MtlïïS ffl llllTIlimiKLH) NOU lit
CEIRBXTI EN HETARROKDISSUnT SkUKK
Ir11
Tbl
No. 90
1889.
VIE R-E N-V EERTIGST E
J A A R G A N G.
-1
j ar-
Z A TEE O JV O
9 5 0 V EM 13 E R.
-
UIT DE PER8.
verwacht wordeu.
ingedieud zijn.
icel
hulp en stouu bj
doctor I
Deze COURANT verschijnt WOENSDAGS en ZATERDAGS.
Abonnementsprijs voor 3 maanden fl.franco per post 1.25.
Alle brieven en stukken, uitgave oi redactie betreffende, franco
in te zenden.
vroegen
...1 ons
ADVERTENT1ËN van 1 tot 4 regels,gfewone letter, 40 Cents
voor eiken regel meer 7*/i Cents. Bij abonnement is de prijs
belangrijk lager. Voorwaarden daaromtrent te vernemen bj)
den Uitgever.
logen
oiiicieren in Nederland en
Indie, dan aan de tnaune.i
ons
Daarna betoogt mr. van Houtou nog dat alleen
dr. öchaepman ten volle verkreeg wat hij op
het gebied der lagere school wenschte. De
katholieke Nederlander, die wij allen, vroeger
zelta in grooteu getale konden, wordt meer en
meer vervormd tot Nederlandschon katholiek.
De burger in onzen vrijen, vooral in geloofsza
ken zoo volledig vrije staat, zelf uit verzet tegen
geloofsdwang geboren, zal voortaan, note bene
met staatsgeld, gekneed worden tot een tusschen
Dollard en Schelde wonenden burger van het
theocratisch wereldrijk, welks hoofdstad Rome,
welks grondwet de syllabus en welks grond
trekken geloofsdwang en blindo gehoorzaamheid
zijn. Dat deze wet in do Tweede Kamer zonder
eeuig protest van do zijde der katholieke leokon
doorging, is eon zeer verontrustend verschijnsel,
waarvan de verklaring op ander gebied moet
gezocht worden. Dr. Schaepmau’s verklaring
omtrent dc openbare school in Limburg was
wel weersproken, als er geen partijverband
had bestaan en als dit partijverband niet nog
andere vruchten beloofde dan deze schoolwet.
Het tweede gedeelte van het opstel is gewijd
aan de uitwerking van het denkbeeld, dat in de
laatste woorden ligt opgesloten. Mr. v. Houten
is van meening dat de Limburgscho afgevaar
digden alleen medewerkten omdat zij belust zijn
op graanrechten en daarvoor thans don steun
der vrienden op hun beurt zullen vragen. Hij
bestrijdt voorts het artikel ’t welk de Standaard
aan de verhooging der graanrechten wijdde en
handhaaft in deze de leuze der liberalennaast
goed en goedkoop ouderwijs, goed en goedkoop
brood. Daar dit artikel te grooteu om vang
zou krijgen als wij ook dit gedeelte wilden
resumeeren, meenen wij hot bij het reeds mede
gedeelde te kunnen laten.
ver
haar
maak
'VO^I
hal
borsl
jpt deJ
istiseh
jiendd
loopt hot nog moe en hooft de heer Keucheniüs
veel tijd genomen voor zijn antwoord op ’t
verslag op de Indische beg rooting, om alle
bezwaren op te hotten on alles wat duister is
toe te lichten, zoodat er geen aanleiding meer
zou zijn voor do bat I
Naar de anti-revolutionaire Oranjeman Ver
neemt, mag eerlang hot wetsontwerp tot verdeo-
ling der groote steden (voor het kiesrecht)
verwacht worden. Zelfs moet het wetsontwerp
sedert «enige dagen bij den Raad van State
Volgens den briefschrijver uit de hofstad aau
de Middelb. Cl. moet het verslag vau het af-
decliugs-ouderzoek der Eerste Kamer ovor hot
school wets-ontwerp, dat spoedig het licht zal
van de wetsvoordractit,- öti niét omdat partijdig
heid van de samenstellers de geopperde bezwaren
zoo breed uitmeten, maar omdat werkelijk in
de afdeclingen zooveel stemmen togen de wet
zijn opgegaan. Zooals de kans nu staat, is de
kans voor verwerping niet gering.
De Tweede Kamer zal, volgens ’t Vad., tegen
Dinsdag 10 Nov. worden bijeenroepen.
Dit tijdstip hangt samen met de vertraging,
dio de beantwoording van het verslag der In
dische begroeting ondervindt. De heer Keu-
cheuius zal niet voor Maandag aanstaande met
zijn memorie gereed zijn en eerst daarna
kan do Kamer worden aangeschreven ter her
vatting van den arbeid.
Dut er op dio wijze van een grondige behan
deling van Indische- en staatsbegrooting niets
kan komen, ligt voor de hand, voegt het Vad.
hier bij. Vooral wanneer men bedenkt dat de
boide Kamers waarschijnlijk tegelijkertijd ver
gaderd zullen zijn do Eerste ter behandeling
ook van de schoolwet zoodat van het korps
stenografen zeer voel wordt gevorderd en der
halve de avondzittingen tot het onvermijdelijke
zullen moeten worden beperkt, iaat het zich
uanzien dat men over het laatste gedeelte van
hot staatsbudget weer met stoom zal moeten
heenglyden.
Misschien echter, aldus besluit het blad ironisch,
■r I
re I
et
ia
ijl
n.
ui
ti
de
de i
tar I
'.00
□er
on,
nde
stal
dio
bÜ
aldaar, dat eerst met groote kosteu het openbaar
onderwijs voldoende aan l. _L
geheele bevolking is ingericht, en daarna, veelal
uiet geldelijke hulp en steeds onder aansluiting
vau buiten, bijzondere scholen zijn in het leven
geroepen, met het doel de openbare school te
outvoiken en te bestrijden. Waar zij tot dusver
het veld behield, zal ouder de werking vau het
outwerp-Mackay den strijd met staatsgeld wor
den geopend. Daar zit het fatale vau dit ont
werp. Ia het zuideu was men tevreden met
de opeubare school; dr. Sehaepmau zegt met i ^VLUiiu vviniuHu cvvuz,cvr ovrijaigu b.
gioote openhartigheid dat de school er anders ‘•“‘‘.meuaing moeten geujk
moet worden omdat hij de kinderen van meet j
at wil zieu opgevoed, zoodat zij katholiek wor- i
den in hart eu geest, in merg en nieren. Zoo
zal het overal gaan. 1’
„Je Maintieudrai."
„Wij komeu om nuip en steun by onzen
koning, bij hem die meer is dan koning, die
Vorst is van een vrijgevochten volk, en zeggen:
Als wjj zien op Willink Ketjen, dan gaat of
een schok door ouzo hartendau zijn wij bezorgd,
als wij deuken aan de toekomst onzer kinderen,
aan liet lot, dat mogelyk onze jonge zonen
wacht, officieren, die. naar wij hopen, zullen
opgroeieu tot ridderlijke helden, waardig dut zij
zich eenmaal zullen scuaron uis een lyfwaeat
rondom den troou hunner jonge Koningin.
„Sire 1 De toekomst van die zonen stellen wij
mot vol vertrouwen in uwe handen, wunt wij
zien, neer ongunstig ziju voor de aanneming geloovon en willen blijven golooven, dat, zoolaug
.__aux cr eon Oraujo-Naasau >óer ons vaderland regeert,
hij niet zal dulden, dat in zijn rijk do waarheid
wordt gesmoord, het recht vei treden.
woord voor van
officier“ over
rioht zich tot de moedors van Nederland en
zegt: „Laat ous vragen eu altijd door blijven
vrageu totdat wij een afdoond antwoord krijgen.
Sprak en spreekt Willink Ketjen waarheid of
„Laat ons dat eerst vragen aan de
aan die iu Ned.-
vau ’t recht; laat
altijd doorgaan totdat wij eindelijk zullen
ziju gekomen tot voor den troon van den laatsteu
muunclijken telg van ous ridderlijk eu roemrijk
Oranjegeslacht, en laat ous dau zoggen tot onzeft
Koning: Hier staan wij, moeders vau Nederland-
sche zonen, van jonge officieren; wij v?
Wat waarheid was eu recht en men heeft
uiet geantwoord. Nu staan wy hier: wij kon-
mec iugehoudeu adem
wachten wij op dut colli koninklijk woord:
In ’t N. v. d. D. komt eon warm geschreven
.1 „do moeder van een aanstaand
den heer Willink Ketjen. Zij
Do bekende harddraver „Dibbels® heeft
Friesland verlaten. De vorige week is dat
paard verkocht en geleverd aan iemaud te
Gouderak. Naar de N. A. Cl. verneemt, heelt
„Dibbels“ iu dit jaar aan prijzen en premien
de uiet oubelaugryke som van f2600 behaald.
Als men lot op de betrekkelijk geringe som
waarvoor het door den vorigen eigenaar is aan-
gekocht en den boegen prijs dien het thans
opbracht en men voegt daarbij hot. belangrijke
bedrag dat het paard heeft gewouuen, dau kan
men gerust zeggen dat bet voor deu vorigen
eigenaar geen onvoordeelig zaakje goweest is.
Er heeft zich een buitenlandseh liefhebber
opgedaan afgescheiden van hot technisch
onderzoek door de Ziüderzeo-voreeiugiug dio
bereid is de Zuiderzee iu te polderen volgens
het plan der regeering vau 1877. Als aau
eenige voorwaarden wordt voldaan, o. a. reute-
garautie van 3 */a pct. voor’t ieder jaar verwerat
kapitaal, zal ’t beuoodigd bedrag: 126 */a miliioen
gulden, worden verschaft. De heer J. C. Burnt
te Nieuwer-Amstel is zyn vertegenwoordiger.
Voor eenigen tijd deelden wij mee, dat Eu<
in do
in de
n den
warm®
iep zij
naakt,1
den niet anders. Als
mei doet weerklinken over de schoolwetpolitiek,
steekt mr. S. van Houten in de Vragen des
Tijds de krijgsklaroen.
Niet het streven der meerderheid op het ge
bied van het onderwijs is een verontrustend
.toeken, maar wel do houding der minderheid,
Ten hoe meer mr. v. IL er .over nadenkt, des
te onverklaarbaarder en des te onvorantwoorde-
lyker komt hom de houding der 17 afvallige
liberalen voor. En hij acht zich verplicht open-
^lijk rekenschap van zijn gevoelen te geven, om
dat, ten ware afstemming door de Eerste Kamer
de gelegenheid tot hereeuiging biedt, de voor-
en tegenstanders voortaan slechts boudgouooton
op bepaalde vraagstukken, geen politieke partij-
gonooteu kunnen ziju. Het outwerp-Mackay
geldt een uitgaaf voor eeu doel dat geen liberaal
als staatsdoel, ook niet als oen by de grondwet
erkend oi toegelaten staatsdoel erkeunen kau.
Eu op den stap is niet terug te tredendit werk
moeten de 17 liberalen mee verdedigen eu tot
stand helpen breugeu. Zij moeten medewerken
nu zij eenmaal a hebben gezegd ook aan
het doel van hot outwerp-Mackay en dat is geen
ander dau mot staatsgeld scholen iu stand te
houden en voortdurend moer en meer te doen
verrijzen, welke het verspreiden van een bepaald
leerstellig geloof of ongeloof beoogen en waarin
*»«le ontwikkeling van het kind bijzaak is. Scho
en bovendien, die worden opgoricht met het
rkeude doel om de volgens de grondwet iu het
even geroepen openbare scholen te outvoiken.
De vrucht van de vrijheil van onderwijs aalt
aarden wij zegt mr. v. H. omdat zij een
natseheidelyk onderdeel is van do vrijheid van
pvoeding en van geloof, zonder welker eerbie
ding het geestelijk loven kwijnt on do Staten
c gronde gaan. Maar iets anders is het de
"^nieeniiigen in vrijheid te laten groeien en bloeien
jen vergaan, iets anders zc met staatsgeld aan
Iu k wecken ot to vernietigen.
Dat er onder do liberalen een strooming is
die naar aanneming van het wetsontwerp dringt,
verklaart de heer v. 11. uit do zucht welke bij
hen heerscht om do grootere steden tegemoet
I ie komeu. Daar zijn wol scholen door liefdadige
vereeuigingen met reine bedoelingen iu ’t leven
geroepen, daar is het byzondor onderwijs voor
de gemeentebesturen geen vijand, maar uit eon
financieel opzicht een welkome boudgeuoot.
Daar zal zich het scherpe conflict nog in lange
na niet openbaren eu inmiddels kunnen zoowel
de ideeën omtrent den godsdienst als den stand
der partijen op godsdienstig gebied weder ver
andering ondergaan. Maar niet in de groote
steden is de schoolquaestie en de zich daaraan
-vastknoopeude partyquaestie ontstaan, ten plat-
telande is de strijd steeds veel hatelyker geweest.
Daar is een bijzondere school, die net openbaar
onderwijs aanvult, een uitzondering. Regel is
I is stellig en zeker dat de schoolstrijd, in zijn
Terwijl prof. Buys inde Gids de vredesschal- “JrT±r r 8taat8“e!d uifcge,?reid
XarLlinkan .1» wofd.t ov,0r grooter terrein en dat zoo veel of
weinig als er van do openbare school m stand
zal blijven, ophoudt te zijn wat die school naar
grond- en schoolwet behoort te wezen. In
plaats van algemeene volksschool wordt zjj de
bergplaats van een voor godsdienstzaken onver
schillig overschot, of de secteschool eener kleine
minderheid.
Daarna betoogt mr. v. II., dat het outwerp-
Mackay den zin van art. 192 mot voeten treedt
en strijdt niet al wat tot dusver op schoolgebied
als liberaal werd beschouwd. Door welke mo
tieven de liberalen, die er hnn stem aan gaven,
werden gedreven, begrijpt bjj dun ook niet. Do
vrede op schoolgebied krygt men niet, een
krachtiger liberale partij evenmin, daar men
begint met haar hopeloos te verdeden, ook voor
de toekomst, wijl voor een deel dc verantwoor
delijkheid Voor de nieuwe wet op haar schou
ders ligt. De liberalen ten plattelande zullen
voortdurend meer ontstemd raken, te meer als
hun beurs ondervindt, dat zelfs van voldoende
hulp aan do gemeenten geen conditio sine qua
non is gemaakt. Trouwens, hoe zul de liberale
partij als geheel kunnen strijden waar zij zelfs
het eerste punt op haar program verloochende?
Verdeeldheid te brengen onder de bondgenooteu
kon al even kwalijk als betoog hebben gegolden,
wjjl het voor ieder duidelijk zal zijn dut de
door de clericalen gemeenschappelijk behaalde
buit ook voortdurend gemeenschappelijke verde
diging zul eischen. Meegaandheid zal overigens
onze staatsinstellingen ook niet versterken, en
onbegrijpelijk acht mr. v. II. het, dat men do
Eerste Kamer tracht te nopen don eenigen grond
vun haar bestaan uit het oog te verliezen.
Als zij zich, tegen eigen overtuiging in, onderwerpt
aan de uitkomsten vau een enkelen verkiezings
dag, dan kan men haar wel missen. Nooit
zouden de clericalen de meerderheid iu do
Tweede Kamer hebbon gekregen als zij aan
do kiezers gozogd hadden: wjj zullen do lijks-
belastiug voor het ouderwijs met minstens een
miliioen vermeerderen on do gemeenten iu nog
ietwat meer gedruktou fiuancieelen toestand
brengen dau roods nu haar deel is.
Do eenige lichtzijde van het schoolwetdebat
is, dat de liberalen eenstemmig bleven omtrent
de fiuaucieele hulp, welke het ryk aan do ge
meenten verschuldigd is en over de invoering
van leerplicht. Ook is er uit de liberale partij
geen verdediging meer opgegaan voor het stelsel
der abstracte neutraliteit en de schry ver gelooft,
dat vau liberale zyde geen bezwaar gemaakt
zou wordeu om ten aanzien van do neutraliteit
terug te keeren tot de wet van 1857, die do
regeeriug niet mengde in de overtredingen op
dat stuk en aau de gemeentelijke overheden over
het algemeen groote vrybeid liet.
OEEKEÜ COUHM
BIMMKAILAND.
.1
2
1
0
1
r
5
a
5
j
•r
e
;o
>r
>8
Overmaat van sympathie voor sommige soorten van bijzonder
ouderwijs zoo verblind is, dat zij de sleutels der schatkist in
de handen van bijzondere schoolbesturen wil leggen, en liet
Staatsgezag onmachtig maken op zyn eigen terrein van werk
zaamheid voor het staatsbelang te waken.
hiii^l
van.]
daar’
II I
iwau)
ikleu-
30113 I
kt J
nes, J
zou
haai R
zou I
leut I
reek J
iron. I
het
ver- I
der
de beboetten van de L nenuugeu, güoovigs eu ongelêüvïse warn ook hot ongeloof
heetl zyu cleriealeii moeten door de overheid gehouden
worden binnen de grenzen van hun recht. Dat recht gaat geen
haar verder, dan dat de ouders, die, hetzij uit eigen overtui
ging oi uit volgzaamheid jegens geestelijke leiders, hunne kin
deren reeds in de prille jeugd in hart en geest, in merg en
been, in lever en nieren mot hun favoriete kleur willen tinten,
niet verhinderd worden zulks te doen. Met andere woorden,
de grondwet en de wet behooren du vrijheid van onderwijs te
handhaven, maar nooit of nimmer, noch iu theorie
practyk, de staatsrechtelijke of iinancieelo gelijkstelling van
het openbaar eu Let bijzonder onderwijs te huldigen. Dat de
--
woorden tevreden stelden, en de wetsartikelen, welke aan dio
theorie het aanzijn ontleenden, hielpen aanuemen, schijnt mij
steeds meer een onvergeeilijke fout. Met die, mot grondwet en
irhvnn.l V hrü t<» u< 1 atvii rli.-rx. I.,.....-..
vi* vanen, gciijn. uv uuvnt
verloochening dier theorie
het staatsbelang te vorleenen, te onthouden oi aan voorwaarden
te binden
vla LLVUL- ljla d620 priucipicele fout moest het outwerp-Mackay bij de
r o 1 Tweede Kamer gestrand zijn, en behoort het alsnog bij de
Aitt gevolg Vau t ontwerp Eerste Kamer te stranden, waar de meerderheid niet door
Dit ware aldus eindigt mr, Van Houten een program
▼un hereeuiging eu vurzoeuing. Tougeeliijkheid aan het cleri
calisms daarentegen maakt de vrienden^ lauw, zonder een
enkelen tegenstander te verzoenen De clericalen van alle
heeft zijn clericalen moeten door de overheid gehouden
wordeu binnen de grenzen vau hun recht. Dat recht gaat geen
haar verder, dau dal de ouders, die, hetzij uit eigen o vertui-
irivtiv z.t'nir v/il»/■z.iattiltoi/l L.I.Ia»., 1...|r;..
deien reeds in de prille jeugd in hart en geest, in merg
luiün i»i luvür x. r» Iiuirnn I.4'..1- i,,..— ...HVz.*.
niet verhinderd worden zulks te doen. Met andere woorden.
3 noch in
practyk, de staatsrechtelijke of iinancieelo gelijkstelling van
17 liberalen zich met een halve verloochening dier theorie in
theorie het aanzijn ontleenden, hielpen aannemen, schijnt mij
steeds meer een onvergeeliijke foul. Met die, met grondwet en
gezond verstand evenzeer strydigo theorie had do imperatieve
7 2 "7“ T7";l. de boom na het kappen
zijner wortels. Na verloochening dier theorie was slechts een
facultatiei subsidie bestaanbaar, naarmate van dc eischen vau
