Friso freget it wird!
Hindeloopen en Stavoren.
I
I
-
ZATERDAG 30 JULI 1910.
37ste Jaargang.
No. 31.
Officieel Gedeelte.
Binnenlandsch Nieuws.
Land- en Tuinbouw.
I
5.
G.
7.
8.
9.
10.
Daardoor lijden de fijnste beenderen
als volgt
117,334
147,384
180,610
189,622
167,807
83,935
160,710
1.
3.
4.
Totaal
628,089
646,842
Het auteursrecht van den inhoud van dit
blad wordt verzekerd volgens art. 25 der Wet
van 8 Juni 1881, Staatsblad no. 124.
Gelderland
Zuid-Holland
Noord-IIolland
Vrouwen
313,652
319,590
713,835 1,390,044
571,321 1,112,582
233,478
289,118
363,625
385,622
332 941
175,118
340,970
De BURGEMEESTER van Hemelumer Olde
phaert en Noordwolde brengt ter openbare ken-
Raad dier gemeente is belegd tegen Zaterdag
den 30 Juli 1910, des voormiddags 9i/2 ure ten
gemeentehuize te Koudum.
Koudum, 27 Juli 1910.
De Burgemeester voornoemd,
P. ERINGA.
Punten van behandeling:
Notulen.
Ingekomen stukken.
Beëediging van den Secretaris.
Benoeming van een Ambtenaar van den
Burgerlijken Stand.
Aanbieding der gemeente-rekening, dienst
1909.
Vaststelling van het schoolgeldkohier over
het 2e kwartaal 1910.
Adres van het Bestuur der Bijz. school te
Koudum om in koop te willen afstaan
het perceel grond naast de school.
Nadere bepaling van de plaats voor de
opslagplaats te Nijega.
Betaling uit den post voor onvoorziene
uitgaven.
Verzoeken om afschrijving van en reclames
tegen den Hoofdeliiken Omslag, dienst
1910.
breed flink moeten uitspitten. Hij vindt het
echter gemakkelijker half werk te leveren en
toch het volle geld te ontvangen.
Eerlijk heeft hij twee spit naast elkaar afge
legd. Nu, dat is licht werk, ’t Is maar vlak
en ondiep afsteken van het bovenlaagje met den
mest, die over ’t land gestrooid is, en dan het
afgelegde regelmatig in de voor leggen.
Nu moeten er twee diepe speten komen, juist
van lijn tot lijn tusschen twee van de nu zoo
duidelijk zichtbare hongerlijnen. Krelis spit er
echter maar een juist in ’t midden er tusschen,
maar allerminst van lijn tot lijn. Hij blijft van
elke lijn juist een halve streek af. Tusschen de
twee volgende hongerlijnen is dat weer het
geval, zoodat men telkens een spit breed een
gunstigen stand van de veldvruchten heeft, maar
dan een spit, midden onder een hongerlijn,
waar ze zoo slecht groeien, dat er niet meer
dan een halve oogst van zoo’n strook ondereen
hongerlijn kan verwacht worden. Een volle
oogst is echter tamelijk zeker van elke strook
tusschen twee hongerlijnen, telkens een halve
streek van de lijn afgerekend.
Toen ik dit voor het eerst aan boer Teunis
vertelde, was hij heel verbaasd en wou ’t niet I jaar gunstiger cijfers zal toonen.
De stand der Rjjksmiddelen.
Het Tweede Kamerlid dr. W. H. Nolens
heeft het in de N. Venl. Crt. over onzen
financieelen toestand. Ook en vooral in ver
band met den verminderden drankaccijns, die
in de zes verloopen maanden ruim twee mil-
lioen beneden de raming bleef.
Uit het overzicht van de opbrengst der
middelen over de maand Juni blijkt, dat de
opbrengst over het eerste halfjaar van 1910
bedraagt 82x/2 millioen, terwijl de raming er
van was ruim 861/a millioen
Natuurlijk zal de uitkomst van het geheele
dienstjaar moeten afgewacht worden, alvorens
een oordeel over het al of niet gunstige ver
loop kan worden gevormd. En daarbij zijn
er verschillende redenen aan te geven, waar
om de hoop gegrond is, dat het tweede half-
van
is over de provincie verdeeld
Myn achte lêzers en lezeressen!
Der kaem ik wer oan lyk as fêst alle wiken,
gjin Freedtojoun scil ik jimme doar foarby
gean en ik bin bliid dat ik kom by jimmes as
frjeon to hüs. Ik doch myn bést, achte lezers,
om-folie nijs op to dwaen en dat jimme smaek-
lik oer to tortellen. Ik jou kendskip fen blide
en droevige saken, dy ’t om üs hinne foarfalle.
Ik formeitsje op ’e tiid great en lyts, en jaen
rie en die nei ’t ik wit en laerd ha, oanimmen
dy ’t ik op syn frage antwirdsje kin. Nimmen
scil ik toneikomme, bilekje of bigekje. Wichtige
dingen bring ik soms oan ’t Ijocht en warskou
by wilen as der gefaer op til is. Ik mien it
jimme goed en wol jimme lieds- en riedsman
wêze. En ik mei sizze, yn Warkum, myn berte-
sté, en fier der om hinne, yn Fryslan mar der
buten ek, wird ik as wolkom blêd for jong en
aid mei nocht lézen, al geandewei mear en
oeral fyn ik in goed onthael, as in hüsfrjeon dy
’t trouw op syn tiid komt en op hwaens praet
men oan kin. Lykwols hald ik my jimmer oan
for mear bilangstelling en forsiikje ik elk om
ginst en stipe, om nammesto sterker to wirden
en mear foar jimme dwaen to kinnen. Al bin
ik mar in ienfaldich wykblêdtsje, ik bin dochs
ek op it lést ién fen eigen folk en Frysk bloed
rint my troch de ieren lyk as myn namme
jimme seit. Jimm’ witte ommers wol nei hwa
’t ik neamd bin en hwet for man dat wier, en
dy ’t dat faeks net witte mocht scil ik it diz’
kear efkes fortelle.
Likernóch 300 jier for Christus laei der oan
’e Ganges in riwier yn Indiën in koning
rijk Fresia. De kening fen dat ryk hjitte Adel
en wier üt ik laech fen Sem, de aldste soan fen
Noach. Hy hie trije soannen: Friso, Saxo en
Bruno. Do ’t kening Adel stoar, wied er mear
folk as iten yn syn lan, sadat in hopen lansljue
hjar net mear rédde koene. Men moast in oar ._.D
hinnekommen siikje of hongersneed wier to Overijsel twee spit naast elkaar afgelegd. Toen
frezen. I„ «v inmocu iuov,
Saxo en Bruno mei in kliber folk sé yn gien
binne^ om in eigen lan to siikjen, alheel op it
aventür ou. Mar hja kamen by Alexander de
Greate to lanne, dat wier de kening fen Mace
donië, dy ’t faek yn ’e striid wier en hast alles
oer koe. De trije prinsen folgen him op al syn
kriichstochten nei.
De trije broerren en binammen Friso kamen
tige yn eare en oansjen by Alexander. By de
oerwinning op de Thraciërs halde Friso him sa
onforbetterlik, dat Alexander him Hil. de dochter
fen de kening fen Thracië, ta wiif joech.
Nei dat Alexander forstoarn wier foroaren de
saken, der kaem twadracht yn ’t lan, en omdat
de kening altyd Friso foartriek, hie onderwilen
dizze prins ek haters krige. Do joegen de trije
broerren hjar yet ris op reis om in lansdoue
to finen, der ’t se hjarren forgoed del sette
koene. Wol saun jier swalken hja om; do
rekken hja ris mei in füle stoarm oan de yngong
fen de Noaidsé oudwaeld. Hja foelen oan by
’t Kreiler wald, in heel great bosk, dat lein hat
twisken Hynljippen, Starum en Medemblik en
dat jm ’t lést fen ’e toalfte ieu onder spield is,
nei ’t Johan Winkler seit yn syn «Friesche
Naanaljjst«. Hja seagen al gau dat de hele om-
Uitgave van T. GAASTRA Bz.,
firma H. BRANDENBURGH Zoon
te WORKUM.
kriten der oan nimmen tabihearde en alheel
onbiwenne wier en omdat de boaijem hjarren
net sa min talike, setten se hjar der mar fêst
nei wenjen.
Do neamde Friso dat lan nei him seis: Frys
lan, bouwde op it plak der ’t hja oankomd
wierne in tsjerke for syn God Stavonjunken-
lytsen waerd dat in stêd dy ’t de namme krige
fen Stavoren of Starum. Friso lei him der op
üt om dat lén to forbetterjen en it for oer-
nis, dat door hem eene vergadering van den i stromingen fen de sé to bihoedsjen. Trettsjin
Raad dier gemeente is belegd tegen Zaterdag i jier ha de broeren der ta halden sa byelkoar
om, mar do waerd it tiid det se byelkoar wei
moasten, omdat it folk onderelkoar bigyngen to
haspeljen oer de grinsen fen hjar groungebiet,
derom moast it ién wirde. Do stelde Friso foar
se seoene der om lotsje, hwa fen hjar der bliuwe
scoe, hwa foart. Mar Saxo en Bruno wieren sa
rjuchtüt om to forklearjen»Wy binne de
jongsten, wy scille foart gean.«
En Saxo en Bruno gyngen fierder foartnei
de earste hat Saksen en nei de twade hat
Bronswijk de namme krige. Bruno’s wijk
plaats.
Friso liet sédiken oanlizze en hichten for-
sammelje, dy ’t terpen neamd waerden. Op
dizze terpen waerden de earste doarpen oanlein,
tsjerken en hillichdommen stichte. Friso stelde
to Staferen in forieniging yn fen heidenske
prysters, hwa ’t de godstsjinst-plechtichheden
waernamen en tagelyk bilêstige wierne mei it
onderwiis-jaen oan de bern fen de ornsjenliken.
Ek makke Friso oarderlike wetten. Letter
setten de Friezen hjar groungebiet al üt, al üt.
Friso stelde syn saun soannen oan as bistjürders
oer de saun lanstreken, sa ’t hy syn ryk for-
dield hie, en dy ’t de saun fryske sélannen
neamd waerden. Nei oanlieding hjir fen waerd
er ek in lanswapen opjown, in sinnebield dat
Friso yn syn skild tierdeop in helder blauwe
eftergroun trije silferen skeane banen mei saun
pompeblêdden 2-3-2 lyk as wy nou de
Fryske flagge sjugge. Dit is it aide wapen fen
Fryslan.
Lit üs tonei wer ris hwet prate mei in
oar. FRISO.
Maar toch stemt het thans bekende niet
geruststellend.
Dr. Nolens eindigt zijn artikel aldus
»Er is een tamelijk belangrijk tekort.
De uitgaven stijgen en niet het minst door
de noodzakelijke uitvoering van eenmaal aan
genomen wetten.
Nieuwe middelen zullen op den duur niet
achterwege kunnen blijven.
liet verhoogd tarief, dat overigens nog niet
ingediend, laat staan, in werking is moet
in verband blijven met de sociale maatregelen
met name de invaliditeitsverzekering.
Wenschelijk is derhalve, dat het successie-
ontwerp zoo spoedig mogelijk worde afgedaan.
En onvermijdelijk dat naar andere bronnen
worde uitgezien.
Dit verband acht het bid gevaarlijk.
Het merkt dan ook het volgende op
Als men dit alles baseert op de opbrengst
der rijkemiddelen in het eerste halfjaar van
1910, dan gaat het niet op. Die eerste zes
maanden gaven f 4.304 544 minder dan 6/12
der heele raming voor 1910. Maar wat
zegt dat 1908 gaf in het eerste halfjaar
f 5 313,943 minder dan de helft der raming
van het heele jaar en toch gaf 1908 nog
een overschot, al was het klein. En in 1909
bleven JanuariJuni f 3.677.342 ten achter
bij de halve raming voor de twaalf maanden
en dat jaar gaf een overschot van meer dan
5 millioen boven de raming.
Zoodat ook in 1910 Juli -Dec. nog best
goed kunnen maken wat Jan.Juni te weinig
gaven zelfs al blijft de accijns op het
gedistilleerd minder geven dan verwacht was.
Stemming Provinciale Staten.
Bij de gister in het hoofdkiesdistrict Scho-
terland gehouden stemming voor een lid van
de Prov. Staten is gekozen de heer O. M.
Meek (lib.)
In de Prov. Staten hadden vroeger zitting
30 vrijzinnigen en 20 kerkdijken. Thans
hebben zitting
27 vrijzinnigen en 23 kerkdijken, verdeeld
als volgt: 18 lib., 9 soc.-dem., 10 anti-rev.,
10 chr.-hist. en 3 r.-k.
De bevolking van Nederland.
Het bevolkingscijfer van het Rijk op 1
Januari 1910,
Noord-Brabant
op welke conditiën hij 't u praktisch leeren wil.
Zeeland
j Utrecht
Friesland
Overijssel
Groningen
Drenthe
Limburg
Totaal
De bevolking is in 1909 toegenomen met
73,233 inwoners of 12,47 per mille. Voor
de groote gemeenten die met eene bevol
king boven 20,000 inwoners bedroeg de
toeneming 14.04 per mille; voor de overige
gemeenten 11.69 per mille.
Het aantal geborenen bedroeg 29.13 op 1000
inwoners dar gemiddelde bevolking voor het
Rijk27,03 voor de voornaamste en 30.39 voor
de overige gemeenten. Het aantal overledenen
bedroeg in diezelfde volgorde 13.70, 13.01
en 14.10 op 1000 inwoners. De toeneming
door meerdere geboorte dan sterfte was 90,483
zielen of 15,53 per duizend inwoners der
aanvangsbevolking op 1 Januari 1909. In de
voornaamste gemeenten was deze verhouding
14.12, in de overige gemeenten 16 38 per
duizend.
Door meerder vertrek dan vestiging nam
de bevolking in totaal af met 17.250 of 2 96
per duizend. De voornaamste gemeenten ver
minderden door meer vertrek met 0.07 per
duizend; de overige gemeenten met 4.68 per
duizenl. Verder bedroeg het aantal levenloos
aangegeven kinderen in 1909 3845 van het
mannelijk en 3180 van het vrouwelijk ge
slacht. Op 1000 geborenen kwamen in het
Rijk 39 51 levenloos aangegevenen voor. In
de groepen der voornaamste en overige ge
meenten was deze verhouding respectievelijk
37.16 en 40.76.
Vraag. Tiekt een vlier mieren aan?
Antw. Neen, een sneeuwbal (Viburnum) wel
en alle planten, die veel last hebben van blad
luizen. ’t Is bekend, dat mieren de bladluizen
als melkkoeien behandelen, ze zelfs dragen op
toppen van rozen en andere planten, vooral ook
erwten en tuinboonen, die veel sap hebben en
ze dit honingsap eenige malen per dag uit
drukken. De mieren brengen alzoo haar »melk-
koeieri’ op grazige weiden en melken ze.
»Ga tot de mieren, gij luiaards! en wordt
wijs!” zei Salomo trecht.
Mieren verdrijft en doodt men door zwavel
koolstof in ’t nest te gieten.
Vraag. Veroorzaakt een groote vlier, dat er
in een schuurtje daaronder slakken, pissebedden,
spinnen enz. komen?
Antw. Welneen. Slakken komen door vocht
en vlier maakt den grond droog. Spinnen
komen waar vliegen zijn en deze houden niet
van schaduw.
Dit blad verschijnt des Zaterdags en kost per halfjaar 50 cents
Per post 0.65. Enkele Nos. 3 ets Ingezonden stukken Donder
dags in te zenden. Advertentiën Vrijdagmorgens vóór 11 uur.
Mannen
314,437
327,25*2
676,209
541,261
116144
141,734
183,015
196,000
165,134
91,183
174.260
2,926 629 2,971,800 5,898,429
De prijs der Advertentiën is van 1 5 regels 25 cents, elke
regel meer 4 cents. Grootere letters naar plaatsruimte Buiten
Friesland, uitgezonderd Familieberichten, 10 ets. per regel. Bij
abonnement belangrijk lager.
Tot plaatsing van adv. en reclames voor Handel, Ny verheid en Geldwezen buiten de prov. Friesland is uitsluitend gemachtigd het Alg. Adv.-Bureau D. Y. ALTA, Warmoesstr. 76-78, Amsterdam
gelooven. »Maar die hongerlijnen had hij altijd
wel gezien, als een stuk land als saangenomen 1
werk” gespit was en Krelis, die ’t vooi- mij
doet, is toch een eerlijke kerel,” zei de boer.
In dit opzicht niet strikt eerlijk al lichten ook
zeer velen, evenals hij, erg de hand bij ’t spit
ten. Onder twee spit afleggen spit een eerlijk
veldarbeider ook twee steken, die even breed
zijn. Het gespitte moet even breed zijn als
't af gelegde en niet de helft daarvan. In dit
laatste geval verdient wel het volle geld uitbe
taald te worden voor het minder zware afleggen,
maar slechts de helft van het loon, dat billijker
wijze voor het spitten berekend mag worden.
Zulk spitten is bedrog.
Vooral in droge jaren is het onderscheid
tusschen goed en eerlijk gespitten grond (zonder
hongerlijnen altijd) en slecht gespitten (waarvan
de hongerlijnen het bedrog verklappen) zóó
groot, dat half geld voor zoo’n hongerlijnen-
spitten nog te veel is. Maar dm eerlijken
werkman geven wij gaarne zooveel, dat hij bij
zijn eerlijkheid met zijn loon uitkan.
ERICUS.
Vragen en Antwoorden.
(Zend uw vragen per brief of briefkaart aan
Ericus, Amsterdam, dan komen ze wel terecht.
De antwoorden worden kosteloos gegeven en
abonné’s van Friso behoeven geen postzegel voor
antwoord in te sluiten. Naam of woonplaats
worden zelfs met den voorletter niet vermeld.)
ERICUS.
Vraag. Wat moet ik doen om eieren voor
b-*derf te bewaren, opdat ik de eieren van
thans dezen winter kan gebruiken.
Antw. Het best is een oplossing van «Water
glas,” die de drogist voor u gereed maakt. De eieren
moeten heel versch en schoon zijn, onder de
oplossing liggen en koel, luchtig en droog staan.
Ze laten zich best bakken, zijn uitstekend in
allerlei spijzen te gebruiken, doch barsten bij
het koken, als men niet onder en boven een
gaatje in de schaal prikt met een stopnaald.
Het beste middel is de koelkamer, zooals te
Amsterdam, waar men ze in Mei, Juni en Juli
bij millioenen brengt om ze in den winter te
verknopen. Dit kan geen particulier.
Vraag. Om een geraamte, of gedeelte daar
van, van een knaagdier te krijgen, is het dan
goed, om dat geraamte of gedeelte daarvan in
een blikken kistje zonder deksel met aarde gevuld
in den grond te begraven?
Hoe lang duurt die verrottingsperiode
Hoe moet men ze daarna behandelen?
Antw. F
te veel. Al naar de grootte en den aard van
het dier worden verschillende middelen ge
bruikt. Schrijf uitvoerig aan den Preparatitr
van de Universiteit te Groningen en vraag hem
HONGERLIJNEN.
Op verzoek.
Neen, zetter, niet hongerlijden, maar honger
lijnen. Hongerkuilen bij het vee kennen wij.
Menschen, die zwaar moeten werken en niet
veel beters te eten krijgen dan slechte aard
appelen met een watersausje, krijgen ook, ter
wijl ze nog jong zijn, lijnen in ’t aangezicht,
die op ontbering, op honger wijzen, maar wij
bedoelen toch heel andere hongerlijnen.
Wij zijn bij boer Teunis te gast en gaan na
den eten eens met hem rondkijken.
Die roggeësschen daar zijn dit jaar tot
vruchtwisseling gedeeltelijk met aardappelen
bebouwd. De rogge ging n.l. daar te veel
legeren of verdrogen, ’t was altijd ondiep, ge
plaagd en daarom heeft de boer ze dezen winter
eens flink laten spitten tot afwisseling van het
ploegen.
De aardappelen staan er heel ongelijk en zijn
toch geregeld gepoot van flinke pootaardappelen,
die regelmatig gekiemd waren.
Telkens zien wij lijnen, die ter breedte van
twee spit (naast elkaar gerekend) precies de
grens aanwijzen waar de veldvruchten heel
slecht staan en die wij daarom hongerlijnen
noemen, in navolging van de boeren in som
mige streken. In ’t midden tusschen die lijnen
ter breedte van één spit, staan de aardappelen
uitmuntend te velde en vandaar af tot aan en
over de lijn slecht, alsof ze honger lijden. Hoe
komt dat?
Door onvoldoend toezicht bij het spitten.
Eerst is volgens de gewoonte in Gelderland en
It gefolch waerd dat de prinsen Friso, had de arbeider daar vlak onder ook twee spit
in eigen lan to siikjen, alheel op it
ou. Mar hja kamen by Alexander de
Greate to lénne, dat wier de kening fen Mace-
oer koe.
1 VKlflV* zl zxvi r*z^*-.z! v.r*w - -
2.
NIEUWS- EN ADVERTENTIEBLAD
voor de Gemeenten Workum, Hemelumer Oldephaert en Noordwolde.
