J
No. IT.
WOENSDAG 2T FEBRUARI 1895.
Aanteekeningen betreffende het
Workumer-Nieuwland,
Buitenlandsch Nieuws.
Vijf en twintigste Jaargang.
i
1
f.1
Y. KUIPERS, FIRMA H BRANDENBURGH EN ZOON. TE WORKUM
en
re-
6$
1
)e-
24
10.
le
m
e-
I.
te
rt
3ü
a
D,
lO.
m
er
D,
Will S- 11 HUI ll 11 il II
lll.lli Wil FIIIESI. IW.
Dit Blad verschijnt eiken WOENSDAG en ZATERDAG.
10-
slagen
van
11
alle lasten,
Het is niet
UITGEVER:
der
op
g8t
der
en;
ch-
or-
10
7an
ed.
de
•ie”
te
od-
;in
1
en
or
de
erk
ilde
ing
ita-
ek-
net
te
10.
lil
Prijs per kwartaal 70 cent franco per post 85 cent.
Prijs der ADVERTENTIËN van 15 gewone regels 40 cents
Voor eiken regel rr.eer 7} cent. Bij abonnement is de prijs belangrijk lager
Voorwaarden daaromtrent te vernemen bij den Uitgever
Brieven en Berichtende Redactie betreffende franco
aan dit adres, uiterlijk Maandag en Donderdag middags 1
Advertentiën Dinsdag en Vrijdag morgens vóór 12
dit octrooi zoodanig aanneemt.
De Magistraat droeg zijne rechten over aan j
eene vereeniging van particulieren, later steeds
genoemd de participanten van het Workumer-
Nieuwland.
DUITSCHLAND. De Duitsche Rijksdag
heeft bij derde lezing de motie der klerikale
partij, eischende de terugroeping der Jezuïeten
Duitschland aangenomen. Ditmaal was er
zelfs geen debat over, en met groote meerder-
Voorts werden in dat jaar v -stgesteld:
eene resolutie, waarbij gepersisteerd wordt
bij het besluit van den 14 Maart 1.1. nopens
j van f 60.000 door de Ingelanden
van het Workumer-Nieuwland, wegens de her-
van
de termijn van betaling geprolongeerd tot 1
September 1778;
en eene resolutie waarbij wordt afgewezen
participan het verzoek van de Gecommitteerden van het
Workumer-Nieuwlandom voor provinciale
rekening te nemen het onderhoud van den
Nieuwlanderdijk. De supplianten worden echter
bevrijd van de verplichting tot teruggave van
de kosten van herstelling hunner dijken, door
de provincie voorgeschoten, doch gelast voor
het vervolg voor het onderhoud dier dijken te
zorgen, ten welken einde verschillende bepalin
gen bij de resolutie zijn vastgesteld.
Nadere bijzonderheden betreffende de 18eeuw
hevige zijn mij niet bekend.
Het eerste 1/4 der 19de
den Nieuwlanderdijk wordende
van betaling geprolongeerd tot 1
in
Züjiö gecu ucuat vvcr, cu me
heid is het besluit genomen.
Maar de Bondsraad is er nog.
den eersten keer dat de Bondsraad weigerde
om ditzelfde besluit, de terugroeping der Je
zuïeten genomen door den Rijksdag te be
krachtigen; de zaak is toen hangende gebleven.
Zal de Bondsraad er nog evenzoo over denken
Het is te vreezen van niet. Want toen had
de regeering den steun der Katholieken niet
noodig; nu is dat eenigszins anders.
Zonder de stemmen van het Centrum behoeft
de regeering er zelfs niet aan te denken dat
het ontwerp op de omwentelingsgezinden zal
aangenomen. Zal ook vraagt men
van meening veranderen,
einde aan het gouvernement de stemmen
het Centrum te verzekeren
derland met een dikke korst overtogen en ge-
eene oppervlakte durende den zomer van 1777 geheel onvrucht
baar, ook omdat het telkens weer overstroomd
werd. De menigvuldige regens en sneeuw
in het daarop volgend voorjaar hadden echter
de korst doorweekt en de overgebleven slib
scheen nieuwe groeikracht te hebben geschon
ken, daar de zomer van 1778 voor de gras j
landen zeer voordeelig is geweest.
De schade werd begroot op f 50,000en
opmerkelijk is het, dat in Mei 1777 nog maat
regelen moesten worden genomen tot her
stelling van de groote doorbraak, daar de ge-
legde kistdam tot tweemalen toe was wegge- kas 2/3 der kosten renteloos voorgeschoten en
vrijheid gegeven omindiende resteerendo
1/3 niets anders kon worden gevonden, deze
tegen matige rente van de Regeering aante-
vragen.
In de sedert 1825 verloopen 70 jaren heeft
het Workumer-Nieuwland zich van de toen
geleden schade geheel hersteld.
Het is eene schoone en vruchtbare polder,
doorsneden door een hoofdweg (de groote laan)
en door de zoo genaamde kleine of Lieuwe
Klazes laan, terwijl de spoorweg Stavoren
Leeuwarden hem van het zuidwesten naar het
noordoosten doorsnijdt, met een station buiten
den oudendijk, aan het begin der kleine of
Lieuwe Klazeslaan, op ongeveer 20 minuten
afstand van Hindeloopen.
Onderscheidene, meerendeels flinke boere-
plaatsen, staan hoofdzakelijk aan de groote laan.
De polder wordt publiek rechterlijk bestuurd,
thans volgens het reglement door de Staten
vastgesteld in 1874 en opgenomen in het
provinciaal blad van dat jaar no. 112.
De na de doorbraak in 1825 van den
buitendijk daartegen gelegde steenglooiing is,
omstreeks 5 jaren geleden, wegens den geheel
verweerden toestand der deksteenen, opgeruimd
en door een paalbeugel met binnenkist vervan
gen. zoodat aan dien dijk nu geen spoor meer
van die doorbraak te vinden is.
Stavoren, 1895. A. Alberts.
der contributie Hemelumer Oldephaert werd
den 25 Januari 1621 eene overeenkomst ge
sloten, waarbij de oude dijk aan de participan
ten in vruchtgebruik werd gegeven en Heme
lumer Oldephaert met het onderhoud van den
nieuwen dijk werd belast ter lengte van een
derde van het getal roeden of voeten, welke
de contributie aan den ouden dijk had te on
derhouden. Dit een derde bedroeg 200 roeden
(bijna 1000 M.) De indijking werd hierop
volbracht in 1624.
Het ingedijkte land besloeg
van 1200 Pondematen.
Den 3 Augustus 1625 werden die 1200
Pondematen in 24 cabels verdeeld en aan ieder
der participanten zijn deel bij loting toegewezen.
Den 26 September 1638 en den 17 Au
gustus 1640 zijn comprommis aangegaan con
form het accoord van 25 Januari 1621, terwijl
die comprommis den 3 September 1640 door
de belanghebbenden bekrachtigd zijn, doch de
participanten ontslagen van de verplichting tot
opru ming van de bestaande zijl in den ouden
dijk en van het maken van een rijweg langs
eeuw zou echter
niet verloopen voor dat het Workumer-Nieuw- j
worden
de Bondsraad niet
ten
van het Centrum te verzekeren Want het
is voor niemand een geheim meer, dat, sedert
het begin der zittinger onderhandelingen
hebben plaats gehad over en weer. Nog schijnt
men niet geheel klaar te zijn gekomen het
Centrum blijft weifelend.
Nadat de minister van Buitenlandsche Zaken
eene voor het grootste gedeelte geheim te hou
den verklaring had afgelegd omtrent interna
tionale verwikkelingen, die indertijd in over-
zeesche gewesten hadden plaats gegrepen, heeft
de commissie uit den Rijksdag voor de begroe
ting den aanbouw van 4 nieuwe kruisers met
18 tegen 8 stemmen toegestaan.
FRANKRIJK. De Senaat heeft eene derde
credietwet aangenomen, in afwachting dat de
begrooting eenmaal haar beslag krijge en voorts
bij eerste lezing een ontwerp goedgekeurd
betreffende den dienstplicht van Kamerleden
naar aanleiding van het gebeurde met den heer
schiede zonder eenige kosten of nadeel van
de provincie; zullende, na
56 jaren, de 1
bezwaard en de Magistraat gehouden zijn zich
Tusschen Workum en Hindeloopenbuiten
den (thans onder den naam van xouden dijk”
bekenden en vroeger deels bij de contributie
Hemelumer Oldephaert in beheer en onderhoud
geweest zijnden dijk) lag in de 16e eeuw' een
uitgestrekt tamelijk hoog strand, genaamd bet
Workumer oog of de Workumer uiterlanden.
Keizer Karel V, wettig heer der Nederlan
den, begiftigde de stad Workum met dat strand
of die uiterlanden. Zijn zoon Filips II beves
tigde die gift.
Bij resolutie der Staten van Friesland van
1605 werd aan de stad Workum voor den tijd
van 25 jaren octrooi verleend tot bedijking der
uiterlanden en om haar sluis meer zeewaarts
te leggenmet bepalingdat het ongedijkte
land vrij zou zijn van alle schattingen, domeinen
en andere lasten, mits de bedijking met paal
werken en zijlen zonder nadeel van het land-
schap geschieden en dat, na expiratie der voor
schreven 25 jaren, de landen naar billijkheid
zouden worden bezwaard.
Het in 1606 door den Magistraat van Wor
kum aan de Staten gericht verzoek om aan
hem, overeenkomstig het octrooivoormaals
door den Koning van Spanje verleend, vrijheid
te geven tot schatting van drie stuivers op
iederen morgen in te dijken uiterlanden, werd
door de Staten afgewezen.
In 1610 namen de Staten eene resolutie,
waarbij aan den Magistraat van Workum nader
octrooi werd verleend tot bedijking van de
landen, genaamd het Workumer oog, met vrij
dom van alle lasten, mits die bedijking met ceerde request
hare paalwerken, sluizen en andere zaken, ge- ten
van den 5 Juni 1761, om consideration en be
expiratie van die richt aan gemelden Dijkgraaf toegezonden, met
landen naar billijkheid worden het bericht van den Magistraat van Workum,
j 'i nopens de herstelling van het Workumer zool,
op den volgenden landsdag te verklaren of hij j
dit mm LFZind o ni cv nnnnzin*v>(-
weder ten zelfden einde zal worden terugge
zonden en copie dier stukken ter hand gesteld
aan den Dijkgraaf en het Dijksgerecht van de
[contributies van Wymbritseradeelinsgelijks
met last om daarop hun belang in te brengen.
Den 21 November 1776 had eene F
Tusschen deze participanten en het bestuur stormvloed plaats. De dijk van Workum
tusschen Workum en het Workumer hek, brak
door, die van het Workumer-Nieuwland op
twee plaatsen, n. 1. nabij den vuurtoren, welke
gedeeltelijk in stortte, en verder zuidwaarts.
Door een gat van 60 el wijd en 12 el diep
stoof het water met zulk een kracht naar bin
nen, dat in weinig tijds de geheele polder
puimen hoog en de huizen tot aan de daken
onder water stonden. hoogte
Nadat de vloed geweken was, bleef het pol-
schuren
deze (behalve één
den nieuwen dijk mits de middellaan tot rijweg
inrichtende.
In 1643 werd de concessie weder verlengd
met 25 jaren.
In 1682 werd, op rapport der commissie,
in 1680 ingesteld tot het overzien en exa-
mineeren der octrooien, betreffende o. a. de
Workumer uiterlanden, verleend 14 Maart
161(\ besloten, dat alle octrooien, die loopen
tot na 1700, effect zullen sorteeren zoolang zij
loopen, doch zijwier octrooien geëxpireerd
zijn of weldra zullen worden (Workumer Nieuw-
land liep af 1685) vrijheid van floreen zullen
hebben tot aan 1700 toe.
In 1690 en 1691 zijn sentensien gewezen
tot handhaving van het overeengekomen in
1621.
In 1708 exemptie verleend der vijf specien,
enz. aan de eigenaren der bedijkte Workumer
uiterlanden.
In 1732 is deze exemptie geprolongeerd
voor vijf jaren op gelijken voet als de droog
gemaakte meeren, boven de vrijheid van floreen.
In 1737 nieuwe prolongatie voor vijf jaren.
Bij eene resolutie der Staten van 1761 werd j
gelast, dat het request van de gecommitteerden
der eigenaren en deelhebbers van het Wor- en
kumer-Nieuwland, houdende klachten tegen daartoe te verleenen subsidie,
den Magistraat van Workum over het ver-
waarloozen van het zool, met het bericht
van dien Magistraat zal worden gezonden aan j
den Dijkgraaf en het Dijksgerecht van de con de betaling
tributie Hemelumer Oldephaert c. a.om te
dienen van consideratien en bericht. j stelling
Bij eene resolutie van 1763 wordt goedge- 1
verleend tot bedijking van de vonden en verstaan, dat het door den Dijkgraaf
van Hemelumer Oldephaert c. a. gereprodu- i
t van de eigenaren en
van het Workumer-Nieuwland, bij onlust
land een ramp trof niet minder groot dan die
in 1776.
Tengevolge den hevigen stormvloed tusschen
3 en 6 Februari 1825 brak tusschen de hek
ten zuiden van den vuurtoren en de Stinkhorne-
hek de buiten en daarna de tegenovergelegen
binnen (ouden) dijk doorde polder werd ter
van 3| el overstroomdde golven
sloegen tegen de sterke boerenwoningen en
aan en binnen weinige uren waren
1 aan den oudendijk) geheel
verwoest, (Zie de geschiedenis van den water
vloed van 1825 door van Leeuwen.)
De schade toegebracht aan den buitendijk
(in onderhoud bij de Contributie Hemelumer
Oldephaerth) en aan den binnen (ouden) dijk
(in onderhoud bij den polder) was aanzienlijk
1 en het herstellen der beide dijken ging zeer be
zwaarlijk. Immers als na den stormvloed van
1776 brak de kistdam voor den buitendijk tot
tweemalen toe door.
Tot herstelling der schade werd uit ’s lande
Verder vinden we betreffende dezen
stormvloedeen last van den stadhouder aan
Gedeputeerde Staten ommet adsistentie van
deskundigen en overroeping van de Dijkgraven,
al de zeeweringen te examineeren, om daar
van omstandig rapport te doen, ten einde tegen
I het aanstaande voorjaar de bekwaamste mid
delen te beramen, om die gewichtige werken
in sterken en gelijken staat van tegenweer te
brengen, benevens eene missive van den
stadhouder, houdende kennisgeving van het
vorenstaande, alsmede nopens de reparatie
de dijken van het Workumer-Nieuwland.
Van 1777 vinden we eene resolutie, waarbij
Gedeputeerde Staten worden gëauthoriseerd
om te regelen de veranderingen, welke, ter
besparing van kosten, kunnen worden gemaakt
I in de bestekken der aanbesteding van de wer
ken tot herstel der dijken, enz. van het Wor
kumer Nieuwland, waarvoor hun de zorg was
opgedragen bij besluit van 4 December 1776,
en om voorts het werk overeenkomstig het in
geleverd rapport te doen voortgaan.
Bij eene resolutie van 1778 werden een aan-
tal bepalingen voorgescbreven en middelen,
aan te wenden tot het herstellen van de dijken
zeeweringen in de provincie benevens de
uur.
