<il
l‘
L
De Helling en het Jodenkerkhof.
I
I
WOENSDAG 5 APRIL 1899.
No. 27.
Binnenlandsche Berichten.
f
J
Sif
I
I
I
I
J
Negen en twintigste Jaargang.
f
Dit Blad verschijnt eiken WOENSDAG en ZATERDAG.
en
S.
I
-
museum
I
1
Y. KUIPERS, FIRMA H. BRANDENBURGH EN ZOON. TE WORKUM
hoofdbestuur,
nieuwing
beroep doen op Uw
collecte, die dezer dagen
Prijs per kwartaal 70 cent franco per post 86 cent.
PRIJS der ADVERTENTIËN van 15 gewone regels 40 cents.
Voor eiken regel meer 7} cent. Bij abonnement is de prys belangrijk lager
Voor waarden daaromtrent te vernemen by den Uitgever.
De opslagplaats bij de helling aan de
Oostzijde der Doite heet «Hoerenkunst.Deze
naam kan afkomstig zijn van een der eigen
aren van de hellingde naam Heyr of Heer
vinden wij hier tenminste. Hij of een zijner
naamgenoten had dan de bijnaam «Konst” of
«Kunst,” ontvangen wegens betoonde kunst
vaardigheid.
dit jodenkerkbof te Workum kwam,
resoluties van «Burgemeesteren Schepenen
overeen-
Ge
om het «centraal-bureau voor sociale adviezen"
te steunen. Het departement Leeuwarden stelt
voor gedurende 5 jaar telkens f 1000 te be-
voor geldelijken steun aan departe-
welke aan het hulp-personeel van
bewaarscholen gelegenheid verschaffen om zich
voor zijn taak te bekwamen.
Brieven en Berichten, de Redactie betreffende franco
aan dit adres, uiterlijk Maandag en Donderdag middags 1 uur.
Advertentidn Dimdag en Vrydag morgens vóór 12 uur.
Landgenooten
Ruim tachtig jaren bestaat de Maatschappij
van Weldadigheid. In dat tijdvak is zij voor
tal van gezinnen een zegen geweest. Zij genoot
daarbij den steun van vele belangstellenden in
den lande, waaronder het Koninklijk Huis steeds
de eerste plaats innam.
Thans komt zij een
aller steun, door eene
aan Uwe huizen zal gehouden worden.
Het is bekend, dat de werkkring der Maat
schappij vooral bestaat in het opnemen van
verarmde gezinnen of personen die zij in de
gelegenheid stelt als arbeiders, en later dikwerf
als vrijboeren, in eigen onderhoud te voorzien.
Allen hebben tegen eene matige vergoeding
een huis met tuintje en de vrijboeren daaren
boven 2| hectaren grond in gebruik en ont
vangen de noodige voorschotten voor hun bedrijf.
De bevolking bestaat thans uit pl.m. 350
gezinnen met ruim 2000 zielen.
Twee Hervormde en ééne Roomsche Kerk
met pastorieën zijn in onderhoud bij de Maat
schappij.
De kinderen zijn verplicht het onderwijs in
de scholen tot hun 14e jaar te volgen en boven
dien het godsdienstonderwijs hunner gezindte bij
te wonen.
Bij het verlaten der school staat hun de
gelegenheid open om zich voor verschillende
betrekkingen te bekwamenvoor de meisjes
o. a. in een viertal handwerkscbolen en voor
de jongens door de uitmuntende gelegenheid,
die de Maatschappij van Weldadigheid in hare
fabrieken en werkplaatsen aanbiedt tot het aan-
leeren van allerlei ambachten en in hare zes
groote boerderijen tot het zich bekwamen in
den landbouw. Aldus toegerust, verlaten ons
jaarlijks een zestigtal bestedelingen of kinderen
van opgenomen gezinnen en bun latere loopbaan
geeft in den regel aanleiding om met groote
voldoening op de verkregen resultaten terug te
zien.
Het is echter duidelijk, dat voor dit alles
groote geldelijke offers vereischt worden.
Zekerde Maatschappij is in menig opzicht
vooruitgegaan en zij, die Frederiksoord bezoch
ten zullen een gunstigen indruk hebben mede
genomen van den staat harer bezittingen, die
eene oppervlakte van ruim 2000 hectaren
beslaan, maar de behoefte aan bedrijfskapitaal
neemt steeds toe, terwijl de inkomsten niet
vermeerderenook het ledental, dat indertijd
tot 23000 was gestegen, is thans tot beneden
7000 gedaald.
zij «bekennen voor ons en onse
officioin een vrije vaste en
«erfpacht verhandelt en
«aen de Eersamen David Salomons Jode althans
«geoctroyeerde Taeffelholder van de banck van
«Leninge binnen meergemelte steedeseeckere
«dartich vijercante voeten Landts, op des Stadts
«Camp leggende achter de Sijll aen de wijck-
«grachtswall, omme deselve voor hem en sijne
«erfgen. soo
«alhier ter
«verholden als oock (als) iemandt van
Burgemeester en Wethouders van Zaandam
hebben bij den Raad ingediend eene voordracht
tot uitbreiding der gasfabriek, waarvoor zij een
krediet vragen van ongeveer f143,000. Wordt
deze voordracht aangenomen dan zal de fabriek
een capaciteit verkrijgen van 20.000 kub. meter
per etmaal. Voor deze uitbreiding is tevens
noodig de aankoop van aangrenzend perceel,
geraamd op f 14000.
De Directeur der Maatschappij van Wel
dadigheid de heer Job van der Have, deelt
ons mede dat van 10 tot 15 April eene collecte
zal worden gehouden ten behoeve der Maat
schappij van Weldadigheid.
Gaarne bevelen wij deze zaak met aandrang
bij onze lezers aan en om ze eenigszins warm
daarvoor te stemmenlaten wij hier volgen
eene circulaire gericht aan het Nederlandsche
volk.
Als gewoonlijk liep ik dezer dagen Zeeburg
om en beslootdoor het mooie weer verlokt
het binnenpad terug te gaan. Drassig kan het
er wezen, het hekkecenten-gevraag maakt het
den wandelaar soms lastig, het bruggetje over
de oude Molers- of Tettingburevaart heeft zijn
beste dagen gehad, voor een die zijn oogen de
kost geeft spreekt de natuur hier evenzeer als
in de bosschen van Gelderland en Kennemer-
land. Als de zon zoo vriendelijk op de 18e
eeuwsche trap- en puntgeveltjes aan de overzij
der Dolte schijnt, het water doet blinken en
glinsteren en over gras en weide een lente-
wasem brengt, de levende natuur in sloot en
plas, te land en boven ons telkens iets nieuws
verteltdan vindt de aandachtige beschouwer
ook hier meer dan ruime stof tot stil genot.
Er is echter meer dan dit wat den wande
laar kan trekken langs dezen weg. Dat zijn
historische bijzonderheden. Voor twee er van
vraag ik een oogenblik de aandacht.
Eerst de helling, links. Zij heeft het druk,
men kan het zien; zij is ook niet van gisteren,
van honderd en twee-honderd jaren reeds dag-
teekent ze. De «Oude Buddein leven
«scheepstimmerman en Heye Epkes mede-
scheepstimmerman in compagnie hebben tot
«Worckum eerst de «Helling op den nieuwen
«Dijk aangeleijt in den jaare 1656," zegt een
oud dijksboek. En het vertelt ons met bleeke
letters hoe «Heyr 1Schuitemaaker hem
«op de Helling succederende (opvolgende)en
«daarop Reiner joensjes laast overleden naa
«wiens dood zijn soon Joentje Reiners de Helling David Salomons beeft geen sloot gegraven,
«gekocht heeft.” Daarbij vinden wij nog een
kantteekening die vermeldt hoe «op de Dijk,
«daar nuu de palagie van de linkervleugel van
«de zijl naar Reiner joentjes Huis toestaat, is
«te vooren een Kantshelling geweest.”
Of is wellicht de oudheid alleen interessant
indien ze in de vorm van een stuk oud porce-
lein of gegraveerde schotel in een
wordt bijgezet?
Hier staat ze in levende lijve voor u.
Van links naar rechts staan wij voor een
andere gedachtenis, die de feitelijke aanleiding
tot dit schrijven is.
Het jodenkerkhof.
Vreemd, ik heb er varkens op zien loopen.
Wat houdt de levensstrijd zich op met gemoeds
bezwaren, en dat nog wel van doode menschen
Het was een wildernis.
Ik heb gegluurd door haag en stekgraf
steenen lagen er; mijn nieuwsgierigheid was
opgewekt en, ik ben ingebroken, niet met ge
weld, zeer vredig door een opening ten koste
van mijn kleeren.
Het is reeds eenige jaren geledennaar ik
hoop dus verjaard. Enkele der steenen, zoo
ik mij wel herinner, waren onder aarde en
gras bijna geheel bedolven, een slechts was nog
zoo dat men een gedeelte van het opschrift
lezen kon. Ik meen dat in de hebreeuwsche
letterteekens de naam van David Salomons
verborgen
niet, maar jarenlange absentie
was. niet veel joodsche gezinnen
Maar dan was het dezelfde op wiens verzoek dat van David Salomons.
In de de kinderen van David hier slechts hunnen vader
begraven met enkele der hunnenzijn toen
Raedt der stede Worckum” toch lezen wij dat verstoven, schoon zij het graf te Workum niet
successoren in i vergeten hebben.
onverbleecklijke I Of het geslacht is uitgestorven? ik weet het
toegestaan te hebben, niet. Alleen weet ik dat den le Nov. 1764
«de joodsche kerk te Leeuwarden heeft aan-
«genomen het verdere «onderhoud van genoemd
«kerkhof" en als gevolg daarvan de in- of
«opgang afsloot met een deur met slot, waar
«van zij en de Secretaris der stad een sleutel
«hebben zou.”
Het is zeker door haar of haar gemachtigde
stede metter woon solde mogen dat de vernieuwing heeft plaats gehad
«verholden als oock (als) iemandt van sijne maar vol, ik geloof het niet; een ander kerk-
geloofsgenoten versturven sijnde, ende hij hof te Workum kan vol zijn, hier vult het
«David Salomons sulx solde mogen accorderen aantal niet, maar jarenlange absentie van
«en toestaen tot een plaetse van begraeffenisse i dooden.
«der dooden ofte tot Legersteden te sacrificeren I
«en gebruicken mits tot een recognitie en
«beloninge van sulx ten profytte van de stadt
«20 car (oli) gids, en mede onder de expressen
«voorwaerde, dat soo van meer gemelte David
«Salomons met sijn familie van Worckum mochte
«comen te vertrecken, ofte hij en sijne kinders
«alle versturven mochte sijndeselve dartich
«vijercante roeden Landts wederom sail comen
«te vervallen ten provytte van de stadt, doch
«dat de voornoemde D. S. deselve gepachte
«plaetse tot sijn costen sail mogen affgraven
«affstecken ofte met hage rondtsom tot be-
«vrijdinge van hetselve beplanten.”
d°. 29 Aug. 1664.
Ook de Nederlandsche Centraal Spoorweg-
Maatsehappij heeft zich, in zake het ontwerp-
Ongevallenwetmet een adres tot de Tweede
Kamer gewend met verzoek het daarheen te
willen leiden, dat, alvorens het ontwerp tot wet
worde verhevendaarin bepalingen worden
opgenomen die aan werkgevers, die voortdurend
een groot aantal werklieden in hun dienst heb
ben de bevoegdheid tot zelf verzekering
onafhankelijk van de Rijksverzekeringbank
toekennen, desverlangd onder de noodige waar
borgen dat de door de wet gestelde verplich
tingen worden nagekomen.
Loterijen. Naar aanleiding van eene
verklaring van den Minister van Binnenlandsche
Zaken, onlangs in de Tweede Kamer gedaan,
dat er vooralsnog voor hem geene redenen
bestonden om tegen de loterijenwelke vele
winkeliers aan hunne nering verbindente
velde te trekken, zoolang geene klachten des
wege tot hem kwamen, circuleert thans in de
gemeente Schoterland een adres aan den Minister,
waarin op de nadeelen dier loterijen voor het
publiek en vooral vooral de niet-loterijhoudende
winkeliers wordt gewezen en met aandrang
wettelijke maatregelen tegen die loterijen worden
verzocht. Het adres telt reeds vele handteeke-
ningen.
Huisvergadering. liet Nut houdt 24 Mei
te Amsterdam onder leiding van mr. H, Smeenge
zijn jaarvergadering. Ditmaal is echter niet
het Concertgebouw doch het gebouw der Vrije
Gemeente als vergaderplaats aangewezen.
Behalve een twaalftal voorstellen van het
ter verdere uitvoering en her
nieuwing van vroeger genomen besluiten, zijn
enkele nieuwe voorstellen op de agenda gebracht,
o.a. vraagt het hoofdbestuur een crediet van
f 1500 voor een onderzoek naar de rechts
kundige vormen van productieve associaties en
crediet-instellingen ten dienste van landbouwers
en de volksklasse, en een crediet van f 2000
geen stek geslagenmaar een haag geplant.
Dezelfde haag die als een wildernistot
voor korten tijd het stille oord omringde.
I 235 jaren oud, en nog zag men in het voor
jaar de kinderen rukken en scheuren aan de
takken en rijk beladen met welriekende hage-
doorn huiswaarts keeren; meer dan 200 jaren
is die haag ter roof geweestuw vader, groot-,
over- en betovergrootvader zij hebben staan te
trekken aan die twijgen waarnaar nu uwe
kinderen reiktende witte bloesems hebben
hun moeders kamer reeds versierd en begeurd.
Begrijpt ge nu waarom die schijnbare wilder
nis eene beteekenis had?
Had zeg ik want zij is niet meer. Hoe
vraagt ge Ga zien, zooals ik zag. In plaats
van die oudeeerwaarde meidoorn-haag
een spiksplinternieuwe omrastering van meer
dan twintigvoudig pnntdraad de oude strui
ken zijn tot op den grond gekort geen oud
eerwaardig uitzien meer.
Ja toch wat
Midden op het voormalig doodenbed staat
een gloednieuw zerkje en op dat zerkje met,
voor velen kabalistischeteekenen een op
schrift.
Wat zou dat zijn
S.d.h. m.l.(a). k.b.r.j.t. aldus staat er onge
veer, maar in hebreeuwsche letters.
Een plechtig opschriftwoorden
stemmende met de plechtige omgeving 1
zoudt het denken.
«Sadè malee kebaroot”, aldus vulde ik voor
zoover mijn kennis van bet joodsch ging, de
teekens aan. stemmen
«Het doodenveld is vol.” menten,
Vol! en ik had er nooit meer dan een
drietal graven gezien.
Volde geschiedenis van Workum heeft I
aan te wijzen buiten
Och wellicht hebben
lange Iemandt der selver hem
sijne maar vol, ik geloof het niet; een ander kerk-
MMS- H AIH EKTEVIli:
11.11) IIIIIIIFIIIIiSLIMI.
t
l
UITGEVER:
1’
y-
I
J .....o.. 1
