i
De juiste tijd van maaien.
Eang fen poerem.
•I
ZATERDAG 18 MEI 1912.
No. 21.
38ste Jaargang.
Binnenlandsch ^Nieuws.
l
B. Daarna,
Sneek, aankomst 10.45, J. Piso, stadsher-
Hier vertoefden zij een halfuur.
Vertrek
Sloten, aankomst 12.40, J. Boomsma rij-
Uitgave van T. GAASTRA Bz.,
firma H. BRANDENBURGH Zoon
te WORKUM.
It wyt moat oan dyn earkes tal
't Moat ond’re mouwen wei!
Dou raoast in hoantsich oansjen ha;
It kostet neat, pohei
In snor wierst ek wol nedich yet,
As 't kin, in fermen ien.
Sje sa! as 't nou hwet skiklik sit.
Birikst’ dyn doel misskien.
Ei sjoch! it feintsje stekt al ou;
Dy blits! dit stiet er by,
It ütsocht famke tocht al gau
Gjin moaijer feint as hy,
öjin riker feint yn ’t hele gea.
Hwet syt er yn ’e klaen
Seis is er fierder ek net kwea,
Koe *k fit syn praet forstean.
Mar ’t famke’s heit nou is ’t biroerd I
Dy hifket ek üs maet;
Hy fiele him nei de pols forgoed
En lottert al syn praet,
En seit dan strak tsjin mem en hjar
Koartmondig sonder mear
«Dy feint kaem hjir for de earste, mar
Ek for de léste kear.”
10 Juni
13.37 0/0
27 Juni
846 0/0
Schade door onweer.
Omtrent de sehade, aangericht door het on-
weder van Zondag j 1. meldt de ’s Hert. Crt.
nog:
Vooral de rogge heeft veelgeleden; in Ha-
tert, Groesbeek, Mill, Cuyk, enz. enz., zijn de
«Wêz eang fen tjuster poeremslaen,®
Sei 't sljuchtwei folk alear,
En mocht men do der meast nei dwaen;
Nou docht men dat net mear
Slaen poerem en lawaei mar flink
Dat is de rop fen hjoed,
Dat lege fetten measte klink’
Wit elkenien net goed.
Mear lykje as wêze, seit de wrèld,
En oeral foaroan by:
Hwent dy ’t him smük binefter béidt
Is koalle en süle er by
Blaf op! in hege toan oanslaen
En elkenien oerroppe!
Sa komst’ tsjinwirdich mei to dwaen
Mar oars bliuwst yn ’e groppe.
Derom, slaen mar for master op
En toan geweld en macht
Al stean de saken o! sa slop'
Al is ’t yn ’t jildlaed nacht.
Stek üt! stek üt yn 't iepenbier
Mei üterlik fortoan;
De wr&ld nimt langer skyn for wier
En kwik for silver oan,
gemaaid 24 April
eiwitgehalte 25.06 0/0
Ander stuk land:
gemaaid 14 Mei
eiwitgehalte 18.97 O/o
Hier blijkt dus uit, dat.
f 35.000 en de hypo-
1000. De succes-
f 31.000 beneden
van April 1911.
een bedrag van
Dan sjucht it famke bare sür.
Dan hat se yn ’t earst gjin rêst,
Mar der tilt heit sa swier net oer.
’t Is om hjar eigenbêst(?)
En skielik seit er «Hark ris, bern,
Yn ’e ienfald sit it wiere,
En tigens, dregens, scilste sjên,
Mei ned’rigens forsiere.
Dy feint wier moai, my fierst to moai,
Ek draefde 'r fiersto heech.
Dan wiisde er op syn jildkas foai 1
Wier soms syn breinkas leech?
En dêrom fanke, siz ik dy:
Lit stil dat feintsje rinne,
Dou kinste mei sa’n héns as hy,
Gjin side grif bispinne.
Dus, kin de skyn soms slagen slaen
By ink’len en by riten,
Dochs scil 't net op in djür foldwaen
By ljuwe yn ’t salt bibiten.
En dêrom as men 't goed biskout:
Wier poeremslaenderij
Yn earder tiid gjin byt fortroud
*t Hoecht nou der ek net by.
FRISO.
Daar de tyd van maaien weer begint aan te
breken acht ik het niet ongeschikt hierover aan
de lezers eenige bijzonderheden te vermelden.
De tyd van maaien toch heeft een belangrijken
invloed op de kwaliteit van het hooi.
De waarde van het hooi als veevoeder hangt
in de eerste plaats af van het gehalte aan eiwit,
vat, koolhydraten en aschbestanddeelen. Van
deze vier genoemde voedingstoffen is het eiwit
van het grootste belang en wel omdat in hooi,
stroo, aardappelen, voederbieten en andere z.g.
ruwvoedermiddelen het eiwitgehalte gewoonlyk
te laag is. Terwjjl b.v. het slechtste hooi 3 4 o/o
verteerb. eiwit bevat tegen 20 0/0 verteerb.
koolhydraten, komen in het beste hooi 9.2 o/q
De prijs der Advertentiën is van 1 5 regels 25 cents, elke
regel meer 4 cents. Grootere letters naar plaatsruimte. Buiten
Friesland, uitgezonderd Familieberichten, 10 ets. per regel. Bij
abonnement belangrijk lager.
Tot plaatsing van adv. en reclames voor Handel, Nijverheid en Geldwezen buiten de prov. Friesland is uitsluitend gemachtigd het Alg. Adv.-Bureau D. Y. ALTA, Warmoesstr. 76-78, Amsterdam
Ryksmiddelen.
Over de opbrengst van de maand April
1912 kan men tevreden wezen. Het was wel
te verwachten, zegt de N. Crt dat
deze een flink bedrag hooger zou zijn dan die
van April 1911, omdat de laatste abnormaal
gering was geweest, maar het accrès is grooter
dan men kon voorzien. Want ondanks de
successierechten, die verleden jaar de oorzaak
der geringe ontvangst waren, ditmaal nog
minder opleverden dan in April 1911, is toch
het totaal f 952.827.43 hooger dan verleden
jaar. Werd toen in het geheel f 14 204.002.90
ontvangen, thans was de opbr. f 15.157.830.33.
De verblijdende stijging valt over de ge-
heele lijst te constateeren. Te beginnen met
de directe belastingen, gaf de grondbelasting
f 42.000 meer dan in April 1911, het perso
neel steeg met f 98.000, de bedrijfsbelasting
met f 63.000 en de vermogensbelasting met
f 55.000.
Ei feint, loerst op in faem mei jild?
Nou wêz dan ek net lyts,
Span yn! flean ep ’e sjeas troch ’t fjild,
Of oars mar mei de fyts
Kom smyt dy swarte flapbroek üt
En ek dy pet fluch ou!
Dou moast yn ’t skier mei ’n great wyt rut
En ond’re hoed, mar gau!
Dit blad verschijnt des Zaterdags en kost per halfjaar 50 cents
Per post 0 65. Enkele Nos. 3 ets Ingezonden stukken Donder
dags in te zenden. Advertentiën Vrijdagmorgens vóór 11 uur.
Op de invoerrechten werd in het geheel
f 220.000 meer ontvangen, terwijl van de
accijnzen de suiker steeg met f 117.000, het
gedistilleerd met f 28.000. het zout met f 18.000
bier en azijn met f 13 000 en het geslacht
met f 40 000. Alleen de wijnaccijns bracht
minder op en wel f 6000.
De belasting op gouden en zilveren werken
toont een stijging van f 2000, en van de in
directe belastingen zijn verhoogingen te con-
steeren voor de zegelrechten van f 31 000,
de registratierechten
theekrechten van f
siereehten bleven met
toch reeds lage opbrengst
Uit de domeinen werd
f 4000 minder ontvangen, doch fraaie stij
gingen zijn waar te nemen bij de posterijen
(f 134.000), de rijkstelegraaf (f 83.000) en
de loodsgelden (f 17.000).
Uit deze vergelijkenda opgaven blijkt, dat
de vermeerdering niet slechts enkele bronnen
van inkomst betrof, maar vrij wel over alle
is verdeeld, hetgeen van grooter waarde moet
geacht worden dan een toevallige aanzienlijke
stijging bij een enkele groep.
Daar de eerste twee maanden van dit jaar
ook een flink accrès hebben aangetoond, zijn
we dus nu na afloop van het eerste derde
deel van het jaar een flink bedrag op
verleden jaar vóór.. Werd toen over de eerste
vier maanden ontvangen f 51 575 171.
hans bedroeg de opbrengst in gelijk tijd
perk f 54 014 160 36i/2, dus f 2 438.988 78
meer.
namen Kees bij zich aan huis. Hij voerde
niets uit, kreeg eiken dag 50 ets. zakgeld
eischte nog telkens meer en plaagde de oude
menschen op allerlei manieren. Op zekeren
dag werd de grootvader zóó driftig, dat hij
Kees een messteek toebracht, die ernstig aan
kwam. Aan de toesnellende politie zei de
oude man: «Het zij zoo, ik naar Leeuwarden,
de jongen in ’t graf, maar mijn vrouw rust
Kees herstelde echter. Tegen den groot
vader is nu onderhalf jaar gevangenisstraf
geëischt.
verteerb. eiwit met 30 0/q verteerb. koolhydraten.
Vandaar dan ook dat men het tekort aan eiwit
moet aanzuiveren door het bijvoeren van lijn
koek, grondnotenkoek enz.
Het is dus van zeer groot belang dat men
het hooi wint van zoo goed mogelijke kwaliteit
om daardoor de dure lijnkoek uit te sparen en
dit heeft men in de hand door slechts de juiste
tijd van maaien uit te kiezen.
Voordat ik de juiste tyd van maaien aantoon
geef ik eerst eenige toelichting omtrent de vor
ming der voedingsstoffen in de plant. Gedurende
het grootste deel van den groeitijd neemt de
massa van eenzelfde stuk land toe, de wortel
neemt stikstofverbindingen en aschbestanddeelen
uil de grond op, de bladeren vormen uit kool
zuurgas koolhydraten en de stoffen worden, zoo
lang de plant nog in vollen groei staat tot plant-
I aardige stoffen verwerkt. Eerst bij het rijp
worden vermindert de vorming van nieuwe stof
en dit houdt eindelijk geheel op. Het rijpen
zelf bestaat in het vervoer van een belangrijk
deel der plantaardige stof die in de bladen en
stengels aanwezig is, waar de zaden, dus ook
het eiwit en vet verhuist dan naar het zaad.
Wanneer men nu bedenkt, dat bij de hooiwinning
het zaad grootendeels verloren gaat, men een
belangrijk verlies van eiwit en vet heeft. Het
valt dus licht te begrijpen, dat, wanneer het
gras ryp wordt, de juiste tijd van maaien voorbij
is. De zaak waar het dus op aankomt is deze,
dat men het eiwit en vet in den stengel en bla
deren houdt.
Het volgende staatje geeft eenig overzicht over
het verlies aan eiwit, volgens proeven te Wohen-
heim.
Van eenzelfde stuk land werden drie perceelen
op drie verschillende datums gemaaid.
13 Mei
1631 0/0
9 Juni
11-16 o/o
hoe jonger de planten
hoe hooger het eiwitgehalte.
Maar zal men zeggen, wy moeten niet alleen
best hooi hebben, maar ook genoeg, want hoe
vroeger men maait hoe minder hooi, dit is ech
ter denkbeeldig, lezers.
Van eenzelfde stuk land werden drie perceelen
op verschillende tijdstippen gemaaid. Perceel I
toen ze in knop stond, perceel II toen ze begon
te bloeien, perceel III toen ze in vollen bloei
stond. Het hooi werd zorgvuldig gedroogd en
het eiwitgehalte was alsvolgt:
I 23.3 0/0, II 20 0/0, UI 17 0/0.
Hoe jonger dus gemaaid hoe hooger eiwitge
halte. Bij de laatste proef werd tevens de
groene massa en de hoeveelheid hooi bepaald
en in verband daarmee kon men dus ook de
hoeveelheid eiwit berekenen.
Men vond nu de volgende getallen:
Papp T Ppfp TT TTT
Totale groene massa 13331'kg. 13285 kg. 9423 kg.
Totaal hooi 2658 3932 3937
eiwit 619 786 669
Hieruit blijkt dus dat perceel II evenveel hooi
leverde als perceel III, niettegenstaande deze
laatste langer op bet veld gestaan had, maar
tevens ziet men uit de cijfers dat de hoeveelheid
eiwit van perceel II verreweg het grootst is. De
juiste tyd van maaien is dus zooals perceel II
aanwijst d. i. bij het begin der bloei.
Een tweede nadeel van te laat maaien is het
stygen van het gehalte aan ruwvezel, de stengel
wordt dan z.g. houtig. De voedingsstoffen toch
worden door de cel wanden ingesloten, wanneer
het gras jong is zijn de celwanden zacht en
malsch, bij het ouder worden echter zetten zich
houtdeelen in de wanden af en omsluiten dus
het eiwit, vet enz. zoodat de spijsverterings-
vochten er zeer slecht op kunnen inwerken en
een groot deel van het eiwit onverteerbaar blyft
en in de mest terecht komt.
De Bakkerswet.
Het bestuur van het Bakkerscomité heeft
de Tweede Kamer een adres gezonden, waarin
bestreden wordt, dat nachtarbeid in het bak
kersbedrijf niet door een wezenlijk economisch
belang zou zijn gemotiveerd en waarin den
minister het recht wordt betwist om te zeggen
dat van in de grondboring van het grootbe
drijf geen sprake is.
Adressant wil en mag niet aannemen, dat
de Tweede Kamer zich met een wetsvoorstel
zal vereenigen, ten gevolge waarvan juist zij,
die tot verbetering van de toestanden in het
bakkersbedrijf het meeste bijdragen, onnoodig
uit hunne broodwinning zullen worden gestooten.
Adressant verzoekt met den meest moge-
lijken nadruk dringend het wetsontwerp niet
aan te nemen.
Tweede Kerstdag.
De Tweede Kerstdag is niet meer een al
gemeen erkende Christelijke feestdag, heeft
thans de Hooge Raad beslist. Men weet, dat
te Eindhoven, om deze kwestie uitge
maakt te krijgen, op den jongsten Tweeden
Kerstdag proces-verbaal werd opgemaakt tegen
een drietal personen, die op dien dag aan den
publieken weg werk verrichtten. De kanton
rechter, van meening dat na het Motu Proprio
van den Paus, de Tweede Kerstdag niet meer
algemeen als Christelijke feestdag erkend wordt,
ontsloeg beklaagden van rechtsvervolging en
de Hooge Raad heeft thans die uitspraak be
krachtigd.
Grootvader en kleinzoon.
Toen moeder, die weduwe was, stierf, bleef
Kees, haar eenige zoon, onverzorgd achter.
Kees was 18 jaar, had een broertje dood aan
berg,
p;.
wetende welk een last ze zich aanhaalden, H.15.
Kees bij zich aan huis. Hij voerde E
wielhandel.
Stavoren, aankomst 2.50, W. Veldman
(hotel Dooper).
Hindeloopen, aankomst 3,20, T. Meinesz.,
vischhandelaar.
Workum. aankomst 3 45, Wed. J. Ooster-
hoff, hotel »Ke‘elaar«.
Bolsward, aankomst 4.30, R. Teernstra,
politie agent.
Zij volbrachten dus den tocht, het uur
oponthoud in Leeuwarden en het half uur in
Sneek medegerekend, in 13Vj uur. In Sta
voren toefden zij nog 10 minuten, in Workum
een kwartier.
Catalogus Saving Rijwielen.
De firma Klaas Ba ving rijwielhandel te
Zwolle heeft ter gelegenheid van het 1 OO-jarig
jonge roggehalmen deels geknapt, zoodat me
nige boer zijn reeds zooveel belovenden rogge-
akker binnen een half uur vernield zag.
Blijken de gevolgen zoo zwaar te zijn als
door sommige landbouwers wordt voorgesteld,
dan kan menige rogge akker als verloren
worden beschouwd en nog slechts gebruikt
worden als boekweit of haverveld. De vrucht-
boomen hebben ook geleden, zelfs veel, wan
neer men hoort, dat de bladeren van de boomen
werden gehageld.
Uit Ammerzoden schrijft men, dat kruis
bessen en aalbessen onder de boomen ver
spreid liggen, zoodat dit gewas, dat veel be
loofde, als verloren kan worden beschouwd.
Ook de appel- en pereboomen zijn grootendeels
van vruchten en bladeren beroofd.
Ook in Maren hebben vooral de vrucht-
boomen enorme schade geleden. De grond
lag bezaaid met afgerukte bladeren, takjes,
bloesems en kleine vruchten. Sommige tuin
vruchten, als erwten, salada enz. zijn geheel
vernield.
In de bloemisterijen on warmoezierderijen te
Dordrecht en te Zwijndrecht blesf van de broei-
ramen, die niet gedekt waren, geen ruit heel.
Sommige kweekers lijden duizenden guldens
schade. Ook daar hebben de ooftboomen,
die zooveel beloofden, het grootste deel van
hun pas gezette vruchten verloren, terwijl de
jonge groenten veel geleden hebben.
In het land van Altena zijn geheele bun
ders rogge totaal vernield. Ook boonen,
erwten en bieten hebben zeer veel geleden.
Er is voor duizenden guldens schade. Men
zag zelfs vogels doo I op den grond vallen.
Te Werkendam zijn de suikerbieten en vele
andere gewassen plat gehageld.
In Druten is vooral veel schade aangericht
aan de tabak en de jonge kersen en krozen.
Nog een elf-stedentocht per rijwiel.
Men meldt ons uit Bolsward 18 Juli 1909:
Gisteren Zondag werd met goeden
uitslag een elf stedentocht per rijwiel onder
nomen door onderstaande personenAugust
ten Brink, oud 34 jaar, slager te Bolsward
Siebe Wiersma, oud 19 jaar, slager te Hichtum
Haye Westendorp, van Workum, oud 17 jaar
winkelbediende te Bolsward. In den vroegen
morgen, 3 uur, vertrokken zij van Bolsward,
waar hunne reisroute, die ze ons ter inzage
verstrekten, werd afgeteekend door R. Teernstra
agent van politie. De tocht ging vervolgens
op deze wijze verder:
Harlingen, aankomst 4 uur, afgeteekend
door Tj. Mellema, melktapper, Hofstraat 47.
Franeker, aankomst 4.20, J. de Bruin,
agent van politie.
Leeuwarden, aankomst 5.15, IJ. N. Joustra,
caféhouder.
Dokkum, aankomst 6.40, E. de Jong, stal
houder.
Leeuwarden, aankomst 8 uur, IJ. N. Joustra
café houder.
Te Leeuwarden hadden zij een uur opont
houd, daar godsdienstplichten hen noodzaak
ten de kerk te bezoeken. Vertrek Leeuwar
den derhalve 9 uur.
Sneek, aankomst 10.15, J. Piso, stads-her-
berg.
IJ 1st, aankomst 10.35, mej.
fietshandel.
werken, liep liever langs de straat te slenteren
en maakte graag grove vertering.
Zijn grootouders te Amsterdam, hoewel
4
NIEUWS- EN ADVERTENTIEBLAD
voor de Gemeenten Workum. Ilemelumer Oldephaert en Noordwolde.
Ilindeloopen en Stavoren.
