ft
•fc
J
hi'
I
n
J
1
SS92,
No. 70.
N~V E E R T I O 8 T E J 1
ZEVEN-
L
31 A U O U S T U
miRWWWWjfwMSIMM
Zoo vindt
tad
236
224
126
101
I
I
4
11
w
Bit
rtl
ew-
_>en
>en
>or
rk
>n-
IL
Leidsche Courant
Mercurius Amstelaedams
's Gravenhaegse Courant
Extra Nationale Courant
Blaazende Nieuwspost
Wekelijksche Nieuwspost
Utrechtsche Courant
Ilotterdamsche Courant
Nederlandsche Courant
Ba taa fsche Staa tsco uran t
Algemeen Handelsblad
el
n
d
e
;e
van I
s
1
a bo
I ne
couranten zijn, gerangschikt
volgende
Amsterdamsche Courant
Oprechte Haarlemsche Courant
Dagblad van Zuid-Holland en
's Gravenhage
Utrechtsch Prov. en Stedelijk Dag
blad
Leidsche Courant
Delftsche Courant
Groninger Courant
Leeuwarder Courant
Middelbar gsche Courant
Provinciale Noord-Brabantsche en
’s Hertogenbossche Courant
Prov. Overijeselsche en Zwolsche
Courant
271 jaren.
>a-
jen
lit-
tón
rd
oo-
fl Jati
tul. r I
o eg t I
nen
uaar i
;ijne I
.prk- J’
ver-^
toch
en
Ijn
de verbinding met het moederland
S 1 was.
Javü zelfs schiep zich op dit gebied een eigen
industrie door papier te bereiden uit den bast
van een soort moerbezie-boom, die vooral in
de residentie Madioen veelvuldig voorkomt.
Het schrift, dat onderling voor de verschil
lende volksstammen niet noemenswaardig ver
schilt, is ontleend aan een oud Voor-lndisch
het uiterste einde der zaal.
Achter de barrikade van oude boeken, schijn
baar ordeloos daar opeengehoopt, zal hij in deze
merkwaardige collectie een regelmaat ontdek
ken, die eerbied afdwingt voor het antiquariaat
en zijn hoogst begaafde vertegenwoordigers.
Boekhandel en dagbladpers zijn sedert het
bestaan dezer laatste steeds ten nauwste aan
elkaar verbonden geweest. Het was daarom
geen onaardige gedachte van de commissie, een
plaatsje te geven aan eenige nummers van cou
ranten uit de 17e, 18e en 19e eeuw. Z1..2.
men er de volgende exemplaren
Haarlemsche Courant van
Amsterdamsche Courant
telde
'-d»
mi KB
ied-
daij^J
1
schilt, is ontleend
alphabeth.
Om de geschriften te bewaren, werden zij,
die op boombast geschreven waren, in boekvorm
opgevouwen en aan de buitenzijde van een
plankje voorzien om ze voor beschadiging te
vrijwaren. Zij, die op palmblad geschreven
waren, werden aaneengeregen en tusschen twee
palmbladlatjes gelegd. Sommigen werden zelfs
boven het haardvuur gekookt, om ze te ont
trekken aan den invloed der insecten.
Tot het beschrijven van de boombast, die
daartoe glad gemaakt en met rijstwater gelijmd
wordt, bediende men zich van een pen, eenigs-
zins met den vorm der onze overeenstemmende,
en die gemaakt was uit de vezelribben van den.
Aren-palm. Deze pen wordt zelfs heden
ten dage nog zeer veel gebezigd tot het schrij
ven op gewoon papier.
Bamboe, rotan en palmbladen laten zich ech
ter, door hunne harde opperhuid, niet gemak-
kelijk met zulk een pen beschrijven, zoodat men
daarvoor een mesje of metalen stift gebruikt.
Bovengenoemde inzending geeft van de grond
stoffen en andere schrijfmaterialen menig be
langwekkend monster, terwijl ook de verzame
ling handschriften alle aandacht verdient.
Landkaarten, brieven en manuscripten van
grooteren omvang vormen de hoofdbestanddee-
len van deze hoogstiuteressante verzameling.
Onder de brieven is er een, op bamboe ge
griffeld door Si pougil polan en gericht aan
Radja Ende. Hij is gewikkeld in gedroogd va
renblad, waaraan een bosje vezels van den Aren-
palm is toegevoegd.
Dit toevoegsel geeft aan den brief de betoe-
kenis van een brandbrief in den meest letter
lijken zin van het woord. De schrijver wil-
daarmede namelijk zeggen, dat, indien de gea
dresseerde geen gevolg geeft aan hetgeen in dat
schrijven is uitgedrukt, de schrijver zijn huis
zal in brand steken.
De. vertaling van den brief is als volgt
„U, priester, die mijn vrouw verborgen houdt,
heb ik volgens afspraak vier realen gebracht,
opdat zij zou terugkeeren; ik ben gekomen,
doch nu slaat gij omver de afspraak. O, pries
ter, ook de woorden door mij gesproken, zijn
zinneloos. Gij zijt de oorzaak. Daarom wacht
u voor mij bij dhg en des nachtsik woon niet
meer in een dorp; van Andian Goting tot Pa-
riaha strekt zich mijn vijandschap uit.44
Ook de overige handschriften bevatten zeer
merkwaardige proeven van deze oorspronkelijke
gnjK mt letterkunde, die zich kenmerkt door een zon-
-r- het ge- derlinge beeld- en bloemenspraak, en niet min
nootschap Natura Artis Magistra. Zij bestaat der door een strenge moraal, met de voorschrif-
hoofdzakelijk uit boeken en geschriften uit den 1 ten van het Boeddhisme tot grondslag.
Indischen Archipel, waarvan zeer belangrijke Naar aanleiding van deze hoogst belangrijke
specimen aanwezig zijn. inzending, past het hier een woord van hulde
Deze inzending geeft een zeer juist beeld te brengen aan de onvermoeide werkzaamheid
>n
1.
van de materialen, die in onzen Indischen Ar
chipel door de verschillende volksstammen wor-
j den gebruikt.
Hun inhoud was meestal Vóór de invoering van het papier bestond
j materiaal uit geprepareerden boombast,
bamboekokers of bamboelatten, stukken rotan
of palmblad, terwijl voorheen ook op steen en
koperen platen werd geschreven.
Deze stof werd echter langzamerhand door I
ADVEBTENT1ÊN van 1 tot 4 regels, gewone letter, 40 Cents,
voor eiken regel meer 7’;2 Cents. Bij abonnement is de prijs
belangrijk lager. Voorwaarden daaromtrent te vernemen bij
den uitgever.
Wat het bindwerk betreft, vindt men er
Middeteeuwseh bindwerk, banden uit den Re-
naissance-tijd in geperst kalfs- en zwijnsleder,
mozaiek enz.; 17e eeuwsche banden in rood
marokijn met verguldsel „a petitsfers“; hoornen
banden, banden met wapens, enz.een met zijde
geborduurd bandje uit het begin der 17eeeuw,
benevens vele banden uit de 18e en 19e eeuw.
Wie een bezoek brengt aan de boekhandel-
tentoonstelling, verzuime niet een kijkje te gaan
Vooral de firma Fred. Muller C°. mag j
eene waardige vertegenwoordigster genoemd
worden van den antiquariaat-boekhandel, die i
reeds in het begin dezer eeuw door menig boek
handelaar werd beoefend, en met succes.
Frederik Muller was de man, die in het
auctie-wezen en het antiquariaat eene gunstige
hervorming bracht. Hij wist niet alleen vak-
genooten, maar ook het letterkundig publiek
op te wekken tot liefde voor den wetensehap-
J’ pelijken handel in oudere boeken. Niemand
*ïeer dan hij besefte de waarde voor de weten-
schap, gelegen in den antiquarischen boekhan
del, en naarmate hij zich als bibliograaf meer
en meer uaam maakte, werd hij ook de vraag
baak van binnen- en buitenlandsche geleerden
omtrent oudere en nieuwere boeken die zij noo-
dig hadden.
Het catalogiseeren en verkoopen van de kost
baarste bibliotheken werd bij voorkeur aan zijne
jW toevertrouwd, en de wijze, waarop hij zich
iFsteeds van die taak kweet, vestigde zijn roem.
Het goede voorbeeld, door hem gegeven,
vond navolging, zoodat het vroeger eenigszins
miskende antiquariaat langzamerhand een tak
werd van den boekhandel, waaraan de bekwaam
ste mannén zich gingen wijden.
Het verkoopen van boeken ging zoodoende
I uit de handen van velen over in die van een
u. kleiner aantal meerbevoegden. De verzamelin-
gen oude boeken, op zolders en in pakhuizen
o] gestapeld, werden geordend en tot een meer
gertgelden handel geschikt gemaakt en leverden
zoouoende belangrijke bronnen voor kennis en
I wetenschap, voor de geschiedenis der letterkun-
J de en der beschaving.
De bibliographic werd een op zich zelf staand
vak, dat zich bij de andere wetenschappen aan-
W Aootde antiquaar werd om zoo te zeggen zel
ve historieschrijver door de systematische boe-
kenlijsten, die zij van hunne verzamelingen
uitgaven.
Groot is het aandeel, dat Frederik Muller
I genomen heeft in de ontwikkeling van het an
tiquariaat. Door zich steeds in verbinding te
jhj?telien met buitenlandsehe firma’s, bibliotheken
^eii boekenverzamelaars opende hij zich alle
wegen tot een meer en meer uitgebreid debiet.
Bekend is het, dat Frederik Muller voor
de keizerlijke bibliotheek te Petersburg alles
bijeenbracht, wat hier te lande betreffende Rus
land was uitgegevenhoe hij alles opspoorde
wat in betrekking stond tot de reizen en toch-
*^*nn onzer voorouders, tot de vestiging der over-
zeesche koloniën.
Wat de inzending zijner firma betreft op de
boekhandeltentoonstelling, deze is voor de ge
schiedenis van het boek van het hoogste belang.
Zij geeft een tamelijk volledig overzicht der
boek- en plaatdrukkuust van de vroegste tijden
^jt op heden, alsmede een overzicht der boek
versiering door bindwerk.
Men vindt er onder meer: 15eeeuwschebin
nen- en buitenlandsche drukken, 16e eeuwsche
Antwerpsche drukken, enkele specimina uit
De Haarlemsche Courant gaf in 1856, bij
gel°'heid van haar 200-jarig bestaan, een
fac-simile van haar eerste nummer. Wij mee
nen dat de Amsterdamsche Courant haar eerste
nummer niet meer kan aan wijzen.
Een der merkwaardigste inzendingen op de
Boekhandeltentoonstelling, vooral belangrijk uit
een retrospectiek oogpunt, is die van 1
Deze CO UB A NT verschijnt WOENSDAGS en ZATERDAGS.
Abonnementsprijs voor 3 maanden f 1.franco per post f 1.25.
Alie brieven en stukken, uitgave of redactie betreffende, franco
in te zenden.
pelijken handel in oudere boeken. Niemand
te belmoren tot de periodieke pers. het papier verdrongen, vooral op die plaatsen
De eer van het oudste periodieke drukwerk waar de verbinding met het moederland ge-
te kunnen aantoonen, hebben verschillende lan- makkelijk en geregeld
den en steden elkaar betwist. Volgens Hatin
komt die eer toe aan de Zuidelijke Nederlanden
en wel aan Antwerpen, waar een zekere Abra
ham Verhoeven in 1605 van Albert en Isabel
la het privilege zou hebben gekregen tot het
drukken en uitgeven van „Alle de nieuwe Ty-
dinghen“.
Uit een bericht van 1617, in dat blad voor
komende, blijkt, dat het in het vervolg geregeld
zou verschijnen. De oudste nummers, die be
waard worden in de Koninklijke Bibliotheek te
Brussel, gaan terug tot het jaar 1616.
Ook Duitschland kan zich beroemen een der
eerste landen te zijn geweest, waar de periodie
ke pers ingang heeft kunnen vinden. In 1615,
sommigen beweren reeds in 1612, verscheen in
Frankfort het eerste blad van dien aard. In
1616 werd het eerste nummer van de „Frank
furter Oberpostambts-Zeitung* uitgegeven. Het
oudste hiervan bekende exemplaar is van 1658.
Lang hebben de Engelschen getracht aan te
toonen, dat de oudste courant was The En
glish Mercuric11, die in 1588 zou zijn opgericht.
Latere onderzoekingen hebben echter aange
toond, dat het blad van veel jonger datum is.
Het eerste periodieke nieuwsblad in Frank
rijk, de „Gazette de France^, verscheen het
eerst in 1631.
Wat de Nederlandsche bladen betreft, het
oudste exemplaar, dat bewaard wordt in de
Kon. Bibliotheek te ’s Gravenhage, dagteekent
van 1626. Het was het eerste nummer eener
reeks dagbladen, die uitgegeven en gedrukt wer
den bij Broer Janszen Joris Veeselaer te Am
sterdam.
De oudste der nu nog bestaande Nederlandsche
naar leeftijd, de
1679 en 1718.
1672, 1661, 1712,
1747 en 1795.
1691.
1699.
1759.
1795.
1795.
1810.
1708.
1795.
1784.
1805 en
1829, n°. 2.
Deze kleine, doch tevens zeer merkwaardige
verzameling couranten doet onwillekeurig eene
beschouwing omtrent de dagbladpers en hare
geschiedenis uit de pen vloeien. Deze kan hier
ter plaatse uit den aard der zaak slechts zeer
vluchtig zijn.
Den oorsprong der dagbladpers schijnt men
te moeten zoeken in het begin der 17e eeuw
te Frankfort of wel in de Nederlanden.
Wij bedoelen hiermede natuurlijk de dag
bladpers, zooals zij het aanzijn schonk aan bla
den, die eenigszins met de onze overeenkomen,
zonder natuurlijk rekening te houden met an
dere vormen, zooals die welke zich bijvoorbeeld
vertoonden in de acta diurna der Romeinen.
Het mag een opmerkelijk verschijnsel ge
noemd worden, dat eerst ruim anderhalve eeuw
na de uitvinding der boekdrukkunst de gedruk
te dag- en weekbladen schijnen te zijn ontstaan.
Voor een groot deel zal men dit verschijnsel
moeten toeschrijven aan het feit, dat zij, die
aan het hoofd der regeering stonden, de druk
pers steeds met een zeker wantrouwen begroetten
en haar allerlei hinderpalen in den weg legden.
Bekend is het ook, dat geschreven nieuws
bladen, die gemakkelijker in het geheim konden
worden samengesteld en verspreid al is het
dan ook in veel kleiner aantal nog eeuwen
na de uitvinding der boekdrukkunst, vooral in
Frankrijk, bestonden.
Men noemde deze blaadjes Nouvelles of Ga
zettes a la main, j
van alles behalve onschuldigen aard en veelal
gericht tegen de handelingen der regeering of
regeeringspartijen.
Deze blaadjes verschenen echter niet op ge
zette tijden, zoodat men deze niet kan rekenen
den tijd van Lodewijk XIV18e eeuwsche
Fransche plaatwerken in kleurendruk, en eene
zeer merkwaardige verzameling van 19e eeuw-
sche kinderboeken.
De huidige tentoonstelling van den boekhan
del geeft een duidelijk beeld van wat men in
Hlen boekhandel noemt het antiquariaat. Men
vindt namelijk in de retrospectieve afdeeling
een paar inzendingen, die een ruimen blik ge
ven op de geschiedenis van het boek. Het zijn
de inzindingen van de „Vereeniging ter bevor-
(lerir.'t van de belangen des boekhandels14, en
v; n de firma’s Fred. Muller Cn. en R. W.
P. de Vries, beiden te Amsterdam.nemen aan
waardige vertegenwoordigster genoemd
Naar aanleiding
Deze inzending geeft een zeer juist beeld j te brengen
van den heer dr. B. F. Matthes te ’s Graven
hage, die door zijne studiën op Zuid-Celebes
gedurende bijna vijf-en-twintig jaren, het Boe-
gineesch en Makassaarsch voor ons heeft toe
gankelijk gemaakt. Het is aan hem te danken,
dat men een helder denkbeeld heeft kunnen
krijgen van de zeden en gewoonten dier Ar-
chipelstammen, hetgeen vroeger voor ons een
gesloten boek was.
ouim
OEKER
io r
«hu n iiij massfflw
mis- mmmiHLw wtiii be
?r-
fl
n
I
1
1
J
lai
I'
-Oji
DE TENTOONSTELLING VAN DEN BOEK-
HANDEL.
n
n
fl
n
v
•n
fl
7)
fl
fl
r>
n
7)
n
fl
1
isor,
roet
teidi
215
205
170
150
139
133
op
hem J
t te
i.
i-
|OK
it, al
I
h
_A'
ir
a.
fl
ing
ide,
-keu
iet Efl
ar-
ki I
Hl-
.11- II
err I
>lld f
er- 1.1
net
en,
jok J-
et|
jo Be
ll
J
s de
- stem B
iddr
etem^M
V11P
ii-
■n
311
je
i-
it -A
fl