Officieel orgaan
Natuurkundig Genootschap
Ingersoll
P. S. BAKKER
OPRUIMING
der gemeente Sneek
SNEEKER COURANT (72e Jaargang)
BONBONS
P. POSTMA
1
Zaterda* IS Orcein her 1W8
45* Jaargang
Kerste bla
annex
Bit No. bestaat nit 4 bladen.
Reclame kolom.
WINTERMANTELS
JAPONNEN
WINTERJASSEN
COLB. COSTUDMS
DE MOOISTE KEUZE IS ÏODR BEN, DIE EERST KOMEN.
25-jarlg bestaan Sneeker
Ambachtsschool.
Aan vang i Zaterdagmiddag 2 uur.
Uitgave: KIEZEBRINK Co.
T
19.25 22.75
Verkade’s Artikelen
14.50
16.50
Fondant Kerstkransjes per ons 20 ct.
Zeer fijne Bonbons 45-40-35-30-25 ct.
NATIONALE
BANKVEREENIGINS
„De onverilijtbare en on
breekbare Vulpenhouder”
SMEEK
f
Voor SNEEK alleen verkrijgbaar bij
0. MONSMi, KI. Wslraal 3
Gladheid door Sneeuw
Luxe doozen in Kerstverpakking
Groote sorteering
11.75 13.25 14.75 16.50 18.50 21.75
19.50 24.50
29.75 36.75
Voor de Kerstmis Uw adres:
GROOTZAND - Tel. 455
JujEKJ-CT W A
19.75 24 50
De NIEUWE SNEEKER COURANT is een abonnementsorgaan, verschijnt Dinsdags en Vrijdags. Abonnementsprijs in de stad f 2.50, naar buiten fr. per post f 3.60.
Advertentieblad en wordt gratis bezorgd bij allen die te Sneek geen abonné zijn op de Nieuwe Sneeker Courant en bovendien huis-aan-huis verspreid
Dinsdags te Woudsend, Heeg, Nijezijl, Folsgare, Nijland, Oppenhuizen, Uitwellingerga, Oudega (W.), II Vrijdags te Hommerts, Jutrijp, Tirns, Goënga, Gauw, Sijbrandaburen, Offingawier, Terzool, Abbega,
iJsbrechtum, Woisum, Harich, Hemelum, Bakhuizen, Nijemlrdum, Sondel, Sloten, Tjerkgaast, Spannenburg. Oosthem, Deersum, Scharnegoutum, Roodhuis, Gaastmeer, Balk, Stavoren, Rijs, Oudemirdum, Wyckel.
Contröle op de oplaag toegestaan. Alle advertentiën worden in beide bladen opgenomen. Regelprijs 9 cent, abonnementen belangrijke korting
12.50 14.50 16.75
Alle Win t® r co nf cti (zoowel voor Heeren als Dames)
alle Bontmantel®, Hoeden en Staff n worden in
deze opruiming aangeboden tegen prijzen, die ver beneden de waarde zijn.
I
NIEUWE SNEEKER COURAN
De SNEEKER COURANT is een
leden aangenomen.
I
Prijzen f 4.50 - f 6.50 - f 8.50
25 jaar garantie
GROOTZAND 32
Gistermiddag 4 uur werd ter herdenking van
het 25-jarig bestaan van de Sneeker Ambachts
school door het bestuur een drukbezochte recep
tie gehouden in een der, met planten en bloe
men rijk versierde, lokalen van de school. Onder
poging het wijfje te bekoren, doch een impo
neerhouding is, aangenomen tegen alles wat
niet-wijfje is, tegen alles wat nest-gevaar kan
opleveren; er is nog geen nest, doch het is
intentiehandeling; zoo zal hij straks het nest
verdedigen. Zonder mededeelingswil geschiedt
deze intentiehandeling, al kan de imponeerhou-
ding natuurlijk het gevaar wel afschrikken, zon
der dat de zwaan daartoe ook maar eenigszins
de bedoeling heeft. Door zijn imponeerhouding
fixeert het mannetje het wijfje dan vaak tevens
aan zich, er ontstaat een voelinghouden zonder
opzet echter.
De bekorende houding van het mannetje is
een geheel andere, dan wordt de bovenkant van
de hals iets verdikt en maakt hij geluid. Eigen
aardig is dat de zwanen elkaar aan de gelaats
uitdrukking herkennen; als bv. het wijfje de kop
onder water heeft, kan het mannetje haar niet
van andere zwanen herkennen en kan het zijn,
dat zij een opstopper oploopt.
Steeds is ons streven: de voorraden zoo laag mogelijk op
31 Dec. Met groote kracht en tegen ongekend lage prijzen
zullen wij tot dien datum de nog resteerende goederen
aanbifden.
den zich 35 leerlingen aan, nl. 20 voor timme
ren, 10 voor smeden, 5 voor verven. 14 waren
Voor ONGEVALLENVERZEKERING vrage men
- onze CONCURREERENDE TARIEVEN. -
Spr. vertelde nu bij lichtbeelden van de uit
drukkingswijze van dieren. Van de mannetjes-
zwaan onzer parken, die heel vroeg in het voor
jaar, lang voordat er een nest is, reeds gaat
De voorraden hierin zijn tot heden nog dagelijks
aangevuld en bieden U een overvloedige en
zeer fraaie keuze.
Mantels met echt bont gegarneerd
Prima Kamgaren en
Engelsche stoffen.
Na de pauze toonde spr. beelden van de aan-
Wie de eerste dag kan komen, wachte niet tot den tweeden
dag, want U zult werkelijk verwonderd staan over de
koopjes, die U thans kan doen.
de aanwezigen merkten wij op het D. B. en tal
van raadsleden dezer gemeente, de burgemees
ter van Bolsward, directeur en voorzitter van
de Leeuwarder Ambachtsschool, de hh. Michell
en Blanson Henkemans, voorzitter en directeur
van de Ambachtsschool te Heerenveen, verte
genwoordigers van het O. B. W., het Nut, der
Ver. Huishoudschool alhier enz. Met het be
stuur had achter de bestuurstafel plaats geno
men het eerelid, de heer F. H. Pijttersen.
De Voorzitter, de heer F. de Wolf, sprak
het welkomstwoord, de Secret a r i s, de heer
H. F. Ringnalda, gaf lecture van de ingekomen
stukken, waaruit o. a. bleek, dat de minister, de
commissaris der Koningin en eenige andere
autoriteiten verhinderd waren persoonlijk te ko
men; zij zonden echter schriftelijke gelukwen-
schen, evenals tal van anderen.
De heer De Wolf gaf allereerst een breed
overzicht van de ontwikkeling der school.
In dit overzicht werd o. a. vermeld dat in Juni
1901 het Nut hier ter stede tal van corporaties
uitnoodigde te confereeren over het stichten van
een Ambachtsschool met tot resultaat dat win.
de heeren H. Minderhoud, Dr. Z. Th. Diehl, B.
J. Boerrigter, L. J. Krook en S. Jaarsma een
commissie vormden om deze zaak te onder
zoeken. Haar rapport was gunstig, schatte het'
aantal leerlingen op 75, de cursus zou 3-jarig
en 3-vakkig moeten zijn en naast de dag- moest
een avondschool bestaan. De Ver. werd al spoe
dig geconstitueerd, zij telde aanvankelijk 12
leden, nl. de hh. H. Minderhoud, Z. Th. Diehl,
B. J. Boerrigter, Egbert Veen, J. van Loon,, L.
Fontein, C. C. Paehlig, J. Houwen, V. Loosjes,
L. J. Krook, S. Jaarsma en R. Paehlig. Het eerste
bestuur bestond uit de ih.h. Minderhoud, voorz.,
R. Paehlig, secretaris, B. J. Boerrigter, L. J.
Krook, S. Jaarsma; de heer Dr. Diehl wenschte
geen benoeming.
In Januari 1902 gingen van dit bestuur de
aanvragen om steun aan corporaties en parti
culieren uit. Het dep. Sneek van het Nut, van
de Mij. v. Nijverheid, de Loge C. R. P. C„ de
St. Joseph.ver. en ’t O. B. W. steunden, ’t laat
ste gaf f 1500 jaarlijksch subsidie, de gemeente
stond 500 M.2 grond af, f 1500 ineens en f 1500
subsidie, het rijk f2000 voor de oprichting,
f 4500 subsidie, de Provincie f 2000 subsidie,
enkele buitengemeenten gaven ook iets (Wor-
kum f25 p. j., Rauwerderhem f5 per leerling
en per jaar). Het Nut stelde een subsidie van
f 2500 in het vooruitzicht, het O. B. W. verstrek
te f 25000 kapitaal tegen lage rente. Op verzoek
der Ver. stelde de gemeente niet 500 M.2 maar
1500 M.2 voor den bouw der school beschik
baar. Op 1 Januari 1903 bedroegen de giften
ineens van particulieren f 725, contributiën f 385.
vrouw er bij zijn, omdat die het toelaten, zal er
af gaan als de baas komt, omdat hij canapé en
baas associeert tot een afstraffing. Dat zoo’n
hond op den duur zenuwlijder wordt, omdat
hij de handelingen der menschen jegens hem
niet begrijpt, is begrijpelijk, en als plotseling dan
de instinctieve bom verkeerd springt, moet U
hem niet een valsche oude hond noemen; het is
de schuld van Uw eigen verkeerd opvoedings
systeem.
Dat de kat van zijn huis, de hond van zijn
baas zou houden, is ook al weer een verkeerd
begrip. Ook de kat houdt van zijn baas, maar
keert naar zijn oude huis vaak terug omdat
hij roofdier gebleven is en het oude huis ais
zijn bekend jachtterrein beschouwt; het nieuwe
huis is voor hem de plaats waar hij geknuffeld
wordt; van het oude houdt hij als jager, tot hij
ook op het nieuwe huis als jachtterrein is in
gesteld.
De mannetjesreiger gaat in de paringstijd op
een bepaalde tak zitten en die tak wordt onder
deel van zijn sexueele stemmingsleven, daar
moet het nest komen, ook al is de tak er niet
geschikt voor! Als een wijfje nu op zijn roep
op die tak neerstrijkt komt er bij het mannetje
die tweestrijd tusschen lust en plicht, hij is wel
gesteld op het wijfje, doch anderszijds kan hij
een andere reiger niet op z’n tak velen, hij
wordt eenerzijds gedwongen de aanvalshouding
aan te nemen, die dan gaandeweg wordt omge
schakeld tot de schijn-aanvalshouding, het ver
lovingsfeest!
Nadat spr. nog even stilgestaan had bij de
imponeerhouding van de uil, die bij verdere na
dering van het gevaar tot een geweldige dreig-
houding kan overgaan de uil kan tusschen
twee haakjes bij dag ook uitstekend zien
vertelde hij van de Zuid-Amerikaansche struis
vogel, de Rhea of Nandoe, waarvan het man
netje bij het naderen van de voortplantingstijd
zóó wondere dingen doet, welke eerst‘nader
hand effectief zullen worden. Hij loopt met drib
belpasjes, schreeuwt en rent soms en als hij
een wijfje tegenkomt, steekt hij één vleugel
uit. Als hij bedreigd wordt steekt hij beide
vleugels uit, en als hij ’t wijfje wil bekoren,
laat hij beide vleugels waaiervormig hangen.
Op de plaats waar het nest gemaakt zal wor
den, nemen mannetje en wijfje steentjes in de
snavel en gooien ze weer weg, een symbool-
handeling, uiting van bepaalde aandrift, een
oeroude intentiehandeling, welke deze vogel met
andere o. a. de kievit gemeen heeft. De Rhea-
haan maakt het nest en gaat op het nest zitten:
een uiting van broeddrift. Als nu de hen moet
leggen, legt zij dat ei naast het nest en de
haan, op het nest gezeten, steekt één vleugel
uit en vangt het ei op en legt het onder zich.
Het uitsteken van de ééne vleugel naar het
wijfje vóór het nest maken, is dus weer sym-
boolhandeling.
Spr. vertelde nog een en ander van de pape-
den met de gemoedsbeweging, de affecten der verwezenlijking van het doel, ontstaan sym-
dieren. We kennen amper ons eigen bewustzijn; boolhandelingen, intentie-uitdrukkingen. Wan-
Chique Ulster- en fantasie-stoffen
valshouding van den olifant en de uitdrukkings
wijzen van roofdieren als leeuwen en tijgers bij
schrik, afweer enz., waarbij hij gelegenheid had
iets te vertellen van de beteekenis van het spel
der dieren, dat reeds eerder hier door spr. was
behandeld.
Iets langen stond spr. nog stil bij de apen,
speciaal de manteLbaviaan, waarvan alleen het
mannetje een mantel heeft als imponeerorgaan
en niet tegen de koude, zooals men wei beweert.
Dat mannetje moet aanvallen als het wijfje een
bepaalde angstkreet uit en op deze bescher-
mingstaak is dat mannetje vaak in dierentuinen,
waar hij in de bezoekers even zoovele vijanden
ziet, zoo ingesteld, dat hij steeds de imponeer
houding heeft en tracht aan te vallen, terwijl
van de paring niets komt. Het vlooien der apen
in dierentuinen hebben de apen geen vlooien,
in de wildernis misschien ten doel hebbende
elkaar de pels af te zoeken naar dorens, onge
dierte enz., heeft in de dierentuinen misschien
ten doel de zoutige zweetkristalletjes te pakken
te krijgen uit behoefte naar zout, maar wordt
ook zuiver gebaar. Bv. bij de jonge aap, die
geïsoleerd, de binnentredende mensch niet durft
aan te vallen maar hem tracht te vlooien of
zelfs vlooigebaren in de lucht maakt. Zoo wordt
een onwillekeurige huidreiniging tot een opzet
telijke zoutjeszoekerij en in derde instantie tot
een vriendschapsgebaar.
Na nog enkele interessante mededeelingen
over uitdrukkingswijzen van apen eindigde spr.
met een opwekking zelf dieren waar te nemen
om na te speuren het psychisch leven der die
ren, dat zoo buitengewoon belangwekkend is, al
stijgt het nooit uit boven een lagere zieligheid,
die bij den mensch kan overgaan in den hoo-
geren, soms zelfs uitvindenden en scheppenden
geest, die in woorden begrippen kan weerge
ven, terwijl de dieren voor het grootste deel
aandriftwezens blijven.
"u*t«..I.» I. ■■■an null J i mi ui», ii: hl i11——»rn 11
neer een dier bij de voortplanting ingesteld is
op bepaalde handelingen en objecten, kunnen
we het dier in zoo’n tijd zien afreageeren niet
op dat object maar op een ander. Als poes
een muis bij U brengt, is dat niet om een prijsje
te krijgen, maar omdat ze in een bepaalde tijd
van haar leven de drang heeft de prooi bij haar
jongen te brengen en U vervangt nu haar jon
gen. De hond, die moederlooze katjes verzorgt,
is de dupe van verkeerd afreageerende moeder-
drift. Een vogel kan paringsbewegingen tegen „pronken”, dat niets te maken heeft met de
z’n voerbak maken; het kuiltjesmaken door de
mannetjeskievit dient niet opgevat als een po
ging het wijfje een nest te leeren maken zij
kan dat instinctmatig maar is een symbool-
handeling, een uiting van innerlijke emotie.
In de taal der dieren ontbreekt het woord,
dat symbolisch een reeks abstracte begrippen
kan weergeven; hun taal is hoogstens een van
uitroepen en tusschenwerpsels, maar blijft vaak
beperkt tot gebaren Er is een instinctieve taal,
jonge dieren hebben bv. een instinctief bevat
tingsvermogen voor de angstkreten der ouders,
een jong dier, dat de mensch niet kent, heeft
geen vrees voor hem bij eerste ontmoeting,
doch de angstkreten of gebaren der ouders ma
ken het bang voor U. Zelfs kuikens, nog in het
ei, kunnen op de angstkreten der ouders rea-
geeren met angstgeluiden. De hond, die het
vleesch uit zijn bakje eet, dat op tafel laat
liggen, heeft geen begrip van het mijn en dijn,
zooals men hem toedicht, doch weet door erva
ring, dat hij het vleesch uit zijn bakje kan eten,
zonder ransel te krijgen, dus eetvleesch is; dat
van de tafel is echter voor hem geassocieerd
met het begrip ransel, is ranselvleesch. Ben
hond, die gewoon is op de canapé te blijven
liggen als de dienstbode, de kinderen of de
18 April 1903 had de aanbesteding plaats, 1 Joh. Voetberg, tot leeraren de h.h. F. Miedema,
Sept, werd het werk door den aannemer Kijl- F. Bos en R. Rensen. Voor het eerste jaar meld-
stra van Drachten opgeleverd.
Tot eerste directeur werd benoemd de heer
I
van dat van andere menschen kennen we slechts
iets en van dat wat beneden de drempel der
menschelijke bewustwording ligt, laat zich
slechts iets gissen. Maar niet geheel vreemd
staan we daartegenover, omdat ook de mensch
niet zonder aandriften is en ook de hoogste men
schelijke verstandshandeling is component van
eenerzijds wat de oeroude erfelijke aanleg voor
schrijft, anderzijds van individueel zelfverworven
vrijheid van denken, en dus ligt tusschen de
twee polen: instinct verstand.
Bij ieder levend wezen is iedere handeling de
functie van tweeërlei factoren, nl. van een con
stante, welke het instinctieve is en een variabele,
welke bij ons het verstand, bij de dieren dat
wat eigenlijk nog geen verstand kan genoemd
worden, is. Bij het menschelijk handelen nu
voert de variabele de hoofdtoon, bij het dier de
constante. In de wereld van het psychische komt
het echter niet alleen aan op de kwantiteit,
maar vooral ook op de kwaliteit en als we zeg
gen dat ook bij de dieren de bovengenoemde
variabele een rol speelt, moeten we er ons toch
voor hoeden,-die variabele gelijk te stellen met
ons verstand, dat tot vrije, willekeurige abstrac
ties in staat is, dat in taal, dus woorden, sym
bolen voor begrippen weet te stellen. Zoo’n taal
komt bij een dier niet voor; de professor die de
taal der apen meende te verstaan en zelfs een
soort apen-grammatica opstelde, verkocht
dwaasheden. Een dier is voor alles een wezen
van aandriften, niet van inzicht, 't reageert dus
meest met de kant van het gevoel, de nei
ging, een kant, die er bij ons ook is, die van
’t oerinstinct, door erfelijke belasting gefixeerd
en tot soorteigenschap vastgelegd.
Een dier beschouwe men niet als een cari-
er uit Sneek, 21 van buiten; einde Dec. 1905
telde de school reeds 93 leerlingen.
In het overzicht wordt hulde gebracht aan
tal van overleden bestuursleden enz., nl. Mr. D.
Alma, eerevoorzitter (f 1906), R. Paehlig (f
1907), Hubert (f 1910), Minderhoud, de emi
nente voorzitter 1913), Dwarshuis (f 1916),
den directeur Joh. Voetberg, stichter der Mid
delbare Technische School (f 1916), Boerrig
ter, die om gezondheidsredenen in 1921 aftrad,
Van Hout, oud-bestuurslid en eerelid (f 1926),
en aan vele andere afgetreden bestuursleden, die
metterwoon onze stad verlieten.
In herinnering worden gebracht de tentoon
stellingen der werkstukken en van het 'teeken-
werk, waarvan de eerste April 1904 werd gehou
den. Langzamerhand werden in verband met de
uitbreiding der school de subsidies verhoogd,
het leerarencorps uitgebreid, in 1907 werd het
voortgezet schoolonderwijs ter hand genomen;
in dat jaar werd de school ook verbouwd. De
wereldoorlog bracht nieuwe moeilijkheden, de
eerste maand van den oorlog was de school
zelfs kazerne; toch werd met de uitbreiding
voortgegaan; voor de in 1912 opgerichte M. T.
S. werden nieuwe lokalen enz. gemaakt. In
Maart 1917 trad de., nieuwe direc-teur de heer
C. Ovaa in dienst; door de stijgende duurte
werd de financieele toestand der leeraren on
houdbaar; wel kon daaraan in 1919 door hoo-
gere subsidies tegemoet worden gekomen, doch
de financieele toestand bleef zorgwekkend, tot
in 1920 de Nijverheidsonderwijswet in werking
trad.
Als uitbreidingen verdienen nog vermelding
de aanstelling van een leeraar voor de machi
nale ijzerbewerking in 1919, de volledige in
richting der machine bankwerkerij in 1922, de
plaatsing van electroniotoren in het tijdvak tus
schen 1922 en 1927.
Spr. voegde aan dit overzicht nog een hulde
toe aan hen, die heengingen en zooveel voor
Spr. vertelde nog een en ander van de pape- De Voorz. dr. Posthumus dankte den spr.
gaai en van de kip, die instinctief moet kloeken, i voor zijn boeiende causerie. Aan den aan vang
als zij voeder ziet en moeder is. Door de er- had dr. Posthumus, met een woord van dank
varing dat dan de kuikens komen toeloopen, aan zijn medebestuurders voor 'het vertrouwen
it zij een opsropper opioopr. kan de kip leeren deze instinctieve, dus impuls- in hem gesteld, het voorzitterschap op zich ge-
De wilde zwaan kent de imponeerhouding, handeling, bewust te verrichten als ze de kui-j nomen en waren niet minder dan 11 nieuwe
welke de aanval voorafgaat, niet en de tamme kens bij zich wil hebben. Dat wordt dan iets
zwaan moet het dan ook, hoewel sterker, altijd van taal, waaraan de wil iets mede te deelen ten
afleggen, omdat de wilde zwaan direct aanvalt, grondslag ligt.
catuur van eigen menschelijkheid, men moet
frisch en onbevangen trachten op te merken
hoe het dier optreedt in zijn milieu en wat voor
Innenwelt dat dier jegens dit milieu meebrengt.
En dan blijkt dat uitingen van dieren hoofdza
kelijk te maken hebben met een bepaalde inner
lijke toestand; in gebaar en geluid openbaren
zich verschillende aandoeningen bij het dier.
Erfelijk is het dier op bepaalde doelpunten in
gesteld en als aandoeningen, met die doelpunten
in verband staande, in het dier wakker worden
ontstaat een drang tot bepaalde uitingen, een
ren beweegt, en we ons dus moeten bezighou- „purposive behaviour”, ook zonder nabijzijnde
J J verwezenlijking van het doel, ontstaan sym-
Voor het Natuurkundig Genootschap sprak
Woensdagavond in de Harmonie de heer A. F.
J. Portielje, inspecteur van Artis, over „Een en
ander over uitdrukkingsvormen en „taal”, bij
zoogdieren en vogels”.
Een onderwerp van precairen aard, omdat het
zich op het gebied van de psychologie der die-
0
Een keur van nieuwe modellen en kleuren
van de fijnste weefsels
I
de tamme eerst de imponeerhouding aanneemt
en van daaruit eerst aanvalt.
