VOOR 8M ES WHM.
Een
W»l BS IIITOBMIBIILIII
mêwfo Bewijs.
t
i
Zaterdag 12 December 1903.
53e Jaargang.
Stemmen uit Twente,
No. 99.
Uitgever: B. FALKENA Mzn., Singel, Sneek.
FEUILLETON.
de niet-bescherming
België
r
Hit blad verschijnt WOENSDAGS en ZATERDAGS,
ABONNEMENTSPRIJS voor Sneek f 0,40 per 3 maanden,
franco per post f0,50.
Abonnementen worden te allen tijde aangenomen.
V
partijtje >vercoft« door zekeren kapitein.
1786 werd reeds met Spanje gehandeld.
Een kapitein wist in 1791 voor Hendrik ten
Cate Hzn. te »Amlo< Almelo) te Parama
ribo >13 heele piècen linnen< te verkoopen.
Eigenaardig werkten de firma’s (voor ’n 50
jaar) voor de N. H. Mij.
Men onderscheidde drie kwaliteiten: prima,
secunda en tertia. Nu gebeurde ’t bv., dat de
N. H. Mij. 10.000 stuks prima bestelde. Twen
te zond 10.000 stuks, doch daar waren dan
soms 3000 of 4000 stuks tweede soort bij. Geen
noodde N. H. M. hield ook die 4000 stuks
en Twente moest zorgen nog 4000 prima stuk-
handen en kermde hoorbaar.
»En Snoward?*
»Hij is naar huis gereden, nadat Boheim hem had
verzocht Elvira aan zich zelf over te laten. Die weet
nog niets van het ongeluk. Haar kamenier zegt, dat zij
slaapt; nu, dat zal haar goed doen.*
Snoward was vertrokken langs de achtertrap, om de
nieuwsgierige gezichten der bedienden bij de voordeur
te ontloopen.
Elvira’s kamenier had den baron echter niet de
waarheid medegedeeld; doch zij jokte alleen om hem
gerust te stellen. Nadat Elvira uit hare bezwijming
was bijgekomen, was er nog een heftig tooneel afge
speeld, voordat zij alle personen, die hulp boden, uit
haar kamer wegzond.
Zoodra zij was opgestaan en naar de gebeurtenissen
vroeg, had de kamenier, die niet kon zwijgen, haar recht
en slecht verteld, dat Snoward mijnheer Schwerdtner
had gedood.
Dit bericht deed Elvira alle zelfbeheersching verlie
zen. Zij stelde zich aan als een wanhopige en wilde
volstrekt bij Schwerdtner gebracht worden. Men wist
zich hieruit niet anders te redden, dan door te zeggen,
dat hij reeds was weggevoerd, zoodat zij hem niet meer
kon zien.
Daarop verviel de ongelukkige in een doffe kalmte;
doch niemand mocht haar naderen, zij wilde geen ge
neesheer toelaten en evenmin haar vader of een van
haar broeders zien. Het gelukte haar eindelijk de
dienstboden te misleiden door hare kalmte en zich zoo
doende van hare tegenwoordigheid te bevrijden.
Wordt vervolgd.
HOOFDSTUK VIII.
31) (Vervolg.)
Dit doorzag Snoward oogenblikkelijk. Zijn oogen
begonnen te schitteren niet van vrees, niet van toom,
maar van duivelsche vreugde.
»Pas op, leugenachtige knaap,* riep hij zijn tegen
stander hoonend toe, »dat ik niet vergeet, dat ik met
een krankzinnige te doen heb
Een kreet van woede kwam over Schwerdtner’s lip
pen, terwijl hij met den vuist dreigend op den Ameri
kaan toesprong. Met verbazende vlugheid week Sno
ward terug tot aan den schoorsteen, greep een der
zware armluchters van den schoorsteenmantel en sloeg
den ongelukkige neer.
Deze gebeurtenis werd zoo snel afgespeeld, dat in
het tumult niemand der aanwezigen de bewegingen
der twee nauwkeurig had gadegeslagen, laat staan dat
iemand er tusschen had kunnen komen. Eerst de doffe
slag bij het vallen van den getroffene bracht allen tot
het besef van hetgeen er gebeurd was.
Snoward veegde zijn gelaat met een zakdoek af en
scheen eveneens nu tot bezinning te komen.
»Ge hebt allen gezien het was zelfverdediging,*
sprak hij, met gebogen hoofd zich tot de aanwezigen
wendende. «De krankzinnige wilde mij worgen. Het
zou mjj spijten, als ik hemin den drang van het
oogenblik gekwetst mocht hebben.*
Allen weken ontsteld terug; eenige dames vielen
flauw en moesten weggebracht worden. Mannen, die
in menig tweegevecht hun moed hadden getoond, ston
den daar nu op hun beenen te beven, kortom, de ontstel
tenis was groot bij allen.
«Mijn hemel!* riep de heer des huizes, over alle
ledematen bevend en radeloos in het rond ziende.
.►Help 1 Help
De aanwezige geneesheer van de familie, die zich
had bezig gehouden met Elvira, kwam er nu bij en
knielde bij den jongen geleerde neer. Hij lichtte het
hoofd op en zag een gapende wonde. Het bloed
stroomde er uit en bevochtigde het tapijt in ’t rond.
«Is hij dood vroegen een paar omstanders.
«Ik vrees het,* antwoordde de geneesheer, terwijl
hij met zakdoeken, die hem in grooten getale werden
toegeworpen, trachtte het bloed te stelpen.
»God sta me bijkreunde Snoward met ontsteld
gelaat. «Datheb ik niet gewildEn gij gij
allen moet erkennen, dat ik er geen schuld aan heb.
Waarom hebt gij den krankzinnige zoover laten ko
men? Waarom heeft niemand hem tegengehouden,
toen hij me naar de keel vloog Ik stel u allen mede
verantwoordelijk voor dit groote ongeluk!
Hij bedekte zijn gelaat met de handen en scheen
zeer aangedaan. Vervolgens richtte hij zich met man
nelijke beradenheid op.
«Waar is mijn arme vrouw
Niemand antwoordde op deze vraag, evenals ook
niemand op zijn algemeene aanklacht had geantwoord.
Doch men zag op vele gezichten een uitdrukking van
vriendelijk medelijden. Baron Von Ellerich drukte
hem zwijgend de hand en knikte hem deelnemend toe.
Elvira was door eenig dienstpersoneel naar haar
kamer gebracht. Robert knielde nu ook bij Schwerdt
ner neer en beweende wanhopig zijn vriend en leer
meester.
Langzamerhand werd de kamer leeg, de gasten
maakten zich stil uit de voeten.
In het groote salon, waar de meesten zwijgend door
liepen, stond nog een troepje officieren, vrienden van
den oudsten zoon des huizes.
»Op mijn woord,* zei Guido, »in dit aangrijpend
oogenblik durf ik het openlijk bekennen, dat ik dien
Snoward nooit goed heb mogen lijden maar nu kan
ik hem mijn oprechte deelneming niet onthouden. Hij
heeft slechts gehandeld uit zelfverdediging; hij kon
van den ongelukkige het ergste verwachten. Juist
die aanval zonder reden bewijst zonneklaar, dat
Schwerdtner het verstand had verloren, en wie kan
zich verweren tegen de reuzenkracht van een ra
zende
Nu trad ook de heer des huizes nader; met een
zwijgend gebaar beantwoordde hij de vraag, die in
aller oogen te lezen was.
«Is hij werkelijk dood fluisterde Guido.
De baron knikte en wischte zijn oogen af. De offi
cieren namen nu afscheid van hem, betreurende, dat
zijn huis het tooneel van zulk een treurige gebeurtenis
had moeten worden.
Vader en zoon waren nu alleen. Alle gasten hadden
het huis der droefenis verlaten. De baron liet zich
zuchtend in een leuningstoel neer.
Waar is Schwerdtner?* vroeg Guido.
«Boven in de kamer van Robert. Dr. Boheim wil
hem dadelijk naar het ziekenhuis laten overbrengen;
hij zegt, dat dit zijn plicht is. O, hemel, wat een
verschrikkelijke gebeurtenis!*
De diep geschokte man verborg het gelaat in de
Eindelijk ging de Nederlandsche regeering
nog verder en sedert 1 Januari 1874 werd ge
lijkelijk van Nederlandsche en vreemde goe
deren in Indië een recht van 6% geheven.
Dit was een harde slag en de schok kwam
te plotseling, doch Twente redde zich en wei
nige jaren na deze gelijkstelling bloeide
de Twentsche industrie zichtbaar. Een voor
beeld: in 1867 telden de Twentsche stoomspin
nerijen 162,000 spindels, in 1887 echter 204,000;
in 1867 telden de stoomweverijen nog geen
8000 getouwen, in 1887 reeds 13.400. Bo
vendien ging in Twente ook de andere indu
strie vooruit, zooals de jutespinnerij, de chemi
sche ververij en wasscherij, de ijzergieterij en
machine-fabricage. Deze laatste heeft nooit
eenige protectie genoten en toch, welk een
vooruitgang: in 1868 begonnen gebr. Stork te
Hengelo hun machinefabriek met 120 arbei
ders en 6 beambten, in 1901 werkten ei 750
man, aan wie 450,000 gld. als jaarloon werd
uitbetaald.
Een verblijdend verschijnsel was ook, dat
de loonen van 1850—1890 meer dan verdub
beld werden.
Een getuigenis van Twente’s bloei geven ook
de volgende sprekende cijfers: in 1874 werd
voor ongeveer 4 millioen gulden afgezet en in
1894 voor circa 11 millioen gld.
Ook deze cijfers spreken voor zich: In 1875
werd uit Enschedé verzonden: naar ’t buiten
land voor f 1.600.000, naar ’t binnenland voor
f3.024.000, of totaal f 4.624.000. In 1900 werd
uit dezelfde stad verzondennaar Ned.-Indië
voor f 4.121,000, naar andere landen voor
f 1,898,000, naar ’t binnenland voor f 7.605,000,
of totaal f 13,625,000. In 25 jaren tijds dus
verdrievoudigd.
Ons land zelf heft 5 pet. inkomend recht,
doch deze 5 pet. zijn te gering om als wer
kelijk beschermend recht te kunnen worden
genoemd. Ook worden deze 5 pet. wel ge
vorderd van ingevoerde manufacturen, doch
niet van ongesponnen katoen en ook niet van
garens. De stoomspinnerijen in ons land ge
nieten dus in ’t geheel geen bescherming.
Het zou ons te veel ruimte kosten, wilden
we ook maar zeer beknopt een overzicht ge
ven van de interviews der «Nieuwe Courant.*
Geïnterviewd toch werden de firma H. ten
Cate Hzn. en Co. te Almelo, de Kon. Stoom
weverij (de heeren Salomonson) te Nijverdal,
gevestigd te Almelo, de firma Scholl Eng-
ADVERTENTIëN 4 cent per regel. Bij abonnement van 500
regels 3 cent en van 1OOO regels 27, cent. Groote letters naar
plaatsruimte.
Vervolg.
De eerste stoomweverij in Twente werd in
1852/53 opgericht door de firma G. en H. Salo
monson, te Nijverdal, werkende aanvankelijk
met 360 weefgetouwen. Een jaar later werd
er te Enschede een gebouwd en gaandeweg
verrezen later meerdere stoomweverijen en
stoomspinnerijen. Dit was ’t begin van den
weg, dien Twente moest afleggen om op de
goede hoogte van de industrie te komen. Nu
moest men gestadig aan trachten zich in de
techniek, vooral van fijnere goederen, in te
werken. Men moest de juiste behoeften van
den handel leeren kennen; men moest, behalve
goede machines ook goede werklieden zien te
krijgen, om langzamerhand tegen ’t buitenland
te kunnen concurreeren, ook zonder de bescher
mende, doch de ondernemingsgeest doodende
Indische differentiëele rechten.
De bontweverij stond in Twente nog steeds
op dezelfde hoogte (of liever laagte) als in 1819;
’t was een huisindustrie en natuurlijk zonder
stoomwerktuigen. Men redde zich door de be
stellingen van de N. H. Mij. De heer C. T.
Stork en zijn medefirmanten bezochten Enge
land en Zwitserlan d, vonden er de nieuwste ma
chines en begonnen in 1855 zelf een stoom-
bontweverij; eerst kon men niet zonder pro
tectie met de Zwitsers op de Indische markt
concurreeren, doch 10 jaren later was die be
scherming overbodig.
Langzamerhand ontlastte de N. H. M. zich
van den lijnwaadhandel en liet dien meer aan
particulieren over. Doch Twente was er op
voorbereid. Ook hielpen de nieuwe Overijsel-
sche kanalen en de afschaffing van den accijns
op brandstoffen mede, om de Twentsche in
dustrie in betere conditie te brengen, zoodat ze
de geduchte crisis van 1862/63 flink wist
door te staan.
In de jaren na 1865 kwam er verandering
in de Indische tariefwet; de rechten op Neder
landsche goederen werden op 10%, die op
buitenlandsche op 16% gebracht, zoodat Ne
derland toen nog een voorsprong van 6% be
hield. En wat was 't gevolg hiervan? Vele
fabrieken werden verbeterd, men legde zich
meer op fijnere goederen toe en zocht ook
markten buiten Indië.
ken te leveren. Op die wijze groeiden de
10000 soms tot 14000 a 15000 stuks.
Deze firma werkte in 1874 (afschaffing In
dische rechten) bijna niet voor export. Doch
thans is export de hoofdzaak. Ze zendt naar
alle deelen der wereld en concurreert overal
met Engeland, dat alleen door Holland afbreuk
ondervindt in ’t plaatsen van katoenen stapel-
artikelen.
De landen met protectie kunnen deze waren
onmogelijk zoo goedkoop maken.
Deze firma had in 1883 slechts 352 weefge
touwen, verleden jaar echter 1778; bovendien
is de productie per getouw ook nog 25 pet.
grooter geworden.
Een gewone arbeider verdiende in de jaren
1850/60 slecht f 3, thans f 7,50 per week. We
vers maakten in 1880 nog maar f 6,50, thans
ongeveer f 9.
De heer Salomonson (van de Kon. Stoom
weverij te Nijverdal) wenscht ook de dagen
der Handelsmaatschappij niet terug. Juist na
’74 bloeide Twente. In 1861 waren in Tv. *e
2286 weefstoelen en 41,000 spindles (w o. de
spinnerij), in 1867 waren er 7960 getouwen n
162,150 spindles en in 1898 reeds 18,698 ge
touwen en 232,446 spindles.
De heer S. vindt, dat onze handel onze nij
verheid niet genoeg steunde. Wij hebben te
weinig exporthuizen en de N. H. M. ging niet
met haren tijd mee; ze had jongelui naar China,
Japan, enz. moeten zenden.
De heer S. is door de ervaring voor vrijhandel.
De firma Scholl Engberts Scholten, die on
dergoederen van wol, katoen en andere grond
stoffen vervaardigt, heeft geducht last van ’t
buitenland; Duitschland, Frankrijk, Engeland,
België en Oostenrijk importeeren veel in Ne
derland. In die landen is de tricot-industrie
einheimisch, iedere streek is in een onderdeel
van ’t vak specialiteit en daardoor zijn de werk
lieden er bekwamer.
Toch verwacht deze firma van protectie geen
heil. Slot volgt.
berts en Scholten, te Almelo, de firma Arnt-
zenius Jannink en Co. te Goor, Gebrs. Stork
en Co. (machinefabriek) te Hengelo, de firma
G. Dikkers en Co. te Hengelo, de Nederl.
Katoenspinnerij te Hengelo, de Kon. Weef-
’goederenfabriek (voorheen C. T. Stork en Co.)
te Hengelo, de Hengelosche Bontweyerij, de
Twentsche Bontweverij te Hengelo, de Bont
weverij «Insulinde* (directeur D. van Lookeren
Campagne) te Hengelo, de oud-industriëel H.
S. Dijk te Hengelo, de firma H. P. Gelder-
man en Zonen te Oldenzaal en de volgende
firma’s te Enschedé: Gebrs. Van Heek, Blij-
denstein en Co., G. Jannink en Zn., de Maat
schappij voor Textiel-Industrie (voorh. C. Roes-
singh en Zn.), Van Heek en Co., de stoom
weverij «Nijverheid*, S. J. Menko en Zonen,
de firma Wed. H. W. de Bruin (koperslagerij
en machinefabriek), J. F. Scholten en Zoon,
Tattersall and Holdsworth (machines), firma
Rozendaal (in katoenafval), Nico ter Kuile en
Zn. en E. Looman.
De indruk, die al deze interviews geven, is
deze: De Twentsche nijverheid is vooral sedert
de afschaffing der Indische protectie bloeiender,
flinker geworden; men is op de hoogte van
z’n tijd; men kan op de wereldmarkt tegen
Engeland zelfs concurreerenmen gevoelt zich
krachtig genoeg om bescherming te weigeren;
men dankt integendeel aan
zijn volle ontwikkeling.
We doen een paar aanhalingen uit ’t vele
belangrijke, dat de interviews bevatten.
De firma H. ten Cate en Co. toonde nog
kantoorboeken en transacties van voor 134
jaren. Men gaf toen op goed geluk goederen
met scheepskapiteins mee, die maar moesten
zien ’t goed kwijt te worden. Zoo werd in
1769 ten bate dezer firma op Paramaribo een
In
1
Al
gö W&v5ré
