f2000
igi
SNEEKER COURANT (67ste Jaargang) en WYMBRITSERADEEL (14de Jaargang)
id.
•ns.
WesterhofsMe
I
Woensdag 31 Maart 1915.
Officieel Orgaan der Gemeente Sneek.
IG.
SNEEK.
Uitgevers: Firma H. BRANDENBURGS
Ged. Poortezijlen, - Hoek Kleilizafld - Sneek.
TELEFOON No. 150.
r
n in
Verschijnt Dinsdags- en Vrijdagsavonds.
No, 52. Woensdag 31 Maart 1915.31e Jaargang.
Preanger
Java
Letter B
No. 1
70 ct.
62
54
50
Nieuwstijdingen.
De Abonne’s op dit blad worden op aanvraag Gratis verzekerd tegen de gevolgen van Ongelukken voor onderstaande
bedragen. (Risico gedekt door de Hollandsche Algemeene Verzekeringsbank te Schiedam.)
biiX>éange f7000 fisOhLTvoTJ75 «en f25
Invaliditeit, i A UU Overleden. JJV >Oog >j J van een D u im. 1 Wijsvinger.
(F
RECLAMEKOLOM.
Filiaal „CUBA” N. Burgstraat.
ll
:leri
bij verlies
van een Duim.
bij verlies van
elke andere
Vinger.
bij
O v e r 1 ij d e n.
ARIEX
gelijks
I
ED.
R.
M
P. D.
7)
7)
TO
gaarni
Bg de directe belastingen
r direc
regelmatig
reneei
BUR(
lezer.
- 4
L
d ont-
>r haar
n van
i milde I
st be- i
et bij
ntraal
theve
Sneek
Firma
oelan-
vraagt
in het
ikbaar.
>er uur
skende.
)FF.
ad pe
litzicl
BURi
id) mi
rslijp,
nz.
H
LAA1
jterdij
ABONNEMENTS-PRIJS
Per jaar fl.50, franco per post f2.buitenland f5.
Afzonderlijke nummers 3 cent.
AD VERTEN T1E-PRIJS
15 regels 35 cent, elke regel meer 6 cent.
Bij abonnement belangrijke korting.
Ingezonden Mededeelingen 10 cent per regel.
NEUWEINEEKETCOURANT
PER POND.
en Et
AAR-
genoemd, woonde in de 17e eeuw een kruide
nier, die een aandeel had in de vaart op
Oost-Indië en bevoorrecht was tot het verkoo-
pen van „Kruydnaghelen, Canneel, Muscaetno-
ten ende Peper”; natuurlgk peperduur! Hoe
ontzaglijk de winst was, die gemaakt werd op
de „Oost Indiaonse Waeren”, blijkt hieruit;
dat „de inboorlingen der specerij-eilanden”
voor zekere hoeveelheid „kruyden” acht dui-
ten of 5 centen naar onze munt betaald kregen,
welke hoeveelheid hier eene handelswaarde had
van f3.75.
Het „Frittemahuys” werd bewoond in 1522
door den Olderman van Sneek, die met een
nioht van v. Harinxma gehuwd was. Frittema
was een Groninger edelman, die tevens kapi
tein over een Bourgondisch-vendel was, dat
in de stad werd gelegd ter bescherming tegen
de Gelderschen, na den door mij beschreven
mislukten aanval onder graaf van Meurs.
Frittema bezat een uithof ten westen der stad,
welke plaats thans is volgebouwd met een
vijftigtal woningen.
VOETBAL.
Zondag j.l. speelden aan de Kerkhofslaan
alhier, S.V.G. en een L.S.C.-Elftal een
vriendschappelgken wedstrgd. Na een zeer
saaien kamp wist S.V.G. tenslotte met 3—1
goals te winnen.
Friesch-ElftalGroninger-Elftal 23.
Op de Wilhelminabaan te Leeuwarden
had Zondag j.l. de ontmoeting plaats tus
schen bovengenoemde elftallen. De uitslag
was een 32 overwinning ten voordeele
van het Groninger-Bonds-Elftal. Gespeeld
werd om den zilveren lauwerkrans welke,
zal hg als definitief eigendom worden van
een der elftallen, 3 maal achtereen of 5
maal in 't geheel gewonnen moet worden.
In 1912 werd hg door Groningen gewonnen;
in 1913 en 1914 door het Friesche Bonds-
Elftal.
Weten de Friezen in de return-match de
Groningers te kloppen met 2—03—1 of
42 dan wordt hg definitief eigendom van
den Frieschen Bond. Doch de Groningers
hebben reeds een mooie voorsprong. In
genoemd Friesch-Elftal speelden onze stad-
genooten J. de Wind, (L.S.C.;)j Luitenant
Dulfer (L.S.C.) en R. Karsten, (Sneek.)
Benoemd tot hoofd der Chr. School
te Aalten, onze vroegere stadgenoot de hear
E. de Vries, onderwgzer te Harderwgk.
OOSTERWIERUM. Aanbesteed is het
veranderen van de veestalling en het her
stellen van het schuurdak van de boeren-
huizinge, bewoond door J. H. v. d. Meer
alhier, voor rekening van mej. M. Buma te
’s-Gravenhage (architectuur A. Velding te
Buitenpost).
Laagste inschrgver was wed. D. F. Douma
te Oosterwierum voor f4189, aan wie het
werk is gegund.
OOSTERLITTENS. In de jaarvergade
ring van het „Onderling Ziekenfonds” al
hier bleek uit de rekening van den pen
ningmeester dat de ontvangsten hadden be
dragen f 446.34 en de uitgaven f 230.50,
waarvan f 138.50 is uitgekeerd wegens
ziekte en f 15 bg het overlgden van een
lid. Het reservefonds bedraagt thans f 800.
Tot lid van het bestuur is herkozen de
heer J. J. de Jong, en in de plaats van
den heer R. Jonkers, die wegens vertrek
had bedankt, is gekozen de heer J. Bosma.
HENNAARDERADEEL. In de ge
houden raadsvergadering is o.m. op een
adres van J. Bosma te Oosterlittens om
vrijstelling van hoofdelgken omslag gunstig
beschikt. Een adres van de bewoners der
>Hofkamp< te Wommels om bestrating
dezer buurt is gesteld in handen van burg,
en weth. om advies. Op een adres van
Offringa en Stremler te Hennaard om de
voltooiing van den nieuwen Hennaarderweg
met de daarin liggende bruggen te be
spoedigen, is besloten, te berichten, dat aan
het verzoek steeds is en verder zal worden
voldaan.
Uitvoer van varkensvleesch.
Bij ministerieele beschikking is bepaald,
dat door den directeur van het Rgks Cen
traal Bureau tot regeling van den afzet en
uitvoer van varkensvleesch, consenten tot
uitvoer van varkensvleesch zullen worden
verleend
1. aan hen, die op Woensdag 17 Maart
j.l. des avonds 12 uur in voorraad of in
bewerking hadden de voor export bestemde
hoeveelheden gezouten varkensvleesch, dat
van rgkswege gekeurd en als zoodanig ge
merkt is of vleeschwaren geheel of gedeel
telijk bestaande uit varkensvleesch en waar
van de opgaven vóór 27 Maart bg hen zgn
ingekomen
2. aan personen, die bg het bureau
voornoemd als exporteurs zgn ingeschreven.
De eerste groep moet opgeven hoeveel
voorraad zg hebben, waarna de directeur
beslist hoeveel van die voorraden kan wor
den uitgevoerd, terwyl omtrent de tweede
groep (personen, die als exporteurs bekend
staan) later zal worden bekend gemaakt,
aan welke voorwaarden en verplichtingen
zg behooren te voldoen, om de bedoelde
consenten te ontvangen. Zg, die consenten
ontvangen, zgn een vergoeding aan het
Rgksbureau verschuldigd van 10 cent voor
elke 100 K.G. of gedeelte daarvan, waar
voor zg toestemming tot uitvoer krggen.
naar
Cronenburg en Leeuwenburg.
Tot in de 18e eeuw telde men te Sneek ver
scheidene adellijke stinzen, ook wel burgen
genoemd.
De naam Cronenburg herinnert aan een oud
uitgestorven geslacht. Deze stins grensde met
den achtergelegen open grond aan het Oud-
Kerkbof. Het vroeger aan de Oostzyde gelegen
pleintje is thans aan de tegenwoordige rooiljjn
volgebouwd.
Aan de Zuidzijde stond de Leeuwenburg, die
ook achterafwaarts gebouwd stond. Dit terug
bouwen en een voorplein voor het buis hebben
vond zijn reden in het feit, dat de ridderhui-
zen veiliger van den algemeenen weg of straat
lagen. Ook kon men op bet voorplein beter de
koetsen en ruiters opstellen en plaats geven
aan wapen gerei, paarden en aan het gevolg
van vreemde gasten.
Louw van Donia woonde op Leeuwenburg.
Hij was in 1505 Grietman van Wijmbritsera-
deel en in het jaar daaropvolgend tevens van
Rauwerderhem. In het midden der 15e eeuw
was Cronenburg reeds bekend. Op de plaats
van het gerechtsgebouw stond in de 16e eeuw
het huis van jhr. Sikkinga. Later was het een
herberg, genaamd „de Witte Arend”. Naast
Cronenburg lag het Witte Huys of Withuis,
welke plaats thans gedeeltelijk door de Waag
is ingenomen.
Frittemahuis stond aan het Schapenplein,
hoek Peperstraat, vroeger Marktstraat genoemd,
terwijl de Markstraat Breedeplaats werd ge-
heeten. In de Marktstraat, later Peperstraat
Met een goed gewapend escorte van dertig
ruiters werd de Sneek er Hoofdeling enjgriet-
man van Wymbritseradeel uit het Oversticht
gehaald en triomfantelijk naar de goede stad
Sneek gebracht.
De Sneekers, ten hoogste verheugd over de
terugkomst van hunnen beminden engeachten
Bestuurder, vierden dien bigden dag feest.
Bij zijn aankomst werd van Harinxma met
eene plechtige processie in de St. Maartens
kerk geleid en het Te Deun laudamus ge
zongen. Des anderen daags warden de straten
met groen bestrooid en droeg de Deken het
Heilige Sacrament door de stad, gevolgd door
een stoet van priesters en koorknapen in feest
gewaad. In de kerk teruggekeerd werd de
Mis van den Heiligen Geest gezongen, waarna
het volk zich aan gepaste vreugde overgaf.
Iedere straat gaf aan Bocke van Harinxma
ten teeken van blijdschap over zgn bevrijding
een geschenk, terwyl de Hoveling der stad
zich niet onbetuigd liet en tot aandenken van
dezen gewichtigen dag de armen en de hoofd
kerk mildelijk bedacht. Natuurlgk liet de milde
edelman zijn redder en bevrgder niet onbe
loond. Jan Kanneke kreeg, niettegenstaande hg
van zeer geringe afkomst was, het Grootbur-
gerschap en een huis om er zijn bedrijf van
wgntapper en handelaar in uit te oefenen.
Ter zijner nagedachtenis zou
de Wijnkanstraat
tusschen de Oude Koemark.roeger het groot
Zuidend genoemd) en de Scharnesteeg haar
naam hebben verkregen.
Eenigen tijd na de inhuldiging van hertog
Albrecht van Saxen binnen Sneek stierf Bocke
van Harinxma, waarschijnlijk aan eene ziekte
tijdens zijn gevangenschap te Groningen opge
daan ten minste, toen hij na zijn terugkeer
zijn vorige functies wederom aanvaardde, ge
voelde hij wel, dat het doorgestane leed spo
ren bij hem had achtergelaten en dat hij niet
lang meer te leven had. De rampen, die de
Vetkoopers (smadelijk vetten genoemd) over
Friesland hadden gebracht en de onzeglijk
slechte behandeling, die hij door hun toedoen
aan den lijve te Groningen had ondergaan, ver
vulde hem steeds met wrok en dit was ook
d e reden, dat hij besloot met eenige voor
name Schieringer edelen, om den hertog van
Saksen als beschermheer over Friesland aan
te nemen. Hij was zich niet bewust, dat hij
hierdoor de wolf in de schaapskooi haalde,
daar hij te goeder trouw was en niet kon
voorzien, welke rampen ons volk nog boves
het hoofd hingen. Als een der voornaamste
„heerschappen” werd Bocke van Harinxma in
1498 als afgezant naar den hertog benoemd.
Na zgn terugkomst werd hij ziek en in het
jaar daaropvolgend stierf hij. Van Harinxma
werd opgevolgd door Schelte van Liaukema,
die het huis van den overledene aan de Markt
straat bewoonde. In later tijden werd het-van
Harinxtnahuis ook wel Dekama- en Gruyter-
smahuis genoemd.
Groote Advertentiën kunnen uiterlijk tcf Maandags- en Donderdags-
avonds ingebonden worden, kleine tot Dinsdags- en Vrijdags-
morgens 10 aur
mits zij de burgerij geen molest zouden aandoen.
Tevens beloofde hij uit eigen middelen de
soldij van vreemde officieren en soldaten te
zullen betalen.
De roofzuchtige Duitscher zon echter spoedig
op middelen om de soldij betaling zoo groot
mogelijk te doen zijn en rekende, dat de hulp
troepen uit Sneek en Wijmbritseradeel ook tot
zijn eigen troepen behoorden, omdat hij was
aangesteld tot algemeen bevelhebber.
Hiermee was van Harinxma het ganschelijk
niet eeas en daar hij weigerde om aan het
verzoek te voldoen, werd de verhouding van
den Hoofdeling tot den vreemden bevelhebber
dagelijks minder.
Ten slott» begon Fox te dreigen, dat hij al
zijne soldeniers tegen Harinxma zou opzetten,
als hij zijn zin niet kreeg, maar de Hoofdeling
kon en wilde niet toegeven wegens de hooge
kosten.
Louw Donia, zwager van v. Harinxma en
diens neef Sytze, beraadslaagden wat hun te
doen stond in dit dreigend gevaar.
Verzet zou niet baten tegen zulk een over
macht en daarom trachtte van Harinxma zich
uit de voeten te maken, maar een omgekochte
spion bracht het uit en toen werd bjj gevan
gen genomen met Louw Donia en Sytze, die
als gijzelaars werden aangehouden, terwijl v.
Harinxma naar Groningen werd gebracht, om
als een gemeene misdadiger in een vunzig ge
vangenenhok te worden opgesloten.
Te laat beklaagde de edelman zich, dat hij
te goeder trouw was geweest jegens den »Sak-
sischen bendebaas en diens roofzuchtig gespuis*.
Hij had eerder de stad moeten verlaten,
tegeljjk met de meeste aanzienlijken en bur-
gsrs, die hem nog hadden gewaarschuwd om
tech den dans te ontspringen.
De Groningers, die tijdens het woeden der
Friesche partijschappen steeds op de hand der
winnenden waren, zaten ook weer achter deze
zaak, immers, toen zij op de smeekingen der
Sneeker burgers de geëischte voorgeschoten
soldij hadden uitgekeerd, bleven de drie ge
vangenen toch nog in ggzeling totdat zij de
som zouden hebben betaald en toen dit ge
schied was, bleven zij in hechtenis.
Van Harinxma zat afzonderlijk opgesloten
en het was te danken aan de slimheid van
dan Sneeker wijntapper, Jan Kanneke
genaamd, dat hij zijn vrijheid herkreeg.
Onder voorwendsel van zaken te doen in
Groningen wist hij, door den gevangenbewaar
der goed te tracteeren, toegang te krijgen tot
den gevangen edelman. Om den schijn te
vermijden, dat hij niet telkens van Sneek kwam
expresselgk om den heer van Harinxma op te
zoeken, verhuurde Jan zich te Groningen als
kruikenmaker of kannegieter, in welk vak hij
bedreven was. Nu wist Jan den cipier door
herhaalde tractaties voor zich te winnen en
van hem toestemming te krggen den gevangene
vaker te bezoeken, want hij gaf voor, dat hij
verplichtingen jegens zijn vroegeren meester
had en daar deze in het ongeluk zat, wilde
Jan hem opbeuren en troosten. Heimelijk
echter bereidde de kannegieter zijns meesters
vlucht voor en bracht dat plan in het begin
der maand Augustus van het jaar 1497 tot
uitvoering.
De cipier werd dronken gemaakt en Jan
Kanneke vluchtte met van Harinxma uit de
gevangenis. Buiten de stad stonden twee ge
zadelde paarden in het dorp Haren klaar.
Zonder verwijl bestegen zij de rossen en reden
spoorslag naar Zwolle, waar zij tegen den
middag van den volgenden dag aankwamen.
Van Harinxma begaf zich onmiddellijk naar
den burgemeester en de schepenen, die juist
vergaderden en deze heeren verleenden hem
en zijn trouwen helper bescherming en gast
vrijheid.
Jan Kanneke meende zijn taak nog niet te
hebben volbracht, alvorens hij zijns meesters
familie in kennis had gesteld met het ver
blijf van hem, die zoozeer gemist werd en na
een verkwikkende rust te hebben genoten,
reed Jan naar Sneek. Vreemd hoorden van
Harinxma’s echtgenoote, Ansk van Jongema,
en zijne zuster Catharina, vrouw van Louw
Donia, op, dat hij, de beminde man en broe
der, die men in smadelijke gevangenschap te
Groningen dacht, zich veilig en wel te Zwolle
bevond. Eerst konden of wilden ze Jan niet
gelooven, maar een brief en afdruk van den
zegelring met van Harinxma’s wapen bracht
haar tot andere gedachten en daar Jan zich
als gids beschikbaar stelde en aanbood om de
belangstellende bloedverwanten naar Zwolle te
begeleiden, twijfelden zg niet langer.
In de Leeuwarder Courant vervolgt de heer
P. Janzen te Meppel zijn artikelenreeks over
onze stad.
Hij begint thans, met er op te wgzen, dat
in de Friesche steden de voornaamste edelman,
den bestuurstitel van Hoofdeling droeg, !en
soms vrij oppermachtig was al stond hem êen
Raad ter zyde, benevens Schepenen, in de
uitvoering van het bewind.
Te Sneek pasten de Poirters wel op, dat
hun chef niet al te ijdel werd of te veel in
de melk te brokken kreeg.
Toen Sneek stedelyke rechten verkreeg werd
Bocke Donia de eerste Hoofdeling. Van hem
is weinig bekend. Meer naam maakte Rienck
Bockema, die bekend stond wegens zijn zwer
vend krijgsmansleven. Zijn stins op den Oos-
ter- of Hemdijk werd genaamd „de Roodeburg”,
waar hg bij tusschenpoozen van 1377 tot 1396
vertoefde. De Wijde Burgstraat is naar die
stins genoemd.
Bockema was de Vetkooperspartij toegedaan
en zwoer, om zich op de Schieringers te wre
ken, den eed van trouw aan hertog Albrecht
van Beieren en haalde dusdoende den vijand
in ons land, maar voor deze daad moest hij
vluchten toen de Schieringers veld wonnen.
Bij een zoen tusschen den hertog (die met
leepheid poogde te winnen wat hij anders met
geweld zou verloren hebben) en de Friezen
kwam Bockema als Hoofdeling in Sneek terug,
maar hij vond zijn stins door de Schieringers
verwoest. Volgens zgn vijanden had Rienck
veel goed te maken en leed hij aan „knaginghe
syns ontroerd ghemoets”. Misschien gevoelde
de man zich schuldbewust en wilde hij boete
doen, door op zijn ouden dag aanzienlijke
goederen, meest lanc.erjjen, op te dragen aan
het algemeen kapittel Windesheim nabij Zwolle,
met de bedoeling om onder Trinse of Tirns een
klooster te stichten, dat Thabor werd genoemd.
Zijn schoonzoon Agge van Harinxma, een
volbloed Schieringer, volgde hem op. Hij liet
een stins bouwen aan de Breedeplaats of
Marktstraat, v. Harinxmahuis genoemd. Bijna
eene eeuw bleef het Hoofdelingschap in deze
roemruchte familie tot 1499, toen Bocke van
Harinxma overleed. Een veelbewogen leven
had deze edelman, die tevens Grietman van
Wijmbritseradeel was. Zgn afkeer jegens de
Vetkoopers was groot en toen hg zag, dat deze
terrein wonnen en de Schieringers het onder
spit zouden moeten delven, zocht hg met de
voornaamste Schieringer edelen hulp van buiten
en haalde hier den Saks in. Nuterd Fox leverde
de Gaasterlanders op 17 Januari 1496 slag
op de Lange Jedden
aan de Slotermeer,
die door hem werd gewonnen met behulp van
achthonderd Sneeker schutters, de groote Snee
ker Busse „Dulle Wyts” genaamd en verschei
dene veldstukken.
Gebrek aan goede krijgstucht deed de Ze-
venwolders de kans verliezen, zoodat het hevig
gevecht in een vlucht der vetten ontaardde.
Aan deze overwinning hadden de Schieringers
het te danken, dat de hoofden met volle ge
rustheid hunne stinsen konden opzoeken om
de komende dingen kalm af te wachten.
Heel lang duurde die rust niet, want er
school een adder onder het riet. In vol ver
trouwen op hun ordelievendheid en zin voor
krijgstucht had v. Harinxma aan Fox en zijn
onderbevelhebbers met hunne soldaten welwil
lend toegestaan om zich het leven te Sneek
voorshands zoo aangenaam mogelijk te maken,
Afwgzend is nog beschikt op een adres
van Tj. Kamstra om gedeeltelijke restitutie
van de pacht der ophaalbrug te Wommels,
wegens stremming der Littenser-(Kromme)
zgl.
Besloten is o.a. tot onderhandsche ver
pachting van het grasgewas der bermen
langs den nieuwen Hennaarderweg voor
2 jaren.
Aan mej. G. de Haan is voor de tgde-
Igke waarneming van hoofd der school te
Oosterend gedurende 4 maanden eene be-
looning toegekend van f 50.
Besloten is, aan burg, en weth. een cre-
diet te verleenen van f 350 per jaar en
dit te bestemmen voor den ondernemer
van een wagendienst van Wommels naar
Bozum, Dronrgp en Sneek.
Rljkslandbouwwinterachool
te Leeuwarden.
Van de eerste tot de tweede klasse zgn
o.a. onvoorwaardelgk bevorderdB. Beek
huis, LeeuwardenG. de Boer, Rauwerd
KI. Brandsma, Roodhuis W. Th. Elzinga,
Leeuwarden KI. de Haan, WirdumJ.
Heeg, OosterendM. de Jong, Wirdum
Joh. Miedema, WesthemKI. Miedema,
Westhem D. Oostra, Jorwerd W. Over-
dgk, Haskerhorne Hk. Prinsen, Akkrum
L. Wgtsma, Roordahuizum.
Voorwaardelgk zgn o.a. bevorderdJ.
W. H. Kramer, LeeuwardenJ. Hiemstra,
Roordahuizum; P. Hornstra, War ga.
Niet bevorderd 3 leerlingen.
Het diploma dar school is o.a. toegekend
aan de leerlingen: Joh. Plet, Leeuwarden;
I. Postma, RoordahuizumP. Terpstra,
BritsumG. de Boer, TirnsP. de Boer,
BritsumJb. Jorna, Roordahuizum Job.
Postma, AkkrumHk. Sehuurmans, Leeu
warden R. P. Sgbesma, TjerkgaastP. E.
Winkel, Leeuwarden en W. van der Zgpp,
Molkwerum.
LEMMER. Bg de directe belastingen
zgn verplaatst de commies 2e kl. O. Veen
van Bourtange naar hier en de commies
2e kl. K. Visscher van hier naar Bourtange.
Het spoorwegverkeer in de
Paaschweek.
Ter bevordering van een regelmatig
reizigersverkeer tgdens het a.s. Paaschteest
zal op Zaterdag 8 en Dinsdag 6 April
1915 eea voortrein loopen van Leeuwarden
naar Zwolle, vertrek 12.55 nam., Heeren-
veen stopt, vertrekt 1.27 nam., Steenwgk
stopt, vertrek 1.52 nam., aankomst Meppel
2.07 nam., vertrek Meppel 2.18 nam., aan
komst Zwolle 2.43 nam.
EEN BELEEFD VERZOEK.
Haalt eens „GROGOL” 3 Ct» in
Overtreft alles in dien prijs.
