I
NIEUWS- E.N ADVERTENTIE HEAD VOOR DE
GEJIEEiVf E EN HET ABMWSSEHENT SNEER.
No. 43.
WACHTER I WAT IS ER TAX DEN MIT?
ZATERDAG
'1875.
J
I
SM. I. It
To
Mn. KappeunM.
zijne
Deze COURANT verschijnt WOENSDAGS en ZATERDAGS.
Abonnementspiijs voor 3 maanden is binnen deze Stad ƒ1.65, buiten
de Stad franco 1.90.
kracht heeft ontleend
ding van kennis <*n
van Wetenschap.
aange-
en
heid en humaniteit; watir met de algemeene wel
vaart en ontwikkeling der volkeren, indien de
toeleg gelukte, indien het gezag der Kerk in plaats
trad van het Staatsgezag, en de triumf der Kerk
gevierd werd op de puinhopen van het moderne
C* L A 1. O W ha n n h J I
Staatsgebouw Waar maar reeds genoeg
Niemand, die let op de teekenen des tyds en een
geopend oog heeft voor 't geen wij dagelijks rondom
ons zien gebeuren, kan noch mag het gevaar voorbij
zien, ’t welk de Slaat van die zijde bedreigt. En hij
moet het niet maar alleen niet voorbijzienhij
moet het ook flink onder de oogen durven zien, en
daarna met kracht bestrijden.
Die plicht rust op ieder zoon der negentiende
eeuw, die zijne zoo duur gekochte Vechten en vrij
heden niet op nieuw' wenscht te zien prijsgege-
I ven aan de supprimatie der Kerkin wier polie-
„Zij, die de beginselen der hervorming
voorst mn vergeten niet, dat zij hare
aan de versprei
de vermeerdering
1
Is dit geen duidelijke vingerwijzing voor hén
die met hem het gevaar inzien, ’l welk onze vrij
zinnige staatsinstellingen bedreigt om op hun
hoede Ie zijn?
Wéé ons Irm vaderland, indien de kerkelijke
aanslag gelukt En hij zal gelukken, als onze
openbare school vernietigd wordt en de kerkelij
ke partijen de school in handen krijgen.
«In de eenheid der volksschool ligt de waar
borg voor het blijvend beslaan der Nederlandsche
natie, voor hare eendracht en tevens voor haar
vrijheid van geweten. Bij de behandeling dér
wet van ’57 heb ik in deze Kamer die beide groö-
te beginselen als de grondzuilen van onzen Staat
met het oog op de onderwijswet verdedigd. Ik
heb toen betoogd, dat de Slaat langs dien weg
goede burgers, goede Nederlanders zal vormen
en sints dien tijd is mijne overtuiging in het minst’
niet aan het wankelen gebracht, maar juist door
de bestrijding meer en meer versterkt"
Aldus sprak in de zitting der Tweede Kamér
van 8 December jl.de heer IVintiyens.dié mén
toch waarlijk niet van te «radicale”, met dat woord
wordt veel geschermd en tracht men vaak-de
vreesachtigen aan zijn zijde te krijgen van te
radicale aspiratiën kan beschuldigen.
Dat woord verdient thans dubbele overweging, nu
we aan den vooravond staan van den gewichtigen
dag, die van beslissenden invloed kan- zijn vóór
ons vaderland- en de toekomst onzer kinderen.
Naar de op Dinsdag e.k. geopende stembus zul
len bras-dessus bras-dessous gaan: de rechtzinnir
ge predikant en de pastoor, en een breede schaar
gehoorzame volgelingen zal zich achter hen aan
sluiten.
«Nu of nooit!”, klinkt de leus. «’l Geweer in
den arm!” luidt het consigne. -,
Op dien slrijdroep moet door de- gebeeleJibe*
r^Ie partij als uit één mond worden geantwoord:
«present slagvaardigOok wij staan onder dé
wapens ter verdediging van dót wal ons het
dierbaarste is
rer in
Wat was sedert, jaren het streven der woord
voerders van de rechtzinnig kerkelijke partijen
Hun voortdurend streven was: zich meester te
maken van hel onderwijs. Verklaarbaar I «wie
de jeugd heeftheefl de maatschappij.”
Maar ook de liberale richting begreep dit even
goed als de kerk. En daarom ook heeft zij van
het begin dezer eeuw af, schier van den dag
harer wording de school aan de kerk trachten
te ontrukken, niet om daarna op hare beurt de
kerk te onderdrukken maar alléén omdat zij
door de geschiedenis geleerd wistwat
er van de schoei en de maatschappij beide wordt,
wanneer zij onder kerkelijke heerschappij gebukt
gaan.
Zien wij daarvan zelfs nog niet dagelijks de
wrange vruchten, bijv, in hel ongelukkige Span-
Vooral op de vrijzinnige kiezers in het hoofd
kiesdistrict Sneeft rustthanseene zware verantwoor
delijkheid. Geheel Nederland houdt het oog op óns
gericht, want het geldt hier, de al- of niet ver
kiezing van een volksvertegenwoordiger, die ons
zeker door menig district benijd wordt omdat
hij behoort onder de edelste figuren onzer ka
merleden.
De heer Moens heeft bewezen te zijn een
volksvertegenwoordiger in de rechte beteekenis van
’l woord. Zijn hart klopt warm voor de belan
gen des volks. Sedert vele jaren reeds stond hij
als lid der Kamer vóóraan in de rijen van hen
die in den geest der grondwet streden voor
den vooruitgang en de ontwikkeling van het Ne
derlandsche volk.
En waar het geldtde handhaving en verbe
tering der Openbare Schooltiaar inoet zyn
naam in de allereerste plaats genoemd worden.
Met loffelijken ijver toch strijdt hij voor de ver
betering en uitbreiding der Volksschool. Dót is
zijne levenstaak geworden, waaraan hij zich met"
hart en ziel toewijdt. Een man als Moet»
Wij beleven ernstige tijden, die wel geschikt
zijn tot nadenken te stemmen bij de gedachte
aan de toekomst, en ons onwillekeurig de vraag
op de lippen leggen: «Wachter! wat is er van
den nacht
Niemand toch, die belang stelt in de publieke
zaak, kan met onverschilligheid de worsteling ga
deslaan, die in den laatsten tijd op nieuw in de
meeste landen van ons werelddeel werd
vangen, de worsteling lusschen de Kerk
den Staat.
Sedert het ultramontanisme zich bijna geheel
van de katholieke kerk heeft meester gemaakt
luidt het consigne: strijd strijd tot het uiterste
tegen de moderne staatsinstellingen. De Kerk
boven den Staal 1
En de kerkelijke drijvers hebben het werkelijk
zóóver weten te brengen dal de Slaat op zelf
behoud bedacht moest zijn, wilde hij zich niet lot
onderdanigen dienaar van de Kerk zien maken
Men denke hier slechts aan den treurigen bin-
nenlandschen strijd in Duitschland gevoerd, waar
de hooge geestelijkheid openlijk door woord en
daad verzet predikt tegen de wetten des lands.
En niet alleen daar, maar ook bijna overal el
ders doen zich dezelfde treurige verschijnsels voor
zij ’t dan ook niet in diezelfde male en op
gelijke wijze als in Duitschland. Het zaad, dooi
de ultramonlanen allerwege met kwistige hand
uitgestrooid, begint welig te ontkiemende ge
moederen kwamen in beweging, en hel onkruid
der dweepzucht en verdeeldheid schoot al meer
en meer vasten wortel in de harten der misleide
en opgeruide schare. België leverde dezer da
gen daarvan weer een paar treurigemaar leer
rijke bijdragen.
Moeten dergelijke betreurenswaardige gebeurte
nissen ons niet tot nadenken stemmen Doen
zij bij ons niet onwillekeurig de vraag oprijzen
waar moet het heen met de individueele en maat
schappelijke vrijheid; waar met de verdraagzaam-
pen-armen al heel spoedig, weer het vrijheidszaad
zou verslikken, dat zoo zegenrijk ontkiemde uit
den bloedigen akkerwaarop de groole strijd
voor de rechten van de menschheid gestreden
werd.
je?
Zeer terecht heefl men dan ook reeds voor
jaren in ons land begrepen, dat de Slaat zich de
zorg behoorde aan te trekken voor het stief
kind der kerk de school. Men heeft te
recht ingezien dat de Staat in de eerste plaats
er belang bij heeft dat zijne burgers degelijk
ontwikkeld zijn. Daarom bepaalt art. 194 onzer
grondwet dan ook, dal «overal in het Rijk van
overheidswege voldoend openbaar lager onder
wijs zal worden gegeven”, en bij de Wet op
het lager onderwijs van 1857 is dat beginsel
nader tuitgewerkt.
Daar tegen nu én tegen die bepaling der
prpndwet èn tegen onze schoolwet werd door
de kerkelijke drijvers voortdurend strijd gevoerd.
Dal schenen de eksteroogén voor hun gemoeds
leven 'te zyn. Althans aan «gemoedsbezwaren’’
kerkelijke spierinkjes zou men ze kunnen
noemen uitgeworpen om »den” kabeljauw Ie
vangen heeft men het nooit laten ontbreken.
Nu eens heette hel »de openbare school is
godsdienstloosdan weer «zij is niet neu
traal; zij is modern enz. enz. en, naarma
te door deze en dergelijke phrazes de goê ge
meente meer of minder «bewerkt'’ was, naar die
mate ook werden de eischen der malcontenten
hooger of lager gesteld.
In 18G1 schreef de heer Groen van Prinste-
eene nota, aan Z. M. ingediend «Wij
vragen, wij vergen niet, dat aan anderen ontno
men wordt hetgeen door hen wordt hooggeschat
wij vragen slechts dat het eene stelsel (vrije
school) naast het andere worde geduld; dat
wij op eigene kosten mogen doen hetgeen
onze tegenpartij met gouvernements-subsidie
waartoe ook onze bijdrage geeischt wordtver
richt I”
«Laat ons vrij klonk toen de eisch, «wij
zullen zelf onze kosten betalen.”
En thóns, in 1875 «Onze vrijheid zult gij
betalen”, zóó klinkt het nu. «Restitutie 1” eischen
Kuyper en de zijnen; «Restitutie!” klinkt de
onzinnige eisch «voor onze gemoedsbezwaren
Men bemerkt, dat de eischen klimmende zijn!
Straks zal men de gebeele hand eischen, en
de volksschool is vernietigd.
En juist daarom is het te doen. De Staal moet
de school loslaten «de Slaat moet ophouden
schoolmeester te zijn”, werd hier onlangs open
lijk gepredikt.
PreciesDe kerkelijke drijvers móeten de lei
ding der jeugd in handen hebben. Zij moeten
de jeugdige harten kneden naar den vorm hun
ner kerkelijke dogma’s en hen opvoeden in de
vreeze der... onverdraagzaamheid! Ons goed
vaderland moet, na verloop Van weinige jaren
zooveel mogelijk gelijken op een kerkdijk slag
veld en onze vrijgevige staatsinstellingen moeten
zooveel mogelijk geknot, verminkt, vernietigd wor
den i
Overdrijvingzegt men Ei lieve I wat
schreef nog dezer dagen een katholiek aan
katholieke geloofsgenoolen
«Wij, katholieken, moeten erkennen, dat, helaas,
velen onzer, en vooral degenen die zich thans het
monopolie van het zuivere geloof aanmati
gen met één woord de ultramontanen wel
niet zich feitelijk verzetten tegen de Grondwet
en de daarbij gehuldigde beginselen, doch die
beginselen afkeuren en verdoemen, en welvrij
heid van godsdienst, vrijheid van gedachten, vrij
heid van drukpers, gelijkheid van ieder burger
voor de wet, openbaar neutraal onderwijs; schei
ding van kerk en Staat. Ziet de heethoofden
de onderwijswet, de wet op het burgerlijk huwe
lijk, de wetten op hel erfrecht aanvallen, hoe
verheerlijkt worden zij, die de maatschappij hon-
de den jaren willen terugvoeren, de verdedigers
var. hel goddelijk recht, van een Chambord en
een Don Carlos.”
Zóó spreekt een katholiek, die zijn godsdienst
op prijs stelt, maar de ultramontaansche staat
kunde verfoeit.
Ook in óns land dreigt gevaar! Ook hier de
den zich in den laatsten tijd verschijnselen voor,
welke het aan ieder Nederlander, die zijne tegen
woordige burgerlijke en Staatkundige vrijheden
liefheeft, tol een gebiedenden plicht maakt, voor
het behoud daarvan te waken, met al de kracht
die in hem is. Ook bij ons toch tracht men
tweedracht te zaaien lusschen de zonen van het
zelfde vaderland; ook bij ons tracht men de grond
slagen van het vrijzinnig Staatsgebouw te onder
mijnen, met het doel om later de kerkelijke vlag
zegevierend boven het verdeelde rijk te doen
wapperen.
Reeds in de kleuren dier vlag kan men lezen:
«verdeel en heersch want Rome en Dorth
anders doodsvijanden tot den einde slngeren
hunne schrille kleuren ineen en gaan broederlijk
ten strijde tegen onze nieuwere staatsinstellin
gen. En als de overwinning behaald isals er
sprake moet komen van het verdeeien van den
buil
Maar 't is niet daarover, dat we thans zullen
spreken, wij herinnerden slechts aan hel ge
vaarlijke van dat monsterverbond, om tot dubbele
waakzaamheid aan te sporen.
- --------
ADVERTENTIÉN van 1 tot 4 regels, gewone letter, 40 Gents,
voor eiken regel daarboven 7 */2 Cents. Alle brieven en stukken
de uitgave of redactie betreffende worden franco ingewacht.
