, salven en
andere compositen bedriegen, haar ge
zondheid krenken en dat het derhalve
noodwendig is om daarin te voorzien.
Nadat er op gewezen is, dat ook de tim
merluiden, zilversmeden en schoenma
kers zich te Bolsward in een gilde heb-
ben verenigd, zegt het stadsbestuur dit
ook hier nodig te vinden regelend op te
treden. Immers als een stuk hout of zil
ver bedorven is, dat kan nog worden
hersteld en gerepareerd, maar met het
menselijk lichaam „welke het duurste
subjectum is dat er op aarden gevonden
mag worden” is dat niet het geval. De
noodzaak er van ingezien hebbende dat
renovatie van de oude gildebrief wense
lijk was werd - er is niets nieuws onder
de zon - een comnjissie gevormd om
Burgemeester en Schepenen te advise
ren. Een paar bepalingen: Niemand zal
zich te Bolsward als medicus, apothe
ker enz. mogen vestigen, voordat aan
de gildemeesters een diploma is getoond.
Ook moet als een soort statiegeld betaald
worden 36 caroliguldens ten prof ij te van
het gilde en 6 guldens ten behoeve van
de arme wezen.
Te koop een goedgekeurde trek-
waakhond. K. de Groot, Pingjum.
i. -X f*
mei nije sykten oanhelle wie, lyk as de
kopsykte (dy’t ek wol by minsken foar-
komt, mar dan yn in hwat oare bitsjut-
ting),in wolfeartssykte, in wieldefor-
skynsel, dy’t yn de oarlochsjierren net
foarkaem. Is it wünder, dat der minsken
kamen, dy’t tochten: Wy koene hjir de
wet fan de tsjinfallende foarütgong wol
tapasse: It tapyt fan de foarütgong rólje
wy foar üs üt, mar mar de kwalen fan
it tapyt rólje üs op de hakken efternei.
Men kin dit ek neame de wet fan it bi-
hald fan de ellinde. Is it in wünder, dat
party lju miene, dat „the point of no re
turn” al passeard is?
Dizze foarütgong docht my tinken oan
in man, dy’t by de Aldehou delfalt, wylst
heal op de steger syn maet him taropt:
„Hald dy goed, Gurbe, oant nou ta giet
alle goed!” Wolnou yn sa’n sitewaesje
koe it minskdom nou wolris forkeare.
Wy kinne de kopsike kou wol rédde mei
him hwat magnesium yn it bloed to
spuitsjen, mar de kwael, dy’t him sit yn
it gers, dat to min magnesium hat, losse
wy der net mei op. Wy binne, leau ik,
yn in soarte fan tastan, dat it fé en ek
it minskdom, hoe langer hoe mear yn in
stress-sitewaesje komt to forkearen.
Wolnou, ditsoarte fan dingen wurde un
der oaren op it bidriuw fan de bruor
ren Kuperus ündersocht. Dit bidriuw fan
de Kuperussen mei yn de eagen fan de
lju, dy’t great wurden binne mei kunst
dong, pesticiden en safolle kij per hek
tare, in hwat alderwetske yndruk meit
sje, mar it wurd fan Paulus: „Al üs wit
ten is to’n diele”, jildt ek noch altyd
foar de moderne wittenskip. Wy binne
der net wis fan, dat wy op de goede
wei binne. Jacob Cats joech yn syn tiid
de boeren al dizze wysheit mei:
„Mest is een stuk viezigheid,
maar het is mirakel waar het leit.”
Yn dizze sitewaesje koe it wurd dong
noch wolris in djippere bitsjutting haw
we as Cats der doe oan taskreau. „The
blueprint for survival”, de blaudruk
foar it oerlibjen, yn 1972 publisearre
troch 33 Britse wittenskipslju, is earn-
stich bisoarge oer de tastan fan it mi
lieu, dat net allinne, mar ek oer de
sleauwens fan de autoariteiten om dér
hwat oan to dwaen. It fiert in pleit foar
in stabile maetskippij, mei as Ondertitel
in strategy (kriichsplan) foar in flugge
een maaltijd te buiten in het teren, aan
vloeken, zweren, kijven, het zal hem tel
kens een halve stuiver kosten.
Een weduwe van een overleden gilde-
broeder mag hét bedrijf voortzetten door
een meesterknecht.
Op dinsdag 6 juni 1665 (een jaar voor de
dood van Gysbert Japicx) is het gilde in
de kerk vergaderd en wordt een supple
ment uitgegeven. Een zoon van een gil-
debroeder zal nu voortaan ook op een
maaltijd moeten tracteren, maar hij mag
geen vreemde gasten meebrengen.
In Bolsward is voorzover bekend de eni
ge gildej waarvan de dokters, chirurgij-
nen en apothekers in één organisatie
verenigd zijn. De taak van de apothe
kers was in de eerste plaats het gereed
maken van de recepten. Deze werden in
tegenstelling tot thans door de dokters
zelf gebracht, dit ook om er op toe te
zien of de apotheker het wel goed deed.
Deze was op de komst van de dokter
voorbereid. Hij beschikte ovet een goe
de stoel en een dito tractatie, teneinde
het wachten van de heren artsen wat
aangenamer te maken. Iemand rappor
teerde hierover: vele, (de dokters
dus) hun maag met wijn opgevuld heb
bende, met volgeladen buiken, geen
rooi houdende langs de straten, naar de
huizen der lijders swierende, die veel
tijds het gelag van hun opgevulde pens
zak, bevende handen, schemerende ogen,
stamelende tong betalen moeten
Het zij tot ons aller troost vermeld, dit
schreef de Haagse arts Schoon en het
sloeg niet op Bolsward.
en Wymbritseradeel.
Het werkwoord renoveren, waarvan af
geleid renovatie (thans wel gebruikt bij
herstel van bouwvallige huizen, het mo
derniseren er van) is niet nieuw en
werd ruim 300 jaar geleden ook al in
Bolsward gebruikt, want nadat het oc
trooi te Bolsward bijna een halve eeuw
als zodanig onveranderd dienst had ge
daan, verzoeken de gildebroeders in 1662
aan Burgemeesters, Schepenen en Ra
den der stad Bolsward „gantsch ootmoe-
delyck” om „pregnante redenen” het ou
de gildebrief te „renoveren”.
Aan dit verzoek werd door het stads
bestuur op 29 sept. 1662 voldaan en de
ze 2e gildebrief is bewaard. Hij kwam
dank zij de hulpvaardigheid van burge
meester Praamsma voor de dag in 1927
toen het Fries genootschap ter ere van
haar 100-jarig bestaan een autotocht
door Friesland maakte en hier ten stad-
huize een tentoonstelling was georgani
seerd van historische archivalia. Dr. F.
W. I. Hunger te Amsterdam kreeg het
document toen mee ter nadere bestude
ring. Hij publiceerde die 3 jaar later in
De Vrije Fries, waaraan wij hier een en
ander ontlenen. De tekst van de gilde
brief is in zwarte inkt buitengewoon
fraai geschreven en verlucht met sier
lijke initialen. Hierbij geven we een ver
kleinde af druk van de aanhef die luidt:
„Burgemeesteren, Schepenen ende Ra
den der stadt Bolswart doe kondt ende
certificeren midts dezen, dat ons zeer
gedienstelyck te kennen hebben gege
ven de Ordinarius Medicus, Chirurgijns
ende Apothequers dezer steede, hoe
voormaels onse spraedecesseures den
Medecyns, Chirurgyns ende Apothekers,
dezer steede, hadden gegunt seker oc
troy ende gildebrieff van haerluyder
kunst ende handtwerk zynde van dato
foroaring. As foarwearden wurde neamd:
iin minimale forsteuring fan de eko-
systemen en fan de ekologyske pro-
sessen;
in maksimael bihald fan de groun-
stoffen en energyboarnen;
in stabilisaesje fan de bifolking en
i<a desintrale opbou fan de maetskip
pij.
In gedachtewrald, hweryn wy üs wol yn
werom fine kinne en dy’t hwat dat lés
te oanbilanget lynrjocht yngiet tsjin de
opfetting oer de gewestfoarming en it
opheffen fan ’e provinsjes, dy troch de
hear De Gaay Fortman en de oare sin-
tralistyske Haechse klyk forkundige
wurde. Oant safier de hear Singelsma.
By syn biantwurding forwiisde depu-
tearre Hilarides nei de prosedure foar de
tracé-fêststelling. It is sa dat it hjir de
bidoeling is om mei twa alternativen to
wurkjen, hwerby mei it iene it bi-
druw Kuperus rekke wurdt en by it
oaren men der omhinne giet. Dit is tech-
nysk mooglik. De pro’s en kontra’s sille
yn it kader fan de ynspraekproseduere
tsjin elkoar ófwoegen wurde.
Letter kaem de hear Veldhuis noch oer
de wei Boalsert-Ljouwert oan it wurd.
Wy binne it der allegearre oer iens, sa
sei er, dat dizze wei in lange rit is. Wy
binne nou lokkich goed op wei, mar bin
ne wol fan bitinken, dat der yn it léste
stik noch in hiaet sit. Om nou sa gau
mooglik fan it rendamint fan de wei
profitear je to kinnen, soene wy graech
wolle, dat men der nei stribje woe, dit
hwat better op elkoar oanslute to litten.
De hear Hilarides joech ta, dat der by
de wei BoalsertLjouwert yndied noch
swierrichheden lizze. Faeks sil it stik
BoalsertBurchwert efkes letter kom
me as it stik fierderop. Dit moat noch
bisjoen wurde, neffens de deputearre,
mar hy forwachte, dat der net folie tiid
tusken sitte soe. It part, dat de measte
swierrichheit jowt, is dat dêr’t de hear
Singelsma oer spriek: BoksumMarsum.
Hjir sei er slim tasizzingen dwaen to
kinnen fanwegen de tracépearikels en it
is ek in frij djür en yngripend stik. As
nou aenst it jild mar net op is. Of de
benzine, hwant hwat jowe üs goede we
gen as de garaezjedoar ticht bliuwe
moat? Ja, it sit mei BoalsertLjouwert
wol hwat foar it krüs.
t C» *5’*Z
Voor de vacature directeur gasfabriek
te Bolsward waren er 51 sollicitanten.
De raadsvergadering was nauwelijks eni
ge minuten oud, toen er een geheime zit
ting volgde van 2 uur. Na heropening
verklaarde de heer Van der Zee, dat de
geheime besprekingen volgens hem zeer
onbevredigend waren verlopen. Hij
vroeg de benoeming aan te houden en
bij de candidaten een psychotechnisch
onderzoek in te stellen. Dit voorstel werd
verworpen met alleen de kvp voor. De
heer Van der Zee zei dat zijn fractie
zich dan van stemming zou onthouden.
Benoemd werd (met 8 van de 13 stem
men) nr 1 van de voordracht, de heer
H. B. v. Iperen te ’s-Gravenhage.
5 sternen waren blanco.
De chirurgijns moesten in dit verband
ook twee aderlatings verrichten, des
tijds een nog al geliefd geneesmiddel. De
apotheker, die zich hier wilde vestigen
moest eerst zijn kunnen bewijzen door
drie compositia te componeren (recepten
te bereiden). Niet onaardig is de mede
deling dat de apotheker ook in staat
moest zijn de receptbriefjes van de dok
ter naar behoren te kunnen lezen, als
mede generale questiën (gewone vra
gen) bekwaam te kunnen beantwoorden.
Zoals nu b.v. een rijexamen niet voor de
poes is moest iemand die destijds ten
overstaan van het gilde een examen
moest afleggen daarvoor de somma van
20 caroli guldens betalen. Bovendien
moest hij - en dat was niet mals - het
gehele gilde met de vrouwen op een eer
lijke maaltijd cum anexis tracteren en
daarboven nog aan het weeshuis betalen
de somma van 12 caroli guldens. Een
gildezoon echter kon volstaan met 8 ca
roli guldens zonder meer.
Aan kwakzalvers, landlopers enz. was ’t
verboden op de markt te staan, uitge
zonderd op de twee vrije jaarmarkten.
Wij citeren: Steen(puist)- en breuksnij
ders zullen daar vrij zijn. Alle oude wij
ven en bij meesters, die onder het gildt
niet lijden zullen ganselijk niet toege
laten worden opnieuw te beginnen, maar
die met het gildt veraccordeerd zijn,
zullen getolereerd worden. En dan in de
ze tweede gildebrief blijkbaar wat
nieuws: Ook zal van nu voortaan geen
goed vrouw vroedvrouw) opnieuw
toegelaten worden hier haar handwerk
of kunst hier te beoefenen, of zij dient
eerst op haar kunst geëxamineerd te
worden.
Leden van het gilde waren verplicht de
begrafenis van een gezinslid van hun
medeleden bij te wonen: „mits gezond
en binnen de stad zijnde”. Boete 6 stui
vers, betrof het kind dan 4 stuivers. Het
jongste gildelid moest gratis bodedien
sten verrichten, ook het braden bij do
den, het geldophalen.
Het was de chirurgijns verboden iemand
op zondag het haar of de baard af te
scheren. Boete 6 caroliguldens. Gaat een
gildebroeder zich in een vergadering of
gezinsbank zonder winstdoel
