II
I
Over dit en dat.
No. 1.
36ste Jaargang.
Officieel Gedeelte.
11
Plaatselijk Nieuws.
ZATERDAG l JANUARI'1910.
Land- en Tuinbouw.
1
-
het Veeartsenij-
voor
was,
k
1.
2.
3.
Ook
den Ja-
Het auteursrecht van den inhoud van dit
blad wordt verzekerd volgens art. 25 der Wet
van 8 Juni 1881, Staatsblad no. 124.
r J
De prijs der Advertentiën is van 1 —5 regels 25 cents, elke
regel meer 4 cents. Grootere letters naar plaatsruimte. Buiten
Friesland, uitgezonderd Familieberichten, 10 ets. per regel. Bij
abonnement belangrijk lager.
Tot plaatsing van adv. en reclames voor Handel, Nijverheid en Geldwezen buiten de prov. Friesland is uitsluitend gemachtigd het Alg. Adv.-Bureau I). Y. ALTA, Warmoesstr.76-78, Amsterdam.
Men had een genoegelijke avond.
WORKUM, 29 Dec. 1909. Voor de kin
deren van de Alcohol cursus der afd. Workum”
van de Ned. Vereen tot Afschaffing van Al-
coholh. dranken, en verdere belangstellenden
had Woensdagavond in het Kerkgebouw der
Doopsgez. Gemeente een voorstelling van
lichtbeelden plaats, gegeven door onze vroegere
plaatsgenoot de heer A. Reitsma van Rotter
dam.
Op aangename en boeiende wijze wist de
heer Reitsma de beteekenis der duidelijk voor
gestelde beelden te vertolken, zeei ten ge
noegen van het talrijk opgekomen publiek.
MOLKWERUM 29 Dec. Onze plaatsge-
genoot G. van der Ploeg is uit 16 sollicitanten
benoemd tot gediplomeerd melkcontróleur aan
de Coöp. Zuivelfabriek te Weidum.
WARNS, 29 Dec. Onze geheel onthouders
Vereeniging, afd. van de Ned. Vereeniging
tot afschaffing van sterke dranken, weert zich
dapper. Elke week worden door de dames-
leden kranten en geschriftjes gecolporteerd,
niet alleen op het dorp, maar ook in de om-
Dit blad verschijnt des Zaterdags en kost per halfjaar 50 cents
Per post 0 65. Enkele Nos. 3 ets Ingezonden stukken Donder
dags in te zenden. Advertentiën Vrijdagmorgens vóór 11 uur.
ziekte mag constateeren. Echter is sedert het
i van 1909 alleen tuberculeus vee door het
Rijk overgenomen van fokkers, n.l. van vee
houders, die zelf geheel of in hoofdzaak hun
Dit is echter slechts een
trekvergaderingen worden geregeld gehouden
en in openbare bijeenkomsten tracht men de
goede zaak te propageeren. De vorige week
kwam de Vereeniging uit met een paar tooneel-
ERICUS.
Vragen en Antwoorden.
(Zend uw vragen per brief of briefkaart aan
Ericus, Amsterdam, dan komen ze wel terecht.
De antwoorden worden kosteloos gegeven en
abonné’s van Friso behoeven geen postzegel voor
antwoord in te sluiten. Naam of woonplaats
worden zelfs met den voorletter niet vermeld.)
Vraag (verkort). Moet een hond beender
meel hebben.
Antwoord. Als een hond geregeld kalfsbeen-
tjes kiijgt, behoeft hij geen beendermeel. An
ders geeft men hem bij eiken maaltijd een eet
lepel vlak vol. Dan krijgt en houdt hij steviger
gebeente en de tanden vallen niet zoo spoedig
uit.
Een onaangenaam riekende adem kan voort
komen uit overvoeding, uit het eten van vuil,
vooral vischafval, uit slechte spijsvertering, uit
ontstoken tandvleesch, maar ook uit een ernstige
ziekte. ERICUS.
proef. Vroeger werd het van alle landbouwers
en veehouders overgenomen, mits deze geen »vee-
kocpers« waren (veehandelaars). Er moet nu
plan bestaan bij de Regeering om >ooveel mo
gelijk de tuberculose te bestrijden bij alle rund
vee, dat in een fokvereeniging is ingeschreven.
In allen gevalle bestrijdt de Regeering de tu
berculose flink. Maar dit is niet genoeg. De
Uitgave van T. GAASTRA Bz.,
firma H. BRANDE3NBURGH ZOON
te WORKUM.
Hoe bestrijdt en voorkomt men de
tuberculose onder het Rundvee?
(S1 o t.)
Lang, voor het zoover gekomen is met de
tuberculeuse runderen, (waarvan wij in ons vorig
artikel beschreven, waaraan men deze ziekte
herkent), heeft de boer, die tevens fokker is,
zijn veearts verzocht, de dieren te onderzoeken.
Die aan open tuberculose lijden en dus zeer
besmettelijk zijn voor al het andere vee, zelfs
voor den mensch, worden op een verklaring van
den veearts nog eens nader onderzocht door den
plaatsvervangenden districts-veearts en dan door alhier, waarvan
het Rijk overgenomen tegen betaling der waarde den heer K. Tjebbes
Ongeveer. Jrnnfnm van don locronn
Dit begon in 1905. Daar meest alle land-
Bovendien moeten ze echter zorgen, dat het
In de zand-
van ons land zijn de stallen
grootendeels te vuil. Waar ze gemetselde vloe
ren en urineafvoer hebben, daarbij door gere
gelde strooiing goed droog en zindelijk gehouden
worden, komt tuberculose veel minder .voor, dan
in die prachtige, duie stallen in onze beste vee
streken, waar de arme dieren nauwelijks onder
Kom er
eens in; ’t is er om te stikken, ’t Is onmogelijk, I
dat het vee daar gezond kan blijven: de adem-
halingsorganen moeten aangetast worden. Voor honden toeroepen.
de menschen ruime woon- en slaapvertrekken,
voor de dieren ruime stallen, alles met goede
luchtverversching zonder tocht. Ook bestaande
slechte stallen kan men door goede ventilatie
nog veel verbeteren. Hierin is uw veearts uw
beste raadsman.
Het landbouw-instituut te Wageningen ver
schaft kosteloos de gewenschte inlichtingen.
Vóór het oude jaar wegsterft, brengt ons de
opening van het verplaatsbare tuberculosemu-
seum op Donderdag der vorige week in »Ons
Huis« te Rotterdam de herinnering aan ’t groote
levensleed, door de gevaarlijkste vrijandin van
de gezondheid en het levensgeluk van een groot
deel der menschheid veroorzaakt. De tubercu
lose verslaat haar duizenden en vreet weg het
levensgeluk van tienduizenden. Ze is de ge
vaarlijkste der volksziekten, die onmerkbaar komt
aansluipen om haar wreed werk te beginnen
en langzaam voort te zetten en eindelijk te vol
tooien, en ze vindt degenen, die ze tot haar
slachtoffers kiest, weerloos en zorgeloos, weer
loos veelal omdat ze zorgeloos zijn.
Niet altoos is weerloosheid tegen deze gevaar
lijke volksziekte gevolg van zorgeloosheid. Er
is verband tusschen deze volksziekte en de le
vensomstandigheden, waarin hare slachtoffers
verkeeren. Statistische cijfers doen ons dit ver
band duidelijk zien als een oorzakelijk verband;
ze vertellen ons, dat deze ziekte in zeer bijzon
deren zin een ziekte der armen is. Wel vindt
ze ook in de dusgenaamd betere kringen hare
slachtoffers, maar de laagste lagen der maat
schappij leveren toch in hoofdzaak het groote
aantal, dat jaarlijks onder den doodelijken greep
der tuberculose bezwijkt. De misdeelde klasse,
die leeft in een maatschappelijke sfeer zonder
lucht, blijkt het meest vatbaar voor deze ziekte.
In de groote steden schuilt na een langen I
werkdag in de fabriek bij vaak ongezonden ar
beid, het werkvolk weg in de smalle straten,
waarin de zon slechts een klein deel van den
dag haar levenwekkend licht kan doen vallen,
met hare benauwde huizen en hokt daar dan in
smore kamertjes, stoffig en oud, zonder gelegen
heid om de lucht, voorzoover ze in de stad dan
nog frisch is, te kunnen doen binnenstroomen.
Daarin leeft het gezin, eet en slaapt in die doffe
atmosfeer en staat zoo bloot aan het gevaar om
door de tuberculose te worden aangetast. Want
zulk een atmosfeer verschaft deze ziekte de voor
waarden voor haar ontstaan en haar voortwoekeren.
Naast droeve levensomstandigheden heeft ook
zorgeloosheid aan het verbreiden van deze wreede
ziekte schuld. Allerlei verkeerde gewoonten
werken het voortwoekeren der ziekte in de hand.
De vrouw, die den vloer veegt, zonder dezen eerst
flink bevochtigd te hebben, weet niet, hoeveel
gevaarlijke ziektekiemen, hoeveel tuberkel-bacillen
ook, ze omhoog doet stuiven, die straks worden
ingeademd en den grond leggen voor die wreede
kwaal. De moeder, die zorgeloos haar kind op
den grond zet met de »fopspeen« in den mond,
die telkens valt en dan weer door het kind
wordt opgeraapt en tusschen de lipjes gestoken,
is zich niet bewust van het gevaar voor besmet
ting, waaraan zij daardoor haar kind blootstelt.
En de zorgeloosheid, waarmee de longlijders zelf
en zij, die in dagelijksche aanraking met hen
komen, omgaan met de gevaarlijke sputa, grenst
aan het ongelooflijke.
Deze zorgeloosheid spruit veelal voort uit on
wetendheid. Maar daarom moet dan ook in den
strijd tegen de tuberculose het volk op het ge
vaarlijke van zijn verkeerde gewoonten gewezen
worden. De zorgeloosheid moet weg en zoodra
deze verdwijnt en het volk meer tegen de ziekte
op zijn hoede is, zal het daarmede al aanstonds
meer weerbaar tegen deze ziekte zijn. I
Het volk moet weerbaar worden gemaakt. bouwers eerst »de kat uit den boom willen kij-
Dat is het eenige, groote, meest afdoende mid-
del tegen de tuberculose. Het moet weerbaar
gemaakt door ’t zorgzaam te maken en ook door
ken, bedroegen de kosten van het Rijk voor het
geheele land slechts f 2500. In 1908 bedroeg
ohet f 1,179,548. Toen was ’t ook op het hoogst. I
de lagere volksklasse, die het meest vatbaar is Van 1909 is ’t, nu ik dit schrijf, nog niet be-
deze ziekte door slechte voeding en slechte kend, maar ’t is vast lager, zelfs beduidend. Voor
huisvesting, op te heffen uit zijn benauwde le- 1910 is daarom slechts f 450,000 uitgetrokken,
vensfeer. Dit is wel niet het minst noodzake- met het oog op die vermindering in 1909.
lijk. Betere levensomstandigheden en beter, ’t Is waar, dat men blijkbaar vermindering der
ruimer, frisscher woning voor de lagere volks-
klasse, zijn de meest doeltreffende middelen, die begin
in den strijd tegen de tuberculose moeten wor- U1
den aangewend. I
Wat ruime en frissche arbeiderswoningen be- I eigen vee fokken.
WORKUM. Naar wij vernemen zal de
heer 8 Suwijn heden 25 jaren werkzaam
zijn geweest ten kantore van notaris Tjebbes
alhier, waarvan ruim 11 jaar bij nu wijlen
I ir en byna 14 jaar ten
kantore van den tegenwoordigen titularis.
WORKUM. Het strijk-orchest Ccecilia zal
naar wij vernemen met medewerking van het bovengenoemd doel mogen worden ingezonden
alhier bestaande a capellakoor binnen kort zonder dat de inlegger daartoe uitdrukkelijk
haar jaarlijksche uitvoering geven onder door hem is uifgenoodigd.
Hij vestigt voorts de aandacht der inleggers
er op dat, mochten in de maand Januari a s.
de opkomst, vooral bij de gehouden Volks- toch boekjes ter rentebijschrijving worden in-
oJ was, vertrouwen gezonden zonder uituoodiging zijnerzijds, deze,
wij. dat ook thans weer velen zich zullen op door de buitengewone werkzaamheden welke
maken, om van deze zoo schoone kunstavond in die maand aan de Directie te verrichten
op het gebied van Muziek en Zang te profi- zijn, noodzakelijkerwijs geruimen tijd onbo-
teeren. handeld zullen moeten blijven.
Gelukkig werkt er onder de lagere volks- I krijgen,
klasse zelve de drang om tot betere levensom-
standigheden te geraken. Een van de middelen vee, dat gezond is, gezond blijft.
waardoor zij hare levenspositie zal kunnen ver- en heidestreken
beteren is de organisatie der arbeiders in hunne
vakvereenigingen. In de vakbeweging streeft
de arbeidersklasse omhoog. Jammer maar, dat
de vakbeweging te onzent zoo jammerlijk ge
deeld ligt. We hebben een christelijke, gesplitst
naar de onderscheiden confessiën en kerkgroepen
en een moderne vakbeweging en een onafhan- den zolder van den stal kunnen staan,
kelijke vakbeweging. En tusschen deze drie is
er van eensgezindheid ten opzichte van practische
aangelegenheden weinig merkbaar. De vorige
1 week nog traden Kolthek en Oudegeest als re-
presentanten van het N. A. S. en het N. V. V.
te Amsterdam in het krijt om voor een stamp
volle zaal van het concertgebouw respectievelijk
de onafhankelijke en de moderne vakbeweging
te verdedigen. Deze heide deelen der vakbe
weging staan verbitterd tegenover elkaar en
J_ J
op gespannen voet. 1
vakbeweging niet ten goede kunnen wezen zoo
ze meer
in samenwerking opstreefden naar beter.
Toch leeft onder de arbeiders de drang naar
beter en, werkend, stuwt deze de lagere volks
klasse opwaarts. En dit reeds is een verblijdend
verschijnsel, waaraan dit debat ons toch ook
weder heeft herinnerd.
Van onder-op moet de opwaking komen,
ten opzichte van de ontwikkeling van
vaan is dit zoo. Evenals de arbeidsklasse te
onzent zelf zich moet opheffen tot beter levens
positie, zij het ook met steun van boven, zoo
ook moafc de Javaan met steun van boven af
ontwikkeld worden van onder-op. In de Kamer
is deze kwestie, of de Javaan van boven af of
van onder-op moet ontwikkeld worden, door
den heer Colijn ter sprake gebracht. Wij, Eu
ropeanen, moeten de Javanen niet van boven af
onze beschaving opleggen door vereuropeesching
van den Javaan, maar door aanprikkeling moeten
de Javanen gebracht worden tot ontplooiing van
eigen aanleg in overeenstemming met eigen aard.
Zóó ontstaat er een wezenlijke Javaansche be
schaving, die in de Javanen leeft; niet een op
geplakte beschaving, die het innerlijke van den
Javaan niet raakt. C
de Javanen thans de drang om tot een eigen
van
WORKUM. Gis'er, Donderdag, had in het
kerkgebouw der Doopsgezinde Gemeente eene
openbare uitvoering plaats van het gemengd
koor »T.a.v.e.n.u.” alhier, directeur de heer
Hotze Zeijlstra.
Een twaalftal nummers werd ten beste ge
geven. Vele belangstellenden waren opge
komen, zoodat de laatste bezoekers beneden
geen plaats konden vinden en naar boven
moesten gaan.
De uitvoering was, als msn rekening houdt
met het betrekkelijk kort bestaan van het
koor, lang niet onverdienstelijk, de uitspraak
der woorden zou men hier en daar wat meer
genuanceerd wenschen, de Friezen hebben
daar zeer op te letten. De tenorpartij had
een zware taak tegenover het groot aantal
sopranen en bassen, maar zij kweet zich
moedig tot het einde toe.
De hoofdindruk was, dat de toehoorders
van harte een »tot weerziens” aan het koor
teekenen in dezen strijd leert ons Londen. In
het onbevolkte Schoreditch met zijn op en in
elkaar gepakte huizenmassa sterven jaarlijks ge
middeld 1544 teringlijders, terwijl in het ruim
gebouwde Hampstead slechts 493 slachtoffers
per jaar vallen.
Het tuberculose-museum, dat van uit Rotter-
i dam straks door heel de provincie Zuid-Holland
VERGADERING van den Raad der gemeente zal worde? gevoerd’ doet zie,n’ ^e het volk veehouders moeten meehelpen, door vooreerst
Hemelumer Oldephaert en Noordwolde op Vrij- ™et worde“ weerbaar gemaakt en kan daar- te zorgen, dat zy ook fokkers zijn, als t maar
dag 31 December 1909, ’s voormiddags 9i/2 uur, d?or een uitnemend middel worden om het volk eenigszins mogehjk is en hun vee in vokver-
ten gemeentehuize te Koudum. ulUzlJn zorgeloosheid op te schrikken. eenigingen (stamboeken enz.) ingeschreven
Koudum, 27 December 1909.
De Burgemeester,
G. A. M. KALLENBAOH.
Punten van behandeling:
Notulen.
Mededeelingen en ingekomen stukken.
Samenstelling van de stembureaux voor
de stemming van een lid van de Pro
vinciale Staten.
beide staan ze met de christelijke vakbeweging
Hoe groote macht zou de i Reeds worden stalwedstrijden gehouden, met
1 het oog op de gezondheid. Die moeten overal
eensgezindheid bezat en de deelen meer krachtig gesteund worden. Het vee lijkt meer,
'dan het is kloont mooi" in zoo’n lagen stal,
maar dat is bedrog en de koopers laten de
beesten toch uit den stal komen. Deden ze dat
niet dan zou dat stoonens weigering kunnen I
veroorzaken. Maar ook vooral het geven van
ongepasteuriseerde of ongekookte ondermelk aan I
de kalveren maakt deze ziek en van zieke kal- 1
veren komen zieke koeien.
In het officieel verslag van het Veeartsenij-
kundig Staatstoezicht over 1908 wijst de districts-
veearts te Zutfen op een belangrijke proef, door
de Coöperatieve Landbouwersbank en Handels-
vereeniging te Lonneker (bij Enschede) genomen
met 65 kalveren, die oogenschijnlijk alle gezond
waren en op dezelfde wijze gestald werden.
Aan 30 werd rauwe ondermelk gegeven van
schijnbaar gezonde dieren. Hiervan verschenen
bij 14 teekenen van tuberculose en bij slachting
bleken ze er alle 14 aan te lijden.
Van de 35 overige, die met gepasteuriseerde I
ondermelk gevoed werden, groeiden alle ge
middeld volle twee percent meer, en bleven 33
stukjes: »For yens neiste” en sOanbarnd iten”
welke beide met veel animo en verdienstelijk
werden afgespeeld Wat het bezoek betreft
had de Vereeniging groot succes de ruime
bovenzaal van het logement Terpstra, was
flink bezet.
STAVOREN, 29 Dec. Naar men mede
deelt is door een belangstellende van elders een
flink bedrag, men spreekt van f 3000, toegezegd
ten behoeve van de oprichting en in stand
houding van eene school met den Bijbel al
hier. Samenwerking tusschen Ned. Herv. en
Ger. is mede verkregen, zoodat de stichting
der school zeker niet lang meer op zich zal
laten wachten.
WARNS, 29 Dec. Aan de Coöp Zuivel
fabriek alhier wordt thans eene contróle-ver-
eeniging verbonden, verdeeld in 3 rubrieken,
waardoor het mogelijk zal zijn de melkquali-
teit en hoeveelheid van stamboekvee af
zonderlijk te onderzoeken.
Met de in werking treding der nieuwe
het besluit tot oprichting is bereids genomen
zal de bestaande particuliere vereeniging op
geheven kunnen worden.
RIJKSPOSTSPAARBANK.
In tegenstelling met zijne maandelijksche
bekendmaking, dat de spaarbankboekjes ter
verificatie en rentebijschrijving elk jaar worden
ingewacht in de maand, waarin ze werden
uitgegeven brengt de Directeur der Rijkspost-
spaarbank ter algemeene kennis, dat boekjes
in de maand Januari uitgegeven niet tot
weer
leiding van den heer J. B. Dijkstra.
Waar verleden jaar het succes volkomen j
en c1’ 1 1 v’; J 11
Uitvoering overweldigend
vertrouwen gezonden zonder uituoodiging zijnerzijds, deze,
volkomen gezond en slechts 2 weiden tubercu
leus. Een daarvan bleek bij slachting aange-
Gelukkig leeft er ook onder boren tuberculose te hebben.
beschaving te komen door ontwikkeling
eigen aard en aanleg. Die drang werkt en de
Europeeër heeft die aandrang slechts aan te
wakkeren en het eigen beschavingswerk te
steunen.
Met herinneringen aan levensleed en droeven
strijd nevelt het jaar weg als in een valen sluier
gehuld. Maar de film van ons voorstellen werpt
van opgevangen teekenen van opwaking beelden
vooruit van hoopvol-verblijdende verschijnselen
die lichtend dien valen nevel doorboren. Bij het
wegsterven van het jaar geeft dit ons rust, dat
de nevel, die omfloertst, altoos weer lichtdoor-
broken verdwijnt.
3BÜ
1
Öfes
NIEUWS- EN ADVERTENTIEBLAD
voor de Gemeenten Workum, Ilemelmner Oldephaerl en Noordwolde,
Bindeloopen en Stavoren.
►1
1
Tnnóar óaf. rlo inlorrcrnr rfnorfno
