Nieuws-
De Brandstoffen-Commissie
maakt bekend, dat op vertoon
der Brandstoffenkaart, verkrijg
baar zal worden gesteld
1000 of 500 Meerturf.
voor de Gemeenten Workum, Hem. Oldeph. en Noordw., Hindeloopen, Stavoren, enz. enz.
en Advertentieblad
Districts-Arbeidsbeurs
No. 15.
ZATERDAG 10 APRIL 1920.
46ste Jaargang.
Officieel Gedeelte.
Oan in blomke.
Binnenlandsch Nieuws.
Kort Nieuws.
INGEZONDEN.
Uitgave van T. GAASTRA Bz. te WORKUM.
(Slot volgt.)
FRISO.
in da man,
Tuberculose-bestrij ding.
Ei kom myn blomke, ik soil dy foart
It béste plak yn ’t milhüs jaen,
Hwet modder om dyn teantejes dwaen
En speetsjes wetter, sa ’t it moat.
Né, aerdioh blomke ha gjin frees
Datstou, ho neatich lyts en hean,
Gjin rjachten hatst op dyn bistean,
Don libbest siker net forgoes.
Geldwezen buiten de prov. Friesland is uitsluitend gemachtigd het Alg. Adv.-Bureau D. Y. ALTA, Warmoesstr, 76-78, Amsterdam,
Tel. Intercomm. 1114.
voor FRIESLAND.
De prijs is bepaald op f 9
per 1OOO stuks, aan huis
bezorgd.
De zitting zal plaats heb
ben op MAANDAG 12 April,
op de bekende plaats en Wijk-
uren.
Buiten verantwoordelijkheid der Redactie.
wfize dan voorheen ter hand geno-
In 1918 werden 3000 kinderen
Sjea sa, nou komst wer aerdioh by,
En kryohst wer nije fleur en kleur,
Forspraetst wer nije krüdtsje geur,
Dat is fensels dyn lean oan my.
liers bet verzoeken en tweederden van
de tot een bepaalde groep van bedrijven
behoorende winkeliers zich bij stemming
daarvoor verklaart te bepalen, dat
de winkels gedurende zekeren tijd ge
sloten zullen zijn,
bevoegdheid is, de invoering
middagsluiting mogelijk te maken
wijze van schaftijd.
Een zorgelijke kwestie voor het
Christelijk onderwijs.
voor
zoo
De strekking dezer
van een
bÜ
Aan Tj. de V.
Myn allerbests Tj. da V.
Maar wat mankeert je nou
O »groote< «wjjzet rijmelaar
Wat heb ik nu aan jou
Die Barnas is een domme vent,
Hjj mist ontwikkeling!
Ge hebt het immers zelf gezegd
Dat dit je niet ontging.
Maar waarom is hjj toch zoo dom
Of was hjj soms bezopen
Toen *1 voorstel kwam, na twaalf uur
Geen drank moer te verkoopen I
Geheelonthouder? ben je mal,
Noen, dat Is al te zot.
Vergaloppoeren doet dan h jj
Die stemt voor dat verbod.
o De prijs der Advertentiën
o is van 15 regels 60 cents,
o elke regel meer 7 cents.
1 Grootere letters naar plaats-
ruimte. Buiten Friesland, uit-
o gezonderd Familieberichten,
o 10 ets per regel. Bij abon-
nement belangrijk lager.
particulieren, alles in het werk stellen den
taaien vjjand te bestrijden. De Staat is
goed voorgegaan. De subsidie voor de t b.c.-
bestrjjding is van f 240000 tot f 600000
verhoogd, on thans op de begrooting tot
11000000 gebracht. Gebouwen, vrijgeko
men door het vertrok van geïnterneerden
en vluchtelingen zjjn door den Minister ter
beschikking gestold van verschillende ver-
oenigingen. Te Apeldoorn en te Horn in
Limburg konden daarmee noodsanatoria
gesticht worden. Zeer vele plaatsen kon
den tot oprichting of vergrooting van dag
verblijven overgaan. Provinciale Staten en
Gemeentebesturen hebben plannen tot
medewerking. Uitzending van zwakke
kinderen naar koloniehuizen wordt op rui
mer
men. HH
uit de grooto steden in gezinnen op het
platte land gehuisvest. Nog moet ik ge
wagen van de inrichting van het kolonie-
huis te Etten als boschschool, van den
bouw van het sanatorium «Zonnestraal»
voor het Koperen Stelenfonds van den Ned.
Dlamantbeworkersbond, on de pogingen
om in Friesland een groot volkssanatorium
tot stand te brengen. Daarvoor is thans
reeds oen zuiver bedrag van f 96000 byeen,
waarvan Workum 11740 heeft bijgedragen.
Ik ontving oen schrjjven van het hoofdbe
stuur, waarin dank werd gebracht aan
allen, die daartoe bijgedragen hebben, en
in het bijzonder aan de bestuursleden van
Het Groene Kruis met hunne mede-coilec-
tanton.
Distributie-maaVregelen.
Varkensvleesoh. De Minister
van Landbouw maakt bekend, dat in het
belang van de uitbreiding der Neder-
landsche varkensfokkerij en den uitvoer
van varkensvleesoh hetzij versch of
gezouten eerlang weder gelegenheid
zal worden gegeven tot uitvoer van var
kensvleesoh, zoodra de grootte van den
varkensstapel zulks mogelijk maakt.
Groene erwten. De Neder-
landsche Uitvoermaatsohappij brengt ter
kennis van belanghebbenden, dat te re
kenen van 15 dezer, de in hare circu
laire van 12 Februari j.l, medegedeelde
extra-heffing root den uitvoer van groene
erwten komt te vervallen en dus voor
Tot plaatsing van Adv. en Reclames voor Handel, Nijverheid en
voor Friesland Filiaal D. Y. ALTA te Leeuwarden, Bagijnestraat 54.
Ook voor het Christelijk onderwijs
wordt, zoo constateert het jaarverslag
van de Unie. «Een school met den Bij
bel,» de personeelkwestie zorgelijk. De
Chr. Kweekscholen en normaallessen
leverden af: in 1915 600, in 1916 555,
in 1917 526, in 1918 433, in 1919 412
onderwijzers.
Het aantal leerlingen steeg per jaar
met gemiddeld 4000. Daarentegen daalt
de productie der opleidingsinrichtingen.
We zien dan ook, dat ’t getal vacatures
bij het Christelijk onderwijs toeneemt.
Deze bedroegen toch op 15 Jan 1916
17, op 15 Jan. 1917 26, op 16 Jan.
1918 18, op 15 Jan. 1919 26, op 15
Jan. 1920 46 vacatures.
Het aantal kweekelingen bedroeg op
15 Jan. 1916 2877, op 15 Jan 1917
2576, op 15 Jan. 1918 2160, op 15
Jan 1919 1979, op 15 Jan. 1920 1861
kweekelingen.
Dat is dus in 5 jaar tijde een achter
uitgang van ruim 1000 kweekelingen,
meer dan 1/3 gedeelte.
De BURGEMEESTER der
Gemeente WORKUM maakt be
kend, dat de volgende week
verkrijgbaar zal worden gesteld
op Bon No. 28 der Rijkssnikerkaart
24/2 ons Suiker,
De geldigheidsduur der Witte-
btoodkaatl is
132e tijdvak van 4 April tot en
met 12 April de paars ge
kleurde kaarten.
133e tijdvak van 13 tot en met
21 April de zwart gekleurde
kaarten.
De fiurgem, voornoemd
J. QUARLES VAN UFFORD.
Workum, 8 April ’20.
Zondagochtend vond da landbouwer
D. Roap te Hollum (Ameland), op het
strand aan doosje. Hjj nam het mee naar
huis ea probeerde het uit elkaar te halen
waarop het eensklaps uiteensprong. Twee
vingers en de duim werden den man van
de hand gerukt, terwijl hjj overigens erns
tige wonden beliep. Hjj werd terstond naar
het ziekenhuis te Leeuwarden vervoerd.
De ex-kroenprins heeft de pastorie
in de Herv. Gemeente te Oosterland op
nieuw tot 1 September fngehuurd,
Aanvragen door Werkgevers
Afdeeling voor vrouwen.
2 dagmeisjes, Leeuwarden9 dienst
boden, Leeuwarden, Sneek 2 kinderjuf
frouwen, Leeuwarden 1 keukenmeid voor
Ziekenhuis, 1 keuken-werkmeisje, idem,
Leeuwarden.
Afdeeling voor mannen.
1 tweede banketbakker, Joure4 be
hangers, Dordrecht, Hilversum, Tilburg;
2 fotografen, Ngmegen, Zwolle 4 halfwas
glas in ioodzetters, Leeuwarden5 groot
werkers, Leeuwarden1 horlogemaker,
Leeuwarden 3 kleermakers, Joure, Sneek
1 letterzetter. Harlingen2 loodgieters,
Leeuwarden 4 mantelmagees, Leeuwarden;
3 marmerpoljjsters, Leeuwarden1 ma-
taaldraaier Leeuwarden; 4 metaalslypers,
Leeuwarden, Sneek metselaars, Sneek,
Amersfoort. Delft, Dordrecht, Hilversum
2 meubelmakers, Dragten1 meubel
stoffeerder, Dragten1 paardenslachter,
(rundslager b/m alle werk komt ook in
aanmerking 1 plaatwerker, Leeuwarden
1 rijtuigmaker, Franeker1 rijtuigschilder,
Franeker; 1 scheepstimmerman, Leeuwar
den 3 schilders, Leeuwarden3 smeden,
Dronrgp, Franeker, Marrum 2 idem b/m
hoefbeslag, Jubbega, Oenkerk1 schoen
maker, Leeuwarden7 steenhouwers, Leeu
warden, Amsterdam, Enschede1 stoffeer
der, Dragten 6 stucadoors, Leeuwarden
2 tuinlieden, Sneek1 vuurwerker, Leeu
warden 1 wagenmaker, Dronrjjp1 zadel-
maker-rytulgbekleeder, Bolsward; 2 zand-
vormers, Leeuwarden; 1 zinkwerker-lei-
dekker, Dokkum.
Nadere inlichtingen verstrekt de cor
respondent der Intercommunale Arbeids
bemiddeling, voor de gemeente Wor
kum de heer J. G. DE BOER.
Wie schiet de allergrootste bok
Zij» g|j het Neen wie dan
Het ligt hier aan beschaving
En eerljjk strjjden, man.
Voor algemeene ontwikkeling
I1 ieder niet geschikt.
Dan moet je eerst een «dichtere zjjn
Die al zjjn woorden «wikte.
«Wordt nimmer zoo persoonlijk meere;
Zoo schrijft go, boste man
Geef zelf dan eerst oen voorbeeld, zeg,
Je rjjm zit vol er van.
Vraag ’t drank-kap’taal of gij niet kunt
Lid worden van den Raad.
Do alkohol daar wringt de schoen
Kunt gjj verdedigen, maat.
MQn allerbeste Tj. do V.
Gjj komt voor zoonlief op.
Do spijkers zjjn geslagen man-
Gevoelig op hun kop.
Tot slot mfin vriend, onthoud dit goed,
Als drank u
Zit d’ algemeene ontwikkeling
En wjjsheid in do kan.
Een geheelonthouder.
De ontvangst van eene flinke collectie
Emmabloempjos, herinnert me aan eene
verplichting, om als secretaris van Het
Groene Kruis de a.s. inzameling van gel
den voor de t.b.c.-bestrpding te Workum
warm aan te bevelen. Zoo’n inleiding in
de plaatsoljjke bladen schijnt hot werk van
Het transportbedrijf.
Te Amsterdam zijn thans 1300 werk
willigen aan den arbeid.
Dinsdagmorgen zijn 16 botters met
werkwilligen van verschillende Zuider-
zeeplaatsen aangekomen. Zij zijn, evenals
150 man, die op *t Centraal Station
aangekomen waren, onder poütiegeleide
naar de haven gebracht.
Ook zijn een tiental bazen der graan
silo aan het werk gegaan.
Natuurlijk werden ze in de omgeving
van den Westerdoksdijk opgewaoht door
een groot aantal -stakers, maar er waren
uitgebreide politiemaatregelen genomen.
Van zeven uur af werd in de buurt van
het Haarlemmerplein, de Zoutkeetegracht
en het Barentzplein door detachementen
cavalerie, politie, maréchaussee en mili
taire politie gesurveilleerd. Hier en daar
werden groepen posters uit elkaar ge
jaagd. Ongeregeld hedeu deden zich
niet voor.
Ruim tachtig stakende bootwerkers
van Rotterdam zijn op tweeden Paasch
dag naar Katwijk gegaan. Het doel
was om betoogingen te houden, dat de
werkwillige Katwijkers zouden thuis blij
ven en dat van het aanwerven van nog
meer werkwilligen werd afgezien.
Deze poging is geheel mislukt. Het
houden van een betooging werd door de
politie verbodendeze had uitgebreide
maatregelen getroffen. De troep stakers
werd dadelijk buiten de gemeente ge
bracht. De bevolking was zeer ver
bitterd.
De betoogers zijn daarna naar Rotter
dam over Den Haag teruggekeerd.
Op de reede van Vlissingen is aan
gekomen het Amerikaansche stoomschip
»Cacque«, geladen met Chili-salpeter.
De transportarbeidersorganisaties weige
ren dit schip te lossen, daar zij meenen,
dat het te Vlissingen is gekomen in ver
band met de staking. Het schip moet
gelicht worden, alvorens in de haven te
kunnen komen.
Veredeling der Zaandamsche kermis.
De plannen om door het organiseeren
van verschillende feestelijkheden en vooral
door het geheel droogleggen van de ker
mis dit volksfeest te veredelen vindt bij
een zeer groot aantal der plaatselijke
vereenigingen van Zaandam krachtigen
steun. Ook het onderwijzend personeel
heeft zijn medewerking toegezegd.
Behalve de reeds vermelde feesten
wil men ook nog een etalagewedstrijd
organiseeren. Men denkt in de eerst
volgende vergadering van den Raad de
plannen ter goedkeuring te kunnen aan
bieden.
Aan de ouden van dagen zal twee
maal in bedoelde week een concert wor
den aangeboden.
Ook de tooneelvereenigingen hebben
zich bereid verklaard tot bereiking van
het gestelde doel mede te werken.
Het bestuur van de Commissie uit de
burgerij spant alle krachten in om de
zaak te doen slagen.
Wetteljjke winkelsluiting.
De Middenstands raad heeft zich aan
gesloten bij de voorstellen tot wettelijke
winkelsluiting van de betreffende Staats
commissie.
Als avondsluitingsuur wordt in dit ont
werp aangenomen 8 uur. De Zondage-
sluiting is er in opgenomen, in verband
met een te wachten nieuwe Zondagswet,
welke echter alleen bepalingen zal in
houden betrekking hebbende op da Zon
dagsheiliging. Bovendien in opgenomen
de bevoegdheid voor de gemeentebe
sturen om als de betrokken winkel-
Dit blad verschijnt des Za
terdags en kost per kwartaal
65 cents; franco per post
75 cents. Enkele Nos. 5 ets.
Ingezonden stukken Don
derdags in te zenden.
Advertentiën Vrijdagmorgens
vóór 11 uur.
Myn blomke och hwet trlllest feil
De wyn is kald, it waer is ron,
Dou bfiohst, as wierste minskeskou,
Dyn kopke bleu foardel.
Hwet stiest hjir ienlik yn ’e kjeld!
En yet sa himpen, lyts en tear,
It liket wol det nimmen mear
Dy acht slacht en dy folüt telt.
onze jonge dames te verlichten en het fi-
nantieel succes te vergrooten.
Enkele boekjes, uitgaven van de Nederl. 1
Centrale Vereeniging, zullen mjj als leid
draad uitmuntend te hulp komen.
Beginnende met e«nige grepen uit de 1
statistiek door dr. C. Dekker, secr.-pen-
ningm. van de N. C. V. tot bestriding 1
der t.b.c,, zal ik vervolgens iets medo-
deelen van de gezondheidsleer in verband 1
met de tuberculose, om te eindigen met
het eigenlijke doeltöproep aan alle in- 1
gezetenen om moreel en finantieel
onze vereeniging Het Groene Kruis
zooveel mogelijk te steunen.
Statistiek. Als jongmensch rilde ik,
als ik dat woord hoorde of las. En nog
wil de massa van de statistiek niets weten.
Ik ben langzamerhand van dien afkeer
genezen, en tegenwoordig bestudeer ik
zelfs gaarne die dorre cijferreeksen of sta
gende en dalende lintjes en stippellijnen,
die eigenaardig gearceerde kaartjes van ons
land, verhoudingscirkels, enz., alles die
nende voor de statistiek, hier aantoonende
de toeneming van de t.b.c. sterfte. Woor
den kunnen dienen om zjjn gedachten te
verbergen, om onwaarheid te verkondigen. 1
Dorre cijfers en eenvoudige lijntjes liegen 1
niet. Deze statistiek van dr. Dekker leert
mij dat de totale sterfte aan t b c. in ons i
land van 1869 tot 1913 geregeld dalende, 1
met de oorlogsjaren weer is begonnen te 1
stjjgen. Denkt niet te licht over de vol- I
gende getallen. Op den achtergrond er I
van ziet ge een beeld van gruwelijke el- 1
lende, van opstand tegen ’t wreede lot, dat
al die meest jonge menschen aan het ziek
bed gekluisterd hield tot de dood zich over
hen ontfermde.
Totale sterfte aan tuberculose in Nederland,
in 1913 1914 1915 1916 1917 1918
8753 8776 9205 10901 12094 13676,
per 10000 inw. der bevolking
1913 1914 1915 1916 1917 1918
1420 1399 1440 1672 1818 2025
Natuurlijk kan men zulke getallen niet
onthouden, maar gemakkoljjker wordt het
als ik u de volgende verhouding geef. In
1913 stierf er elk uur één lijder aan t.b.c.
In 1918 elke 2 uren minstens 3.
Deze statistiek leert mjj vervolgens de
verhouding tusschen de verschillende vor
men der t.bc., zooalslong-enherson-t.be.
of tuberculeuze aandoeningen van inge
wanden, beenderen, gewrichten en verdere
organen.
De verhouding der tuberculose-sterfte
tot de totale sterfte. Verloop en t.b.c.
sterfte in de verschillende maanden. VooraJ
was 1918 berucht door de abnormale ver
heffing in Juli en Augustus, en erger nog
in November in verband met do Spaanscbo
griep epidemie.
Ik krjjg ••o beeld van do sterfte naar
den leeft|jd. Afneming van het getal bjj
kinderen onder het jaar, overigens staging
van do sterfte voor allo leeftijdsgroepen.
Het sterkst voor jongelieden van 1419
jaar, verder voor meisjes van 5—13, voor
beide geslachten van 2029 jaar en voor
vrouwen van 3039 jaar.
Naar het geslacht gerekend, werden da
vrouwen hot zwaarst getroffen. In 1917
6309 vrouwen tegen 5785 mannen. Naar
den welstand der overledenen, ingesteld
voor de steden Rotterdam en den Haag,
is het wel opmerkelijk dat do toeneming
het kleinst is bjj de bewoners der achter
buurten; voor do arbeiders, lagere beambten
en kleinen middenstand was zjj iets groo-
ter, en voor de moor welgosteldon was da
toeneming het hoogst.
Uit al dia getallen en figuren worden
da volgende gevolgtrekkingen gemaakt.
Da toeneming der t b c.-sterfto in de oor
logsjaren moet worden toegesebreven aan
de minder goede voeding der bevolking on
aan den ontmoedigenden invloed door de
moeiten en de zorgen van den crisistijd,
vooral op de vrouwen uitgeoefend. Velen
die alreeds in meer of mindere mate aan
t.b.c. leden on dia in gewone omstandig
heden voldoende weerstandsvermogen zou- -
dan gehad hebben» teg*0e ztokte, moes-^F
ton nu te gronde gaan. Vooral in de groote
steden is hot meest geleden aan onder
voeding, tekort aan eiwitten on vetten.
Daar is ook do toename der sterfte het
grootst.
Ten slotte brengt deze statistiek ons tot
onzen plicht om mede te werken tot be
strijding van deze vroeseljjko volksziekte.
Nu allerwege ervaren is, hoe zwak de
mensch staat tegenover do t.b.c. wanneer
zjjn natuurlijk weerstandsvermogen af
neemt, moeten Staat, provincie, gemeente,
endoBseering van consenten voor die
peulvruchten slechts één procent der
bruto-factuurwaarde verschuldigd zal zijn
met een minimum van f 2.50 per con
sent.
i.
1
FRISO.
