r
voor de Gemeenten Workum, Hem. Oldeph. en Noordw., Hindeloopen, Stavoren, enz. enz.
i
Nieuws- en Advertentieblad I
Advertsem doatverkoopea
No. 36.
ZATERDAG 3 SEPT. 1921.
47ste Jaargang.
Binnenlandsch Nieuws.
Uitgave van T. GAASTRA Bz. te WORKUM.
93.9
van
Geldwezen buiten de prov. Friesland «uitsluitend gemachtigd het Alg. Adv.-Bureau D. Y. ALTA, Warmoesstr, 76-78, Amsterdam,
Tel. Intercomm. 1114.
L»at hem, dte zegt dat advert®eren
Slechts geld wegamijten is, maar praten.
Ik zeg, men kan ’t gerust probeeren
Es 't antwoord dat aal zijn: de baten.
II Hooge Colleges
Staat enz.
III Buitenl. Zaken
IV Justitie
V Binnenl. Znken
1.9
4.8
het volgende staaltje een helder beeld
van de vele veranderingen.
In millioenen guldens werd aangevraagd
voor de verschillende hoofdstukken:
1914 1921
0 9
Branden.
Te Haaksbergen is het woon- en
winkelhuis van den heer Reindorink aan
de Molenweg door den bliksem getroffen
en geheel afgebrand.
Dinsdagnacht is te Wageningen de
Tot plaatsing van Adv. en Reclames voor
reed gekomen met den bouw van een
aantal woningen, waarvan er nog een
24-tal leeg staan, waarvoor geen gega
digden waren. Do prijzen waren voor de
dorpelingen n.I. nog al hoog. Nu hebben
die huizen ineens hare bestemming ge
vonden en zijn zo door de slachtoffers
van den brand betrokken. In manden
en per kar voerden ze nu daarheen het
weinige, wat hun van den brand is
overgebleven.
De uitvoer van aardappelen.
Onze aardappolconsumenten behoeven
geen zorg te hebben zoo ongeveer
schrijft het Kon. Ned. Landbouw-comité
dat er door een buitengewoon groote
uitvoor voor hen straks niet genoeg aard
appelen moor aanwezig zullen zijn. De
prijs van do Eigenheimers en Bargars
van den kleigrond was door een «enigs
zins verhoogde vraag naar ’t buitenland
wat hooger dan anders wel (thans be
weegt da prijs zich in dalende richting),
maar dat is da boeren niet te misgunnen.
De prijzen bleven nog steeds binnen re
delijke grenzen, en voor ingrijpen van
regoeringawege ia uit dien hoofde geen
aanleiding.
Da aardappelen die vooral naar ’t
buitenland verkocht worden, zijn de zand
en veenaardappelen, als gevolg van het
fei: - zoo zegt het Landbouw-comité
dat de buitenlandsche consument door
mindere koopkracht niet in staat is zich
de duurdere kleiaardappelan aan te schaf
fen en hij zich dientengevolge met goed-
koopere soorten moei tevreden stellen.
Dat dit de reputatie van de kleiaard-
appelon in het buitenland zou benadaelen
is niet aan ta namen, terwijl de uitvoer
van deze soorten geen onrust voor ons
volk behoeft te verwekken. Deze aard
appelen worden in ons land bijna niet
gegeten, ook niet toen de regeering ze
in de oorlogsjaren goedkoop beschikbaar
stelde.
Do minister van Landbouw heeft tot
de landbouw- en zuiveiconsulenten in de
verschillende provincies het verzoek ge
richt om aan hem opgaven te verstrekken
als voigt
Hoeveel aardappelen zijn dezen zomer
uit uwe provincie naar het buitenland
verzonden
Naar welke landen werden deze aard
appelen ui’gevoerd
Is u ook bekend, dat onrijpe aardap
pelen werden uitgevoerd en zoo ja, welke
soorten
Is de uitvoer in de laatste weken ook
belangrijk torgenomen
Wat is uw oordeel omtrent deze zaak?
Zuinigheid.
De zestien rijke veld wachters aan de
Arr. Rechtbank te Utrecht hebben ieder
een eigen rijwiel, omdat zij, in dienst
zijnde, daarvan gebruik moeten maken,
schrijft het »Centr.«
Daar evenwel slechts twee veldwach
ters te gelijk dienst doem, verzochten zij,
twee Rijksrijwielen te mogen ontvangen,
te gebruiken door allen. Dit zou, naar
zij meenden, een groot voordeel voor hen
opleveren, terwijl hot Rgk, wegens af
schrijving en onderhoudskosten, nog geen
tweehonderd galden per jaar zou behoe
ven te betalen.
Het verzoek werd niet ingewilligd,
doch eenigen tijd later kregen de belang
hebbenden bericht, dat het Rgk voortaan
aan eiken veldwachter, voor het gebruik
van zijn eigen rijwiel, eene toelage van
54 gulden per jaar sou uitkeeren.
Dit kost het Rgk het peulschilletje
van 864 galden 's jaara
Vau bezuiniging gesproken
Bezuiniging.
»In 1900 bedroeg de Staatsbegroting
f 154 millioen, in 1914 (voor den oorlog)
was de oorspronkelijke raming f 258
millioen, in 1921 f 797 millioen, nog
te vermeerderen met f 20 millioen cris-
sisuitgaven en f 30 millioen voor de uit
voering der Onderwijswet.*
Zoo begint een hoofdartikel, getiteld
«Bezuiniging door de Overheid*, in het
Tijdschrift van de Maatschappij van Nij
verheid, waaraan wij reeds iets ontleen
den. Dit artikel is een samenvatting van
het gesprokene door de heeren H. Hel
dring en K. E. Honig Man., in de laatste
vergadering van de Maatschappij. Het
kan gelden als een ernstige waarschuwing
dat de uitgaven der openbare lichamen
nu moeten dalen. Het toont immers
zeer gedocumenteerd aan, dat de belas
tingen anders zeer spoedig te kort zuilen
schieten om de uitgaven te dekken. Uit
een onderzoek van het hoofdbestuur der
Maatschappij is gebleken, dat jaarlijks
per hoofd der bevolking een gemiddelde
belasting wordt geheven van niet minder
dan f 118 50. Tot deze berekening is
men gekomen, door een gemiddelde ge
meentebelasting van f 40 per hoofd aan
te nemen (op grond van cijfers, die door
de departementen verzameld zijn). Daarbij
komenaan Rijke directe bel, f 40 50.
aan F
bel. f 3. Met de f 40 aan gemeentebe
lastingen totaal f 118 50.
Stelt men de bevolking op 7 millioen,
dan kan men dus veilig zeggen, dat
Rgk, provincie en gemeente te zamen
jaarlijks uitgeven een bedrag van ver
boven de f 800 millioen, wat ongeveer
40 procent van het totale belastbare
inkomen (naar schatting 9i/4 milliard)
uitmaakt, Dit teekent duidelijk de wan
verhouding, die in den laatsten tgd
tussohen inkomsten en uitgaven ontstaan
De stijging van de nitgaven big kt ook
nog op een andere manier, namelijk uit
een vergelijking van de ztaatsbegrootin-
gen voor 1914 en voor 1921. Geheel
zuiver is die vergelijking niet, om be-
39.4 194 5
35. 73.9
43.6 63 2
Dit blad verschijnt des Za
terdags en kost per kwartaal j
65 centsfranco per post j
1 gulden. Enkele Nos. 5 ets. j
Ingezonden stukken Don-
derdags voorm. in te zenden. j
Advertentiën tot uiterlijk Don-
derdagsavonds, uitgez. familieber. j
De prijs der Advertentiën
is .van 1 5 regels 60 cents,
elke regel meer 7 cents.
Grootere letters naar plaats
ruimte. Buiten Friesland, uit
gezonderd Familieberichten,
10 ets per regel. Bij abon
nement belangrijk lager.
Hoofdst. I Huis dor Koningin 0.9
van
0.8
1.5
11.7 38.6
41.5 16.
Va Onderwijs, Kunsten
en wetenschappen 102.4
VI Marine 20 8 52.2
Vila Nationale schuld 38.6 73.6
Vllb Financiën
VIII Oorlog
IX Waterstaat
X Lsndboiiw, Nijvarh.
en Handel plm. 21.
Xa Arbeid 75.5
XI Kolon’ën 2.7 6
Natuurlijk komen op de begrooting
verschillende productieve uitgaven voor.
Zoo de post van f 67 millioen, op het
hoofdstuk «Landbouw* uitgetrokken voor
uitgaven der Staatsmgnen. Zoo zijn er
meer aan te wijzen. Enkele opvallend
groote posten vindt men, behalve bij
«Onderwijs*, dat nog veel duurder zal
worden, bij Landbouw
Na 1914 zijn de afdeelingen Arbeid
en Arbeidsverzekering overgebraoht naar
het nieuwe departement van Arbeid.
De aan Landbouw overgebleven afdee
lingen alleen vroegen voor 1921 bijna
f 94 millioen, terwijl voor het departs
ment van Arbeid werd a-agovraagd in
totaal f 75 5 millioen. Trekt men hiervan
af f 19 millioen voor de afdeeling Volks
gezondheid, die in 1914 onder Binnen
landsche Zaken resorteerde, dan blijft
over eeu bedrag van f 56 5 millioen
voor de afdeelingen, die in 1914 tot
«Landbouw* behoorden, plus da afdee
lingen Algemeene Secretarie en Compta
biliteit, door de instelling van het nieuwe
departement noodig geworden. Da f 21
millioen van 1914 zijn dus gestegen tot
ongeveer f 150 5 millioen voor 1921.
Verder bij Arbeid
De afdeeling Arbeidsverzekering
alleen heeft het sinds 1914 (7.7 milli
oen) gebracht op 44 75 millioen gulden.
Van dit laatste totaal komt bijna f 22
millioen voor rekening van de uitvoering
der Invaliditeitswet, f 21 millioen voor
de uitvoering der ouderdomswet en f 1.2
millioen voor kosten der ongevallenwet.
De dienst der werkloosheidsverzekering
en arbeidsbemiddeling vroeg f98 milli
oen
Deze en dergelijke feiten geven in
«deze tijden van dalende welvaart* de
Maatschappij van Nijverheid aanleiding
tot een krachtige bezuin’gingsaoiie, dte
naar men weet, mede door de departe
menten zal worden gevoerd en waarvan
de leiding berust bij een «Centrale Com-
UUov>v vo., -«v uv, onder voorzitterschap van den
Rijks indirecte bel. f 35, provinciale ^eer Heldring te Hilversum.
Kolen van Spitsbergen.
Met de eerste lading kolen, te Rotter
dam van Spitsbergen aangevoerd, zijn
zoodanig bevredigende resultaten bereikt,
dat begin September wederom twee
Nederlandsche stoomschepen naar Spits
bergen sullen vertrekken, voor den ver
deren aanvoer van kolen, n.I. de «Ter
schelling*, die te Rotterdam 4500 ton
voor de Rotterdamschen Lloyd en andere
stoomvaartmaatschappijen en de «Noord*
die 4000 ton voor de stoomvaartmaat
schappij «Nederland* te Amsterdam zal
aanvoeren
De Nederlandsche Spitsbergen Com
pagnie heeft voorts nog eenige Noorsche
schepen in timecharter, voor het vervoer
van de naar Scandinavië verkochte
kwantiteiten.
wijzen, hoeveel het Hollandsche kinder
werk hcefc bijgedragen tot verzachting
van de zoo gevaarlijke revolutionaire
stemming en tot bevordering van de
vredesgezindheid
Dat echter dit zegenrijke werk plaats
kon vinden en zich ontwikkelen kon op
Hollands bodem, dat Holland te midden
der oorlogsvlammen neutraal bleef en
daardoor een rustpunt, een eiland, van
waaruit de vredesgedachte zich over de
wereld kon verbreiden, dat dankt Hol
land en de menechheid aan de Koningin
der Nederlanden. Da Koningin is het
geweest, gelijk ook de Hollanders dank
baar erkennen, die den vrede in menig
kritiek oogenblik, wanneer de regeering
scheen te zullen toegeven aan den van
alle zijden geoefenden druk, door haar
kroon en troon op het spel te zetten,
heeft gered.
Volkomen terecht verzoekt daarom
Europa aan het Nobel-Comité, om dit
maal het Hollandache volk in de persoon
van zgn Koningin met de hoogste moreele
belooning die op dit oogenblik bestaat,
te beloonen. Terwijl het om de toeken
ning van den Nobel prijs voor den vrede
aan de Koningin der Nederlanden vraagt,
verzoekt het daarmee tevens de waar-
deering en vereering van den meest
onzeifzuchtigen, edelen en in haar resul
taten verstrekkenden vredesarbeid.
De vredesprijs voor Holland
Mevr. B. von Csitary, die thans in
ons land vertoeft, is in Hongarije eene
beweging begonnen om den Nobelprijs
voor den vrede toegekend te zien aan
H. M. de Koningin als erkenning voor
wat Nederland tgdens en na den oorlog
heeft gedaan. Het verbond van 43 soci
ale veroenigingen in Hongarije heeft zioh
met een desbetreffende motie tot Noor-
rche Sorting gewend
In een om namens haar toegezonden
artikel, aldus hst N. v. h. N. zet mevr,
von Caitary uiteen, hoe ons land reeds
gedurende den oorlog oen zeer waarde
volle kracht vertegenwoordigde, dte in
hot belang van de goede verstandhouding
tussohen de volken onafgebroken kon
arbeiden en nooit moede werd, te ge-
looven aan de mogelijkheid van een blij
vende vrede.
Toen eindelgk de ongelukkigste vrede
kwam, waarmede ooit de menschheid
werd bezocht, en de economische nood
overwinnaars, zoowel als overwonnen be
gon te bedreigen, waren het wederom
Holiandtohe financiers, en nattonaal-eco
nomen, die dit gevaar, dat de overwin
naars zelf niet eens zagen, ontdekten.
Het resultaat van hun besprekingen met
buitenlandsche deskundigen was de Brus-
selsche conferentie. Van welk een bui
tengewone beteekenis deze was, blijkt
hieruit, dat te Brussel do vertegenwoor
digers der elkaar vijandige staten elkaar
voor het eerst na den oorlog weer ont
moetten.
Van het allergrootste belang uit alge
meen- menscholijk oogpunt ja echter wat
Holland in den eigenlijken zin van het
woord deed voor de goede verstandhou
ding tussohen de volkeren.
Zooals in vroegere eeuwen zoo dik
wijls, vonden ook tgdens den oorlog en
daarna duizenden en nog eons duizenden
der ongelukkige volken op Hollands ge
zegende bodem rust en bescherming.
Dat de bizonder tactvolle, uit de diepte
van een liefdevol hart voortspruitende ar
beid van Holland reeds nu zeer vse'zgdige
resultaten oplevert, daarvan zien wij
dngelgka wonderen. Bg het noemen van
den naam «Holland* openen zich de
meest gesloten harten, het somberste
oog verheldert en glimlacht. Dagelijks
ziet men door ondragelijke zorgen gebo
gen vaders, door den oorlog verweesde
kinderen, tot weduwen geworden vrouwen:
zij allen vergeten huo zorg en smart,
als men Hollands naam noemt.
En dan al die andere wonderen Ik
heb kinderen gekend, door de omstan
digheden, door den tijdgeest slecht beïn
vloed, bijna op een verkeerden weg ge
raakt uit Holland kwamen ze beter ik
zou willen zeggen genezen naar huis
terug. Arbeiders zie ik glimlachen en
bidden die in de laatete jaren slechts
vloeken en dreigen kondenook dat
heeft Holland bewerkt.
Niet slechts materië sle, ook moreele
hulp ie het die op deze arme verbitter
de gemoederen zoo diep en heilzaam in
werkt. De geest van begrijpen, van vrede
is het, dien de kinderen inademen en
met zich naar huis nemen, die al deze
wonderen werkt. Allen, die met Holland
in aanraking komen, nemen iets van den
Hollandschen geest over, hun gezichts
kring wordt breeder, hun gemoederen
zachter, meer toegankelijk voor mildere
gevoelens, zij worden meer menschlievend,
beter en geschikter voor de gedachte grooiingsteohnisohe redenentoch geeft
van internationale samenwerking.
En wat het sociale gevaar aangaat,
moet er op gewezen worden, dat niet
gemakkelijk te zeggen valt, uit hoeveel
harten de Hollandache arbeid den doorn
der vertwijfeling, van het nihilisme heeft
uitgetrokken. Wie zou vermogen te be-
Handel, Nijverheid en I
voor Friesland Filiaal D. Y. ALTA te Leeuwarden, Bagijnestraat 54.
boerderij, bewoond door J. Breekvelt,
door het inslaan van den bliksem, totaal
afgebrand, waarbij ook de inboedel ver
loren ging. Eenige kippen en een hond
kwamen in het vuur om. Het verbrandde
is laag verzekerd. Een hooiberg van
den heer J. Siemens, naast het huis
verbranden mede.
Dinsdagnacht brandde de boerderij van
de wed. H. onder de gemeente Luyks-
gestel, geheel af. Behalve moeder en
zoon was er een 14-jarige Duitsche jon
gen thuis. Tosn de zoon wakker werd,
stond alles reeds in volle vlam. De
jongen liep dadelijk om moeder ie wekken,
doch kon de 82-jarlge vrouw niet wakker
krijgen. Met moeite wist hij ze evenwel
naar buiten te sloepen en enkele oogen-
blikken later stortte het heele huis ineen.
De zoon poogde nog tevergeefs het vee
te redden. Drie koeien en drie varkens
kwamen in de vlammen om. Een vierde
koe wist zich los te rukken en met enkele
brandwonden te ontkomen. De oogst, de
inbosdel, de landbouwgereedschappen,
alles is verbrand. Alles was verzekerd.
De oorzaak is onbekend.
De uitbreiding van Groningen.
Grcot-Groningen zooals het door Ge
deputeerde S:aten der provincie gedacht
wordt, zal de gemaenten Haren, Hoog
kerk en Noorddijk in haar geheel, en,
ter afronding van de Noordelijke grens,
de zuidelgke gedeelten van Adorp en
Bedum annexeeren. Het inwonertal der
stad zeu dan boven de 100 000 stijgen.
Wat de gemeente Haren betreft mo-
tiveeren Gedeputeerden do voorgenomen
annexatie met het betoog dat Haren
steeds meer een Groningsche kolonie
wordt en voortdurend inwoners uit de
gemeente Groningen to> zioh trekt. Voor
al nu de verbinding door middel van de
oleolrische tram tot stand gekomen is
zal Haren, blijft het zelfstandig, zich
steeds meer ten koste van Groningen
gaan ontwikkelen.
Het argument voor annexatie
Hoogkerk en Noorddgk is dat deze ge-
meensen, op den rand van een groote
stad, de Groningsche industrie tot zioh
trekken. De mogelijkheid is niet uitge
sloten dat da industrie zich daar der
mate zal ontwikkelen, dat zij deze kleine
gemeenten boven het hoofd gaat groeien,
waardoor toestanden kunnen ontstaan, die
voor Groningen ongowenscht zgn. Een
bezwaar van de voorgestelde grens wijzi
ging zal zgn, dat ook dorpjes als Lseg-
kerk in de gem. Hoogkerk, Engelbert
en Mtddelbert in de gemeente Noorddgk
lot Groningen zullen gaan behooren,
hoewel deze plaatsjes nog wel langen tgd
hun landelijk karakter ongerept zullen
big ven bewaren. Ztj zullen eonigszins
eigenaardig bij de gemeente Groningen
aanhangen. Men moet evenwel deze
plaatsjes wel op den koop toenemen,
omdat zij te weinig inwoners teilen om
apart een gemeente te vormen.
Hevige brand. 30 huisgezinnen dakloos.
Ia het dorpje Mierlo bij Helmond heeft
een hevige brand gewoed, waardoor niet
minder dan 30 huisgezinnen dakloos zgn.
Do brand ontstond om elf uur op den
zolder van een woning aan de Markt
straat. In een oogenblik iijds stond dit
huis en ook de omringende woningen,
die bijna alle met stroo gedekt waren,
in lichte laaie. In één uur tijda zgn zes
tien complexen huizen in asoh gelegd.
De voornaamste zgn de groote boer
derij van den landbouwer Van Dijk,
twee cafe's een rgwielzaak, een manu
facturenmag&zijn en een bakkerswinkel.
De schade wordt geschat op 3 4 4 ton.
Wegens gebrek aan water viel aan blus-
sohen niet te denken. Eau ernstige zieke
kon met groote moeite gered worden.
Zeer toevallig ia de Woningbouwver
eniging in Mierlo de vorige week ge-
FRISO
