Nieuws- en Advertentieblad
i
voor de Gemeenten Workum, Hem. Oldeph. en Noordw, Hindeloopen, Stavoren, enz. enz.
Tuberculose en Woning,
door J. A. PUTTO,
Verkoop van Strandgoederen
No. 21.
46ste Jaargang.
ZATERDAG 22 MEI 1920.
Officieel Gedeelte.
BEKENDMAKING.
Binnenlandsch Nieuws.
Plaatselijk Nieuws.
INGEZONDEN.
2 72 ons Suiker,
Uitgave van T. GAASTRA Bz. te WORKUM.
Tot plaatsing van Adv. en Reclames voor Handel, Nijverheid
voor F
Geneesheer b. d. Nederlandsche Centrale
Vereeniging tot bestrijding der tuberculose.
Buiten verantwoordelijkheid der Redactie.
Mond- en klauwzeer.
D« mam van deze ziekte, welke zeer
terecht op *t oogenblik inboosaardig
mond- en klauwzeerc kan veranderd wor
den, is reeds voldoende om eiken veehou
der de schrik op het Ijjf te jagen.
Immers, niettegenstaande het vorige jaar
de ziekte in meerdere of mindere mate
heeft geheerscht en men gedurende den
staltijd meende de ziekte onder de knie te
hebben, is toch weer van Januari j.l. af
het mond- en klauwzeer ernstiger gaan
optreden en iedere week nam ze sedert
in omvang toe.
En nu terwjjl de weidegang juist be
gonnen is, bljjkt het aantal veebeslagen
waaronder de ziekte heerscht op onrust
barende wjjze te zjjn toegenomen.
Komt dat, omdat we nu van het eene
uiterste in het andere zjjn vervallen n.l.
van afmaken tot absolute nonchalance en
het geheel achterwege laten van alle maat
regelen die tevoren tegen verdere uitbrei
ding van de ziekte werden genomen De
mogelijkheid is tamelijk grootimmers nu
zal onze geheele veestapel weer moeten
doorzieken en telkens bljjkt weer, hoe
later de ziekte in een veestapel uitbreekt,
des te boosaardiger karakter ze aanneemt.
Zou het virus dat de ziekte verwekt, door
het doorzieken in virulentie toenemen,
m.a.w. boosaardiger worden Waarschijn
lijk wel.
Tot voor korten tjjd werden door de we
tenschappelijk ontwikkelde menschen niets
anders dan hygiënische voorzorgsmaatrege
len voorgeschreven, zoolang de ziekte nog
niet haar intrede had gedaan op de hoeve.
Iedere nauwgezette boer weerde alle
kooplui uit zjjn stal, plaatste op bjjna alle
deuren «verboden toegang,werkte voort
durend met verdunde creolineoplossing,
verkleedde en waschte zich nadat hij ter
markt geweest was en toch brak de ziekte
onder zijn vee uit.
En wat dat zeggen wil, behoeft hier
niet herhaald te worden, b.v. dat het
melkvee gedurende geruimen tijd voor
melkopbrengst zoo goed als niets waard
is, dat het melken zelf zoowel voor den
melker als voor do koe, door de verwonde
spenen, de beroerdste uren van den dag zijn.
En al moest dat alles ook voel inspan
ning kosten en groote financieels verliezen
meebrengen, als de veehouders maar geen
sterfgevallen te betreuren hadden en als
zoo’n doorgeziekte veestapel maar gedu
rende enkele jaren immuun was voor de
ziekte, dan zouden zjj zich hebben kunnen
troosten met de gedachte voor geruimen
tjjd van alles af te zjjn.
Maar ook dat is allerminst het gevalt
het is meermalen voorgekomen dat koeien
die nog maar gedurende enkele maanden
van mond- en klauwzeer waren genezen,
opnieuw er door worden aangetast.
Van allo kanten hoort men do treurmare
dat kalveren plotseling dood neervallen,
nadat ze gedronken hebben of terwijl zo
aan den drinkbak staan.
Prof. Wester schrijft in hot tijdschrift
voor diergeneeskunde: «Ik stel mjj voor,
dat dit plotseling dood neervallen van de
kalveren in verband staat met de beweging
die ze zich tevoren hebben moeten getroos
ten, terwjjl ook de opwinding bjj het drin
ken on de verhoogde bloedsdruk na hot
drinken, in verband met druk op do vaten
van maag en darmen mede oorzaak kun
nen zijn, dat hot hart het plotseling te
kwaad krflgt.
Uit deze rodoneoring volgt dus, dat wei-
De prijs der Advertentiën X
is van 15 regels 60 cents, X
elke regel meer 7 cents.
Grootere letters naar plaats-
ruimte. Buiten Friesland, uit-
gezonderd Familieberichten,
I 10 ets per regel. Bij abon-
J nement belangrijk lager.
I Dit blad verschijnt des Za-
I terdags en kost per kwartaal
I 65 cents; franco per post
75 cents. Enkele Nos. 5 ets.
Ingezonden stukken Don-
derdags in te zenden.
Advertentiën Vrijdagmorgens
I vóór 11 uur.
nig beweging vóór het drinken een goede
uitwerking moet hebben en men boven
dien niet te groote massa tegelijk mag geven.
Maar er kan meer gedaan worden en
als de wetenschap thans werkelijk op den
goeden weg is met het aanwenden van
voorbehoedmiddelen, dan zijn de veehou
ders wat betreft het verlies van hun kal
veren gered.
Do hoeren Van Leeuwen te Utrecht en
van Muilwjjk te Leerdam hebben kalveren
en biggen onvatbaar kunnen maken door
zo in te spuiten met bloed van koeien,
die sinds een week of drie van mond- en
klauwzeer zijn genezen. Hoe sterk de
werking van het, in dat bloed aanwezige
serum is, wordt wel zeer duidelijk gede
monstreerd door de mededeeling van den
heer van Muilwijk, volgons welke van tien,
nog gezonde kalveren, er acht werden in
gespoten, terwijl wegens een tekort aan
serum, de inspuiting der twee andere, die
den meest gezonden en sterken indruk
maakten, achterwege bleef.
Van die koppel bleven de acht behan
delde kalveren geheel gespaard voor de
ziekte, terwjjl de twee niet behandelde
dieren werden aangetast en stierven.
Dit voorbeeld is wol sprekend.
Door de welwillende medewerking van
enkele veehouders werd ik in staat gesteld
een vrjj groote hoeveelheid bloed te krijgen
van koeien, die 3 weken van de ziekte
genezen waren, waardoor een kleine twee
honderd kalveren konden worden ingespoten.
Het is nog te kort geleden om het ver
kregen resultaat mede te doelen, maar het
ligt voor do hand, dat in het bloed van
de dieren, die aan mond- en klauwzeer
geleden hebben eenigon tjjd na hun gene
zing een stof aanwezig is, die bjj over
brenging in het lichaam van andere dieren
en wel bjj kalveren en biggen een voor
behoedende werking heeft.
In >de Veldbode» van 8 Mei 1920, werd
over de wjjze van inspuiten en de berei
ding van het in te spuiten gedefibrineerde
bloed, een artikel geschreven, waarin tevens
geklaagd wordt over enkele boeren uit
Utrecht, die geen bloed wilden beschikbaar
stellen om hun buurman te helpen, doch
zulken worden gelukkig in Friesland niet
gevonden, laten we hopen.
Kort samen gevat komen wo tot de vol»
gende resultaten.
lo. Kalveren en biggen kunnen met vrjj
groote zekerheid door een bepaalde hoe
veelheid serum van genezen koeien wor
den gered.
2o. Slechts dan moeten kalveren en
biggen worden behandeld wanneer de ziekte
op de boerderjj is uitgebroken.
3o. De kalveren niet te veel beweging
geven en niet te veel drinken geven ineens.
De veehouders die koeien hebben, welke
ongeveer 3 weken van mond- en klauw
zeer genezen zjjn, kunnen dus een goed
werk doen door wat bloed beschikbaar te
stellen, om kalveren en biggen van den
dood te redden, terwjjl het voor de koeien
absoluut zonder nadeel is, wanneer ze
wat bloed missen.
En dan kunnen we gerust met het artikel
in «de Veldbode» zeggen«Hot serum is
overal te verkrjjgen, de boeren hebben
het zelf.
Workum, 18 Mei 1920.
M. J. J. HOUTHUIS, Veearts,
WORKUM. Tot groote bljjdechap van
zeer velen, maakte ds. A. A Donszelmann
Zondagmorgen na de Godsdienstoefening
aan zjjne gemeente bekend dat hjj voor
het beroep naar de Herv. Gom. te Wons
had bedankt.
Geslaagd voor het examen bouw
kundig opzichter, vanwege de maatschappjj
tot bevordering der bouwkunst, onze vroe
gere stadgenoot do hoor E. de Vries, thans
bouwkundig ambtenaar bjj do landsgebou-
won te Den Haag.
Maandag waren op de paardenmarkt
alhier aangevoerd 42 paarden en 2 veu
lens, welk aantal ongeveer geljjk is aan
dat van vorige jaren. Prjjzen vanaf f400
werden besteed. Da handel was evenwel
niet vlot, omdat de kwaliteit der aange-
voorde paarden niet geschikt was voor
deze omgeving. De paarden moesten meer
opbrengen dan hier voor hot doel kan
worden besteed.
16 Mei 1920. Bjj hot op heden te
Leeuwarden gehouden onderwjjzersexamen
De BURGEMEESTER der
Gemeente WORKUM maakt be
kend, dat de volgende week
verkrijgbaar zal worden gesteld
op Bod No. 34 der Rijkssuikerkaart
De geldigheidsduur der Witte-
bwodkaatt is
137e tijdvak van 19 tot en
met 27 Mei de ZWART ge
kleurde kaarten.
138e tijdvak van 28 Mei toten
met 5 Juni de BRUIN ge
kleurde kaarten.
De Burgem, voornoemd
J. QUARLES VAN UFFORD.
Workum, 21 Mei '20.
Het Gemeentebestuur van
Workum brengt ter algemeene
kennis, dat GEDEPUTEERDE
STATEN dezer Provincie, bij
besluit van 26 Februari 1920,
no. 43, goedgekeurd door den
Minister van Waterstaat bij be
schikking van 30 April 1920,
no. 305, Afdeeling Waterstaat A
hebben bepaald,
dat het eerste lid van Art.
28 van het Moter- en Rijwiel-
reglement, waarin is omschre
ven de verplichting tot het
voeren van licht door rij- en
voertuigen, van 16 Mei tot en
met 15 Augustus in deze pro
vincie niet van toepassing zal
zijn ten aanzien van voer
tuigen op vaste assen, in het
landbouwbedrijf gebezigd.
Het Gemeentebestuur voornoemd:
J. QUARLES VAN UFFORD,
Burgemeester.
A. DE VRIES, Secretaris.
Auto-ongeval.
Omtrent het ernstige auto-ongeval nabij
Belfeld, waarbij drie personen gedood
werden, wordt nog aan de «Msb.» ge
meld, dat van de vier overige inzittenden
er twee met lichte verwondingen naar
Roermond liepen de twee anderen keer
den den volgenden morgen per trein
terug. Een dezer, H. Neelen, werd na
zijn terugkeer zoo ernstig ongesteld, dat
hij naar de kliniek der eerw. paters
Camillianen moest worden overgebracht.
Men vreest voor hersenschudding.
De chauffeur van de fabriek «Het
Steel» ging uit eigen beweging en zon
der toestemming der directie Maandag
avond een auto-tooht maken, waartoe hij
de zes anderen uitnoodigde. Het gezel
schap was tot Tegelen geweest, waar
werd afgesproken, eens te probeeren in
hoeveel tgd de weg van daar tot Roer
mond zon kunnen afgelegd worden. De
auto vloog met groote snelheid over den
weg en geraakte even voorbg Belfeld in
«De tube: culose is te vermjjden,
omdat zjj basmetteljjk ia”.
Steeds luider worden de stemmen, die
eiechen, dat de arbeiders in het bezit
sullen worden gesteld van vriendelijke
woningen, die gezellig kunnen worden
ingerjeht en waardoor dua bereikt zal
het zand, waar voor korten tijd de elec-
trische kabel gelegd is. Teneinde er uit
te geraken, stuurde de chauffeur de
auto plotseling naar rechts, waardoor de
machine met buitengewone kracht tegen
een boom terecht kwam. De chauffeur
raakte bekneld tussohen den boom en
de autohij heeft nog een oogenblik
geleefd de twee anderen waren op slag
dood.
De auto, welke totaal werd verbrijzeld,
is met zoo’n kracht tegen den boom
terecht gekomen, dat deze gedeeltelijk
van de schors ontdaan werd.
De chauffeur is gehuwd en vader van
eenige kinderen de twee overige slacht
offers zijn ongehuwd.
1 en Geldwezen buiten de prov. Friesland is uitsluitend gemachtigd het Alg. Adv.-Bureau D. Y. ALTA, Warmoesstr, 76-78, Amsterdam,
Friesland Filiaal D. Y. ALTA te Leeuwarden, Bagijnestraat 54. Tel. Intercomm. 1114.
het slachtoffer worden van de tubercu-
loseziekte.
Bedsteden, door den minister van arbeid
genoemd een vijand in den strijd tegen
de tuberculose 1 Menig lezer van Friso,
die zelf nog met zijn kinderen slaapt in
een bedstede met gordijnen of deuren,
zal bedenken, hoe ouders en grootouders
zeventig jaar en ouder werden, en toch
ook steeds in de bedstede sliepen. Doch
hij geeft niet aan het getal broers en
zusters, familieleden, die in de jeugd
zwak waren en ten gronde gingen aan
tuberculose in die zelfde bedsteden.
Slechts wanneer een der kinderen begint
te sukkelen, herinnert hg zich die jong
gestorvenen en berust er in, dat dit kind
naar een vroeg overleden familielid
«aardt”. Dezelfde personen, die lachen
om de stadsmensohen, die het kunnen
uithouden in de duffe steden, laten hnn
gezin een goed deel van het leven door
brengen in kasten, waarin het licht nooit
doordringt en die slechts gelucht worden
met de groote schoonmaak. Zij eischen
licht en lucht gedurende hun dagwerk,
zouden niet in een fabriek kunnen wer
ken en toch sluiten zij zich zelf den ge-
heelen nacht op in een lucht, zooals er
in geen enkele fabriek wellicht heerscht.
Is de lucht in een vochtig vertrek al
muf, nog verergerd wordt dit, doordat
de ramen veelal potdicht gehouden wor
den, of niot geopend kunnen worden,
doordat zij ingemetseld zijn. De bewo
ners vinden het «rillerig” in huis en
angstvallig wordt dus alle frissche lucht
buiten gesloten. Van ouder op kind gaat
ak het ware de gewoonte over, de ramen
niet te openen. Waar deze schuivend
gemaakt zijn bij den bouw, merkt men
dikwijls op, dat de bewoners ze stevig
vastgespijkerd hebben. «Hoe het toch
komt, dat de kinderen zoo dikwijls ver
kouden zijn is niet te begrijpen, tochten
kan het toch niet, want alles is dicht,”
hoort men vaak een bewoner klagen.
Wordt een der huiegenooten ziek, klaagt
deze over de bedompte lucht en dringen
dokter en verpleegster er eveneens op
aan, de ramen te openen, dan wordt
toegegeven in de meeste gevallen, vooral
als de zieke kostwinner is. Doch daarna,
als de patient genezen of overleden is,
en de dokter .en verpleegster dus niet
meer komen, wordt de oude meening
weer gehuldigd. Gelukkig niet altijd.
Eén gezin is mij bekend, waar de eige
naar beval het raam, dat schuivend was
gemaakt, weer in den oorspronkelgken
toestand te brengen, toen de patient
overleden was. Het «voorkomen is beter
dan genezen,” vond dus blijkbaar in
hem geen aanhanger.
Wordt vervolgd.
De Burgemeester-Strand-
vonder van Stavoren zal op
WOENSDAG 26 Mei a.s., des
namiddags 3 uur aan de Voor
straat aldaar, publiek verkoo-
pen, de navolgende
Strandgoederen
4 boeisels, 1 batting lang
4 M., 17 scheepsluiken,
9 steunribben, 1 loopplank
lang 6 M., 1 dwarsbalk,
1 houten vat.
Stavoren, 21 Mei 1920.
De Burgemeester-Strandvonder
voornoemd,
N. NAMMENSMA.
worden, dat het gezinsleven van den
werkman sterker wordt, dat hij niet meer
zijn toevlucht zal nemen tot de herberg,
om afleiding te zoeken, doch in eigen
kring zijn avonden zal doorbrengen.
Goede woonvertrekken, frissche slaap
kamers zijn in deze woningen aanwezig
alcoofbouw, hoewel de bouwkosten hier
door een weinig minder worden, wordt
verworpen, bedsteden zullen, gelijk de
minister van arbeid 24 November 1919
aan de Gedeputeerde Staten van Gro
ningen schreef als zijnde «ten zeerste in
strijd met de volksgezondheid” niet meer
worden geduld. Welke nadeelige in
vloeden kan de woning op de gezondheid
uitoefenen Ziet daar de eerste vraag,
die ik met de lezers van Friso wil be
handelen. Onder de ongezonde woning
rangschikken wij in de eerste plaats de
woning die vochtig is. Dit vochtig wor
den kan op onderscheidene wijzen ge
schieden. Een der redenen kan zijn,
dat de fundamenten, de onder den grond
liggende gedeelten van het gebouw niet
voldoende tegen het grondwater beschermd
zijn. De poreuze muur zuigt dan het
water op, gelijk een spons.
De buitenmuren kunnen door regen
water vochtig worden. Koelen de muren
dan bij het verdampen van dit water af,
zoo wordt deze koude voortgeleid naar
den binnenmuur en hiertegen zal zich
water afzetten, waardoor de binnenmuur
doordrenkt wordt.
Defecte daken en goten kunnen als
oorzaken optreden, doch niet minder dient
rekening te worden gehouden met het
vochtig maken van de kamers door het
drogen van de wasch, het koken en
wasschen. Dikwijls zal de bewoonster
hiertoe genoodzaakt zijn, doordat zij slechts
over een eenkamer woning beschikt, doch
te over zijn de voorbeelden, waar keuken
en zolder aanwezig zijn, doch niettemin
alle huiselijkheden geschieden in de
woonkamer.
Dat een nieuw gebouwde woning
vochtig is, kan geen verwondering wek
ken. Immers, voor het bereiden van
de specie is water noodigbij het ver-
hardingsprooes komt water vrij, terwijl
bovendien tijdens het bouwen geen be
schutting tegen het hemelwater aanwezig
is. Pettenhofer schat de hoeveelheid
water, die uit het huis verdreven moet
worden, voor eene woning van drie ver
diepingen, waarvoor 157000 steenen ge
bruikt zijn, op 83500 Liter I
Bij nadenken zal een ieder onmiddel
lijk voelen, hoe nadeelig het voor de
gezondheid moet zijn, een vochtig huis
te bewonen.
Ouders en kinderen moeten dikwerf
groote afstanden afleggen, alvorens van
hun werk of school thuis te zijn. Over
valt hun een regenbui, dan zijn vooral
de minder gegoeden spoedig doornat en
zij blijven met deze natte kleeren zitten.
’b Nachts worden de kleeren uitgehangen,
doch in de vochtige woning zullen ze
niet goed drogen; ze blijven klam. Zoo
is het ook met het beddegoed. In sterker
mate is dit het geval als de bewoner
slaapt in een bedstede of bedstedekast
tegen den muur. De vochtige muur geeft
het water af aan het beddegoed. Wie
wel eens in een dergelijk bed heeft ge
slapen, weet hoe lang het duurt, vóór
men warm geworden is. De kinderen,
die bij elkaar slapen, kruipen dicht tegen
elkander om toch een beetje warm te
worden, ’s Morgens stapt men uit het
klamme bed en trekt de niet gedroogde
kleeren aan. Is het wonder, dat vooral
de kinderen dikwijls hoesten en kuchen,
en zwak uit zien?
Waar de tuberculose eene ziekte is,
ontstaande als twee factoren samenwer
ken: besmetting met tuberkelbacoillen
en verminderd weerstandsvermogen van
het individu, verwondert het ons niet
meer, dat deze kinderen soo dikwijls
I
FRISO.
