Foto van de week: De Martinikerk
te Bolsward
6abe SRroar
Kerst
zangdienst
1973
I
s
I
Geketend winterfeest vol
symbolen
I
i
24 DECEMBER
KERST-INN
Bolswarder Martini
Kerstviering
Kath. Vrouwengilde
>ooooooooooooooooooooooooooooooooc|
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
Jl.
Troch tsjuster nei’t
Ijoclit
„VANNU”
I
r-
Kerstzangdienst in
De lijd van
gewijde nachten
MAs. ut
1
112e JAARGANG No. 102
VRIJDAG 21 DECEMBER 1973
Contractprijs op aanvraag
Verschijnt in: Bolsward, Baarderadeel, Hennaarderadeel, Hindeloopen, Wonseradeel, Workum en Wymbritseradeel.
vanaf 22.30 uur
’n Ieder is van harte welkom in
beide
uit-
van
een
Zij
tot
en
ós hjoed to sizzen
Ut de dize sil iens de dei forrize.
Arameeske naesje
Wij verwachten u alleml
?OOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOp.OOOOOOO.OOOOOOOOOOOOOOQOOQOi
VI
Nog veel meer diensten
Wie op zondagmiddag de gezamelijke
Advertentieprijs: 24 ct. per m.m.
Ingez. mededelingen dubbel tarief
De burgemeester van Bolsward,
J M. A. Mulder.
’t Folk yn tsjuster koe it witte
Dat it ienkear daegje soe,
Mar hja mochten nea forjitte
Dat God it op syn tiid dwaen soe!
Bliuwt foar üs de frage oer
Waerd it foar üs net in toer
Salang om it Heil to freegjen
Der sa’n tiid oan to bisteegjen?
Sibren fan Tsjom
De Martinikerk te Bolsward (St. Marti-
nus van Oldeheve), gebouwd tussen 1446
en 1466, is n.l. een historisch monument
van de eerste orde. Ondanks het feit dat
de bodem, waarop deze kerk is opge
richt, zeer vroeg bewoond is geweest,
verplaatste de bevolking zich geleide
lijk in Zuidwestelijke richting en kwam
de kerk excentrisch te liggen.
altyd libjen,
har stribjen!
zingen van
dienst besloten.
De presidente besloot met een hartelijk
dank aan allen voor de grote opkomst,
ook mevr. Mulder-Galama .werd harte
lijk dank gezegd voor de muzikale bege
leiding, haar werd een kleine attentie
aangeboden, als ook de G.A. pater Wil
lard. De avond werd besloten met het
lied: „Ere zij God”.
Abonnementsprijs f 8,25 p. kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
gerechtigheid,
feest
het
dg
Bolswards Nieuws hl ai
O
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
dienst niet kan bijwonen, worden er in
alle kerken en kerkelijke gebouwen in de
komende kerstdagen diverse kerkdiens
ten gehouden. In de hier afgebeelde Mar
tinikerk zijn dat b.v. de kerstavonddienst
op maandagavond 21.45 uur, op le kerst
dag de kerstmorgendienst om 10 uur
’s morgens en de 2e kerstdag een dienst
om eveneens 10 uur.
Zowel aan de kerstavonddienst als aan
de kerstmorgendienst wordt medewer
king verleend door de Martini-cantorij.
Terwijl in de kerstavonddienst bovendien
wordt gemusiceerd door leden van het
Frysk Orkest en twee solo-zangers, wordt
de kerstmorgendienst verrijkt door de
in breng van de kinderkerk en een trom
pettist.
van het leven gaf dan die wij er zo ge
woon zijn aan te geven.
Verder beluisterden we kerstverhalen en
een causerie „Van joel tot kerstfeest”, ’n
uiteenzetting over het vieren van kerst
mis in diverse landen, over het ont
staan van de kerstkaarten die nu zo’n
grote opgang maken, over bijgeloof en
nog veel meer.
Na de tweede pauze luisterden we naar
het verhaal van het mongoolse Sjefke.
Mevr. Hofman besloot met het gedicht
„Herinnering”, waarna zij een enthousi
ast applaus in de wacht sleepte. De pres,
dankte haar nogmaals uit naam van al
len en bood haar een kerststukje aan.
Ons restte nog de traditionele verloting.
De dames van de handwerkclub hadden
weer prachtige surprise’s gemaakt, waar
onder: kussens, luxe panlappen, sjaal,
baby-dekje e.a. ook waren er gezellige
andere dingen uitgestald en konden er
vele blije winnaars naar huis gaan.
Ditmaal een prachtige opname van het interieur van de Martinikerk
te Bolsward, die zondag a.s. weer de vele honderden zal herbergen
die de gemeenschappelijke kerstzangdienst willen meemaken (waar
over op deze pagina elders meer.) In deze kerk kan men gemakkeljjk
de geschiedenis aflezen. De eeuwen lieten er hun sporen na. Van
kunstzin, van geloof, van bijgelovigheid, van twisten, van revolutie,
van vroomheid../ De foto is daarom zo uniek, nu ze is gemaakt van
uit de toren. Öe pilaren op de voorgrond zijn de steunen onder het
orgel, eveneens het ornament dat onder aan dit orgel hangt, hier een
wat vreemd element. Verder geeft de foto een indruk van deze
prachtige kerk, die echter alleen als ze functioneert, echt aan haar
doel beantwoord. De samenzangdienst is een unieke gelegenheid -
voor die Bolswarders die dit nog niet deden - de kerk eens te zien
en deze sfeer te proeven, de sfeer die ditmaal dus bepaald zal worden
door het komende kerstfeest. Voor de belangstellenden hier wat
historische gegevens over de kerk.
Terwijl er in het Midden-Oosten nog geen vrede is bereikt,
terwijl wij in het westen met een olie-krisis kampen,
terwijl elders in de wereld mensen sterven van de honger,
terwijl er nog steeds mensen worden gemarteld
nadert het Kerstfeest.
Wat doen wij nu met z’n allen?
Is er dit jaar niet een ekstra reden om onze saamhorigheid te de
monstreren door samen de Kerstzangdienst in de Martinikerk op a.s.
zondag om 2.45 uur bij te wonen?
Er wordt een Friese Cantate uitgevoerd, er is volkszang van be
kende liederen en het Kerstevangelie, De Blijde Boodschap, wordt
gelezen.
Op deze autoloze zondag kunnen helaas minder mensen van buiten
komen dan voorheen. Onze eigen bewoners daarentegen hebben nu
wellicht méér de gelegenheid om van onze saamhorigheid blijk te
geven.
d'Oermacht fan ’d
Wie to great, der wie gjin kans;
Help fan ’e Romein joech faesje,
Mar de kroan, forlear syn glans;
’t Folk wie hwer syn frijdom kwyt,
Gyng hast under yn gekryt;
Troch de fijan slim tamtearre
Woene hja fan gjin lok mear hearre!
Efkes hie de sinne blonken
Makkebeën fol fjür,
Hiene mei har swurden klonken,
’t Hiele folk yn rep en roer!
Dit gyng op 'e frijdom ta!
Wy sill’ wer in kening ha;
Hope docht dochs
O, hoe treflik wie
F jou wer ieuwen yn tsjuster
Sünder Godsspraek en profeet,
’t Aide folk wie ’t paed wol bjuster
En noch heger klom de need!
Gloarje en ear fan Davids troan
Kaem mar nea wer yn it lan
Alden gyngen - jongen kamen,
Sünder dat hja ’t heil fornamen!
tezamen het z.g. „kinderevangelie”
beeldend.
Ook bezit de Martinikerk een kostbaar
orgel dat in 1781 het kerkinterieur kwam
verrijken en dat in opdracht van twee
gezeten Bolswarder burgers door de be
kende orgelbouwer Albertus Antonius
Hinsch werd gebouwd.
Tenslotte vallen de reusachtige portret-
zerken en een aantal kleinere goed ge
conserveerde priesterzerkjes in de vloer
onmiddelijk op.
Op een met een scheepje getekende zerk
van een optimistische hooischipper staat
het volgende luchthartige rijm:
„Hooivaren was mijn plezier
nu ik dood ben lig ik hier;
Iaat nu varen wien het lust,
ik lig hier in d’eeuwige rust”.
Na de oorlog werd de kerk verrijkt met
een tweetal ramen, die herinneren aan
de oorlog.
Van recente datum is het standbeeld van
de dichter Gysbert Japicx (overleden in
1666), dat op het hof der kerk aan de
N.W. zijde staat en dat in 1966 door Ko
ningin Juliana werd onthuld.
vroedschapsbank (helaas in 1795 van bij
na alle heraldische onderscheidingste
kens beroofd) en enkele z.g. knapenban
ken aan.
Behalve een restant van funderingen be
zit de Martinikerk maar betrekkelijk
weinig, dat onomstotelijk herinnert aan
haar Romaanse voorgangster. Hiertoe
behoort wel de z.g. Maartenssteen in de
Zuidelijke zijbeuk van de kerk, een rode
Bremer zandsteen uitgevoerd in reliëf
uit het midden van de veertiende eeuw,
dat helaas sterk door invloeden van weer
en wind heeft geleden. Er komen episo
den op voor uit het leven van Maria, en
op het rechter gedeelte ontwaart men
Sint Martinus te paard.
Vermelding verdienen voorts de tijdens
de restauratie ontdekte en zoveel moge
lijk herstelde restanten van omvangrij
ke welfschilderingen in de noordelijke
zijbeuk, laat vijftiende eeuwse fresco’s
Verschijnt
DINSDAGS en VRIJDAGS
Vitg. A. J. OSINGA b.v., Bolsward
Administratie - en Redactie-adres:
Marktstraat 13 - Postbus 5
Tel. 2044 - na 18.30 uur 2660 of
2335 (05157)
In de vroeg Christelijke kunst kregen
heidense motieven een nieuwe
gedachteninhoud. De symbolen hadden
meestal betrekking op de verlossing van
De grillige omtreklijnen, de venstertra-
ceringen, het pittoreske Zuid-portaal, het
traptorentje en de machtige zadeldak-
toren houden onze aandacht langdurig
gevangen, doch ook het inwendige is ’n
nadere beschouwing meer dan waard.
In het vijfhoekig koor bevindt zich in de
grijs gepleisterde wand de volgende, in
gotische letters getekende tekst:
Fundata et noviter fabricata est hac
Ecclesia Anno Domini MCCCCXLVI,
d.i. deze kerk is gesticht en opnieuw
gebouwd in het jaar onzes Heren 1446.
Dat „opnieuw” wijst op de vervanging
van een aanzienlijk kleinere kerk, die
toen was afgebroken. Een deel van de
afbraak is kennelijk weer verwerkt in
de nieuwe Martini; de buitenkant van
het koor is geheel van brokken tufsteen
opgetrokken en daar men zich verder
uitsluitend van grote baksteen („oude
Friezen”, heeft bediend, is de veronder
stelling gerechtvaardigd dat de veel ou
dere natuursteen hier voor de tweede
maal heeft dienst gedaan. Hoewel er
geen twijfel aan kan bestaan dat de go
tische koorbanken, met schitterend hout
snijwerk, het allerschoonste bestanddeel
uitmaken van de inventaris (opmerkelijk
dat deze banken, omstreeks 1490 ver
vaardigd, op twee plaatsen reeds de
dubbele adelaar van het Bolswarder
stadswapen dragen), biedt het kerkinte
rieur daarnaast nog veel bezienswaar-
digs, zoals de monumentale kansel, die
in 1662 gereed kwam, met overvloedig
snijwerk o.a. de vier seizoenen uitbeel
dend.
Opmerkelijk is de afbeelding van de
Friese schaatsen op het wintertableau.
De preekstoel is een brok Fries volks
leven, waarin het landelijk karakter van
Bolsward is weerspiegeld. Deze preek
stoel was het enige, uit één brok hout
vervaardigd, meesterstuk van een een
voudige timmerman, die volgens de
overlevering zijn houtsnijgereedschap
wegwierp toen tegen zijn uitdrukkelijke
wens in de dominee zijn naam noemde
bij de inwijding van de preekstoel.
Voorts treffen wij er nog een 18e eeuwse
18 december j.l. hield het Kath. Vrou
wengilde haar kerstavond in „De Doele”.
De zaal was weer sfeervol versierd, wat
ons al meteen in de kerststemming bracht
Na het aansteken van de kaarsen open
de de presidente de avond met een har
telijk welkom aan de leden en genodig
den en vooral aan de G.A. pater Willard.
De avond werd begonnen met het zin
gen: „Wij komen tezamen”, waarna de
G.A. het kerstevangelie voorlas, Lucas
2e hoofdstuk hierna weer samenzang.
Ondertussen arriveerde onze gaste mevr.
Hofman-de Vries uit Groningen en werd
er eerst koffie gedronken met onze tra
ditionele kersttractatie.
Het woord was toen aan mevr. Hofman
die een voordracht hield over eigen ge
dichten en verhalen, Zij begon met een
gedicht over „Vrede”, welke geïnspireerd
was op onze bevrijding in 1945, hierna
„De droom” over een kijkje in de hemel
en een gesprek met Petrus, wat toch wel
een heel andere kijk op de waarden
I
1
8
8
9
I
SB
I
Hwat haf
Zondag a.s. 23 december, zal de tradi
tionele kerstzangdienst in de Martini
kerk te Bolsward plaats vinden en aan
vangen ’s middags kwart voor drie pre
cies. Het is algemeen bekend dat voor
dit jaarlijkse evenement steeds grote be
langstelling heeft bestaan. Vorig jaar
werden 1900 bezoekers geteld. De
verwachting is dat de monumentale Mar
tini ook dit jaar stampvol zal worden.
Aan de dienst werken mee de Martini
Cantory, een groot kinderkoor, een
groep instrumentalisten van het Frysk
Orkest en voorts Anneke Beintema so
praan, Roel Tjeerdsma tenor, J. Hoek
stra trompet en J. W. Boeijenga orgel.
De algehele leiding berust bij de cantor
van de Martinikerk drs. Ad Houtman.
De liturgie omvat naast veel samenzang
van kerstliederen uit het Liedboek voor
de Kerken, zang door de koren van ou
de en nieuwe kerstliederen, o.a. Nowell,
Maria die zoude naar Bethlehem gaan,
Herders Hij is geboren, Midden in de
winternacht, e.a.
De verbindende teksten worden uit het
kerst-evangelie gelezen door de burge
meester van Bolsward, de heer J. M. A.
Mulder.
Verder in deze dienst zullen Cantory en
kinderkoor m.m.v. orkest en orgel en de
solisten 'voor het eerst een werk in de
Friese taal ten gehore brengen, n.l. de
vijf-delige kerstcantate van de Friese
componist Bernard Smilde: „Omheech,
omheech, o poarten heev’je ’t haed”.
(Heft op uw hoofden, poorten wijd). De
vijf delen zijn: koor, aria, duet, recita
tief met aria en slotkoor. Ds. Smilde
schreef dit werk in de donkere dagen
voor kerst van het jaar 1943 in de stijl
waarin de meesters der barok hun wer
ken componeerden.
Met een kerstwens en het gezamenlijk
„Stille nacht” wordt de
de onsterfelijke ziel uit het vergankelijk
lichaam.
De pauw was het zinnebeeld van de
onsterfelijkheid, de duif kondigde de
eeuwige hemelse vrede aan, het anker
en het schip stelden de reis door ’t leven
voor en het lam en de vis waren de
symbolen van de verlosser. Het Griekse
woord voor vis vormt ook de
beginletters van Jezus Christus, Zoon
van God.
In een van de oudste afbeeldingen van
het kerstverhaal, een reliëf op een
sarcofaag in een museum in Rome ligt
het Christuskind in een soort rieten
wiegje onder een afdakje, de os en de
ezel kijken toe. De herder en de drie
wijzen staan naast de kribbe en Maria is
voorgesteld. De beeldhouwer
tussen
en de
zittend voorgesteld. De
heeft geen onderscheid gemaakt
de afbeelding van de geboorte
aanbidding door de wijzen.
Oorspronkelijk herdacht men
gebeurtenissen op één dag, n.l. op 6
januari.
Pas na het jaar 354 werd Kerstmis op 25
december gesteld door een vereenzelving
van de Geboorte van Christus, de zon
der gerechtigheid, met het overal
verbreide feest van dg zonne
wende, de terugkeer van het licht.
Een glimpje van de glans van de hoop
op vrede, is gebleven en het Kerstkind
besluit
Uw koningen regeerden hun legers
in het veld
Uw wijzen? Zij verkeerden
dienaars van ’t geweld.
en Herders? Zijn hum horden mijn
kudden van weleer?
Mijn liefde is verworden tot haat en
harde leer
De
dieptepunt vol donkere dagen is door de
eeuwen heen een periode van religieuze
feesten, oorspronkelijk de feesten van de
joeltijd, die zijn gekerstend.
Het Germaanse joelfeest was gewijd aan
de levensvernieuwing, de herleving van
de doden en de vernieuwing van de
vegetatie.
De oorsprong van de naam Joel is niet
bekend. De naam leeft nog voort in het
Scandinavische woord „jul” dat
Kerstmis betekent.
In Schotland is het woord „yule” nog in
gebruik en in het Fins is „joulu” het
woord voor Kerstmis. Het is terug te
vinden in oud Germaanse mythologie uit
vóór Christelijke tijden. Freyr, een van
de Germaanse góden reed op zijn
everzwijn, de „joel-ever” met gouden
haren, die de gave bezat overal in de
duisternis helder licht te brengen.
Met zijn spitste snuit wroette hij de
schrale heidevlakten om, die dan later
veranderden in velden goud golvend
graan.
Bij het feest van de vruchtbaarheid ter
ere van de terugkeer van het licht na de
kortste dag laaiden de offervuren hoog
op.
Reliëf
O koningen en Wijzen en Herders in
het dal
wilt Gij nog eenmaal reizen
komen tot Mijn stal
Zult Gij om vrede vragen .of leeft
het oude woord:
In mensen welbehagen - slechts bij
Mijn engelen voort
O Konigen en Wijzen
en herders in het dal
Zult Gij ook ditmaal reizen
en komen tot mijn stal
en vragen naar de vrede
die Ik u houd bereid:
ook voor het dreigend heden
vol angst om nieuwe strijd
Dit is de inhoud van het eerste vers van
een kerstgedicht van Ben van Eyssel-
steyn, waarin het Kerstkind vervolgt
Uw wereld is zo duister
en wolken grauw en ver
verdonkeren de luister
van deze kleine ster
Kunt Gij het lied niet horen
Staat nu de stal alleen?
Hoe doolt Gij zo verloren
door smook en regen heen?
midwinter, van nature al
ii
