Nieuws- en Advertentieblad
Fryske folksteltsjes.
voor de Gemeenten Workum, Hem. Oldeph. en Noordw, Hindeloopen, Stavoren, enz. enz.
ZATERDAG 25 OCTOBER 1919.
45ste Jaargang.
No. 43.
Uitgave van T. GAASTRA Bz. te WORKUM.
Binnenlandsch Nieuws.
koai.
Tot plaatsing van Adv. en Reclames voor Handel, Nijverheid
voor
XIV.
kerkelijk archief der gemeente Baarland
in Zeeland, welke brief den datum draagt
van 22 October 1819 en dje seer uit-
X De prijs der Advertentiën
X is van 15 regels 60 cents,
X elke regel meer 6 cents.
X Grootere letters naar plaats-
X ruimte. Buiten Friesland, uit-
X gezonderd Familieberichten,
X 10 ets per regel. Bij abon-
X nement belangrijk lager.
en Geldwezen buiten de prov. Friesland is uitsluitend gemachtigd het Alg. Adv.-Bureau D. Y. ALTA, Warmoesstr, 76-78, Amsterdam,
Friesland Filiaal D. Y. ALTA te Leeuwarden, Bagijnestraat 54. Tel. Intercomm. 1114.
als men een smerig vervallen en slechts
onderhouden gebouw ziet, is de kans
groot dat het voor militair gebruik
diende. Zie om een enkel voorbeeld te
noemen het smerigste perceel van ’t
Lange Delft te Middelburg en bijv, ’t
arsenaal te Amsterdam. Dit fraaie ge
bouw hetwelk door Oorlog bijna
voor afbraak verkocht zou zijn, zonder
de krachtigste oppositie die er in on
buiten de Kamer tegen ontstond, wordt
nu kennelijk verwaarloosd. Dat nuttig
heidsoverwegingen daarbij een rol zouden
spelen, is moeilijk denkbaar.*
Salaris-actie onderwijzers.
«Het uitvoerend comité voor salaris
actie van onderwijlen* heeft in een
adres aan den minister van onderwijs
verzocht ten spoedigste een noodwet te
willen indienen, waardoor het aanvangs
salaris voor onderwijzers gebracht wordt
van f1000 op f1300, terwijl de vijf
eente periodieke verhoogingen ieder met
f 100 zullen stijgen, zoodat het maximum
voor eiken onderwijzer met f 800 om
hoog gaat.
Faillissement firma Cath en Zonen.
De prijsdalingen op de graanmarkten
maken reeds hun slachtoffers, niet alleen
onder de kleinen, ook onder de grooteren.
Reeds eenige dagen liepen er omtrent
de bekende graanhandelaarefirma G. P.
Cath en Zonen te Joure verschillende
geruchten. Volgens den een zou faillis
sement zijn of worden aangevraagd
volgens den ander was een accoord (en
wel van 40 aangeboden.
Wat er ook van zij in ieder geval
schijnt de firma door de groote prijs
dalingen ernstig getroffen te zijn. We
vernemen, dat inderdaad is getracht met
de crediteuren tot een voorloopig accoord
te komen, maar deze pogingen zijn af-
gesprongen. Dinsdag is het faillissement
der firma aangevraagd. Naar wij ver
nemen, zijn er zeer belangrijke vorde
ringen.
Moord en zelfmoord.
De vrouw van J H. V., woonachtig
aan de Zomerweg onder Hardegarijp
is Woensdagmorgen door haar echtgenoot
vermoord daarna heeft hij zich zelf van
het leven beroofd.
Nader wordt omtrent dit sensationeel ge
beuren gemeld dat de man met een scheer
mes zijn bloedige daad heeft volbracht.
Het echtpaar was reeds vrij bejaard (*t
jongste kind is een jaar of zeven, ter
wijl er ook reeds kinderen gehuwd zijn.)
Omtrent de reden die tot deze wan
hoopsdaad leidde, is met zekerheid niets
bekend. Vermoed wordt echter, dat
finantieale achteruitgang de menschen
behoorden tot den gegoeden arbeiders
stand aan het gebeurde niet vreemd is.
Nader wordt over bovenstaande nog ge
meld
Ta ruim 9 uur werd er verteld, dat V.
zjjn vrouw levensgevaarlijk had verwond.
Het bleek, dat de vrouw naar buiten
was gesneld, met een doek trachtend de
stroom van bloed te stuiten, ’t walk uit
een wond aan den hals kwam. Dicht bjj
haar woning zakte ze ineen en was spoe
dig overleden tengevolge van bloedverlies.
Toen men in de woning kwam, lag V.
zelf met een zeer diepe snede in de hals,
over den vloer, reeds dood.
De verstandhouding tusschen man en
vrouw, beide voor de tweede maal gehuwd,
was alles behalve goed. V. heeft, in een
vlaag van waanzin vermoedeljjk, eerst z(jn
vrouw en toen zich zelf van het leven
beroofd.
Van andere zjjde meldt men nog
Omtrent de vreeseiyke gebeurtenis aan
den Zomerweg onder Hardegaryp vernemen
we nog nader, dat man en vrouw beiden
voor de tweede maal getrouwd waren. De
verstandhouding was in een woord slecht.
Gedurende de 11/j jaar, dat ze samen ge
trouwd waren, was 't echtpaar reeds vaker
dan zes koer van elkaar af geweest. Wel
trachtte de man telkens weer bjj haar
terug te komen, doch ton slotte wilde zy
Typhus.
Do directeur van den Gemeentelijken
Gezondheidsdienst te Amsterdam heeft
mededeelingen gedaan omtrent de thans
veelvuldig voorkomende typhusgevallen
in de hoofdstad des lands. Hij wees er
op, dat ook in andere jaren in Juli en
Augustus vele typhusgevallen voorkomen,
doch het aantal, dat thans gemeld wordt
is wel zeer hoog. In Juni van dit jaar
waren er 90 typhusgevallen gemeld.
Spr. weet deze ziekte aan het vele ge
bruik van melk en vruchten.
Ook de melkvervalsching door verschil
lende boeren is oorzaak van de versprei
ding dezer ziekte, evenals het schoon
maken der melkvaten in slootwater.
Een medicus zei onlangs: Typhus is
een najaarsziekte. Ze komt vooral in
October vaak voor, dan zijn trouwens
ook ingewandsaandooningen het veel-
vuldigst. Maar zoo ganw December in
’t land is, luwt het gewoonlijk. In den
winter is het aantal gevallen meestal
zeer gering.
Prsdikants-jaarwedden vóór een eeuw.
In een beroepsbrief, afkomstig uit het tijdens de in gebruikneming door de mi
litairen.
«Een en ander beantwoordt volkomen
aan de vernieling byv. van wegen in
Brabant door militair verkeer dat er
niet op thuis behoorde en waarvoor
Oorlog* terugbetaalde.
«Dergelijke schadeposten worden door
het departement van oorlog vergoed,
doch dit is slechts een andere naam voor
de zak der Nederlandsohe belastingbe
talers. Particulier noch rykseigendom
is ontzien.
«Merkwaardig vooral is dat zelfs
rijksmonumenten van geschiedenis en
kunst blijkbaar niet veilig zijn, wanneer
militairen er mede te doen krygen. Aan
toozicht, dat zich van zijne verantwoor
delijkheid bewust was, heeft het bijjk-
baar ten eenenmale ontbroken. Trouwens,
wier fen allegjer. Der wierne fyftsjen
finsters nêitelkoar en foar fjirttsjen der
fen heng in lyk. Hja gyng foar *t
fyftsjinde stean en tocht«Scoe ik hjir
faeks foar komme to hingjen Mar
bja naem in koart bislfit, skoude it fin-
ster op en sprong er fit. Hja kaem yn
in aide greft tolénne en klaude oan de
oare kant der fit op ’e wél. Do roan
hja hird foart, mar wist net wer ’t se
hjar forskfilje moast, hwent hja freesde
elk eagenblik forfolge wirde to scillen.
Yn de fierte seach bja in man dy ’t
mei in weide hea ried. Hja helle him
yn en frege as er bjar net finder it hea
forbergje scoe wolle. «Dat wol ik wol
graech dwaen,« sei de man, «mar ho
moatte wy dat hawwe De jongfaem
sei: «Srnyt earst it hea wer fen’e wein,
liz dan in hikke op *e sydbeijes, dan
krfip ik der finder en gean langfit op ’e
bfikberje lizzen, sa siet ik aerdich biskfil,
en dan kinne jimme it hea mar op *e
wein loegje.c Sa sein, sa dien, it wirk
waerd mei alle foanje bisljuchte en de
man ried bidaerd wer foart. Mar al
gau waerd hy ynhelle troch trijo man-
Ijue mei piken en sabels yn ’e bannen.
Hja fregen him oft er ek in faem rin-
nen sjoen hie, sa en sa. Né, hy hie
neat sjoen. Of hja dan wol mei bjar
sabels on piken yn ’t hea del stekke
mochten? Ja, hwerom netl Hja
stieken do yn ’t hea oan alle kanten,
mar stjitton hieltyd op ’e hikke en dan
mienden hja op ’e bfikberje fen ’e wein
to stekken. Sa founen bja der net
hwet se soohten en kearden werom.
De man brocht syn hea yn ’e skfirre
en do ried hy mei de jongfaem nei bjar
wente, en hja leanne him for syn
skewielen fensels tige by tige.
FRISO.
In edelman en syn wiif, dy ’t op in
ienlik slot wennen, gyngen for in heel
skoft op reis en lieten de tsjinstfaem
allinne thfis mei in lyts keamerhountsje.
It slot stie sa ófgelegen dat er faek
in hele dei forroan dat men gjin minske
kaem to sjen. Mar de faem hie in hele
boel selskip oan dat lyts hountsje, hja
prate tsjin dat bistke aa wier ’t tsjin in
great minske. Op in goede joun sei se
«kom, myn hountsje, wy binne hjir mei
fis beiden, nou wolle wy joun ek ris
smeare, wy scille ris pankoek bakke.<
Mar finder it kam menet lei in greate
grouwe kearel, dy ’t fiogemirken yn ’e
hfis glfipt wie, en dy sei: «Net wier,
jimme binne net mei jimm’ beiden, ik
bin hjir ek.<
De faem waerd freeelik kjel, mar bi
kaem al mei gauwens, for *t fiterlik bi
daerd frege hja frjeonlik Wolnou, dan
moatte jy ek mar mei fis pankoek ite.«
Do kaem dy kearel finder it kammenet
wei. Hja bigyng to bakken en mei hjar
trijen rekken se oan ’e pankoeken. Do
’t it iten dien wie sei hy: «Ik wie hjir
eigentlik komt om ris flink to stellen,
hwent ik wist datstou lykme allinne thus
wierste. En ast my nou in hantsje der
ta helpe wo’ste, dan giet alles goed,
mar sa net, dan soil ik needsake wêzo
om dy earst kéld to meihjen.*
«O, ik wol jou wol graoch der ta
helpe,* sei de faem, «hwent ik ha hjir
sok in min plak, dat it al net folie min
der kin. Ik hie al ris by my seis tocht
om mei in fikse bót der fit to reopen.*
Hja gyng do mei dy kearel it hele
hfis troch, alles waerd troohsneupt en
ófsocht, en alle jild en kostberheden dy
’t se mar fine koene, togen se by elkoar
en loegen der sekken fen fol.
«Nou wie ’t wol goed dat we de sek
ken fen boppen goed ticht bounen,* sei
de dief, «hatst hjir ek tou?<
>Tou?< sei se, «jawolt Yn’tsimmer-
hfiske, dat der yn ’e tón stiet, hinget
ton by ’t soart. As jy sa goed wéte
wolle, der in ein wei to heljen, wol ik
yn ’e tiid noch ris siikje om jild, ik
lean der skfilet noch in geheim nêatke
dat ik wol fine soil.*
Sfinder erch liet de dief him de poarte-
doar iepen dwaen, en joech him nei ’t
rimmerhfiske yn ’e tón. Mar do ’t er
werom kaem mei tou, siet de doar ticht
en hy mocht bfiten bliuwe. Ho ’t er
al skelde en raesde en geweld fitjoeoh,
it holp him allegjerre neat. Hy koe
lipe of pipe, der siet oars neat for him
op as mar stil werom gean. Do ’t er
dit wol ynseach sakke er mei de malle
kop óf. Mar de faem doarst net op
béd gean, hwent hja freesde dat disze
grap sa net ófrinne scoe. Hja freesde
dan ek net forgees. Yn ’t bobt fen ’e
nacht kaem de gaudief werom, mei seis
kameraten efter him oan. Hja bigyn-
gen de kéns, om in gat finder ’e drem
pel fen ’e doar troch to graven.
Dat siet hjar net glêd. Mar mei oan-
hélden foarderen hja doohs. De faem
dy ’t ek wol yn ’e gaten hie, hwet er
dominé, welke zijn standplaats had te
Noordwijk aan Zee, omtrent wisseling
van standplaats op het hart heeft
natuurlijk b daarin ook sprake van de
inkomsten luidt het: «Ik heb ’n
orthodoxe en goed smaak hebbende ge
meente, die zeer op mijn preken is
gesteld, en heb ook vele presenten van
vis, haring, bokkens etc. Zijn er avond-
beurten te Baarbnd? Wat geeft men
er voor f 100 ab men van Nov. tot
Maart preekt, b niet te veel, hoe zwaar
b het Tractement; ab ik geen f 1000
kan maken, dus samen f 1100, kan ik
niet bestaan, al zijn de Emolumenten
groot, ik heb veel noodig; wat zijn de
Emolumenten, b er vrij brand, aardap
pels, appeb etc., vrij tarwe gelijk te
Oawerkerke en Rogge, dat zou mij
lijken en noodig zijnvele gemeenten
geven een vet varken en een goede
balvé koé, hier most ik een varken voor
mij, koopen kan ik niet, van bij de 500
pond, vleesch en, spek het kan mij niet
te zwaar zijn, daar ik niet van bniten
men schrijft (dat is natuurlijk in den
brief, waarbij dominé beroepen werd)
alles in den blinden, men expliceert
noch Tractement noch Emolumenten, wat
geevt men?*
Verder deelt hij mee, dat hij een
goed lokaal moet hebben voor hoenders
en duiven, ook voor een geit en voor
een ooievaar (sic)«hoe b het hub en
tuin, is dat groot? Wie onderhoudt den
tuin Krijgt men mestben ik vrij
(wat ik vooral beding) van dorps- en
pastorielasten en kosten, Personeel en
dorpsonkosten etc., rijdt men mij naar
de vacature en liefdebeurten enz.
Het mooist b, dat hij. meldt, dat hij
van Oegstgeest naar Andijk was ver
trokken ab predikant, «en ik beklaagde
mij, van al het beloven kwam weinig,
daarom hou ik van zwart op wit, op het
papier en legaal.*
Ter vergelijking met de tegenwoordige
beweging op ’t gebied van lotsverbete
ring, geeft het bovenstaande een klein
kijkje op de ebohen van vóór 100 jaren.
(Hbld.)
Militaire baldadigheden.
Onder bovenstaand opschrift schrijft
de «Bouwwereld*.
«Wij denken hier niet aan de veiling
van prachtige boomen, noch aan de
stooping van de Amsterdamsche poort te
Naarden, die misschien gerechtvaardigd
kunnen worden door militaire overwe
gingen.
Van verschillende kanten komt men
echter berichten over de baldadige wijze,
waarop militairen hebben huisgehouden
in gebouwen, welke hun in den mobili
satietijd tot huisvesting dienden. In een
klein gebouw ab de Alkmaarsohe indu-
stie- en huishoudschool b voor bijkans
f19.000 schade aangoricht. Hit dit be
drag kan men afleiden hoe hier geleefd
werd.
«Ongelooflijke staaltjes zijn ons ter
oore gekomen van baldadigheid en ver
vuiling, zelfs in de offioierenkamer.
«In het kasteel Westhoeve bij Dom
burg moet de aangerichte schade op
f15.000 begroot zijn en in het kasteel
Dninbeke in Zeeland b het volgens onzen
berichtgever niet beter gesteld. Zware
koperen raamsluitingen zijn om slechts
een voorbeeld te noemen vernield of
verdwenen, zoodat de openstaande deuren
maar met een steen werden dichtge
houden.
«Ook op Loevestein, dat kort voor de
mobilisatie onder de hoede van binnen-
landsohe zaken was gesteld ab rijks-
monument, b schandelijk hubgehouden
noch in tredde it weachstik. Mar nou
wie de faem hwet al to haestioh, hja
sloech foar ’t it tiid wie, sadat de kea
rel mar allinne de plasse fen syn kop
kwyt rekke. «Lfik my tobekl Ifik my
tobek! alle er sa Ifid as er koe en syn
kameraten Ifikten him op slaoh ek ef-
terut. Do joegen de snaken do moed
forlern en drosten óf nei hfis ta.
De twa ófhouwde koppen sette de
faem as segeteikens op it kammenet to
pronk, ep elkmb hoeke ien, en do ’t
de edelman mei syn wiif thfis kaem,
hearden hja it forhael fen de faem mei
forbasinge oan en wierne fen miening,
dat sok in moed en fêatbiried bfitenge
woan bileanne wirde moast. Hja joe
gen de faem safolle jild dat hja finbi-
soarge libje koe en nou gyng hja yn in
kreas lyts hfiske der ’t se hjar nei won-
jen sette.
Al gau kaem der do flecht op ’e
De iene feint nei de oare pre-
beirre ris in skoat, mar hja woe fen
manljue neat wite, ’t b bjarren doohs
meast om myn sinten to dwaen, der
halde se bjar mar by.
Mar op in goede dei kaem in kreaze
feint, moai yn ’e klean, mei hynsder en
sjeas. En sikersonk do foroare hja. Mei
him scoe se ’t doohs wol weagje wolle.
Hy stelde hjar foar om togjerre in
eintsje to riden, en hja liet hjar foart-
daelk der ta oerhelje. Hja gyng nést
him sitten op ’e sjeas en hja rieden mei
hjar beiden foart. Hja frege him hwer
’t se eigentlik hinne ride seoene, mar
der joeoh hy hjar gjin duedlik antwird
op. Hja riden sa lang dat it bigyog to
jounjen, en do bigyng hy to «jongen.
It moanteje skynt sa kleur,
Myn hapke, flean as fearl
«Och, moai fanke rouwt it dy net?<
«Né* sei se, «hwerom scoe ’t my reu
we? Dan hie’k net meigean moatten.
Binn’ we der hast?* «Noch in eintsje,*
sei de feint. Do 't se noch in poas
riden hiene waeide de hoed him óf en
do seaoh hja dat hy in silveren plaetsje
yn ’e foarm fen in dekseltsje boppe op
e holle hie. Do kaem hja op ’e ge
dachten dat hy nimmen oars wie as de
gaudief, dy ’t hja in plaske fen ’e holle
slein hie. Hy sette syn hoed wer op
en effen lettor bigyng hy wer to sjon-
gen fen:
It moantsje skynt sa klear,
Myn hapke, flean as fear,
«Och, moai fanke, rouwt it dy net
«Ne,* sei se, «hwerom scoe ’t my rou
we? Dan hie’k net meigean moatten.
Binn’ wy der hast «Noch in eintsje,*
wie *t antwird. Op ’t lést kamen hja
by in heel great bfis dat ienlik midden
yn in great bosk stie. En de feint sei
«Nou binn’ we der.*
Hy brocht bjar der yn en laette hjar
by in trep op nei boppen. Der wierne
in hele boel keamers op ’e rigele, de
fint sei, hja moast al dy fortrekken mar
ris goed troch noaskje, en do liet er hjar
allinne stean. De keamer der ’t hja ’t
earst yn kaem wier alhiel mei goud en
silvergfid bihongen en forsierd. Derop
folge ien dy hong fol prachtige klean,
en in tredde wie fen fi aderen ta boppen
bihongen mei moardpriemmen, skerpe
messen, pistollen en mear soartgelyk voerig alles behandeld wat de beroepen
geande wie, hie de sliep ek fit. Hja ridskip. Derop kaem hja yn in kea
mer der ’t in üntsachlik great fjfir op
’e hirdte barnde en in mfinstereftich
great tsjettel fol koaitsjende oalje hong
der boppo. Yn in keamer dy ’t der
oan folge siet in éld wyfke to term-
skieden en dy sei«It mei jy wol spite
dat jy bjir binne, hwent it kin bést bi-
slaen, dat ik binnen koart jo termen ek
skiede moatte soil en dat jy fierdere oan
bouten yn de greate tsjettel mei oalje
kóke wirde soil.*
De jongfaem antwirdde net mar
Nou kaem hja einliks
yn in keamer dy ’t de greatste noch
stie oan ’e binnekant klear, wapene mei
in skerpe heksebile. Sa gau ’t it gat
greaternóch wie om in kearel troch to
Ütten, miende ion fen de rekels nei bin
nen to krópen, mar de faem naem hjar
trekken waer en sloech him foart mei
de greate bile de kop óf. Do *t syn
kameraten mirken dat hy net foardere,
Ifikten bja him tobek en seagen al hwet
nij op dat er syn kop miste, mar ’t wier
■a. Lykwol we age in twade it nei bin
nen to krfipen, mar dy gyng it krektlyk
fif as de earste, dy forspile syn kop der kugore fierder,
•k war by. En doohs findernaem ek
X Dit blad verschijnt des Za- X
X terdags en kost per kwartaal X
X 45 cents; per post per half- X
X jaarfl.Enkele Nos. 4 ets. X
X Ingezonden stukken Don- X
X derdags in te zenden. X
X Advertentiën Vrijdagmorgens X
X vóór 11 uur. X
FRISO
