Li
HBS- ffl OTfflfflBllD WK lil
1
n
I
N
No. 68.
V IJ F 'P I G s T E J A
1895.
n-
i-
24 AUGUSTUS.
I B JK R A A L.
D E PERS.
BINNENLAND.
10.
0.
2
1
X
)0
>o.
Alle brieven
in te zenden.
i en I
brengen voor het einde der baan is bereikt.
tot de onderstelling,
mee-
mee den
massa te
IS
50
a
a
0.
ar
ar
IV.
n
os-
.al-
de,
uit te maken.
Iets anders is do vraag of het deze a contre
nagenoeg alles
ge-
1 1
a- B
n, I
III.
Het liberalisme is in de periode van ruien
het moet zijn oude veeren verwisselen tegen
nieuwe.
Alsof het een eisch ware van de natuur,
wordt heel de liberale bevolking van het be
schaafde werelddeel tegelijk in dezen min be-
Bij deze Courant behoort als Bijblad Feuil
leton-nummer 202.
arm van
keeren.
Zoo is het dan in deze periode van Sturm
und Drang een open vraag geworden wat de
naam liberaal beteekent. Allerlei antwoorden
verneemt men uit den kring der liberalen zelven.
Hun afwisselende houding tegenover de cleri
cale katholieken bewijst op zijn minst dat de
oude strijdleus verstomd is. De oude veeren
vallen uit zoolang de nieuwe op zich laten
wachten blijft de onzekerheid voortduren. Toch
is het vermoeden gewettigd, dat na veel hér
en dèr-schommeling de eind-formule van Euro
pa’s liberalisme zal zijn
La guerre a outrance contre le socialisme.
Natuurlijk zal de partij dau anders zijn sa
mengesteld dan tot heden. Toch zal geen libe
rale partij denkbaar zijn in de toekomst dan
die steunt op deze operatie-bazis.
U I T
Van verschillende zijden wordt er de aan
dacht op gevestigd dat de bepalingen in het
kiesrecktontwerp van den beer Van Houten
nog al eens aanleiding kunnen geven tot het
uitsluiten van vele werklieden ongemerkt, ook
ongewild zou men de deur voor den neus’ van
heel werklieden-kiezers kunnen toeklappen.
„Er is vroeger al op gewezen, dut o. a. de
werklieden gevaar loopen, die aan fabrieken
werkzaam zijn, maar toch niet tot het vaste
personeel behooren. Dit aantal nu zal zoo
betoogt B. te S. in de Volksstem niet gering
zijn. Hij wijst o. a. op tal van fabrieken, die
slechts gedurende een deel van hetjaarwerken
en dus ook slechts in dien tijd haar vol perso
neel noodig hebben, b.v. de suikerfabrieken.
Dertig dezer fabrieken zijn in ons land ieder
jaar werkzaam gedurende enkele wintermaan
den met duizenden werklieden, die de overige
maanden van het jaar in allerlei andere bezig
heden, ambachten en bedrijven werkzaam zijn
moeten deze allen nu, omdat zij geen vol jaar’
bij één firma in dienst zijn en dit nooit kun
nen zijn, van het kiesrecht uitgesloten worden,
wanneer zij niet krachtens andere bepalingen
worden toegelaten? Dezelfde vraag doet zich
voor bij het groot getal personen, in het gewone
boerenbedrijf werkzaam. Bij duizenden zijn ze
te tellen, die slechts gedurende enkele weken
bij denzelfden boer werken, om dan weder bij
een anderen tijdelijk in dienst te gaan of het
ciplineerd om op een wachtwoord van de
voerders op eens uit de flank te
om i
die tot hiertoe aan hun bevelen gehoorzaamde,
door middel van de pers of door dwaze taktiek
aan
gaan. Daar-
moeten de generaals wachten tot de massa, coeur voortgedreven aanvoerders gelukken zal
tot staan te
I met de geheele onderwerping
ADV EB TEN TIEN van 1 tot 4 regels, gewone letter, 40 Centa-
voor eiken regel meer 7‘it Cents. Bij abonnement is de prijs’
belangrijk lager. Voorwaarden daaromtrent te vernemen bij
den uitgever.
Deze CO UBANT verschijnt WOENSDAGS en ZATERDAGS
Abonnementsprijs voor 3 maanden f franco per post ƒ1.25.
Alle brieven en stukken, uitgave of redactie betreffende, franco
de beweging vóór te blijven
j w. 1— - 1. - -1 1
der socialisten is doordrongen van het besef, Er is zeker eenigen grond
-i wor- i dat ze, na nog een eindweegs te hebben
1 gemarcheerd, de -hoop opgeven en
’t gezag zal opheften om de
zou onrecht zijn hen ter oorzake van deze tak- I landsch-Indië een verandering
1 1J
vooruitgang niet van ganscher harte gemeend. fa^„^e,feneraa^ benoeming slechts heeft
Zwichtende voor den drang der omstandigheden
zou het onrechtvaardig zijn hen voor
plaats te bezorgen op het program.
i De sociaal-democratie, welke zich vierkant
tegenover deze leer stelt, heeft door haar toe
nemende macht de liberale partij gedwongen
ten opzichte van dit punt haar stilzwijgende
fcouding prijs te geven en kleur te bekennen.
En daar deze drang zich doet gevoelen in alle
|anden van Europa, zal in de naaste toekomst
dit punt ongetwijfeld overal de voornaam
ste plaats worden toegekend op het liberale
lijstje van verlangen. Te wachten is dus, bij
nog sterkeren aanwas der sociaal-democratie,
fiat de liberalen in heel Europa zich bij con
cordaat of coalitie zullen verbinden tot een
pond, wiens hoofddoel zal zijn het individualis
me te verdedigen tegen het socialisme. Zulk
een algemeene frontverandering is echter niet
Tiet werk van één dag, en het overleg of de
>fwachtende houding is hier en elders als oor-
«aak te beschouwen van de malaise in de po-
Wtiek. Het liberale leger is niet genoeg gedis.
Manchesterleer of de theorie der vrije
tentie. Als niet ter zake dienende werd
achter op alle programma’s gemist.
Door den aanwas der democratie, meer in ’t
bijzonder van de sociaal-democratie, heeft zich
langzamerhand de behoefte doen gevoelden om
»an dit punt de aandacht te wijden en het een
ivvgtug cu iracmen i uicuol iu gaan oi net
Sommigen onder hen, boekje grond te bearbeiden, dat zij zelf in pacht
andiapn nnd«r bebbea i ea dit kaa aooit veranderen”.
De Haagsche correspondent der Zaanl. Ct.
De Haagsche correspondent van de Midd. Ct.
schrijft in zijn jongsten brief, dat de benoeming
van mr. Verkerk Pistorius tot secretaris-gene-
raal aan het departement van buitenlandsche
zaken zoo geheimzinnig in haar werk is gegaan,
dat zelfs de aftredende secretaris niet wist, wie’
zijn opvolger zou zijn, en dit eerst vernam toen
het besluit van benoeming geteekend was. De
voordracht aan de Regentes was op zeer onge
bruikelijke wijze buiten den secretaris-generaal
om opgemaakt, op specialen last van minister
Roëll door een hoofdambtenaar bij het departe
ment. Ook de beide referendarissen, die in
aanmerking hadden kunnen komen voor de
plaats van mr. Zilcken, vernamen eerst na de
benoeming, dat de heer Pistorius die zou inne
men. Een hunner, de heer Siccama, heeft reeds
zijn eervol ontslag verzocht, de andere zou om
financieels redenen geen afstand van zijn be
trekking kunnen doen en dus moeten dragen
dat hij gepasseerd werd.
„De minister gaat wonderlijk met zijn hoofd
ambtenaren om, aldus schrijft decorrespondent
verder, en men zegt, dat hij zelfs zijn collega’s
nu en dan behandelt als stonden deze onder
zijn bevelen, behalve de minister Van Houten
die zich dit niet laat welgevallen en zelf zich
oneerliik T D1J 6.teUn °P eea booS standpunt stelt. Zoo moet hij -
oneerlijk zoowel by de Nederlandsche Regeenng als bij i vermoedelijk gesteund door den referendaris De
de koningin-Regentcs, en thans verluidt, dat
een der voor waarden, door hem gesteld, deze
ishet verlaten van de lijdelijke houding, door
ons in de laatste jaren in Atjeh aangenomen
en het volgen van een agressieve taktiek, die
L J van het Rijk zou.
moeten eindigen.
Wat aan het gerucht nog meer schijn van
waarheid geeft is, dat generaal Vetter, blijkens
een onderzoek van den bewusten Haagschen
correspondent, met het oog op zijn Atjeh-plan-
nen conferenties heeft gehad met generaal Ver-
spyck en generaal van der Heyden. Vrijdag
j.l. was o. a. de nieuwe legercommandant den
geheelen dag de gast van den commandant van
het invalidenhuis te Bronbeek, en met hem
vooral moet hij zijne denkbeelden zeer breed-
voeng hebben besproken.
In verband met~ een en auder vraagt de brief
schrijver, of de Js ederlandsche Volksvertegen
woordiging in zulk een zaak van overwegend
landsbelang, waarbij zeker millioenen schats,
misschien ook duizenden menschenlevens ge
moeid zijn, voor een voldongen feit zal en mag
worden gesteld, dan wel, of de Regeering de
btaten-Generaal vooraf in de gelegenheid zal
stellen over den nieuwen koers te oordeelen.
Dit laatste schijnt hem dringend noodzakelijk.
Uit een militair oogpunt, zegt de correspon
dent, is er misschien zeer veel aan te voeren
voor een flinker, actiever optreden in Atjeh.
De meer dan 20-jarige oorlog, dien wij daar
voeren, werkt demoraliseerend op het leger,
verzwakt het prestige van de Compagnie tegen
over de inlanders, ondermijnt onze financieele
kracht.
Het is niet te verwonderen dat bij de mili
taire overheden de begeerte steeds levendiger
wordt om met Atjeh korte metten te maken
en ons eindelijk, zij het dan ook misschien ten
koste van nieuwe en zware offers, van dieii
kanker af te helpen. En die begeerte - niets
is natuurlijker zal door het groot succes op
Lombok nog wel wat zijn aangewakkerd.
Ondanks dat alles is echter een zeer voor
zichtig optreden, ernstig beraad en kalm over
leg meer dan ooit raadzaam.
I hagelijken toestand betrokken.
Tot dusver was de liberale partij in haar
I staatkundig program niet eensgezind. Er be-
J stond b. v. groot verschil in opvatting tusschen
het liberale Nederland en Duitschland’s of
BE rankrijks liberalisme ten opzichte van de
vragen van den dag. Wel was hier en elders
I het eerste artikel van ’t liberaal program een
oorlogsverklaring aan de partijen die ’t gewe-
ten wilden dwingen, maar buiten Nederland
heeft deze verklaring in de laatste kwarteeuw
nergens geleid tot den krijg vóór of tegen de
h ij heid van geweten; althans nam ze in geen
anderen Staat zulke massale proportie aan.
Met betrekking tot vrijhandel, belastingen,
■onderwijs en meer andere quaestieuse punten
■bestond geen overeenstemming tusschen de
verschillende programma’s der liberalen van
■een algemeen heerschende overtuiging der li-
■beralen op dit en menig ander terrein was dus
■geen sprake, en men zou zich deerlijk vergis-
sen, wilde men een Nederlandschen liberaal op
pén lijn stellen met een Duitschen, Engelschen
■of Franschen naamgenoot.
Op één punt misschien was deze overeen-
■stemming onder de liberalen algemeen allen
waren voorstanders van het individualisme, de
•|Manchesterleer of de theorie der vrije concur-
het
dat voortaan de wapens gekeerd moeten
den tegen deze nieuwe partij. Vocht ze voor
heen tegen de oude partijen, in den vervolge
zal de jongste der partijen het moeten ontgel
den. De liberale partij blijft hierin geheel zich
zelve gelijk, wanneer men dit optreden op
maatschappelijk gebied vergelijkt met de hou
ding door haar steeds tegenover de godsdien
stige vraagpunten aangenomen. Modern te zijn
beteekende en beteekent voor een deel nóg
strijd te voeren tegen de orthodoxie en tegen
de Dageraadsmannen.
In ’t godsdienstige heeft ze
afgebroken alleen maar de grondzuil, het
loof aan God, moet onaangeroerd blijven.
In ’t maatschappelijke heeft ze door onder
wijs vooral de lagere standen trachten op te
heffen tot de hoogte waarop men door het al
om stralende licht tot de erkentenis komt van
de gelijkheid der menschenrechten maar ook
hier is ze niet des zins en willens consequent
den laatsten stap te doen.
Na al de poorten op één na te hebben afge
grendeld, is het wachtwoord geworden tot hier
toe en niet verder. Den laatsten stap noemt
ze den sprong in *t duister, en om daarvoor be
waard te blijven houdt men den laatsten der
slagboomen zorgvuldig gesloten.
Hier komt ons de Genestet voor den geest,
met opgeheven vinger de liberalen hun incon
sequentie voorhoudende met de woorden
Gelooven op gezag, dat mag
niet meer in onze dagen
maar ’t schijnt dat niet gelooven op gezag-
Ja, dót mag -
Daar zit de adder onder ’t hout. Het libera
lisme brak de macht van aristocratie en gees
telijkheid in ons land ook die van het vorsten
huis; daartoe heeft ze het onderwijs te baat geno
men de massa moest naar den geest vrij wor
den om geheel te vervreemden van deze mach
ten. Eenmaal zoover, dat het zijn doel bereikt
heeft, wil het de beweging stuitende vrij
geesterij moet uit hebbenen zoo hebben
we in onze dagen in de liberale toongevende
kringen de aanvoerders te zien, die nolens volens
door het leger achter hen worden voortgestuwd
met onweerstaanbare kracht.
De aanvoerders zijn uiteraard niet ingenomen
met deze stormachtige beweging en trachten I
het opdringen te keeren. I
wij zouden ze de verstandigen onder deze
broederen willen noemen van dit terugdrin
gen de onmogelijkheid inziende, nemen den A -
schijn aan als wilden ze mee vooruitaan ’t i °°re ®ekomea
1 goruent, als zoj met het optreden van generaal
hoofd der beweging te blijven is hun doel. Het Vetter als commandant van het leger in Neder-
zou onrecht zijn hen ter oorzake van deze tak- I landsch-Indië een verandering van onze Atjeh-
tiek van huichelarij te beschuldigen, al is hun politiek gepaard gaan. Algemeen bekend is,
aanvaard na een herhaald aandringen van den
Gouverneur-Generaal, die daarbij steun vond
SVE
i II K. A A T
ill
A
w
con a ui i iiiiiowissHffl sieel
ii;
