en
Voor een
kleintje Koffie,
Westerhof’s
Preanger
per ons 23 cents.
p.'i! ponds pakje 5Ï'!2 ct.
A.J.P's Eierpudding
ONZE RECLAME-PRIJZEN
zijn alleen geldende gedurende de
J. ZIJLSTRA Hzn.
TARWEBLOEM
„KRISTAL”
is iniver, blank en voordeelig
in het gebruik.
Laat Lmtó
üOsdrisóteót
mfc <3®@e
I
VROOM DREESMANN.
L
kooptutochzekeraltijd
KOOPMANS’
Officieel Orgaan der Gemeente Sneek.
Brandenburgh, Boschma Co
- v
Brieven aan de Redactie.
Zaterdag 5
aart 1921
Ho. 45
37e Jaargang
BKLAMBKOLOM.
Grootzand.
ur.
iel.
net
N ieu wstijdingen.
'g
,n
R-
;en
ek.
11.
ct.
f 800
700
oe-
Ook uitgewogen
0e Paaschpudding bij uitnemendheid.
tan
de
26
85
Versuhgnt
DINSDAGS ea VRIJDAGSAVONDS
Uitgevers
Zie adv. in dit blad. Zie onze Etalages.
INFLUENZA EN DE GEVOLGEN.
EEN ROL BESCHUIT VAN 21 CENT.
^Ijsmbekt] h.1. BARER,
Vraagt cM fabrikaat in de
fabriaksverpakki nö van
>2,1
Abonnement: per jaar f 2.50
fr p. poet f3.Losse Nos. 5 ct.
Advertentlën 10 ct. p. regel. Inge
zonden Mededeelingen dobbel tarief, bg
Abonnement belangrijke korting
Kleine Adv. kunnen ingezonden wor
den op den dag der uitgifte, tot 10 uur
voor zaxhie erubbojthehmA.
QueraL-uerferygboflj’ i 50 ct.
pakki ngvan
,x en 2/aKG
XTmKELFABRIEK
I
i aan-
0
Volgens voorwaarden overeengekomen met de Hoiiandsoh* Algemeen* Ver**- IHIIA
-Mank t* Sohiediem ziin onse Abonné’a versekerd tegen ongelukken voor *vVV
k*Hng*-Bnnh Schiedam zijn onse Abonné’a versekerd tegen ongelukken voor
van
met
Bi
B
9
Wordt vervolgd.
Gegroet
L. C.
l
rijfl-
Goed drukwerk en de wetenschappelijke
bedrijfsleiding.
'f
in-
echt-
Obe
hof te
des
daar
het
n de-
jwel
n te
neld
iren,
nnis
ves
ting,
die
:den
non-
:md,
;ster
280
30
BOTERMELANGES
BESCHUIT
gld. bij levens
lange Invaliditeit.
iog
DRUKKERS WIJSHEID.
X.
gld. bij verlies van
een wijsvinger.
11
ij ner
.em-
:ente
van
Sxkck Telefoon No. 150.
0.871
500
0.65
0.63
jgere
igera
prgs-
er.
NIEUWE SNEEZER COURANT
annex SNEEKER COURART en WYMBRITSERADEEL -
SERIEWEEK
Nadien kunnen wij deze niet blijven handhaven.
Yge Galama woonde met zijn zuster Ida.
Naar deze stins is de Galamadammen ge- j
noemd, toentertijde slechts een zet waarover
barten, gelegen in het nauwe gedeelte tusschen
de Fluessen (het gedeelte hier heet de Kuilart)
en de Morra.
Verder vermeld ik: Ipema te Koudum; de Hop-
perus-stins te Hemelum; de Galama-stins (Hart
man) te Oudega (H. O. en N.W.) en de stinsen
van Jochem- en Piecko2)- Wyckel bij Wyckel.
Vooral ook moet vermeld worden de Lyclama-
(thans Rinia-) stins te Oudemirdum.
De grootste onruststokers waren wel Ygo en
Hartman Galama; Ygo was van deze twee weer
de brutaalste. Door zijn slechte daden kreeg hij de
naam van „Waldswiin” (het wilde zwijn). Te
genover hem stonden: Dr. Nanno van het Hospi
taal; broeder Rudolphi1) van het klooster; Abel
Wanneer de Amerikaansche zakenman goed
drukwerk gebruikt men kan de collectie waar
over wij in ons vorig artikeltje schreven nog
altijd bij ons bezichtigen dan is dit toch
meer dan een gril. Vergeten dient toch niet dat
dergelijke Amerikaansche zaken op wetenschap
pelijke wijze geleid worden, hetgeen o. m. betee-
kent dat er geen halve cent onnut
wordt uitgegeven. Het drukwerk, dat die
zaken gebruiken is echter gij kunt U er bij
ons van overtuigen niet op een koopje ge
maakt, integendeel het is goed werk, waarvoor
behoorlijk is betaald.
Misschien denkt gij wijzer te kunnen zijn dan
de Amerikanen, en een goede zaak te kunnen
beheeren met slecht drukwerk. Voor dat soort
wijsheid is er een aardig Engelsch spreekwoord.
Men zou U daar noemen: „penny wise and
pound fooi.” We zullen maar zeggen dat dit in
dit geval in goed Nederlandsch beteekent dat
gij geen spiering durft uitgooien om een kabel
jauw te vangen.
En is dit wel de goede wijsheid voor den
zakenman, die vooruit wil?
BRANDENBURGH, BOSCHMA Co.
Boek- en Steendrukkers,
Kleinzand, Sneek.
Tel. 111 en 150.
zat hij bij haar bed; schudde tusschenbeide het
hoofd.
Riek, fluisterde hij, Riek!... en streek de den.
Postkantoor Sneek.
Lijst van onbestelbare brieven en briefkaarten,
van welke de afzenders onbekend zijn, terug ont
vangen in de 2e helft der maand Februari 1921.
Brieven. Binnenland: J. en A. A. de
Boer, ’s Gravenhage; J. Pool, Dragten.
Briefkaarten Binnen la nd: Mej. Stel-
lingwerff Lisse, Leeuwarden; H. van der Zee Jr.,
Dordrecht; 1 zonder adres.
Briefkaarten. Buitenland: Mevr. G.
Simonsen, Altona Elbe.
Te Zwolle slaagde voor de acte nuttige
handwerken mej. F. v. d. Velde, alhier.
Kindermoord.
Na verhoor is Dinsdag door den rechter van
instructie te Heerenveen in preventieve hechtenis
gesteld R. B. uit Oudehorne, verdacht van dood
slag op een kind, waarvan zijn vrouw kort te
voren was bevallen. Hij moet het kind gewurgd
hebben. Het lijkje is door de justitie in beslag
genomen om geschouwd te worden.
Oldephaert was oorspronkelijk: Offert of
odevaart. Hier hebben wij dus weer een fou
tieve volksuitspraak-verbastering.
2) Door slechte overschrijving van Pyco, is
verwarring ontstaan met Fyco.
De schrijver van Rixtel’s Kronyk.
Doodslag.
De rechtbank te Assen veroordeelde een jon
geman te Barger Compascuum wegens mishan
deling, den dood tengevolge hebbende van zijn
gevan-
t een proeftijd van drie jaar.
Het O. M. had ontslag van rechtsvervolging
geëischt.
Koning Nikolaas van Montenegro, f
Koning Nikolaas van Montenegro is te Antibes
(Frankrijk) overleden. Hij is 79 jaar oud gewor-
t. t.
HAECXMA
Velen hebben tot hun schade ondervonden, dat
de gevolgen van influenza en griep soms erger
dan de kwaal zelf zijn.
Een van de gevolgen is achteruitgang van de
nieren, en dit kan maanden van pijn en ellende
met zich brengen. Bij kou en koorts toch worden
de teere nierorganen overspannen door hun
pogen om de ongewone hoeveelheid onzuivere
stoffen uit het bloed te filtreeren. Zorg voor de
nieren bij deze inspanning zou uitputting voor
komen, doch hoe zelden wordt die zorg besteed.
En deze verwaarloozing leidt tot ontsteking van
de nieren en blaas, urinekwalen, onzuiver bloed,
niergruis, nierwaterzucht, rheumatiek, steen, rug-
J '!“"gheid enz.
Rugpijn Nieren Pillen baten tegen
Volgende week geven wij aan ieder kooper van
EEN POND BOTERMELANGE
GRATIS TER KEHNISM AKINGi
30—35—40—47J/2 ot. per pond.
21 ct. per rol.
en boer Lieuwes
van de Rijser Uithof. Ik noem deze namen zonder
te kort te willen doen aan den Abt Aygo van
het klooster te Hemelum, die echter te veel takt-
i loos autocraat en niet krachtig genoeg was om
;Ygo te bestrijden en ten onder te brengen.
van gewicht-
L bij de hand,
zuigkracht.
i kind te hanteeren.
raag on» een gratis
demonstratie.
V pijn, duizeligheid enz.
9 Foster’s Rugpijn Nieren Pillen baten tegen
I deze nierverschijnselen. Wees niet moedeloos
d door vroegere verwaarloozing; hoewel vroegere
I behandeling het best is, kan verdere ernstige
S ontwikkeling voorkomen worden. Dit speciaal
3 geneesmiddel voor de nieren behaalde zelfs bij
gevorderde en ernstige nier- en blaaskwalen suc-
ces. Duizenden dankbare mannen en vrouwen
f hier in het land danken hun goede gezondheid
aan tijdige behandeling met Foster's Rugpijn
Nieren Pillen.
De handteekening van James Foster op de
verpakking waarborgt de echtheid. Foster’s Rug
pijn Nieren Pillen zijn te Sneek verkrijgbaar bij
de firma’s Joh. W. Meijer ei» B. Meindersma a
f 1.75 per dws.
Het verhaal van oom Evert. (1)
1.
’t Was in een der laatste jaren van de 15e
eeuw. Onstuimig was het weer op dien donkeren
voorjaarsavond, toen een ruiter door het bosch
van Oudemirdum naar Rijs reed. De regen pin
kelde op de nauwelijks ontplooide blaadjes der
eikeboomen; de druppels vielen klikkend neer op
den weg, hier en daar groote plassen vormend.
Men kon evenwel nauwelijks van een weg
spreken; het pad was veeleer een modderbrij,
waarin de hoeven van het paard wegzakten.
Tusschenbeiden stak 't paard z’n kop in de lucht,
zette z’n ooren naar voren, alsof het iets anders
wilde opvangen dan het eentonig gepinkel van
regendruppels en het roezen van de wind door
de boomen. Op den ruiter had dit eentonig
geluid zeker een bijzondere uitwerking; het leek,
alsof hij geheel buiten de wereld was, alsof hij
peinsde en peinsdeEn om hen heen was het
als speelden en stoeiden en zongen en weenden
de geesten van het woud.
Zou de zwarte dit bemerken, dat hij telkens
de kop in de lucht stak? Zeker moest het dier
met de weg goed vertrouwd zijn; althans de
ruiter hield het hoofd voorover gebogen, den
teugel slap. Al was er door de duisternis weinig
van hem te zien, voor een scherp opmerker was
de witte pluim op z’n hoed een aanduiding, dat
hij niet van gpwone komaf was.
Is hij dan zoo zeer in z’n gedachten verdiept,
dat hij heel niet ziet de roode weerschijn, die bij
de lucht opkrimpt en waartegen de boomen zich
scherp en zwart afteekenen?
Bemerkte hij niet de onrust van z’n trouwe
klepper?
Dan schudt de „zwarte” wederom z’n kop en
thans wel zóó heftig, alsof hij z’n baas uit z’n
mijmering wil rukken, waarin hij wellicht ge
komen is door het eentonig geklikklak van de
regen.
Het dier heeft blijkbaar z’n doel bereikt, want
de jonge man komt met ’n heftige beweging
terug tot de werkelijkheid.
Verschrikt ziet hij naar de roode gloed.
Brand, mompelt hij bij zich zelf, brand; ook
niet ver weg; naar de afstand en richting te oor-
deelen kan het op Rijs zijn.
Dan ineens zet hij het dier sterk aan; met
vaart gaat het over het gevaarlijke modderpad,
in de richting van des kloosters Uithof.
Toen hij de hoek omreed, waar de weg verder
recht op Rijs aanloopt, werd z’n vermoeden be
vestigd; hij zag de vlammen hoogop uit de Rijser
Uithof laaien; hij hoorde het geschreeuw van
mannen, die streden tegen de macht van het
vuur; hij zag de vonkenregen die opsteeg, ont
staan door het neervallen van brandende balken.
Even voor het huis hield hij z’n paard in, steeg
af en riep tegen een der mannen, hem de teugels
toewerpend:
Hier pak aan! breng het dier in de stal
van het logement!
Men twijfelde geen oogenblik om hem te ge-
hooorzamen; wie zou hem niet kennen, Abel Ly-
clama, de stamhouder der Lyclama-State?!
Hard liep hij op het brandende huis toe, waar
een rij mannen het blusschingswerk hadden ter
hand genomen; maar wat baatte het enkele em
mers water in die vuurzee!
Zijn de menschen er uit? vroeg Abel den
mannen.
We gelooven het wel, was ’t antwoord,
boer Lieuwe en vrouw waren niet thuis en het
meisje ja dat weten we niet.
Weten we niet? schreeuwde Abel hun toe,
weten we niet?!
Zonder zich verder te bedenken vloog hij het
huis in, door de vlammenzee; hij storte zich in
den verzengenden gloed, op gevaar af om te
komen bij de instorting, welke nabij leek.
En de mannenzij stonden verstomd, zij
j vergaten om de emmers water, die van hand tot
j hand gingen in de vlammen te werpen.
Daar stort het dak in, riep men; en ’t was
I zoo; een fontein van vonken vloog hoog de lucht
Tot zoover oom Evert in z’n eerste gedeelte
van dit onderwerp. Hij schrijft daarna:
De groote gebeurtenissen, de strijd tus
schen Ygo Galama en het klooster te Hemelum,
leken mij het beste toe verhandeld te worden
in den vorm van een verhaal, omdat behalve
de personen, die in de gewone historie genoemd
worden anderen méde sterk hebben bijgedra
gen tot het onschadelijk maken van het „Wald
swiin” en zijne helpers, die vele jaren lang de
geheele Zuidwesthoek onveilig maakten. Hij, die
wellicht het grootste aandeel in deze zaak heeft
gehad is Abel, de stamhouder van Ly-
c 1 a m a-s t a t e.
IC gld. bij verlies
•9 van een vinger
VIL
ARNHEM, begin Maart 1921.
Historische gebeurtenissen in- en oud
heidkundige aanteekeningen over de Zuid
westhoek omtrent het jaar 1500.
Oom Evert zal ik maar laten vertellen, die kan
I het beter dan ik. Hij begint:
Ik behoef de beteekenis van namen in de
Zuidwest-hoek maar aan te geven om al dadelijk
een gedachte te krijgen over de aard van den
grondgesteldheid. Het gaat hier het meest om
woorden: Oaast, Wolde en Hum.
Waar nu „Gaast” beteekent: het diluvium
I (zand) aan de oppervlakte, bemerken wij direct,
dat Gaasterland eene grondgesteldheid vertoont,
i waar over een groote uitgestrektheid, zóó groot
dat ze op het woord „land” aanspraak kan ma
ken, het diluvium aan de oppervlakte ligt. En
waar ’t zandgedeelte aan de oppervlakte slechts
klein is, daar krijgt het punt een speciale naam
in vereeniging met „Gaast”.
Zoo kan ik wijzen op Tjerkgaast, dat vroeger
Tzergaast of Tergaast heette, hetgeen niets an
ders beteekent dan: „gelegen op de Gaast”,
evenals Terhorne beteekent: „gelegen op de
hoek”. Vervolgens, om het nader aan te duiden,
moet ik spreken van „Kleine Gaast” bij Sloten;
hier geeft de naam de beteekenis voldoende aan.
Zelfs daar, waar de Gaast in een meer ligt,
wordt de naam hieraan ontleend, zooals we zien
bij „Gaastmeer”. Het dorp is hier genoemd naar
de Meer (de Gaastmeer). Eigenaardig is
wel de naam Zandgaast; ’n pleonasme; „Gaast”
wijst immers altijd op zand!
Wanneer wij het woord Wolde” beschouwen,
dan moeten wij de groote wouden van Gaaster
land als uitgangspunt nemen. Woudsend is daar
van het einde (het einde van het woud). Oost-
woud, op de N.-Oostkop der Heeger Meer, is het
Oostelijk deel der bosschen, die zich nog verder
uitstrekten over Lippenwoude om met een
smalle strook laag-hout over te gaan in de wou
den van St. Nicolaasga en Huisterheide.
Kolderwolde, eertijds Koldewolde geheeten,
beteekent derhalve: het Koude gedeelte van
het bosch; terwijl de naam Noordwolde in de
aanduiding der grietenij „Hemelumer Olde
phaert*) en Noordwolde” het noordelijk deel der
Gaasterlandsche wouden aanduidt.
Er blijft dus nog over, de beteekenis van de
met „Hum” samengestelde namen te verklaren.
„Hum” heeft hier de beteekenis van „een hoo-
ge gaast” (zie een eetder schrijven, H.)
Koudum, dat vroegte: genoemd wierd Cold-
hum, beteekent: de Koude hoogte.
Hemelum, in vroegere tijden Chimalhum, wil
zeggen „de hemelsche hoogte”.
Stavoren, eertijds Stavorhum en Stavohum,
door samentrekking vervormd tot Stahum, dat
door volksuitspraak veranderd is in Starum, ter
wijl deze stad ook is aangeduid geworden als
Stavrum (Staurum), is de hoogte gewijd aan
Stavo, een God voor het volk van Friso.
Molkwerum komt van Molk-wier-hum, de
gaast, waarop een wier of grasvlakte gelegen
was.
Dit is mij echter door anderen bestreden, om
dat ik niet wist, hoe de naam „Molk” hierbij
komt. Maar o, ik durf dan haast ook niet ver
tellen, wat zij er wel van gemaakt hebben; ik
hoop niet dat de inwoners van Molkwerum m ij
het kwalijk zullen nemen als ik het toch doe;
immers zij zijn er toch niet voor verantwoorde
lijk, evenmin als ik.
Welnu danmen heeft wel eens beweerd,
dat de naam van dit dorp ontstaan zou zijn uit
„Molke-werom” als zouden de boeren daar zulke
slechte melk geleverd hebben, dat zij ze terug
kregen, omdat niemand deze melk wilde gebrui
ken.
Ik wil hieraan direct toevoegen, dat ik dit
niet voor mijne rekening neem.
De naam Workum, dat in oude geschriften als
Woudrichum, Wolderkum en Woldhum wordt
genoemd, geeft aan, dat de hoogte hier begroeid
is geweest met bosch.
Om nog even terug te komen op het verschil
in beteekenis van „hum” in de kleistreken en op
de zandgronden, doet men volgens mij het beste
het onderscheid als volgt vast te stellen. „Hum”
in de kleistreken, waar zoutgrondwater aanwezig
is, heeft de beteekenis van terp, terwijl het in
de zandstreken, waar zoet grondwater bestaat,
moet worden opgevat als een groote „gaast”.
Wat nu betreft de oudheidkunde en de historie,
om deze maar in één adem te noemen, behoef ik
slechts enkele hoofdzaken te vermelden, om aan
te geven hoe belangrijk hier het terrein is.
Allereerst moeten wij dan wijzen op het St.
Udolphus Klooster, in 1495 van Stavoren naar
Hemelum overgebracht, om tegelijkertijd te noe
men het Hospitaal var dit klooster (thans Kip-
penburg) en Uithof (boerderij) „Rijs”. De namen
der stinsen in deze streek verklaren de twiste-
rijen, die door de bewoners werden verwekt.
Heb ik te veel gezegd als ik noem de steenen
huizeen:, Galama te Koudum, waar ^toentertijde jn. njeuwe v]amnien stegen op, vernietigend alles
wat voor hen te bereiken was.
Verloren!... verloren! zeiden de mannen;
jammer, ’t was zoo’n flinke kerel.
Maar op hetzelfde oogenblik stond Abel in de
brandende deur; een meisje hing slap in z’n
armen.
fdet z’n kostbare last liep hij haastig op de
herberg toe, die tegenover de Uithof gelegen
was.
Met behulp van
Met behulp van kasteleinske, had hij het stiefvader, tot twee jaar voorwaardelijke
meisje op een bed gelegd, en beval dat men genisstraf met
dadelijk Dr. Nanno van 't Hospitaal zou roepen.’ q m j
En terwijl hij op den medicijnmeester wachtte,
verwarde haren uit hare oogen en van haar
voorhoofd af.
Het meisje echter had het bewustzijn verloren.
Toen de vrouw kwam met water, maakte hij
hare slapen nat, hare polsen, haar voorhoofd en
besprenkelde haar gelaat
Terwijl Abel alle moeite doet om Riek te hel
pen, kunnen wij dezen tijd gebruiken om beide
wat nauwkeuriger op te nemen.
Abel was een flinke knappe jongen van om en
bij 22 jaar, vlug gebouwd, met lijnen van wils
kracht in z’n iets hoekig gelaat.
Zij, die daar als voor dood lag, moet men jon
ger schatten, niettegenstaande de pijnlijke trek,
die om haar mond lag; haar haar was blond;
maar verder was er niet veel op te merken, want
de oogen bleven gesloten en haar gezicht was
bevuild door de walm der vlammen.
En weer bevochtigde Abel hare polsen, haar
slapen en haar voorhoofd.
Dat d i t moest gebeuren, mompelde hij bij
zichzelf in vrees dat zij het leven er niet zou
afbrengen.
Riek liefste! Riek! fluisterde hij weer.
Even opende zij de oogen; ’n pijnlijk lachje
speelde om hare mond, toen zij hém zag, Abel.
Het was als werd zij rustiger; ’t pijnlijke ge
laat ontspande zich, alsof zij begreep de zorg die
hij had voor haar.
Zij leeft, o, zij leeft!
Toen ging de deur open en een forsche groote
man stond op den drempel, 't Was Dr. Nanno.
Weinig spraken de mannen; Dr. Nanno behan
delde het meisje dat weer tot bewustzijn kwam;
traag openden zich de oogen, toen sloten ze zich
weer.
Waar zijn hare ouders? vroeg Nanno aan
Abel.
Abel wist het niet.
Toen vertrok Dr. Nanno, terwijl hij beloofde
spoedig terug te komen.
Weer boog Abel zich over het meisje en weer
opende zij hare oogen.
Riek, zei hij, hoe is ’t nu?
Ik weet het niet, ’t is alles zoo vreemd, zoo
vreemd ben jij het wel? en toen vatte zij
z’n hand.
Ik had zoo’n nare droom; alles was vuur;
ik meende het vuur van de hel te zien, waar
men voorbij moet om in den Hemel te komen;
ik kón het niet voorbij komen, viel er in! Hoe
kan dat? ik ben toch goed en vroom?
Weer sloot zij de oogen, al maar z’n hand
vasthoudend; zóó viel ze in slaap.
En Abel? elke zucht ving hij op; elke trek,
’t zij een flauw lachje, ’t zij iets pijnlijks, zag hij.
Zoo bleef hij doodstil zitten, zonder zich te
verroeren.
Om hem heen hing een doodsche stilte, nu en
dan verbroken door gedempte kreten van het
lawaai bij de brand.
Hoelang hij zoo bij Riek van Jan Lieuwe
is gebleven, dat weet hij niet, wèl kende hij
nadien elk trekje, dat op haar gelaat had ge
speeld; hij wist bijkans hoeveel zuchten er uit
hare borst waren opgeweld en als hij schilderen
kon, jadan zou hij haar op het doek kunnen
penseelen,
Alsof hij dat al niet reeds kon!?
’t Was toch niet voor het eerst dat hij Riek
zag; Riek, het mooiste meisje uit de Zuidwest
hoek
Toen kwamen boer Lieuwes en z’n vrouw;
hij liet hun niet de gelegenheid hem hunne dank
te betuigen, maar vertrok; hij zou morgen komen
zien
Morgen!
JAAG UW STOF
niet op, maar breng het uit Uw
I huis en Gjj zult meet plezier
I van een kamerbeurt beleven-
Gebruik voortaan den
LAMBERT
t Electrische Stofzu'.gmachtne.
Licht i
Altyd
A Groote
VM) Door een
VA
gld. Ingeval vku over- IEA gld. bij verlies van 7^ verlies CA
irvv lijden binnen 30 d. 19U eén hand, voet ol oog lu van een duim, vv
