NIEUWS- Ei 1IHERTESTIEBL.UI
VOOR 8JEEE ES «MEN.
Ia de Priasëalsgê.
i 1
L
Woensdag 3 Februari 1904;.
No. 10.
59e Jaargang
iUJ
I
1
Uitgever: B. FALKENA Mzn., Singel, Sneek.
FEUILLETON.
Korte Aanteekeningen over
Wymbritseradeel.
1
Kantongerecht te Sneek.
l
l' 1
i
t
kwam.
J
t
Hit blad verschijnt WOENSDAGS en ZATERDAGS.
ABONNEMENTSPRIJS voor Sneek f0,40 per 3 maanden,
franco per post f0,50.
Abonnementen worden t&allen tijde aangenomen.
c
nog toe.
ting aan
we
In de jl. Woensdag gehouden zitting werden de
volgende vonnissen gewezen
1 B. v. D., 36 jaar, wisselwachter te Sneek, wegens
overtreding der Leerplichtwet, eene boete van f 1.— of
1 dag hechtenis.
2 H. A., 61 jaar, werkman te Sneek, idem alsvo-
ren, ontslagen van alle rechtsvervolging.
3 D. de B., 46 jaar, opperman te Sneek, idem
alsvoren, eene boete van f 1,— of 1 dag hechtenis.
4 J. de W., huisvrouw van J. E., 33 jaar, te Sneek,
idem alsvoren, werd ontslagen van alle rechtsvervol
ging.
5 J. D., 48 jaar, wagenmaker te Sneek, als hoofd of
bestuurder van een bedrijf, waarin of waarvoor een
persoon beneden zestien jaren arbeid verricht in eene
werkplaats, niet zorgen, dat in die werkplaats op eene
zichtbare wjjze is opgehangen eene door hem ondertee-
kende en door of vanwege den burgemeester gewaar
merkte lijst, vermeldende de namen en de voornamen
van dien persoon, den aanvang en het einde van diens
werktijd enz. eene boete van f 5.— of 2 dagen hecht,
6 H. Z., 57 jaar, stoombootkapitein te Warns, wegens
het sneller varen met zijn stoomboot, dan naar de
bepalingen van Ged. Staten veroorloofd is en tevens
omdat hij met zijne stoomboot een baggermachine en
een schip heeft gesleept, terwijl de onderlinge afstand
tusschen die vaartuigen pl. m. 1 meter, althans minder
dan 15 meter was, 2 boeten, eene van f 10.en eene
O, natuurlijk, natuurlek!
Toch verliep er een uur voor de baron von Hartmann
weder voorreed. Walther stond in het portaal. De
baron wenkte hem. Stap in, ik breng u naar de redac
tie.
Toen Walther gezeten was, ging hij voort: Zegde
redactie dat u de beroemde hij brauwde overdreven
en lachte schelmsch portretschilder Schilling uit
München bent die van Prinses Tekla de opdracht hebt
bekomen haar portret te maken.
Walther werd dooreen blijden schrik bevangen.
Mijnheer, stamelde hij.
En omdat u zoo beroemd is, had u de Prinses de
vertooningen in het circus van een kunstenaarsstand
punt willen laten zien.
Walther zat nog altjjd als verlamd. Is het eerste
gedeelte waarheid? kon hij eindelijk vragen.
De zuivere waarheid lachte de baron. Morgen
vroeg om 11 uur audiëntie bij de Prinses.
Mijnheerik dank u.
Geen dank, de dank behoort uw werk. En nu,
in de eerste straat, waar we nu komen, is het bureau
der redactie.
Walther vatte moed. Hij dacht aan zijn liefdesgeluk,
dat op ’t spel stond. Hy zei: Mijnheer von Hartmann,
zou u uw eigen goedheid willen overtroeven en mij nog
een dienst willen bewijzen?
O jawel, waarom niet?
Rijd dan naar den griffier van justitie Patrow in
de Herderstrasse 23 en zeg hem, dat ik werkelijk de
Erfprins niet ben.
De baron zag hem verbaasd aan. Toen vertelde
Walther hem zijne kleine liefdesgeschiedenis. De baron
lachte en zei: Herderstrasse 23? Zeker, dat zal ik doen.
Ik rjjd daar toch langs.
ADVERTENTIëN 4 cent per regel. Bij abonnement van 500
regels 3 cent en van 1000 regels 21/, cent. Groote letters naar
plaatsruimte.
weer in ’t reine, Want Else moet mijn vrouw worden,
zonder haar kan ik mij het leven niet meer voorstel
len.
Zij zeide niet dadelijk ja. Eerst moest hij op eer en
geweten verzekeren, dat hij werkelijk slechts de schilder
Walther Schilling was en niet de Erfprins Ernst. Toen
pas beloofde zij hem, zyn zaak te bepleiten; ’s mid
dags moest hij maar eens terugkomen, zij wilde in dien
tusschentjjd met den griffier spreken. Maar of hij ’t
gelooven zal Zij trok de schouders op.
Nauwelijks een uur was Walther in zijn hótel terug,
of daar bracht de kellner hem een visitekaartje. Baron
Hans von Hartmann, kapitein bij het Xe reg. inf., adju
dant van Z. D. H. den Vorst van enz, las hij tot zijn
verstomming. Hij draaide het kaartje om en om en
vroeg:
Is dit kaartje werkelijk voor mij?
Die baron vroeg naarden kunstschilder Schil
ling.
Laat mijnheer binnen.
Terstond daarop trad de officier binnen, die gisteren
avond Prinses Tekla had vergezeld. Hij was zeer
ernstig en vormelyk. Mijnheer, zoo begon hij, excuseer
mij, dat ik u lastig val, maar ik kom ter zake van de
Prinsenloge.
Walther werd vuurrood, hij kwam zichzelf als een
domme jongen voor.
Ik ontving uw adres van onze politie, zoo ging hij
voort wat zal die politie van het eene naar het andere
hotel zijn gerend, om den blonden heer met kleinen
knevel en in elegante gekleede jas op te sporen en
l zou gaarne van u vernemen, hoe u in de Prinsenloge
kwam. Wil u wel zoo goed zijn?
Mynheer, antwoordde Walther, ik wil u de waarheid
zeggen; maar ’t is een lange geschiedenis; wil u niet
nabijheid van Sneek) het klooster Aula Dei ge
sticht werd (een klooster voor vrouwen), kreeg
dit klooster later den naam Nijeklooster, in
tegenstelling met Oldeklooster. ’t Lag vlak bij
de vroegere tolhek in den Leeuwarder straat
weg, ten N.O. van Scharnegoutum.
Over diezelfde Middelzee lezen we nog: »In
den jare 1200 natn de Westerzee haar loop
door ’t midden van Friesland en werd genoemd
de Middelzee. Door den zwaren vloed nam ’t
water zijn weg langs Leeuwarden, Wirdum,
Rauwerd en Goutum (d. i. Scharnegoutum)
naar Tjerkwerd, alwaar de wateren zoodanige
woede oefenden, dat de gemeene man door zijn
geld en arbeid de dijken niet heeft kunnen in
’t geheel behouden».
Op eene andere plaats vinden we, dat
die geweldige overstrooming der Middelzee in
in het jaar 1200 plaats had; er lagen aan den
westelijken oever dier binnenzee groote stukken
lands onbedijkt voor ebbe en vloed; vele land
zaten hadden geen geld om dijken te maken
en gehavende dijken te herstellen. Dit was
ook zoo bij Scharnegoutum, waar derhalve ook
veel land braak lag. Doch in 1203 gat de
Utrechtsche bisschop 't patroonschap over de
kerk aldaar aan Oldeklooster; kloosterlingen
van dit klooster zorgden bij Scharnegoutum voor
dijken en deden de inwoners de landen weder
bebouwen.
In 1210 was de zomer zeer heet en droog;
het bosch Fluessen geraakte in branden brandde
geheel af. De veenachtige grond was door
de groote droogte ook brandbaar geworden en
brandde mede vrij diep uit. Vervolgens ont
stond er een waterplas, die allengs grooter
werd door overstrooming en afkabbeling; en
zoo is ’t tegenwoordige Fluessen-meer ontstaan.
Ulbodus, de rijke man bij Sneek, die in
1233 Nijeklooster stichtte en er zijn landerijen
en goederen voor wegschonk, ging zelf als lee-
kebroeder in Oldeklooster, overleed daar in
1240 en werd in Nijeklooster begraven.
De Middelzee, waarvan de Groene dijk
en de weg van Sneek naar Ijlst (tot aan de
Ijlster opweg) en zoo over Westhem, enz. de
zuidoost- en zuidgrens vormden, droogde steeds
meer op en slijkte dicht, terwijl omgekeerd de
Zuiderzee door geweldige vloeden groote uit
gestrektheden lands inslokte en haar tegen-
woordigen vorm bekwam. De ruimte tusschen
Bolsward en Sneek was in de laatste helft der
13e eeuw reeds in goed weiland herschapen
Ss®
Naar het Duitsch.
V.
Walther barstte los in een onbedaarlijk lachen en
danste als een schooljongen, die een grap heeft uitge
haald, in den winkel rond. Toen zette hij zich naast
juffrouw Wehner neer en vertelde haar, hoe het zich
nad toegedragen, dat hij in de Prinsenloge was verzeild
geraakt. Maar juffrouw Wehner wilde hem niet ge-
looven en schudde twijfelend het hoofd. Toen werd hij
boos en vroeg: Met de hand op ’t hart, juffrouw
Wehner, zie ik er uit als een Erfprins of als een schil
der?
Zij bekeek hem opmerkzaam en moest toegeven: Ik
wil u niet vleien, maar eigenlijk als een schilder.
Welnu dan, triomfeerde bij en greep naar het offici-
eele blad, dat door de open deur geworpen werd, ’k
Wil toch eens zien, wat die lui schrijven. Zie je juffrouw
Wehner, wie heeft nu gelijk?
Aan het hoofd van het blad stond gespatieerd ge
drukt: De Neuesten Nacürichten zetten hun lezers al
weder een onjuist bericht voor. Noch vertoeft zijn
doorluchtige hoogheid de Erfprins aan het Hof alhier,
noch is er sprake van een verloving in onze hooge vor
stelijke familie.
Basta, Stroovuur! riep hij vrooljjk uit. En nu,
niet waar, lieve beste juffrouw Wehner, nu verloochen
je je goed hart niet langer en breng je de zaak met Else
om de doodstraf uit te spreken en uit te voeren.
Dit werd hoofdzakelijk gedaan om een tegen
wicht te verkrijgen tegen ’t handeldrijvend en
Hollandsch-gezinde Stavoren en met zware
boeten en straffen werden bedreigd degenen,
die dit Franeker’ privilegie zouden schenden.
Boven dezen merkwaardigen brief vindt men
de volgende woorden: Westergo Landssigel
landzegel), Staarum Stavoren), Bols
ward, Snits Sneek), Hemmelra alda ferd
Hemelumer Oldephaert), Waerkum
Workum), Harns Harlingen), Hijndehle-
pen Hindeloopen), Jarig Epazoon Weijm-
britsera Greetman, Hera Haijaz. Greetman te
Woldens Wons), Douwe Baard Tijaerd
te Aldahuus Greetman in Berum, Herttia te
Slaet Sloten.)
Wij hebben tusschen haakjes de tegen woor-
dige namen genoemd. Berum is misschien
Barradeel, waarin de Bierumen (de dorpen
Sexbierum, Pietersbierum en Oosterbierum; de
zee heeft Westerbierum verzwolgen), liggen.
We hebben al eens korte punten opgetee-
kend uit de geschiedenis van verschillende
Friesche steden. Sneek kreeg daarvan ’t leeu
wenaandeel.
We willen nu eens enkele momenten aan
stippen uit de historie van den omtrek. Dus
geen aaneengesloten verhaal of’n volledige be
schrijving. Begrijpelijk is bovendien, dat waar
van de steden gedurig in de kronieken ge
waagd wordt, de dorpen minder vaak genoemd
worden. De dorpen waren ook doorgaans
eenigszins afhankelijk van de steden, waarbij
zij lagen en zoo duidde men zelfs met den
naam »klokslag« de streken aan, die ongeveer
geheel van een stad afhingen. Zoo behoorden
tot de klokslagen van Sneek de vijf dorpjes
van Wymbritseradeel, die ten N. O. van de stad
lagen, nl. Loënga, Goënga, Scharnegoutum,
Gauw en Offingawier.
Dus korte punten.
Van Heeg (toen Hagakerke genoemd),
Gaastmeer, Sandfirden en Aldakerke (waarmee
wellicht Oudega bedoeld wordt) lezen we, dat
de kerken en kapellen aldaar onderworpen
waren en lasten moesten opbrengen aan het
beroemde St. Odulphus-klooster, bij Stavoren.
Ook tal van andere kerken behoorden daar
Of die kerken reeds bij hun stich-
genoemd klooster behoorden, weten
niet; doch wel blijkt, dat in ’t jaar 1132
(toen Sneek dus nog lang geen stadsrechten
had) de bisschop van Utrecht, die ’t klooster
met andere monniken bevolkte, deze rechten
bevestigde en zijn beschikking door paus Inno-
centius II goedgekeurd werd.
Nadat in 1192 ’t bekende Oldeklooster
of Bloemkamp (bij Hartwerd) gesticht was,
werd eenigen tijd later de kerk van Scharnum
(d. i. Scharnegoutum) aan dit klooster geschon
ken door den Utrechtschen bisschop. De kloos
ter- en kerkelijke landerijen tusschen Scharne
goutum en Oldeklooster hadden toen, ten ge
volge van overstroomingen (de Middelzee!)
lange jaren woest, als een moeras of een soort
Wadden, gelegen. Die landen werden toen
bedijkt en door wereldlijke kloosterlingen ont
gonnen. Hierdoor nam de macht en ’t aan
zien van Oldeklooster zeer toe.
Nadat in 1233 door zekeren Ulbodus (inde
liever plaats nemen.
De baron ging zitten en Walther vertelde hem het
geval in kleuren en geuren, zóó dat de bezoeker meer
malen moest lachen.
Daarop vroeg deze: En hebt u het extrablad van de
Neuesten Nachrichten gelezen? Walther knikte bevesti
gend.
Het is bepaald noodig, dat de courant een demen
ti geeft, en u zelf mijnheer Schilling, moet haar daar
toe bewegenHebt u papieren bij u, die u kunnen
legitimeeren?
Zeker.
Toon de redactie die papieren; nog heden moet
een nieuw extrablad verschijnen, want de geheele stad
staat op stelten. Wil u zoo goed zijn?
Zeker, gaarne!
Ik dank u.
De baron wilde heengaan, toen Walther vroeg: En
als de redacteur weten wil, hoe ik in de Prinsenloge
kwam? Wat moet ik hem zeggen?
De bezoeker bleef staan. Ja, ja, daar had ik niet aan
gedacht. Hij staarde eenige ©ogenblikken peinzend op
zijn vingertoppen en vroeg toen: Hebt u werk van u
hier?
Walther zag hem verrast aan. Slechts schetsen.
Mag ik ze eens zien.
Zeker,gaarne!
De baron bezag de studies met groote opmerkzaam
heid, waarbij hij nu en dan een fameus! deed hooren.
Daarop liet hij volgen: Houd u, wat ik u verzoeken
mag, gereed om binnen een half uur naar de redactie der
Neuesten Nachrichten te gaan. Ik spoed mij naar mijne
hooge last geefster en ben binnen ’n half uur terug. Ik zal
u dan meedeelen wat u de redactie zult zeggen. Mag
ik deze schetsen meenemen? Ik zal ze
en in 1275 werd door de wassende bevolking
een kerk te Nijland nieuwland) gesticht en
St. Dodo toegewijd; daarom heet ze de Dodo-
of Dodakerk. Spoedig nam de bevolking nog
meer toe, zoodat er weldra, buiten den pastoor,
ook nog een vicaris en een prebendaris aan
verbonden w’erden.
Onder de pastoors van Nijland is beroemd
geworden Hero, die met anderen door Fries
land in 1470 naar Karel den Stouten gezon
den werd om met dien machtigen vorst te on
derhandelen. Een ander pastoor dezer kerk,
Valerius Herama (1550), was een beroemd
rechtsgeleerde.
In 1287 werd te Tirns een kerk met
pastorie gebouwd; de kerk nog juist op ’t oud-
land, doch de pastorie op nieuwland van de Mid
delzee.
In 1288 werd de bevolking der talrijke
kloosters geteld. Het meest bevolkt was ’t
klooster Wittewierum (prov. Groningen), al
waar 1000 geestelijken woonden. Toen waren
te Oldeklooster 240, te Nijeklooster 56 kloos
terlingen.
Wanneer of er ’t eerst grietmannen wa
ren, weten we niet. Wel vinden we echter
opgeteekend, dat de Friezen in het begin der
1.4e eeuw veel last hadden van de Hollanders.
De abt van het St. Odulphus-klooster en eenige
afgevaardigden van Stavoren en Westergo
gingen te Haarlem met graaf Willem IH on
derhandelen en deze graaf werd in 1328 door
hen gehuldigd als heer en benoemde in deze
streken schouten, schepenen en rechters. De
hiervoor geschreven akte werd behalve door
den graaf, ook onderteekend door de griet
mannen van ’t gemeene land van Westergo,
FranekerWonseradeel en Wagenbrugge
(Wymbritseradeel), Harich en Hemelum.
In 1337 (of 1339) werd een Karmeliten-
klooster te Woudsend gesticht en aan de H.
Maagd toegewijd. In ’t laatst dezer 14e eeuw
werd dit convent door ’t zeewater bijna geheel
vernield en ging ’t ten onder. De voorrechten
en vrijdommen van ’t klooster gingen aan dat
te Ijlst over, volgens een open brief van bis
schop Florentius in 1387.
Ook van ’t jaar 1374 leest men van
grietmannen. Zoo teekende bv. Jarigh Epazoon,
Weijmbritsera Greetman, met de andere afge
vaardigden van Steden en Deelen van Wester
go een gewichtigen brief, waarbij aan Franeker
het halsrecht verleend werd, m. a. w. ’t recht
i
t
5
t
i.
i
i
t
JURAN
I
l
5
5
5
1
1
3
<3^3
i
