Tuberculose-bestrijding.
Hindeloopen en Stavoren.
37ste Jaargang.
No. 6.
Officieel Gedeelte.
Binnenlandsch Nieuws.
In goedskiks sangkje.
ZATERDAG! FEBRUARI 1911.
Land- en Tuinbouw.
Tot plaatsing van adv. en reclames voor Handel, N(j verheid en Geldwezen buiten de prov. Friesland is uitsluitend gemachtigd het Alg. Adv.-Bureau D. Y. ALTA, Warmoesstr.76-78, Amsterdam
4.
5.
6.
9.
is uitgegeven
ERICUS.
vol-
Dy ’t goede docht
En ’t goede sjocht
Der, hwer ’t er ienkear berne,
Him is forwis
In erfenis
Fen gans kaptael biskerne.
Op eigen groun
Taest hy yn ’t roun
En fynt licht net oervloedig
Doch kost en klean
En sa’n bistean
Stimd him al sa blijmoedich.
Docht elk syn plicht
Dan scil der licht
Sa’n boel net ha to kleijen
Dan is syn baes
In goede baes
Gjin feint hoecht üt to naeijen.
FRISO.
1
t
1.
2.
3.
7.
8.
Uitgave van T. GAASTRA Bz.,
firma H. BRANDENBURGH ZOON
te WORKUM.
De prijs der Advertentiën is van I —5 regels 25 cents, elke
regel meer 4 cents. Grootere letters naar plaatsruimte. Buiten
Friesland, uitgezonderd Familieberichten, 10 ets. per regel. Bij
abonnement belangrijk lager.
Het auteursrecht van den inhoud van dit
blad wordt verzekerd volgens art. 25 der Wet
van 8 Juni 1881, Staatsblad no. 124.
1
Dit blad verschijnt des Zaterdags en kost per halfjaar 50 cents
Per post 0 65. Enkele Nos. 3 ets Ingezonden stukken Donder
dags in te zenden. Advertentiën Vrijdagmorgens vóór 11 uur.
De Burgemeester der gemeente Hemelumer
Oldephaert en Noordwolde brengt ter openbare
kennis dat door hem eene Vergadering van den
Raad dier gemeente is belegd op Zaterdag 4
Februari 1911, ’s voormiddags 91/2 uur ten ge-
meentehuize te Koudum.
Koudum, den 30 Jan. 1911.
De Burgemeester voornoemd,
P. ERINGA.
Punten van Behandeling:
Notulen.
Mededeeling n.
Adres van de Afd. Warns e.a. der vereen.
»Het Groene.Kruis«,om meerdere reddings
middelen bij de brug te Warns.
Adres van ingezetenen van Oudega en
Nijega om plaatsing van een straatlan
taarn bij het hulppostkantoor te Oudega.
Adres van het bestuur der afd. Oudega
van de Ned. vereen, tot afsch. van alco
holische dranken om gratis gebruik van
een schoollokaal te Oudega.
Benoeming van leden der algemeene arm-
voogdijen van Oudega c. a. en Hemelum.
Benoeming van leden der stembureaux.
Adres van F. Hofman c. s. inzake den
aanleg van een grindweg van Heidenschap
naar Gaastmeer.
Vaststelling van het kohier van Hoofde-
lijken omslag dienst 1911.
Dy ’t mei syn han
Of syn forstan,
Mei ’r great of lyts ek hjitte
Docht hwet er kin
Dy is net min
En mei him hearre litte.
It libben biedt
Wol rju fortriet,
Mar dochs leit bliidskip foare.
Elk krijt de ginst
Fen skea en winst
Ont nou ta onforoare.
duur waren en 90 a 100 halve kilo’s zwaar
kon men ze kwijt voor de Engelsche markt
(aan onze exportslagerijen) als er niet veel
voeder was of als er een niet te best groeien
wou. (Heel gemakkelijk was 't in 1909)
Elk jaar een nieuwe, raszuivere Engelsche
beer aan te koopen gaf echter na eenige jaren
veel te veel Engelsch bloed en daardoor veel
minder smakelijk vleesch en spek. Vooral ook
werd het aantal biggen steeds kleiner en ver
zorgden de zeugen ze steeds slechter.
Er kwam opnieuw vraag naar ’t oude Kel
tische en Germaansche zwijn, het slandvarken.”
In Duitschland is dit veredeld en wordt zoo
raszuiver voortgefokt, nu ook in ons land.
Dit weredeld Duitsch landzwijn” is reeds op
vele tentoonstellingen te zien geweest en 't is
verstandig, nu en dan, als de varkens te klein
en te slecht voor de fokkerij worden, eens een
zeug van het veredelde Duitsche landzwijn aan
te koopen.
Verkiezing Tweede Kamer Sneek.
Voor de verkiezing van een lid van de
Tweede Kamer in dit kiesdistrict (vacature
H Colijn) zijn gister bij den burgemeester
dezer gemeente de volgende candidaten lij sten
ingeleverd
1. A. van der Heide, predikant te Brits-
werd (van de zijde der S. D. A. P.) 2. Ph.
Noord wal te Balk, (protest-candidaat voor
districtsbelangen). 3. dr Scheurer, zendeling-
arts met verlof (kerkelijke partijen).
De N. B. Ct vertelt nog, dat Noordwal is
»een welbespraakt gewezen Israëliet, die
vroeger met petroleum ventte. Hij is lid van
den gemeenteraad van Gaasterland en heeft
in den Zuidwesthoek van Friesland geijverd
voor Volksweerbaarheid.
Nieuwe muntstukken.
Blijkens het antwoord op het afdeelings-
verslag der Eerste Kamer is de minister van
Financiën voornemens een vierkant stuivertje
met afgeronde hoeken in te voeren. Een
verandering van het uiterlijk der nieuwe
kwartjes wordt niet noodig geoordeeld.
De Bakkerswet.
De Vereeniging van Broodbakkerspatroons
uit de luxe-, gemengde- en middenbedrijven
heeft in haar te Utrecht op 24 Januari j.l.
gehouden algemeene ledenvergadering met
algemeene stemmen besloten inzake de ontwerp-
Bakkerswetten zich met een adres te wenden
tot de Tweede Kamer.
In het uitvoerig adres, waarvan de strekking
is te verzoeken de aanhangige Bakkerswet
en de wet op de Bakkersraden te verwerpen,
wordt na de toelichting het volgende onder
de aandacht van de leden der Kamer ge
bracht
1.
De vrouw neemt het in haar schoot, doet in
een halve bierflesch water en melk, zet er een
speen op, maakt die in haar mond vochtig en
steekt ze nu in het biggensnuitje. ’t Wil nog
niet. Weer in haar mond, dan in den bek, ja,
nu zuigt het. Ze behandelt zoo’n biggetje ge
woonlijk nog met meer zorg dan haar zuigeling.
Door gebrekkige bloedverversching, een on
doelmatig verblijf, minder geschikte voeding en
andere oorzaken is dit varken steeds kleiner
geworden en het oorspronkelijk ras uit de heete
luchtstreek (het Indische zwijn) is toch al niet
groot. In plaats van 400, 500, ja 600 halve
Kilo’s, zooals onze ouderwetsche varkens, wegen
deze 40, 50 a 60. Toch zijn ze bijna op eiken
leeftijd geschikt om te slachten. Echter valt
op den smaak van ’t vleesch niet te roemen.
In Engeland is men reeds in de tweede helft
der 18e eeuw begonnen met het kruisen der
ouderwetsche, zware, moeilijk vet te krijgen
rassen (met dikke zwoord en grove beenderen)
met de Chineesche kleine, lichte, gemakkelijk te
mesten vleeschzwijntjes.
Zoo kreeg men, al naar er meer Keltisch
(Europeesch) bloed in zat, groot Yorkshire-,
middelbaar en klein Yorkshire. Voor de meeste
landbouwers is het middelbare (»middelbreed”)
het best om 't met onze inlandsche varkens te
kruisen. Verschillende landbouwmaatschappijen
en fokvereenigingen hebben reeds lang in ons
land zulke beertjes aangekocht, die regelrecht
uit Engeland kwamen. Voor de helft der
kostenden prijs werden deze op verschillende
plaatsen beschikbaar gesteld, zoodra ze vol
wassen waren.
Bijna alle fokkers waren eerst zeer tevreden
over de biggen, die ze van deze kruising kregen.
Wel hadden ze bijna geen haar op de huid en
nog veel minder borstels, maar bij ’t zelfde
voeder groeiden ze meer en bleken veel voor-
deeüger. Ze gingen niet zoo spoedig kreupel,
krijgen geen dik spek, dat goedkoop was, maar
dikke, vleezige karbonades en hammen, die wel
VARKENS.
II.
»Rare Chineezen,” zegt men dikwijls. Vreemde
veefokkers zijn het zeker. Ieder wil zijn zwijntje
zelf mesten, ook al is hij bewoner van een
novenhuis in stad of dorp. De geliefkoosde
stal is onder de bedstede, waar onze huis
moeders soms nog aardappelen bergen.
Die ruimte daaronder is met een draaibare
plank afgesloten en deze weer door een flinke
knip, zoodat »knor,” die plaats niet kan ver-
laten om b.v. wat zachter in het bed te gaan
liggen. Natuurlijk is dit uitzondering. Een
Chinees neemt het zoo nauw niet met zindelijk
heid en luchtverversching.
In één opzicht kunnen we echter bij het
vaikensfokken van de Chineezen leeren: ze
weten hun dieren erg mak, vertrouwelijk en
rustig te maken. De man brengt een biggetje
van veertien dagen thuis. Dit moest nog bij de
zeug blijven, maar dat is hier geen bezwaar.
Jowt elkenien
De ouginst dien
En gint er elk it béste,
Dan hat er net
Fen mear forlet
En kin er noflik rêste.
beendermeel, gebroken paddy en een paar korrels
„v 1. Bij de voorloopige behandeling der
Bakkerswet zijn de patroons uit de luxe-,
gemengde- en middenbedrijven buiten hun wil
en in strijd met de waarheid tot de voor
standers van afschaffing van nachtarbeid ge
rekend.
2. De financiëele bezwaren zijn voor velen
zóo overwegend, dat het hun on mogelijk zal
blijken, hun bedrijf voort te zetten.
3. Voor twee volkomen gelijk waardige ca
tegorieën van staatsburgers, als de leden onzer
vereeniging en de banketbakkers, schept de
wet voor de eerste willekeurig zulke beper
kende bepalingen, dat bet hun niet mogelijk
blijft den strijd om het bestaan vol te houden,
dat is onrechtvaardig
4. Ten koste van Nederlanders, biedt de
wet een niet te bestrijden afzetgebied aan
buitenlanders, die onze grensprovinciën van
brood kunnen voorzien. Ook verdrijft zij Ne
der landsche bakkers uit Nederland om even
over de grenzen nieuwe bakkerijen op te
richten
5. De moreele en financiëele schade aan
een belangrijk deel der nijverheidsbevolking
toegebracht is door geen enkelen maatregel
ongedaan te maken.
Een kwart cent.
Het Huisgezin herinnert er aan, dat reeds
40 jaren lang hetzelfde minimum port voor
i kranten bestaat. Alleen is sedert 1870 de
gewichtsgrens verhoogd. Het blad vindt het
opmerkelijk dat men op elk ander terrein van
postvervoer de tarieven heeft verlaagd, terwijl
de halve cent als minimum voor krantenport
is behouden.
Vermoedelijk ligt het hieraan, dat we geen
kleiner geldstuk dan de halve cent kennen,
en dus met het halve-cent-tarief de uiterste
grens meenen te hebben bereikt zegt het
blad.
In het buitenland kent men dergelijke be
denkingen niet. Heeft men daar het kleine
muntstuk niet, op het postzegel afgedrukt,
geen nood, men koopt eenvoudig meer dan
I een postzegel tegelijk.
In de vergaderzaal van onze Tweede Kamer
is dezer dagen een belangrijke zaak in bespre
king geweest, n.l. de bestrijding der tuberculose.
Daarover over de bestrijding der tuberculose
willen we ’t deze maal eens hebben. De
zaak is van genoeg belang om eens in ons blad
te worden behandeld.
We mogen ’t een verblijdend verschijnsel
noemen dat in de laatste jaren het sterftecijfer
der tuberculose gestadig afneemt. Waaraan dit
nu toe te schrijven In de eerste plaats aan
de maatregelen, die men ter bestrijding van de
verschrikkelijke ziekte neemt. Ons land komt
in dit opzicht niet bij andere landen ten achter.
In tegendeel, de methode, die in ons land wordt
gevolgd om de ziekte te bestrijden, wordt in het
buitenland zeer gunstig beoordeeld. De propa
gandageschriften doen veel goeds, omdat daarin
wordt geschreven hoe men zich tegen de tuber
culose kan wapenen. En bekend is het bij allen
dat voorkomen eener ziekte beter is dan te
genezen. Dan nog hebben we onze sanatoriums
en lighallen, waarin de tuberculose-lijders worden
behandeld en waaruit zeer vele lijders van
de ziekte weer genezen terugkeeren bij de
hunnen. Dit alles, deze bestrijding der tuber
culose, heeft zeer zeker tot gevolg dat we kunnen
constateeren dat het aantal aan de ziekte ge
storvenen de laatste jaren zoo groot niet meer
is als vroeger, toen men de bestrijding nog niet
zoo goed ter hand nam. Al is men door de
meerdere bestrijding der tuberculose tot geluk
kige resultaten gekomen, toch mag dit natuur
lijk geen reden zijn om de maatregelen ter be
strijding niet nóg meer uit te breiden. De
ziekte is te gevaarlijk om niet alles te doen,
wat in ons vermogen is, om ze te genezen, zoo
mogelijk te voorkomen. Er kan dus niet ge
noeg door woord en geschrift worden gedaan
om regels na te leven, welke naleving de ziekte
bij velen misschien zal voorkomen. Dan moet
de verpleging in lighallen en sanatorie zoo goed
mogelijk zijn. De geheele inrichting moet zóó
zijn dat er de grootst mogelijke kans bestaat op
genezing. Natuurlijk, de meest practische in
richting en de meest goede verpleging zullen
soms niet kunnen voorkomen dat een lijder
aan tuberculose toch aan de ziekte bezwijkt.
Maar dan werken andere omstandigheden tegen
het herstel van den zieke, maatregelen van niet-
materiëelen aard, en daartegen kan niets worden
ondernomen. Voor zoover wij, menschen, echter
bij machte zijn om een zieke te genezen, mag
niets worden nagelaten wat de genezing kan
bespoedigen en verzekeren. Geen geld mag
worden gespaard, tegen geen zorgen mogen
worden aangezien, kortom, geen offer kan te
groot zijn om zoo’n menschenleven te redden.
Het is onze plicht als mensch om onze naasten
lief te hebben als ons zelven, en, zoo vragen wij
nu: zou er iemand zijn, die terug zou schrikken
voor het grootste offer, dat hij zou kunnen
geven, als hij daarmede zijn leven zou kunnen
redden Wij allen, wij hebben ons eigen leven
zoo lief en moeten wij anderen dan maar aan
hun lot overlaten, niets doen voor hen, om ook
hun leven te redden? te beveiligen tegen de
gevreesde ziekte?
In onze Tweede Kamer werd er ook op aan
gedrongen dat aan de bestrijding der ziekte nóg
meer moest worden gedaan dan tot nog toe.
Wel wist men ook daar wel te zeggen dat het
sterfte-cijfer gaandeweg kleiner wordt, terwijl
toch bet bevolkings-cijfer steeds stijgt, wat men
een bemoedigend verschijnsel noemde en dat is
het ook inderdaad, maar om dat de tuberculose I
nog altijd een armeluiziekte bleef, wilde men
vooral voor het »volk«, voor de arme lui, meer
doen om ze van »hun« ziekte te kunnen laten gene
zen. Wel had men een volkssanatorium Oranje-
Nassau-oord zoo werd gezegd, maar dit was
nog nooit een sanatorium voor het »volk« geweest.
En wij stemmen dit toe, want ook wij erkennen
gaarne dat f 1.65 per dag voor een man uit
het volk, voor een arbeider, een te groot offer
is, om de 'genezing te zoeken van de tubercu
lose, en wel alleen om dat velen zulke hooge
verplegings-kosten niet zullen kunnen betalen.
Er werd dan ook aangedrongen op uitbreiding
der lighallen, omdat de verpleging hierin veel
goedkooper is, èn omdat gebleken was dat, zoo
als in de lighal in Den Haag, vaak plaats daarin
te kort is. Wel zijn de lighallen niet zeer lu
xueus en men betreurde dan ook dat men niet
een beetje royaler was, maar toch drong men
op uitbreiding der hallen aan. Men ging nog
verder zelfs. Er moest gezorgd worden voor
vrij bedden in het Oranje-Nassau-oord, men
moest er voor zorgen dat het in werkelijkheid ook
een sanatorium voor het volk werd. Nu was
het dit slechts in naam. En daner zijn er
menschen in sanatorie en lighallen, die armoede
lijden en daar liggen met den grootsten angst
over hun gezin. Wel wordt er reeds iets ge
daan cm de menschen in hun gezinnen te
steunen, maar de regeering schijnt niet geneigd
de menschen ook in staat te stellen zich onder
goede behandeling te plaatsen. De minister had
bedenking tegen een te snelle stijging van den
post. Hij heeft over subsidieering van sanatorie
een advies, dat hij moet bestudeeren. Wij
hopen nu maar dat in het belang der zaak de
studie gunstige gevolgen moge hebben.
Dy ’t eigenbaet
En twadracht haet,
Mar freugde en freonskip siket,
Giet mei syn part
Tofreden foart
Der ’t lot him mei forriket.
ERICUS.
Vragen en Antwoorden.
(Zend uw vragen per brief of briefkaart aan
Ericus, Amsterdam, dan komen ze wel terecht.
De antwoorden worden kosteloos gegeven en
abonné’s van Friso behoeven geen postzegel voor
antwoord in te sluiten. Naam of woonplaats
worden zelfs met den voorletter niet vermeld).
Vr. Kent u ook een boek, dat veel planten
behandelt en daarvan afbeeldingen geeft, liefst
gekleurde
Antw. Bestel iPlantenschata voor die in ’t
wild groeien en »Onze bloemen in den Tuina
- oor de gekweekte. Wil u een meer weten
schappelijk werk, ook met veel fraaie afbeel
dingen, bestel dan »Dr. Bos. Plantkundea
Beide eerstgenoemde boeken hebben veel ge
kleurde afbeeldingen, zijn geschreven door F. J.
van Uildriks en Dr. Vitus Bruinsma en uit
gegeven bij P. Noordhof, Groningen.
Het laatstgenoemde heeft zeer fraaie gekleurde
en ongekleurde afbeeldingen en is uitgegeven
bij J. B. Wolters, Groningen.
Vr. Zijn er bladen of boeken, die mij kunnen
leeren, hoe en waarmee men heidegrond ont
gint?
Antw. Zeker, y>het Tijdschrift der Ned. Heide-
Mij.a, dat gratis gezonden wordt aan alle leden.
Voor f 2 per jaar is men lid en kan men ook
plaatselijke adviezen omtrent ontginningen krij
gen. Meld u aan Nauwe Gracht 94, Utrecht.
G. J, R. Hartelijk dank voor uw vriendelijk
schrijven.
Vr. Wat moet een tortelduif in de rui hebben
Antw. Een afzonderlijk bakje met wat
zout er door. In den zaadbak boekweit, hennep
zaad, tarwe, duiveboonen, wikken en erwten.
Hang den vogel vooral frisch en luchtig. Om
den anderen dag schoon zand in de kooi.
Vr. Mijn Clivia is welig in ’t blad, maar wil
niet bloeien. Wat is hieraan te doen?
Antw. Weinig water geven en wat beender
meel.
i
i
|L
4
1
NIEUWS- EN ADVERTENTIEBLAD
voor de Gemeenten Workum, Ilemelumer Oldephaert en Noonhvolde.
3
3
r
lil MI urvuil WIJ X Vlo
