Uitgave KIEZE3RINK Co.
No. 44 Eerste Blad
annex SNEEKER COURANT (79e Jaargang)
Officieel Orgaan
der Gemeente Sneek
Strijdende Zielen
Zaterdag 29 Februari 1988
52e Jaargang
FEUILLETON
Dit No. bestaat uit 3 bladen.
Werk!
NIEUWSTIJDINGEN.
r
E/1
EEN WASCHDAG ZONDER MOEITE
33.
Controle op de oplaag toegestaan.
177a CTS.
P. GROOT PAK
NIEUWE SNEEKER COURANT
Alle Advertentlën worde» In belde bladen opgenomen
Regelprljs 9 cent. Abonnementen belangrijke korting
GEVONDEN VOORWERPEN.
HZ. tó-ft.
Roman van
HUGO BETTAUER
(Nadruk verboden)
Wordt vervolgd.
boek, welks inhoud niet voor anderen be-
ZELFWERKEND WASCHMIDDEL
-7
Vrijdags te Hommerts, Jutrijp, Tirns, Goënga, Gauw, Sijbrandaburen, Offingawier, Terzool, Abbega,
Oosthem, Deersum, Scharnegoutum, Roodhuis, Gaastmeer, Balk, Stavoren, Wyckel, Langweer, Bozum.
De NIEUWE SNEEKER COURANT is een abonnementsorgaan, verschijnt Dinsdags en Vrijdags. Abonnementsprijs in de stad f2.50, naar buiten fr. per post f3.60. De SNEEKER COURANT is een Advertentieblad
en wordt gratis bezorgd bij allen die te Sneek geen abonné zijn op de Nieuwe Sr.eexer Courant en bovendien huis-aan-huis verspreid:
D i n s tl a g s te Woudsend, Heeg, Nijezijl, Folsgare, Nijland, Oppenhuizen, Uitwellingerga, Oudega (W.),
IJsbrechtum, Wolsum, Harich, Hemeium, Bakhuizen, Nijemirdum, Sondel, Sloten, Tjerkgaast, Spannen
burg, Poppingawier, Warns, Rauwerd
Zoo’n waschdag is mogelijk, mits U
H.Z. gebruikt. Vroeger was het wasschen
een vermoeiend getob. Met H. Z. wordt
de waschdag een genot en U krijgt de
groote wasch schoon zonder zelf te werken
„Koopt tandpasta uit eigen land.
Dat geeft meer werk in Nederland.'’
„IVOROL" De Nederlandsche tandpasta.
De zuivelbereiding in Friesland.
Dezer dagen heeft het licht gezien het be
kroonde antwoord op de prijsvraag Land
bouwkunde, uitgeschreven door Ged. Staten
van. Friesland, ter voldoening aan de bepa
lingen omtrent het door wijlen dr. L. A. Bu-
ma aan de provincie Friesland vermaakte
legaat. Het bekroonde antwoord is „een be
schrijving van het verband, dat tusschen
landbouw en veeteelt in Friesland en de fa
briekmatige zuivelbereiding in haar ver
schillende vormen bestaat en van den in
vloed, dien de verplaatsing van het zuivel
bedrijf van de boerderij naar de fabriek op
de ontwikkeling van landbouw en veeteelt in
deze provincie heeft uitgeoefend”, van de
hand van J. M. Dijkstra, veearts te Kollum.
In het eerste deel houdt de schrijver zich
uitvoerig bezig met het historisch gegroeide
en treedt in beschouwingen omtrent de taak
en de waarde van vooraanstaande organi
saties in landbouw en zuivel. Achtereenvol
gens behandelt hij de particuliere fabriek, 't
unantieel verband, het onderwijs aan de
landbouwwinterscholen, meikerscursussen,
de zuivelbereiding, de zuivelproducten en de
zuiveleigenschappen.
Van zijn conclusies uit het tweede deel, nl.
omtrent den invloed die de verplaatsing van
het zuivelbedrijf van de boerderij naar de
fabriek op de ontwikkeling van landbouw
en veeteelt heeft uitgeoefend, moge het vol
gende worden vermeld. Door de grootere
Aanwezig aan het bureau van politie,
Martiniplein, en aldaar te bevragen op alle
werkdagen tusschen II/2 en 12/2 uur, de
navolgende voorwerpen als gevonden ge
deponeerd op 2527 Febr. 1936: mutsje;
bruine ceintuur; rijwielen.
Aanwezig en te bevragen bij de navol
gende ingezetenen, onderstaande voorwer
pen, als gevonden aangegeven op 2527
Febr. 1936: rozenkrans, A. Monkel, Iepen
laan 16; grijs jasje, H. van Wieren, Bosch-
straat 29; jpaar kinderhandschoenen, v. d.
Velde, Geeuwkade 7; vulpen, A. Smeding,
W. Lodewijkstraat 21; moersleutel, F. Tin-
ga, Monnikstraat 4; wit hondje, S. Tiche
laar, Kloosterdwarsstraat 63.
Maandag 9 Maart. Louis Davids met
Jan Musch e.a. in de Harmonie.
Maandag 9 Maart. 8 uur. Onder de Lin
den. Jaarvergadering deelnemers Sneekex
Onderlinge Brandwaarborgver.
couverts bij scherpe belichting onder een
microscoop. Teneinde hem niet te beïn
vloeden, had ik hem niet gezegd waar 't
scherwijze moest bewerken, dat zijn roman
gelezen werd en zijn drama zouj worden op
gevoerd! En nu begreep ik ook, waarom
niemand van de familieleden of bekenden
der vermeende Muller, Moller, Jensen,
Pfeiffer en Cohen zich aanmeldde, waar
om Hartwig noch bekende noch loochende,
waarom hij de première van zijn drama liet
samenvallen met het proces, waarom
het meisje met de kleine voeten zulke
groote schoenen achterliet en waarom alle
vijf van middelbare lengte waren. Deze vijf
waren immers één en dezelfde persoon en
deze eene persoon kon niemand anders
zijn dan de verloofde van Hartwig, juf
frouw Lotte Frohlich.
Von Dengem wischte zich het zweet van
het voorhoofd en liet de gemoederen der
toehoorders eenigszins tot kalmte komen,
aleer hij verder sprak.
Het zou misschien m’n plicht zijn ge
weest dit alles het O.M. mede te deelen
en zoodoende het proces te voorkomen.
Daar ik echter m’n plicht niet mechanisch
opvat, deed ik dat niet, maar wachtte
rustig de ontwikkeling van den eersten
dag van het proces af, omdat daardoor
de affaire veel sneller tot oplossing zou
worden gebracht dan door het opnieuw
aanhangig maken van het instellen van
'n onderzoek. En bovendien wilde ik mij nu
ook de exacte bewijzen voor hetgeen ik
wist, verschaffen. Daarvoor heb ik den
avond van gisteren gebruikt. Met recht
nam ik aan, dat juffrouw Fröhlich met haar
hospita de première van het drama in
’t Kleist-Theater zou bijwonen. Nauwelijks
hadden ze de woning verlaten toen ik het
huis binnenging en de kamer van de jon
ge dame aan een nauwkeurig onderzoek on
derwierp.
bijzonder dan wel de heer v. Ledden Hulse-
bosch, hun op de hielen zitten.
Na de pauze gaf spr. demonstraties met
ultra-violette stralen, de op het violet in het
spectrum volgende stralen met korte golf
lengte, welke niet meer door het oog waar
neembaar zijn. Zij werken sterk in op een
fotografische plaat en hebben het vermogen
tal van stoffen te doen fluoresceeren. Spr.
gaf hier eenige demonstraties met een kwik-
booglamp (kwarts) en toonde daarnaast
lichtbeelden van met gefiltreerd ultra-violet
licht ontdekte ongerechtigheden, die anders
dan hun omgeving op dat licht reageerden,
in tal van documenten, waarbij bleek, hoe
zeer dergelijke lampen tot de onmisbare
outillage van den politie-scheikundige, die
met zijn tijd meegaat, behooren.
Dr. H. Klein, die presideerde, sprak een
hartelijk woord van dank tot spreker, die
een aandachtig gehoor had gevonden bij een
in flinken getale opgekomen publiek.
om ging. Na eenige minuten deelde hij mij
mede, dat de beide brieven zonder twijfel
op den 2en Juni aan het bijkantoor S.
W. 8 waren gepost. Ik werd door een dui
zeling overvallen, moest me aan een stoel
vasthouden, om niet te tuimelen. Ik ver
zocht me zelf te mogen overtuigen en zag
Donderdag 5 Maart. Uitvoering Koor-
klassen.
De HuishoudsdwoL
De nieuwe huishoudschool alhier zal op
11 Maart a.s. officieel geopend worden door
minister Slotemaker de Bruine.
Tot hulp in de huishouding aan deze
school is benoemd mej. G. Zandstra te Fra-
neker, tot stoker de heer G. Stallinga alhier.
Natuurkundig Genootschap Het Nut
In een bijeenkomst van de leden van bo
vengenoemde vereenigingen sprak gister
avond in de Harmonie de heer C. J. van
Ledden Hulsebosch, politie-scheikundige te
Amsterdam, over „Documentenonderzoek”.
Spr. wees er op dat niet alleen vervalschte
geschreven stukken, maar ook gedrukte
stukken als bv. valsche stadion-entréekaar-
ten in de Strafwet onder ’t misdrijf „valsch-
heid in geschrifte” worden gerangschikt en
dat nog altijd de wet van 1838 van kracht
is, waarbij de wetgever gelast dat betwiste
documentefi ter griffie moeten blijven ge
deponeerd om deskundigen gelegenheid te
geven ze te kunnen onderzoeken. Maar al
bestaat dan die wet reeds bijna 100 jaar, de
wetenschap van het documentenonderzoek is
in dien tijd zeer vooruitgegaan en de tegen
woordige onderzoeker heeft heel wat meer
noodig da|i het simpele brilleglas of de
loupe, waarmede de oude onderzoeker zijn
werk verrichtte. Grondige kennis van de bo
tanie en van de natuur- en scheikunde, van
de fotografie en van het hanteeren van de
microscoop is tegenwoordig vereischt om ’t
papier op samenstelling, formaat, snijkant,
souche, kleur en dikte, lijming, poreusheid
en gewicht te kunnen onderzoeken, ook de
liniëering, de eventueele watermerken en
vlekken, de ouderdom, worden nagegaan;
ook van het schrijfmateriaal, de lijm van de
enveloppen, het lak der zegels, dient men
alles grondig te kunnen onderzoeken, waar
bij dan nog komt het schriftonderzoek zelve,
het moeilijkste van alles, waarvoor de gra-
phologie volledig dient beheerscht, welke
zoowel antwoord kan geven omtrent vragen
betreffende psyche van den schrijver als op
de vraag hoe de schrijver zijn schrijfmate
riaal hanteerde.
Na deze korte inleiding ging spr. over tot
het bij lichtbeelden behandelen van speciale
gevallen van vervalschingen, anonieme brie
ven, enz., waarbij we eenig medelijden kre
gen met de overtreders van de wet, die blijk
baar zoo weinig kansen van succes hebben
als wetenschappelijke criminalisten, en in ’t
BIOSCOOPNIEUWS.
Zonder eenig voorbehoud mag de film
aanbevolen worden welke nu in het Ami-
citia Theater gaat n.l. „Episode” met
Paula Wessely. Niet ten onrechte wordt
deze film met deze kunstenares ge
noemd het beste wat de bioscoop kan
bieden.
Het Vaderland schrijft:
Dit is een in alle opzichten, zoo voortref
felijke film, dat het zien ervan den toe
schouwer een van het begin tot het eind
door niets onderbroken genot verschaft.
Men weet niet wat men meer moet prij
zen: het scenario, het spel of de regie; zij
hebben elk voor zich een belangrijk aan
deel in de totstandkoming van een werk,
dat filmkunst van hoog gehalte mag hee-
ten.
Paula Wessely speelt met een eenvoud,
een warmte en een hartstochtelijke over
gave, die vrijwel uniek zijn. Haar gelaats
trekken zijn zelfs nauwelijks mooi te noe
men, maar welk een bewogenheid kan er
uit spreken, hoe zijn zij een spiegel der
ziel! En zij heeft haar gelaat niet eens
noodig om expressief te zijnmen zie
slechts het scènetje, waarin zij een opge
stemd is, dan zou men er meer uit kunnen
opmaken. 'Nochtans er is iets, dat me
opvalt: in alle vijf brieven ligt de punt
achter eiken zin niet zoo laag als het
eigenlijk zijn moest, maar ongeveer een
millimeter te hoog. Maar dat is niet zoo’n
groote zeldzaamheid en mag dan ook ze
ker geen aanleiding zijn tot verstrekkende
conclusies.
Aldus de grapholoog. Bij' mij kwamen
echter allerlei merkwaardige gedachten op
ik vermoedde nieuwe mogelijkheden. De
vijf brieven waren gedateerd op den jen
Juni, den dag, waarop de annonce in die
Generalanzeiger was verschenen. Aan de
poststempels had ik vrijwel geen aandacht
geschonken, daar zij over het algemeen
zeer onduidelijk waren. Nochtans kon ik
uit drie brieven opmaken, dat de brieven
door het postkantoor S. W. 8 behandeld
waren, wat evenwel ten slotte van heel
weinig belang is. Onder deze omstandighe
den echter, nog geheel onder den indruk
van de woorden van de grapholoog, nam
ik op mijn kamer een vergrootglas, waar
mee ik kon vaststellen, dat alle vijf brie
ven in Berlijn S. W. 8 waren gepost. Bij
drie brieven kon ik ook den datum 3 VI
ontcijferen. Op de andere twee brieven
was de datumstempel zoo onduidelijk, dat
ik niets met zekerheid 'kon vaststellen. Hoe
langer ik echter door mijn vergrootglas
op de verbleekte, nauwelijks leesbare tee-
kens staarde, hoe sterker ik begon te ge-
looven, dat er op de twee brieven niet
3 VI, maar 2 VI stond.
Bevend van opwinding haastte ik mij
naar den directeur van het postkantoor om
daar het stempel te laten onderzoeken.
Men heeft daar voor dergelijke doeleinden
de beschikking over zeldzaam fijne ver-
grootinstrumenten en andere apparaten.
De directeur, de heer Wüllner, interesseer
de zich voor de zaak en onderzocht de
spoedig daarop in het helle licht en bij
dertigvoudige vergrooting in het papier
van *en zegel duidelijk en onmiskenbaar
den door het stempel veroorzaakten in
druk welks contouren den 2 VI aantoon
den.
Het was dus niet meer aan, twijfel onder
hevig dat twee van de vijf brieven op den
2en Juni, dus op den dag voor het ver
schijnen van de annonce, waren gepost!
Von Dengem schreeuwde deze woorden
bijna de zaal in, zijn kalmte scheen hem in
den steek te hebben gelaten en het pu
bliek was niet meer te houden, krijschte,
brulde en gesticuleerde. Minuten verliepen
alvorens Joachim von Dengem verder kon
spreken.
Wat beteekende dat, dat twee der
verdwenen meisjes in staat waren geweest
de annonce te beantwoorden, nog vóór ze
verschenen was? Niets meer of minder
dan dat zij geheel in overleg met den ver
meenden moordenaar handelden, dat zij
later wenschten te verdwijnen, dat de brie
ven moesten worden gevonden en Hartwig
als vermoedelijke moordenaar gearresteerd
moest worden! Met één slag, in het onder
deel van een seconde, stond me nu alles
duidelijk voor den geest: Het ging hier
niet om een vijfvoudigen moord, maar om
een vijfvoudige comedie, gespeeld met het
doel Thomas Hartwig uit de duisternis
op te heffen, hem tot het middelpunt van
een geweldige sensatie te maken, die logi-
practische bedrevenheid en theoretische ken
nis der bewerking van den zuivel en voorts
het in gebruik riemen van technisch veel hoo-
ger staand materiaal, heeft men meer, betere
en uniformer producten gekregen. Dit ge
voegd bij de betere wijze van afzet der pro
ducten en de contróle op productie en afzet,
heeft geleid tot betere finantieele resultaten.
Dit had tengevolge een verhooging van de
gemiddelde hoeveelheid melk en van het vet
percentage per koe, voorts een verhooging
van de productie van wintermelk. Als nega
tieve gevolgen van dezen omkeer geeft de
schrijver op: a. achteruitgang van den ge
zondheidstoestand van den veestapel, b. da
ling van het peil, waarop de melkwinning
stond, en c. achteruitgang van de melkbe-
handeling. De actie gevoerd door de fabrie
ken om meer melk te ontvangen, heeft be
vorderd, dat er een behoefte aan meer voed
sel voor het melkvee ontstond. Mede daar
door is er een streven ontstaan om de vet-
weiderij te verminderen, ’t ontginningswerk
te bevorderen, bouwland aan té leggen tot
grasland, de weidecultuur te bevorderen en
meer veevoer te verbouwen.
en dictie.
De Tijd:
Er gaat van Paula Wessely dat ondefi-
nieerbaar-charmante uit, dat hangt om het
wezen der echte Wiener Madel. Iets lief-
guitigs, openhartigheid met ’n tik brutali
teit, bij allerlei gelegenheid snel opkomen
de melancholieke weemoed en véél lief
de. „Die Wessely”, zooals héél Weenen
de ik me worden. Steeds weer zag ik die
blauwe, goedige jongensoogen van Hart
wig op me gericht en het was me, alsof ze
vroegen: Jij, dwaas, geloof je nu werkelijk
dat iemand als ik in staat zou zijn arm
zalige vrouwen, die niemand iets misdaan
hebben, te worgen, in het water te gooien,
te begraven? Waar blijft je menschenken-
nis Zegt die je niet, dat een man als ik,
misschien een impuls volgend, een ernstige
misdaad zou kunnen begaan, maar zeker
niet vijf weloverwogen moorden achter el
kaar?
Kort voor den aanvang van het proces
was jk zoo ver, dat ik den politiedienst
wilde verlaten, om als mijn eerlijke over
tuiging te kunnen uitspreken, dat ik Hart
wig voor onschuldig hield. In deze stem
ming begaf ik mij naar de griffie en liet
me nogmaals de brieven der vermisten
geven, qpi ze letter voor letter te onder
zoeken. Er viel mij niets bijzonders op en
slechts met groote moeite en geheel tegen
m’n overtuiging kon ik er toe komen, ze
naar een bekend grapholoog te brengen,
die ook steeds door de rechtbank als des
kundige wo?dt gedagvaard. Ik persoonlijk
hecht aan graphologie niet zooveel waarde
als velen mijner ambtgenootenik ben er
van overtuigd, dat in tallooze gevallen de
aard van het handschrift veel meer door
den onderwijzer is beïnvloed dan door het
karakter van den schrijver en ik weet ook,
dat vele justitioneele fouten uit grapholo-
N. Rt. Ct.
DE ONBEWAAKTE OVERWEGEN.
Gisteravond is te Apeldoorn op een on-
bewaakten overweg nabij Beekbergen een
vrachtauto, bestuurd door den ruim 30-ja-
rigen H. Nieuwenhuis, uit Apeldoorn, door
een lokaaltrein van het traject Apeldoom-
Dieren gegrepen en ongeveer 170 M. mee
gesleurd. De cabine van den vrachtauto
kwam voor de locomotief terecht. De laad
bak stak aan één kant uit en versplinterde
op dien afstand eenige langs de spoorweg
staande telegraafpalen. Door ontsporing
van de locomotief, kwam de trein tot
stilstand.
Het deerlijk verminkte lijk van den be
stuurder, die de eenige inzittende van den
vrachtauto was, vond men onder de derde
wagon. De geheele trein bestond uit 6
wagons.
Onmiddellijk zijn wegwerkers van de
Nederlandsche spoorwegen met het her
stellen van den gestoorden treindienst aan
den gang gegaan. De machinist verklaarde
op het laatste oogenblik den vrachtauto
gezien te hebben, ’t Uitzicht bij den spoor
wegovergang is overigens goed.
Een in de buurt zijnde landbouwer had
gezien, dat de bestuurder van den vracht
auto op het laatste oogenblik nog getracht
had te remmen. Tegen 7 uur was de ge
heele spoorbaan weer vrij voor het trein
verkeer.
Het lijk is per trein naar Apeldoorn
overgebracht en vandaar per ziekenauto
naar het Algemeen ziekenhuis te Apel
doorn vervoerd. Het slachtoffer was on
gehuwd.
haar noemt en roemt, is op het witte doek
de incarnatie van het Wiener Madel. Zij is
niet mooi, maar de blik van haar oogen,
haar figuur, heel haar levensfrisch wezen
stelen uw hart, veroveren het, ook tegen
uw wil, „stormenderhand”.
Regisseur en auteur is Walther Reisch.
Hij heeft Paula Wessely omgeven met een
keur van leden van het Hof burgtheater,
die op verrassende wijze hun tooneelspe-
lersaard hebben afgelegd.
In het voorprogramma een lachfilm.
Stan Laurel en Oliver Hardy in „Twaalf
Ambachten, dertien ongelukken”.
Zondag l Maart. 8 uur. Harmonie, Afd.
Sneek Centrale Bond van Transportarbei
ders. Prop, feestavond. Rede Sormanie,
opvoering „Robbedoes” enz. Bal na.
Terzijde stond echter naast het uitroep-
teeken met potlood geschreven: Misschien
ook voor ons een oplossing!
Maar nu moet ik mezelf van een straf
bare lichtzinnigheid beschuldigen. Het was
mijn plicht geweest, het boek in den zak
te steken en zoowel den inhoud als het
auteurschap der handteekening te onder
zoeken. Ik deed dat niet, daar ik meende
geen reden te hebben om Lotte Fröhlich
mede in de zaak te betrekken en de op
merking, welke ik eenvoudig aan Hart
wig toeschreef, slechts als een kleinen
schakel in m’n bewijsketting beschouwde.
Wellicht, dat hij door dit boek op het
denkbeeld was gekomen vrouwen van het
leven te berooven. Maar van hoe weinig
beteekenis zou dit tenslotte tegenover de
nuchtere justitie zijn geweest!
Von Dengern vervolgde:
Het onderzoek tegen Hartwig liep ten
einde; het openbaar ministerie verleende
rechtsingang; de datum van het proces
werd vastgesteld. Ik zelf voelde me in
deze periode allerminst op m’n gemak en
hoe vaker de officier me verzekerde, dat
het bewijsmateriaal tegen Hartwig over
stelpend was, des te onstandvastiger voel-
wonden monoloog uitspreekt met den rug
naar de camera en alle uitdrukkingsver
mogen wordt gelegd in houding, gebaar
gische conclusies zijn voortgekomen. Ook
professor Hennes, de grapholoog, dien ik
bezocht, kon me aanvankelijk niet veel
wijzer maken.
Het is het gemaniereerde, geaffec
teerde schrift van vrouwen, die haar uiter
ste best doen om ook in haar brieven een
goeden indruk te maken, zeide professor
Hennes. Betroffen het bladen uit een dag-
AANKONDIGING VERGADERINGEN ENZ.
Zaterdag 29 Februari. Foyer Amicitia.
Lezingen ir. J. C. van Hoolwerff voor
de Kon. Zeilver. Sneek.
