Stavoren.
VOOk SINK EU MSTUKi.
j
IS I
MEI WS-EN IHVEKTEJIIEliLAll
DEDOODE MILLIONNAIR.
Zaterdag 21 October 1905.
60e Jaargang.
No. 8<
Uitgever: B. FALKENA Mzn., Singel, Sneek.
Feuilleton.
a
Binnenlandsch Nieuws.
HOOFDSTUK XXXVIII.
HOOFDSTUK XXXIX.
Het was een merkwaardig toeval, dat Schmelzer en
i
s
1
Wordt vervolgd.
men en te Oosterzee gevangen zetten, doch de
bevolking bevrijdde den bisschop. Dit gaf heel
wat onlusten.
Even te voren was het huwelijk van Wil
lem met Aleida, dochter van den graaf van
Gelder, met veel pracht en staatsie te Stavoren
gevierd.
53)
Thérèse Loraine kwam nader.
Toen Gerhard Heyl bemerkte, dat zijn heer boos
werd over het aandringen van dien vreemden man,
nam hij het woord.
Hoort ge dan niet? zei hij. Mijnheer verstaat
u niet 1 Spreek Duitsch, als ge hem iets wilt zeggen.
Verstaat hij geen Fransch? herhaalde Louis
Brandon, terwijl hij den millionnair onderzoekend aan
keek. Dan heb ik mij vergist.
Intusschen was Thérèse Loraine zeer dicht bij Wal
ter gekomen. Zij klemde den dolk vast in hare hand.
Bliksemsnel bracht ze hem van onder haar mantel te
voorschijn en hief de hand op om den doodelijken steek
toe te brengen.
Werling en Heyl bemerkten daar niets van. Louis
Brandon had echter bemerkt, dat zij langzaam genaderd
was, hij had de haastige beweging van hare hand
opgemerkt, hij zag het staal flikkeren.
Met een halfluiden kreet sprong hij toe, greep met
ijzeren vuist hare hand en trok haar weg.
Dit was dus uw planriep hij in het Fransch.
Maar dit is James Walter niet.
ADVERTENTIëN 4 cent per regel. Bij abonnement van 500
regels 3 cent en van 1000 regels 27s cent. Groote letters naar
plaatsruimte.
Eerste Kamer. Tot lid der Eerste Kamer is Woens
dag door de Staten van Gelderland met 34 van de 56
uitgebrachte stemmen gekozen kolonel C. M. E. van
Löben Seis, oud-lid der Tweede Kamer. Op jhr. F. A.
van Nispen werden 18 stemmen uitgebracht.
Te Breda zijn Dinsdag officieel als candidaat
voor de Tweede Kamer gesteld de heeren W. H. Boo-
gaardt, redacteur van de Javapost te Batavia (r.-kath.),
mr. W. Ingenhousz (r.-kath.) en dr. Jan van den Brink
(soc.-dem.) te Breda.
De Gebr. Wagenaar, indertijd verdacht van den
moord van de wed. Oerlijn en beklaagd van diefstal,
zijn door de rechtbank te Amsterdam tot 6 en 4 jaar
veroordeeld. Een talrijk publiek woonde de rechtszitting
bij.
Een dankbetuiging. Op voorstel van vijf leden heb
ben de Provinciale Staten van Friesland aan H. M. de
Koningin, thans te Dobbin vertoevende, eeu telegram
verzonden, waarin H. M. namens het Friesche volk
dank wordt gezegd voor het Koninklijk bezoek in Sept.
1.1., en do beste wenschen en betuigingen van liefde
en trouw aan de Koningin en het Koninklijk Huis
worden geuit.
Te Ter-Apelkanaal woonde langen tijd een be
jaarde vrouw, zekere H., die het kaartleggen deed.
Zij genoot bij het lichtgeloovig publiek een goede re
putatie. Menigeen liet zich door haar «waarzeggen® en
menigeen bouwde op haar voorspelling plannen voor
de toekomst.
Zondagmiddag nog brachten drie leden van het
schoone geslacht een bezoek aan de sombere woning
van de waarzegster. Maar welk een schrik en teleur
stelling, toen zij vernamen dat het oudje het tij
delijke met het eeuwige had verwisseld. Met bedroefd
gelaat en met tranen in de oogen stond het drietal bij
het lijk. Ten slotte verlieten zij het doodenhuis,
zuchtend en jammerend: »nu is alle geluk voor ons
verloren!*
O, heilige eenvoud!
Uit Nagasaki wordt bericht, dat de Japansche
regeering besloten heeft alle stoomschepen, welke in
den loop van den oorlog in beslaggenomen zijn, in het
openbaar te verkoopen. De gezamenlijke waarde van
deze schepen, met inbegrip van de ladingen, wordt
op f 24,000,000 geschat. Voor zoover de schepen naar
Wladiwostock op weg waren werden lading en kolen-
voorraad door de Japanners verbruikt. Sinds begin
1905 werden genomen 16 Engelsche, 3 Duitsche en 7
Oostenrijksche schepen en een Hollandsch schip.
die door het geheele voorval veroorzaakt was, was Thé
rèse Loraine in de duisternis uit de kamer en uit
het huis verdwenen.
Gij zijt niet James Walter, riep Schmelzer nu.
Gij vertoeft hier onder valschen naam gij
Ik veranderde mijn naam, toen ik jaren geleden
Duitschland verlieten leefde als James Walter in Zuid-
Afrika, verklaarde Heinz Werling zenuwachtig. Toen
ik hier terugkwam
Neen, viel Schmelzer in, terwijl hij hem scherp
in de oogen keek, wat die vrouw ook in haar schild
moge voeren tegen James Walter toch weet zij, dat
gij het niet zijt. De ware James M'alter heeft in een
hotel gelogeerd en sprak Fransch. De man, die bij haar
was en die James Walter kende, zeide dat gij het niet
zijt, dien zij zochten dien zij hiermede wilde doorsteken.
Hij haalde den dolk uit zijn zak en hield dien Heinz
Werling voor.
Nu herinnerde Heinz zich den brief, dien Kobitz hem
had teruggebracht en hij begreep alles.
Hij deed zijn best om kalm te schijnen en op vasten,
overtuigenden toon te spreken, doch dit mislukte hem
geheel.
Hij bracht*. stotterend eenige woorden uit en zweeg
toen.
Schmelzer kwam naderbij, legde de handen op zijne
schouders en keek hem ernstig in het gelaat. Juist
flikkerde het vuur in den haard op en verlichtte het
vertrek.
Gij zijt niet James Walter, riep Schmelzer, gij
zijt ook niet Robert gij zijt Heinz Werling
De ontslagen gevangene liet het hoofd op de borst
zakken.
Ja, fluisterde hij, die ben ik Wat wilt gij doen?
U gevangen nemen riep Schmelzer. (Wordt verv.)
met Friesland beleend en, omdat de Friezen
zoo’n atkeer hadden van Dirk, door dezen ge
huldigd. Stavoren werd aan Utrecht gegeven.
Kort daarop geraakte Egbert weer in onge
nade bij den keizer en Ooster-, Wester- en
Yselgouw kwamen evenals Stavoren bij Utrecht.
We zullen zien, dat dit Friesche bezit nog
zeer vaak om wisselde.
Dat in ’t begin der 12e eeuw een goed
deel der tegenwoordige Zuiderzee, in de om
streken van Stavoren, nog land was, met vrucht
bare weiden en ferme bosschen, blijkt duide
lijk. Het is bijv, vrij zeker, dat het bosch
Kreil onder ’t rechtsgebied van ’t graafschap
Stavoren behoorde. Bekend is de oneenig-
heid tusschen Gale Galama, een machtig heer
schap, denkelijk te Koudum wonende, en graaf
Floris II. Galama had oude rechten op de
jacht in ’t Kreiler bosch en op zekeren dag
ontnam graaf Floris aan de knechten van Ga
lama, die op de jacht waren, 3 jachthonden, 2
hazen en het andere gevangen wild. Galama
zwoer zich als vrije Fries te zullen wreken.
Eenigen tijd later jaagde de graaf in 't bosch.
Galama vernam het en eischte hem op dreigen
den toon om schadevergoeding, ’t Kwam zoo
ver dat Galama zijn wapen trok en de graaf
werd aan den arm gewond. De hertog van
Brabant maakte later ’t geschil uit.
Het Staversche klooster St. Odulfus werd
steeds machtiger en verkreeg vele voorrechten
van den Utrechtschen bisschop, als ontheffing
van tienden, renten en inkomsten, die voormaals
voor den bisschop waren. Vele kerken en ka
pellen behoorden onder dit klooster, n.l. de
Maria-kerk te Stavoren, de kerken te Laaxum,
Warns, Korn werd, Harich, Hindelopen, Gaast-
meer, Sandfirden, Hieslum, Ypecolsga, Heeg
(Hagakerke), Wijkel, Arum, Oosterzee, Kuin-
der, Urk, Dronrijp, Schingen en nog vele an
dere. Dit bewijst, dat men zich onder het
klooster van ’t machtige Stavoren veilig achtte.
Bij den Allerheiligenvloed (I Nov.) van 1170
ging veel land tusschen Stavoren, Medemblik
en Wieringen verloren. Texel en Wieringen
werden toen eilanden van den vorm, die ze nu
nog ongeveer hebben.
In ’t laatst der twaalfde eeuw had Willem,
(de latere graaf Willem I,) een broeder van
Dirk VII, macht in Friesland. De bisschop
van Utrecht had gebrek aan geld en kwam
in ons gewest om gelden te verzamelen. In’tSt.
Odulfus-klooster liet Willem hem gevangen ne-
Verbaasd sloeg Werling het oog op die vrouw. Doch
voordat hij een woord tot den politie ambtenaar kon
richten, deinsde deze met een kreet terug en liet zijn
gevangene los.
Hier was geen oogenblik tijd te verliezen.
Mijnheer de commissaris, begon Heinz, terwijl
hij zichzelven tot uiterlijke kalmte dwong, door mijn
heer Hartmann heb ik over u hooren spreken. Toen
ik vernam, dat gij gelooft aan de onschuld van Heinz
Werling, wenschte ik dringend u te zien, om u eenige
mededeelingen te doen, die u van groot nut kunnen zijn.
Wie zijt gij, mijnheer? De sprekende gelijkenis
met
Mijn naam is James Walter. Zoodra wij alleen
zijn, zal ik u verklaren, wat u zoo in verbazing brengt,
doch in tegenwoordigheid van die dame kan ik dat niet.
Zij wilde u doodsteken, zei Schmelzer, nog ge
heel ontsteld, maar
Ik heb hem niet aangeraakt, zei Thérèse Loraine
bedaard. Ik wilde James Walter dooden, maar dit is
James Walter niet dat weet ik van mijn vriend.
James Walter logeerde in het hotel, waar mijn vriend
kellner is hij sprak Fransch met Walter deze
heer is niet James Walter, hij verstaat geen Fransch.
Ik heb hem geen letsel gedaan laat mij dus ver
trekken.
Met deze laatste woorden ging zij naar de deur;
Schmelzer wilde haar tegenhouden, doch Werling greep
hem bij den arm.
Laat haar gaan, sprak hijik had haar volstrekt
niet opgemerkt, zij heeft mij niet aangeraakt. Wan
neer gij haar vasthoudt en mij in de zaak betrekt, ben
ik niet in staat u inlichtingen te geven omtrent gewich
tige dingen.
Voordat Schmelzer bekomen was van de ontsteltenis,
III.
Odulfus, die ’t klooster te Stavoren stichtte,
ging daarna nog ijverig voort, om te Stavoren
en elders in Friesland te prediken. Van hem
wordt gemeld, dat hij voor zijn dood den on
dergang van Stavoren heeft voorzegd en ook
de aanleiding daartoe, namelijk de verzanding
en opdroging van de haven.
In ’t jaar 910, toen Stavoren door koophan
del en scheepvaart reeds vrij uitgestrekte be
trekkingen had gekregen, werden door een
grooten brand 13 huizen benevens de Lieve-
Vrouwen-Kerk, staande aan de westzijde der
stad, naar den kant van ’t klooster, vernield.
De oorzaak was onbekend. De toren bij de
kerk staande, ontkwam wel aan ’t vuur, doch
werd 3 dagen later door een hevigen storm
omgeworpen. Bij buitengewoon laag tij zijn
in de 17e eeuw nog overblijfselen dezer kerk
gezien.
Omstreeks het jaar 920 leefde in de stad
Cappidus, naar zijn geboorteplaats Stavriensis
bijgenaamd. Deze priester had eenigen smaak
voor wetenschappen, vooral voor geschiedenis.
Hij beschreef de lotgevallen van St. Lebuïnus,
Otgerus, Plechehnus en Odulfus en ontwierp
ook geslachtsrekeningen én aanteekeningen van
de prinsen, hertogen en koningen van Fries
land. Naderhand zijn deze geschriften denke
lijk bij een grooten brand, die de boekerij
van Stavoren vernielde, verdwenen.
Op den 4 Januari van 939 (of 989, of 996)
verbrandden te Stavoren, volgens opgaven
der oude kronieken, wel 300 huizen; onbe
dachtzaamheid en verzuim was de oorzaak.
De aloude Hollandsche geslachten van Bre-
derode en van Teilingen moeten denkelijk hun
stammoeder ook zoeken in de oude Friesche
hoofdstad. In ’t laatst der 10e eeuw had
Gosse Ludigman, potestaat van Friesland en
woonachtig te Stavoren, een dochter Tetta of
Tet genoemd. Zij huwde met een jongeren
zoon van Arnoud, graaf van Holland. Deze
zoon, Sikko, had ’t ongeluk een edelman aan
't hof zijns vaders te dooden. Hij vreesde de
boosheid zijns vaders en vluchtte naar Stavo
ren, waar hij door Ludigman goed ontvangen
werd en Tetta tot vrouw bekwam.
Graaf Arnoud deed later (zie een van Van
Lennep’s geschiedkundige romans!) ’t jonge
Richard Hartmann, die door tusschenkomst van Jenny
Schmelzer kennis met elkander hadden gemaakt, juist
kwamen op het oogenblik, dat Thérèse Loraine haar
verraderlijken streek wilde ten uitvoer brengen.
Ook Schmelzer zag het staal flikkeren en pakte Thé
rèse bij den arm op het oogenblik, dat Werling en
Gerhard Heyl binnentraden en de deur achter zich
sloten.
Louis Brandon was weggeloopeu en in de duisternis
verdwenen.
Schel eens aan, verzocht Schmelzer. Deze vrouw
wilde een aanslag plegen op den heer, die hier juist
binnenging. Hij kan ons misschien zeggen, met wie
wij hier te doen hebben.
Ten zeerste verwonderd wat dit voorval wel te be
duiden mocht hebben, moest Richard wel aan dit
verzoek voldoen.
Schmelzer ontrukte den dolk aan de handen der vrouw
en stak het moordtuig in zijn zak. Eenige oogenblikken
later waren zij binnengelaten.
Waar is mijnheer Walter vroeg Richard.
In zijn schrijfvertrek, mijnheer. Hij heeft ge
zegd, dat ik u dadelijk moest laten binnenkomen, zoodra
gij zoudt komen.
Heinz Werling had de hem onbekende vrouw vol
strekt niet bemerkt en hechtte geen beteekenis aan het
kleine voorval met den man, die hem in het Fransch
had aangesproken. Hij ging in zijn schrijfvertrek en
zeide aan zijn secretaris, dat hij nog bezoek verwachtte
en hem van avond niet verder noodig had.
Zoodra Heyl weg was, draaide Werling de lamp
wat lager en bereidde zich voor op het gesprek met den
politie-ambtenaar. Peinzend staarde hij naar het vuur
in den haard, toen Richard binnentrad, gevolgd door
Schmelzer en Thérèse Loraine.
echtpaar terugroepen en schonk het sbreede
roeden lands* in de omstreken van Haarlem en
een kasteel (Brederode). Uit dit huwelijk zou
den de geslachten van Brederode en Teilingen
zijn gesproten.
In 991 kwamen de Denen weder in deze
gewesten en ook ’t zoo bloeiende Stavoren
werd geplunderd. In het volgend jaar schij
nen de roovers de Middelzee ingevaren te zijn
om daar te plunderen.
In ’t jaar 1072 hadden de Friezen ’t te
kwaad met Godfried met den Bult, die destijds
Holland bemachtigde. Egbert II, markgraaf
van Saksen, had Godfried tegen de Friezen
geholpen en daar hij in de gunst stond bij
den keizer en familie van de Hollandsche graven
was, bekwam hij kort daarop de Friesche graaf
schappen Stavoren, Oostergouw, Westergouw
en Yselgouw in leen. Met geweld moest hij
deze streken nemen, doch hield ze niet lang in
zijn bezit. Toen Egbert tegen den volgenden
keizer Hendrik IV opstond, werden Ooster-,
Wester- en Yselgouw weer aan Othelrik, een
vriend van dezen keizer, gegeven, terwijl het
graafschap Stavoren bij keizerlijke gifte (31
Oct. 1077) aan den bisschop van Utrecht kwam.
Othelrik heeft hier echter niet veel en niet
lang geheerscht.
Toen Dirk V na veel moeite graaf van Hol
land werd, handelde hij zoo wreed tegenover
de West-Friezen, dat het scheen alsof ’t geheele
volk moest uitgeroeid worden. Velen vlucht
ten over den Vliestroom en verscholen zich
te Stavoren.
De winter van 1078 ’79 duurde van 11
November tot ’t laatst van Maart en was zeer
streng. Dirk V verzamelde een machtig leger
en trok over ’t ijs om ook ons gewest te ver
overen. Er werden twee slagen op één dag
geleverd, waarin de Friezen samen 10,000 man
verloren.
Dirk belegerde toen Stavoren 3 weken lang;
toen moesten de inwoners zich overgeven; zij
kregen vergiffenis doch moesten een boete van
1300 gouden Fransche kronen betalen en Dirk
als heer huldigen. Toen deed Dirk zijn intocht
in de stad en liet al de daarheen gevluchte
Friezen, benevens ’t vreemde krijgsvolk, dood
slaan. De Friezen buiten Stavoren werden
verschrikkelijk gestraft, ’t was één groote
moordpartij. Daarna deed Dirk zich ook in
andere plaatsen van ons gewest huldigen.
Even daarna werd Egbert van Saksen weer
e
3
5
r
Dit blad verschijnt WOENSDAGS en ZATERDAGS.
ABONNEMENTSPRIJS voor Sneek f 0,40 per 3 maanden,
franco per post f0,50.
Abonnementen worden te allen tijde aangenomen.
it
u
I
lURANT.
I
il
i.
l-
