Het midden
kleinbedrijf
de
en
m
detailhandel in 1975
De Romaanse kerkbouwkunst
m
de Nederlanden
Gahe Shroar
Werkgevers en werknemers veelal
samen in moeilijkheden
I
iiiiiiiii’iniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiii
Fan stêd
en lan
concerten
llllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll
STREEKBLAD VOOR WEST- EN ZUIDWEST FRIESLAND
Op 7 juni te Bols
ward weer orgel-
■so
114e JAARGANG No. 43
DINSDAG 3 JUNI ID7-5
r
mm.
Contractprijs op aanvraag
Wymbritseradeel.
Werkloosheid
Levensmiddelenbedrqven
HET VOORZIENINGSNIVEAU
Duurzame goederen
Zaken verdwijnen
Hwat haf
üs hjoed to sizzen
vervolg op pagina 2
TA DE OANTINS FAN TJIPKE VISSER
zeer
Het Monumentenjaar brengt een stortvloed van boeken over het Nederlandse mo-
numentenbezit met zich mee - dat is nu na enkele maanden wel bekend. De Wal
burg Pers in Zutphen heeft er kortgeleden één aan de rü toegevoegd. En wat voor
een. De Romaanse Kerkbouwkunst is een van de beste boeken over Nederlandse
bouwkunst die in de afgelopen paar jaar op de markt gekomen zün. Het gaat om
een periode waaraan in specialistische artikelen in vakbladen vrij veel aandacht
is besteed, maar dat materiaal is nu in een overzichteljjk geheel b|j elkaar gebracht,
en verrijkt met de inzichten van de zeer deskundige schrijver, prof. dr. E. H. ter
Kuile. Professor Ter Kuile was 34 jaar in dienst van de Rijksdienst Monumenten
zorg (in 1965 ging hjj met pensioen) en daarbij doceerde hjj 29 jaar aan de T.H.
in Delft. In die tijd heeft hij een indrukwekkende rü publicaties op zün naam ge
bracht.
van deze bedrijven wordt in 1975 dan
ook een gunstige inkomensontwikkeling
verwacht. Toch zullen er in 1975 on
dernemers zijn die de race niet kunnen
volhouden en hun winkels sluiten. De
werkgelegenheid in zijn totaliteit in deze
sector van het bedrijfsleven zal in elk
geval niet dalen, zo luiden de verwach
tingen; een lichte stijging van het aantal
beschikbare arbeidsplaatsen ligt in het
verschiet.
Verschijnt
DINSDAGS en VRIJDAGS
Uitg. A. J. OSINGA b.v., Bolsward
Administratie - en Redactie-adres:
Marktstraat 13 - Postbus 5
Tel. 3044 - na 18.30 uur 2660 of
2335 (05157)
De slimste pleagen foar in skipper binne
in lek skip en in lilk wiif
Bolswanls Nieuwsblad
zijn bijvoorbeeld elektrische apparaten;
tot de overige uitgaven behoren o.a. va
kantie, huren, medische verzorging, ver
zekeringen, electriciteit, gas en water.
Met het Stijgen van het inkomen en de
welvaart wordt minder aan voedings- en
genotmiddelen uitgegeven. In 1960 werd
nog 37,2 pct. van alle uitgaven aan deze
goederengroep besteed. In 1974 was dat
gedaald tot 24,8 pet. Naar verhouding is
aan de tweede groep, duurzame ver-
bruiksgoederen, hetzelfde uitgegeven; in
1960 27,2 pet., in 1974 27,6 pet. De uit
gaven aan de overige goederen zijn der
halve sterk gestegen; van 35,6 pet. in
1960 tot 47,6 pet. in 1974.
Sinds het begin van de zestiger jaren is
het aantal levensmiddelenwinkels con
tinu gedaald. Daartegenover staat dat de
bevolking in die periode steeg, zij het in
de laatste jaren niet zo sterk meer. Deze
twee aan elkaar tegengestelde ontwikke
lingen hebben tot gevolg gehad dat het
aantal levensmiddelenzaken per 10.000
inwoners in de loop van de tijd flink is
gedaald. Waren er in 1963 nog 80 win
kels per 10.000 inwoners, in 1973 was dat
aantal gedaald tot 50. De vraag is of de
konsumenten als gevolg van deze ont
wikkeling nog wel op de juiste wijze
van goederen worden voorzien.
Soorten van uitgaven
De consumentenuitgaven worden onder
scheiden in voedings- en genotmiddelen,
duurzame verbruiksgoederen en overige
Op zaterdag over een week wordt in de
Martinikerk weer het nationale orgel-
concours gehouden voor jonge improvi
satoren. Er hebben zich voor dit con
cours drie kandidaten opgegeven: Jan
van Gijn (Krimpen aan de IJssel)
Johannes Jozel Wielakker (Kerkdriel) en
Joost Langeveld (Nijmegen). Zij onder
werpen zich aan twee opdrachten. In de
eerste plaats moet op het koororgel van
de Martinikerk een koraal worden ge
harmoniseerd, gevolgd door een koraal-
partita. Vervolgens wordt er een impro
visatie verwacht op het grote Hinsch-
orgel. Tot kort voor het optreden blijft
de exacte opdracht onbekend aan de
deelnemers. De jury wordt gevormd
door Albert de Klerk te Haarlem, Johan
van Dommele te Arnhem en Jan Wei
mers te Nijmegen.
Na afloop van het concours vindt in het
stadhuis van Bolsward de prijsuitreiking
plaats. Ter inleiding van het concours en
tijdens het juryberaad concerteert het
Nederlands Kamerkoor o.l.v. Harts van
Homberg.
De Nederlandse economie geeft reden tot zorg; de werkgelegenheid is sterk afge
nomen. Ongeveer 4% van de tot werken in staat zijnde mensen hebben geen werk.
Bovendien zijn de prijzen in de afgelopen jaren sterk opgelopen. Vele ondernemin
gen waarvan ongeveer 90% tot het midden- en kleinbedrijf behoort, kampen met
dalende winsten. De inkomens van zelfstandigen in het midden- en kleinbedrüf
zijn in 1974 op hetzelfde peil gebleven maar de prijzen zijn in 1974 met 9,5% ge*
stegen. In feite zün de inkomens van zelfstandigen dus gedaald. Deze gang van
zaken komt beter tot uiting wanneer we de dalende inkomens van zelfstandigen
vergelüken met de loonsverhoging die werknemers in 1974 bij hun werkgevers
hebben bewerkstelligd. De lonen zün in 1974 namelijk met tenminste 12,5 ge
stegen. Dat betekent, rekening houdend met prüsstügingen, een reële inkomens
verbetering van 2,5 Werknemers zyn er in 1974 dus meer op vooruitgegaan
dan hun werkgevers. Dat gaat al een paar jaar zo en het is dan ook begrijpelijk
dat vele ondernemers de toekomst niet meer zien zitten.
Niet alleen in de industrie ontstaat dus
werkloosheid. Helaas heeft het midden-
en kleinbedrijf daar ook een flink
aandeel in. In 1973 daalde de werkge
legenheid in het midden- en kleinbedrijf
met 1 pet. Zowel het aantal ondernemers
als het aantal werknemers daalde. Er
kwamen ongeveer 10.000 werklozen bij.
In 1974 is de werkgelegenheid in het
midden-
Abonnementsprijs f 9.50 p. kwartaal
(bij vooruitbetaling)
Giro 887926
Bovenstaande ontwikkelingen hebben
verschillende gevolgen door diverse
groepen ondernemers in het midden- en
kleinbedrijf. Levensmiddelenwinkels
zullen het in de toekomst moeilijker
krijgen; in 1975 zullen ze niet veel meer
kunnen verkopen dan in het afgelopen
jaar. Bovendien is de concurentie tussen
deze bedrijven onderling zo hevig dat
dat de prijzen laag houdt. Het inkomen
van de ondernemers zal daardoor te lij
den krijgen. Voor deze ondernemers is
het dubbel triest daar in 1974 hun reële
inkomens ook al zijn gedaald. Ook voor
werknemers in deze sector van het be
drijfsleven zal 1975 geen prettig jaar
worden. Verwacht wordt dat de werkge
legenheid dit jaar in deze sector achter
uitgaat. Voor het eerst zullen werkne
mers worden afgestoten.
Bestedingen
In de zestiger jaren zijn de gezinsuitga
ven jaarlijks met gemiddeld 6 pet. ge
stegen. Na 1970 is daar verandering in
gekomen. De consumptie steeg niet zo
fors meer; deze bleef beperkt tot ong. 3
pet. De oorzaken van deze terugval zijn
maar voor een deel te verklaren uit de
geringere groei van het beschikbare
inkomen. De collectieve bestedingen en
dus de belastingen nemen toe, daarnaast
is toch ook sprake van conjuncturele
onderbesteding. Alles bijeengenomen zal
de groei van de bestedingen zich
tenminste stabaliseren op een aanmer
kelijk lager niveau dan dat van de jaren
zestig. Voor 1975 wordt een stijging van
4 pet. verwacht mede onder invloed van
de regeringsmaatregelen ter bestrijding
van de werkgelegenheid en stimulering
van de economie.
Voor ondernemers die duurzame con
sumptiegoederen verkopen, zijn de ont
wikkelingen soms gunstiger verlopen.
Soms slechter. De automobielverkoop
was bijvoorbeeld slecht. De groei in de
bestedingen is waarschijnlijk sterker ge
weest dan de gemiddelde stijging van de
nationale particuliere bestedingen. Een
voordeel voor de ondernemingen die
deze goederen en diensten verkopen is
dat zij de gestegen kosten in grote mate
wel in de prijzen doorberekenen. Het ge
volg is een redelijke ontwikkeling van
het inkomen van de ondernemer in 1974
na een moeilijk jaar 1973. De werkge
legenheid zal de gunstige gevolgen van
deze ontwikkeling ondervinden, na een
kleine aarzeling in 1974. Voor een aantal
It is dit jier al wer 20 jier lyn dat 78
jier öld de ald-Warkumer byldhouwer
Tsjipke Visser forstoarn is. Hjir en der
yn Fryslan, binammen yn Warkum is
noch wurk fan him biwarre. Syn dochter
Marijcke - lyk as har heit kunstsinnich
bijeftige, makke ü.o. it moaije amtskeat-
ling foar de Boalserter boargemaster. Sa
binne der dus noch altyd oantinkings.
Tsjipke waerd de 12e desimber 1876 yn
Warkum berne as soan fan de houtkea-
per Tsjebbe Visser, dy’t dêr in houtmole
hie. Syn heit kaem yn 1892, noch mar
fiif-en-fjirtich jier Md, wei to reitsjen; de
widdou die omdóch writen de houthan-
nel fuort to setten en it koste har hiel
hwat noed en soarch de beide bern
Tsjipke en Itsk in goede opfieding to
jaen. Mar hja wie in krigele frou, tear
oer de bern, dat dy hawwe gans oan har
to tankjen hawn.
Sa likernóch bigjint syn lettere freon H.
Martin in oriëntearjend artikel oer dizze
Fryske kunstner, destiids opnommen yn
De Tsjerne.
Op 'e boargerskoalle hie er allinne nocht
en niget oan de tekenlessen; ja, yn ’e
fjirde klasse mocht er seis stillibbens yn
Steeds meer komt het voor dat in een
dorp, wijk of buurt, bepaalde
voorzieningen zoals levensmiddelenwin
kels, kappers etc. niet aanwezig zijn. Het
voorzienihgsniveau gaat erdoor achter
uit. Ook kostenstijgingen zijn hiervan de
oorzaak. De omzet waarbij de
ondernemer nog een aanvaardbaar in
komen kan verdienen, zou in hetzelfde
tempo moeten stijgen als de kostenver
hogingen en in het bijzonder de loon
kosten. Uit berekeningen is gebleken dat
wanneer alle bestaande ondernemingen
op 1 januari 1975 zo’n omzet zouden be
halen, de totale berekende omzet van al
deze ondernemingen groter is dan de
werkelijke behaalde omzetten op dat
moment. Dit houdt in dat niet alle
340 stiks. Wurken dy’t inoar tige ünt-
rinne, lyk as minskefigueren, portret
bustes, reliëfs, maskers, grêfmonuminten,
tinkstiennen, bou-byldhouwurken en al-
derhanne gebrüksfoarwerpen.
Dizze byldhouwer wie it type fan de stoe
re, oprjochte Fries; nei buten ta koel-
saeklik, mar yn wezen tige fynfielend en
nèt sentiminteel. Hy wie ienfaldich en
biskieden fan bistean, in fijan fan oer-
driuwing en oanstellerij. Men wist hwat
men oan him hie. Syn karakter strykt
mei syn wurk, dat suver, earlik en
deeglik is, mar tagelyk in greate gefoe-
lichheit foar foarm en geastlike ynhald
sjen lit. Syn kunst is wol net swier djip-
sinnich en likemin in bitooch foar ien of
oar idéael. Hja fordjippet har mei fol-
slein oerjefte yn it werjaen fan minske
en dier. Ek syn kunst har by de tiid
lans fierder üntjaen en fordjipje kinnen.
It is net mooglik yn in koart oersjoch
lykas dit, mei in mannich reproduksjes
fan syn wurk der by, in folslein byld to
jaen fan Tjipke Visser’s masterskip. Sa
net, yn Fryslan fait hjir en dér ek wol
hwat fan syn wurk to üntdekken, yn üs
omkriten ü.o.: 1923: Skoarstien- en trep-
forsierings yn it hüs fan A. Gaastra to
Warkum; en dan yn 1943: Doopfont, foar-
lêzersbuordtsje, bekling predikantsstoél,
lofwurk oan luifels en stilen fan koar-
banken yn Ned. Herf. tsjerke to War
kum.
Fan Piter Jelles (Stiens) en hiel hwat oa-
re bikende Nederlanners hat er byltnis-
sen makke. It Nederlanske leger hat by
Prinses Juliana har houlik yn 1937 in
keamerskearm oanbean; Visser byldhou-
de dêr tolve panielen foar.
Yn it bywêzen fan gans in rige freonen
en goekunden is syn omskot fan de Frys
ke byldhouwer Tsjipke Visser op Wester-
veld kremearre. Alhoewol’t de forstoarne
ornearre wie, der soe net sprutsen wur-
de, forsocht Marijcke de hear Martin as
syn Sldste en neiste freon in bitinkings-
rede üt to sprekken.
Tsjipke’ jiske rest yn it famyljegrêf to
Warkum, dêr’t syn dochter Marijcke yn-
dertiid de moaije grêfstien foar beitele
hat.
oaljeferve skilderje! Men kin hast fan
tinken wol hawwe dat er, nei it eineksa-
men H.B.S., bisleat him alhiel oan de
kunst to jaen. Nei’t er de middelbere ak
te helle hie, folge er de jounlessen oan
de Ryksakademy foar Byldzjende Kun
sten to Amsterdam. Hy studearre nei it
neaken en boetsearre in jier lang op de
Skoalle foar Kunstniverheit dêrre. Nei-
tiid skildere er in jier lang yn Gaester-
lan, mar it die bliken, hy hie mei de
skilderkunst gjin sukses, dat der moast
bisocht wurde op in oare wize oan ’e kost
to kommen. Hy krige doe in bineaming
as tekenmaster oan in jounskoalle to
Edam op in salaris fan fyftich gou-
ne yn ’e moanne. Tiden fan fülbannich
arbeidzjen folgen. De fiskersbifolking fan
Volendam makke greate yndruk op üs
jonge kunstner. It stoere wezen fan dy
fiskerlju en de aparte plastyk dy’t mei
har typyske klaeijing gearhong, loek him
oan. Tsjipke taestte nei beitel en hout en
sa skoep er seis jier lang de forneamde
bylden en groepen, dêr’t er yn koarte
tiid tige namme mei krige.
It oanwinnend sukses mei de byldhou-
kunst wie de reden dat er yn 1907 nei
Bergen forhuze, dêr’t er in hüs mei in
royael atelier sette liet en dêr’t er oant
fuort foar syn dea ta wenne hat.
Yn 1911 teach er nei Parys om yn ien
fan de greatste brünsjitterijen in heal
jier lang de kunst fan it brünsjitten to
bistudearjen. Syn frijfeintebistean kaem
yn 1915 in ein oan, doe’t er troude mei
Maria Hoeben. By har krige er in famke,
Marijcke. Mar itselde jier forstoar hja en
liet de byldhouwer en syn bern yn ien-
sumheit efter. It wie oarloch en reizgjen
koe neat fan komme. Doe naem er it bi-
slüt yn „Artls” oan de slach to gean.
Dêrsa kamen dy wündermoaije statuetten
fan fügels en oare dieren fa stén: yn
brüns, yn sulver, yn koromandel en oare
houtsoarten, yn ierdewurk ek.
Nei de oarloch rjochte er yn Amsterdam
de Nederlandse Kring van Beeldhouwers
op, dêr’t er trije jier oanien foarsitter
fan wie. Yn 1926 gie Tsjike Visser opnij
in houlik oan en troude mei Johanna de
Geus, jongste bern üt in keppel fan
sawntjin. Hja hie krektlyk as har man oer de jierren 1902-1948 net minder as
Leefbaarheid
De leefbaarheid van woongebieden zou
nog meer verslechteren. Gesteld kan
worden dat ondernemers die nu geen re
delijk inkomen behalen, het voorzie-
ningsniveau of de leefbaarheid in stand
houden op eigen kosten. Bedrijven die
de strijd staken en hun deuren voor
goed sluiten, zorgen ervoor dat andere
bedrijven de vrijkomende omzetten
kunnen verwerven. Hierdoor is het
mogelijk dat bedrijven, die zich nog
staande kunnen houden, het iets langer
vol kunnen houden. De oplossing van dit
moeilijke va-aagstuk is niet gemakkelijk
te geven. Bij de planning van winkel en
dienstenapparaten zal meer dan tot nu
toe rekening moeten worden gehouden
met het aanbieden van bedrijfsruimte
die betaalbaar is voor de ondernemer en
gunstig gelegen is ten opzichte van de
consument die er gebruik van zal
maken. Zoals zovele andere algemene
voorzieningen bijdragen tot de leefbaar
heid van woonwijken, kunnen ook win
kels daartoe een belangrijke bijdrage
leveren.
ontwikkelingen
gevolgen door
klein deel van de grote kerkelijke bouw
activiteit na circa het jaar 1000. Belang-
rijker zijn de kerken die voor het kerk
volk gebouwd werden. De vorm waarin
die opgetrokken werden vertoont, naast
de gemeenschappelijke stijlkenmerken
van het Romaans, nogal wat variatie. De
groep van de romaanse kerken in de
Nederlanden omvat een zeer eenvoudig
dorpskerkje in Bierum (Gr.) - een zaal
tje met een toren -, en imposante archi-
tektuur zoals de rijke St. Servaas in
Maastricht, die verscheidene torens heeft
en een veel ingewikkelder binnenruimte,
met galerijen, kapellen en andere
nevenruimten. De vorm van de kerk
weerspiegelt natuurlijk de positie die de
Kerk ter plaatse innam. De bisschop be
klemtoonde zijn hoge plaats in de kerke
lijke organisatie ook door de pracht van
het kerkgebouw dat onder zijn leiding
gesticht werd. Hij beschikte over de
Verschijnt in: Bolsward, Baarderadeel, Hennaarderadeel, Hindeloopen, Wonseradeel, Workum en
inkomen kunnen krijgen. Vele onderne
mers lijden eigenlijk verlies. Geschat
kan worden dat deze groep uit meer dan
de helft van het aantal ondernemers in
het midden- en kleinbedrijf bestaat. Als
zij er niet meer zouden zijn, wat zou er
dan overblijven van de distributie van
levensmidddelen? De tijd die de consu
ment kwijt zou zijn aan het doen van
baodschappen zou waarscijnlijk meer
dan verdubbeld worden.
in swalkersaerd, dat hja swurven to-
gearre faek de wrald yn, fan Upsala nei
Assoean en fan de Balkan nei Algiers.
Letter dagen üntwurp er in sylmotor-
jacht „Horza” (neamd nei de feart mei dy
namme ünder Warkum?), dêr’t er sim
mers oanien mei frou en dochter de wet-
ters fan Nederllan en Bellgë mei bifear.
Graech mocht er dan aide stêdden bi-
sjen en musea bisykje, dat wettersport
en kunstgeniet krigen beide har gerak
sokke tiden.
De 28e novimber 1936, by gelegenheit
fan syn sechstichste jierdei, waerd Tsjip
ke Visser to Amsterdam huidige. In grea
te ütstalling fan syn oeuvre yn it Ge
meentemuseum joech in folslein oersjoch
fan Tsjipke’s masterskip. Syn bineaming
ta Ridder yn de Oarder fan Oranje-nas-
sau dat jiers wie dan ek in wolfortsjinne
ünderskieding.
De twadde wraldoarloch briek üt en
Tsjipke waerd troch de Dütskers fan
hüs en hurd forballe. Frijhwat klisjé’s,
foto’s en al sa meat hawwe de nazi-van-
dalen stellen of forrinnewearre. Hy sette
him yn Amsterdam nei wenjen en ar-
beide yn syn dochter Marijcke har ate
lier. Yn de hongerwinter fan ’44-’45 krige
mefrou Visser har gestel it sadanich wei,
dat Tsjipke syn trouwe oarehelte noch
yn it fredesjier kaem to forliezen. Alhoe-
wol’t er seis dat léste oarlochsjier, li-
chaemlik sagoed as geastlik, ek in dani-
gen tobekset krige hie, hat Tsjipke it
yn alle ellinde fan de bisettingstiid dochs
forhelje kinnen troch syn heil to sykjen
yn it him mei tawijjing jaen oan syn
wurk. Dat makke it him makliker de
minskeslachting as op in distansje to sjen.
Dochs is de kunstner neiitiid nea wer de
aide wurden en fysk hieltyd mear ófta-
kele. Syn léste libbensjierren arbeide er
mar mear by hea en by gêrs. Syn tril-
jende hannen en forstiivjende skonken
dy’t net mear mei woene, makken him
oplêst it arbeidzjen ünmooglik. Dat moat
foar sa’n stüfe bodder in hurd stik west
hawwe.
Mei Tsjipke Visser is in heech bijeftige
en ien fan üs meast produktive kunstners
hinnegien. In list fan syn wurken. neamt
en kleinbedrijf teruggelopen
met 2,5 pet., in 1975 verwacht men een
daling van 1,5 pet.
Regeringsmaatregelen ter bestrijding
van de werkloosheid zullen dus ook ge
richt moeten zijn op het in stand houden
en creëren van werkgelegenheid in de
detailhandel.
De inleiding van zijn nieuwe boek ver
klaart de titel. Romaanse bouwkunst is
de eerste bouwstijl met een eigen gezicht
die in west-europa „uitgevonden” werd
na het einde van de Klassieke Oudheid,
met de ronde boog als meest
karakteristieke vorm. En het begrip „De
Nederlanden”, dat in de late Middel
eeuwen ontstond door de ontwikkeling
van het Bourgondische rijk. Het was het
gebied van het tegenwoordige België en
Nederland, en toen opgedeeld in vijf bis
dommen: Luik, Utrecht, Kamerijk,
Doornik en Terwaan (Thérouanne). Deze
indeling naar bisdommen heeft Ter
Kuile aangehouden om de kerken die hij
beschrijft te groeperen. Wel logisch,
want die kerken werden per bisdom
door het centrale bisschoppelijke gezag
gesticht. Ter Kuile begint bij de
Karolingische kerken: de eerste fase van
de romaanse architectuur, die aan het
hof van Karei de Grote en zijn direkte
opvolgers ontstond. Het hoogtepunt van
die bouwtrant is de paleiskapel van
Karei de Grote zelf, het Munster van
Aken (in 792 begonnen). Het is een rond
gebouw voor een gewone kerk geen
handzame vorm, maar wel geschikt voor
een bijzonder heiligdom, zoals eigen
kapellen van vorsten of andere machts
hebbers. In die laatste gevallen is de pa
leiskapel van Karei inderdaad als voor
beeld gebruikt (zes keer in de Nederlan
den). Een mooi overblijfsel daarvan is de
kapel in -Nijmegen, die waarschijnlijk
gebouwd is door keizer Koenraad II
(1024 -. 1039). In ongeveer dezelfde tijd
verrees in Groningen de St. Walburgs-
kapel, die zeer indrukwekkend geweest
moet zijn. We weten dat alleen maar uit
oude berichten en recente opgravingen
van de fundamenten, want al in 1627
werd het gebouw afgebroken (het stond
vlakbij de huidige Martinikerk).
Waarom werd de kapel van Karei de
Grote een voorbeeld? Waarschijnlijk niet
omdat men vond dat die een mooie vorm
had, maar omdat dat type gebouw een
machtspositie ging symboliseren.
Deze kapellen waren maar
Advertentieprijs 30 et. per
Ingez. mededelingen dubbel tarief
-X
o
een
