Kunstenaars kerfden de koekplank
-MINjXPttiïL
pOBtS0”'
Ik sprak het paard van Sinterklaas
St. Nicolaas-puzzle
^WEUMATIEK^Z*
z>
Symbolische schoonheid in de speculaasvorm
kz
°4>
IF 1
O
Afschuwelijke vergissing
Voor jonge ogen
Dakje-klimmen, schoorsteentje rond
ANTONIO MAAKT EEN HARDE TRAINING DOOR
o
o
0
F7
vz
[X7
I
la
ii
O
ROMAIN VANOUE.
Aan het oefenen.
es
De finale.
Ingez. Mededeling
Advertentie
een paar „achtjes”
I
F.An uur.
HET PEPERKOEKENGiLDE.
OUDE LUISTER GING VERLOREN.
Advertentie L M.
Verkrijgbaar Apo^eken
io
De dak-training moet
vooral goed worden onderhouden, want
daar krijgen we straks het meest mee
Maar helaas dreigt deze betekenis van speculaas en taai-taai tegen
woordig te vervlakken en uit te sterven. Veelal wordt zo’n figuur
gegeven om de koek en niet meer om de spotternij en dat is jammer.
Over het uiterlijk praten wij dan verder maar niet. Want met de
intrede van de machine kwam ook een einde aan het kunstig am
bacht der koekplanksnijders en vervaagden de „vrijers” tot stijlloze
speculaas, en taaipoppen zonder de versierselen en détailrijkdom van
voorb^e eeuwen.
en Drogisterijen
briefje terug, waarin ons werd meege
deeld, dat wg eind November wel een
interview konden hebben met Antonio.
Maar er werd ons in deze brief een be
langrijke raad gegeven: wij moesten een
bepaald soort haver meenemen en daar
van het paard zoveel geven als er in een
hoge jongensschoen gaat. Pas dan zou
den wij de schimmel aan het praten
kunnen krijgen.
Goed we hebben deze speciale soort
haver gevonden en hebben er precies
zoveel van meegenomen, als je kunt
stoppen in een hoge jongensschoen.
En daarmee kwamen we in Estrema-
dura aan.
land zal vergezellen, mochten
kort praatje maken.
Eerst hadden we een brief moeten
schrijven naar de stalmeester van Sin
terklaas. Er kwam een heel vriendelijk
I te maken. Een van de moeiljjkste oefe
ningen is dakgootje-huppelen op één
hoef. Ik heb het nu goed onder de knie”,
I zei Antonio met een fijn lachje. „Trou
wens, „schoorsteentje-rond” valt ook
lang niet mee. Kijk, dat gaat zo:”
En weg spurtte Antonio, weer naar
het gebouw, waar hij zoeven aan het
oefenen was geweest. Het vuur vloog
uit zijn voorhoeven, toen hij langs de
regenpijp naar boven klauterde. Boven
stond hij lange tijd op zijn linker-achter-
hoef in de dakgoot, om dan verder langs
het schuine dak naar boven te hinken.
Bjj de schoorsteen stopte hjj even. Hij
liet zich er links langsheen zakken en
kwam zo aan de andere kant terecht.
Toen herhaalde hg hetzelfde spelletje
in omgekeerde richting, nu rechts van
de schoorsteen. En zo liep hij wel vier,
vijf keer om de schoorsteen heen, zon
der maar een ogenblik zijn evenwicht
kwijt te raken. Daarna kwam Antonio
weer naar beneden.
„Bravo”, zeiden wfl, en klapten luid
in de handen. Antonio boog weer keu
rig door zijn voor-knieën.
„Nog een vraag, Antonio. Hoe lijkt je
de bootreis? Heb je wel eens eerder ge
varen en denk je dat je last van zee
ziekte zult hebben?”
Maar op deze vraag hebben we geen
antwoord meer gekregen: Antonio be
gon luid te hinniken en rende weg.
Want het uur was om.
stil en keek neer.
Op dat ogenblik zwaaiden wij met het
bosje haver, dat wij al die tijd achter
ons hadden gehouden. Toen Antonio
dat zag, hief hij een luid gehinnik aan,
dat van de bergen in de verte terug-
echode en gleed ijlings op twee linker
hoeven langs de dakgoot naar beneden.
We hielden ons hart vast. De stalmees
ter, die ons ongeruste gezicht zag, zei
glimlachend: „Weest u niet bang, dat
Antonio iets overkomt Hij kent deze
oefening al enige maanden”.
Een ogenblik later stond Antonio
vlak voor ons. Hij maakte even een
kleine buiging door zijn voorbenen en
bracht toen zjjn rechtervoorhoef naar
zijn hoofd, net als een soldaat die groet.
Want Antonio is heel lenig.
Wij hielden hem het bosje haver voor,
dat hij van onze vlakke hand smakelijk
opat. En toen hjj het laatste hapje had
doorgeslikt, gebeurde het wonder: An
tonio begon te spreken!
De oude betekenis der koeken is als het deeg langzamerhand
gewijzigd. De offerkoeken van brood werden honingkoeken en peper
koeken, die niet meer aan de góden doch, aan de mensen werden ge
schonken. De dierenfiguren veranderden in mannen en vrouwen.
Langzamerhand werd deze koek een symbolische vrijer voor muur
bloempjes en vrijgezellen, welke betekenis vooral opgang deed bij de
verbreiding van het Sint Nicolaasfeesteen plaagfeest bij uitstek.
Omschrijving. Horizontaal: 1. voor
zetsel; 3. en dergelijke; 6. eenheid van
druk; 7, herkauwer; 10. haarkrul: 12. eng.
bier; 14. bevel: 18. gluiperig kijken; 18.
flauw; 19. beschadiging; 20. landbouw
werktuig; 22. stad der oudheid; 23. koor;
24. herkauwer; 25. boom; 28. vlaktemaat;
27. zeker (eng.); 30. reptiel; 32. inwendig;
34. het romeinse -ijk; 35. kippenproduct;
38. vogel; 40. water in Friesland; 41. deel
v. h. been; 43. onderricht; 45. vochtig
koud; 47. vroeger; 49. militair hospitaal
(afk.); 50. olievet; 53. pausennaam; 54.
uitroep; 57. zangnoot; 58. eng. universi-
teit; 59. tandeloos zoogdier 60. niet het
zelfde; 61. roem; 62. groet; 63. spil; 64.
overblijfsel; 65. stofmaat; 66. wintervoer-
tuig; 68. deel v. d. bijbel; 69. deel v. d.
mast; 71. pers. vnw. (fr.); 72. verlaagde
toon; 74. lidwoord (fr.); 76. kwaad; 78. et
cetera (afk.); 80. vr. munt; 81. kleurling;
83. telwoord; 84. delfstof.
Verticaal: 1. juiste gewicht; 2. le
venslucht; 4. uiteinde der aardas; 5. en
andere; 8. zangnoot; 9, flacon; 11. étui;
12. vogel; 13. voegwoord; 15. bloeiwijze;
17, jongensnaam; 20. water in Friesland;
21. vorm van generen; 23. helder; 24.
zend- en ontvangapparaat; 26. krachtige;
27. heiligman; 28. lidwoord (fr.); 29. wa
ter in Friesland; 31. het romeinse rijk;
33. cijferen; 37. vr. munt; 39. meisjes
naam; 42. vervoermiddel; 43. laatst leden;
46. titel; 48. rangtelwoord; 49. onmiddel
lijk; 51. wapen; 52. het schone streven;
53. gelooide huid; 55. F chenk; 56. deel
v. d. voet; 67. stofmaat; 70. r'”ier in Italië;
73. plek; 75. onvriendelijk; 76. slaghout;
77. vr. munt; 79. centigram (afk.); 82,
voegwoord (fr.).
Bij een goede plossing ontstaat op de
nummers 4 hor., 14 vert., 36 hor., 40 vert.,
en 44 vert., een regel van een bekend St.
Nicolaasliedje.
Voor hen, die goede oplossingen inzen
den zijn drie boekenbonnen elk ter
waarde van beschikbaar, welke
eventueel met het lot worden toegewe
zen. Oplossingen in te zenden uiterlijk
6 December a.s. bij het bureau Sneeker
Nieuwsblad, Grootzand 55. Op de enve
lop vermelden: St. Nicolaas-puzzle.
Eerst schraapte hjj zijn keel, toen
hoestte hjj even en hij hield daarbij
netjes zjjn rechtervoorhoef voor zijn
hoofd! en toen zei hij:
„Ik dank u wel. Dat is heel vriende
lijk van u, om wat van deze Nederlandse
haver mee te brengen. Nu kan ik weer
eens even spreken. Ik doe het zo graag,
ziet u?”
„Even spreken?” vroegen wij ver
baasd.
„Ja”, zei Antonio”, en z|jn glimlach
liet een paar rijen prachtig-witte tan
den zien. „Door het eten van een hoe
veelheid haver, welke precies in een
hoge jongensschoen past, krijg ik een
uur lang het vermogen om te spreken.
Na een uur verdwijnt het weer. Wat ik
dan kan uitbrengen, is alleen maar ge
hinnik, zoals elk ander paard. Ik versta
dan nog wel alles, maar kan er geen
antwoord op geven”.
„Wat we eigenlijk wilden vragen, An
tonio: is dit de eerste keer, dat je naar
Nederland gaat?”
„Ja”, zei Antonio. „En ik verheug
me er erg op. Carmen, die in de stal
naast mij staat, is er het vorige jaar
Toen we de grote oprijlaan door wa
ren en door een hek werden toegelaten
op het terrein van de stallen, wees de
stalmeester naar boven. Op het dak van
een der gebouwen zagen we een mooi
wit paard op zijn voorbenen staan. Het
zwaaide zijn achterbenen want bjj
een paard spreekt men niet van poten!
hoog in de lucht.
„Antonio”, zei ons de stalmeester, en
zijn stem klonk vol eerbied.
„Hij is aan het oefenen”, legde de
man uit. „Juist”, begrepen wij.
Wfl hadden ons al heel lang afge
vraagd, hoe zo’n paard, nog wel met
Sinterklaas op zijn rug, steeds maar
zonder ongelukken over al die schuine
en spitse daken bij ons in Nederland
kan lopen. Toch hebben we nooit ge
hoord of gelezen, dat de schimmel een
ongeluk had gekregen.
Hier werd ons het geheim ontsluierd.
Plotseling klapte de stalmeester in de
handen en riep luid naar boven: „An-
toniooooooh!" De schimmel, die juist
draaide tussen de
vier pijpen van een speciaal voor deze
oefening gebouwde schoorsteen, hield
-
We zijn dat paard eens gaan opzoe
ken. Het stond in een heel grote stal,
ergens in de provincie Estremadura
want daar heeft Sinterklaas een land
goed.
Dat paard, zeiden we. Want we dach
ten eerlijk gezegd, dat de oude Sint elk
jaar op dezelfde schimmel naar Neder
land kwam. Dat blijkt helemaal niet zo
te zgn. Hij heeft heel veel paarden in
zijn stal staan, wel dertig.
Met één ervan, Antonio, die dit jaar
de hoogbejaarde bisschop naar Neder-
we een
De boeren in Zieuwent in de Gelderse
Achterhoek waren enkele dagen geleden
in een stemming om de vlag uit te han
gen en achter de dorpsharmonie aan
over de modderige binnenwegen te
kuieren. Er was een nieuwe stamboek-
stier gekocht en zoiets is daar in de
buurt een gebeurtenis van belang. De
stier kwam net als Sinterklaas in
Ruurlo per trein aan. Een deputatie
van de gelukkige boeren ontving mijn
heer op het station Lievelde, maar om
dat het al laat was, besloot men de
edele heer voorlopig maar in de export-
slachterij te laten overnachten inplaats
van hem naar Zieuwent te brengen.
Had men dat maar niet gedaan. Want de
volgende morgen kwamen de noeste
werkers van de exportslachter!] in alle
vroegte al naar hun werkplaats. Vol
werklust besloten de slachters dan maar
vast met dit beest te beginnen. Een
schot en even later konden de heren aan
het uitponden gaan. Alles ging goed,
totdat de boeren ui tZieuwent hun stam-
totdat de boeren uit Bieuwent hun stam-
dens kwamen halen. Want toen ontdek
ten de ontstelde slagers wat zjj gedaan
hadden. De stier loeide niet meer. Hjj
was dood. Alleen vel, vlees en worst
konden nog naar Zieuwent worden ge
bracht.
geweest en heeft mg er heel veel van
verteld. Dat kon, doordat Carmen zij
is een merrie verleden jaar zoveel
haver had overgespaard, dat ze nog een
grote voorraad uit Nederland mee te
rugbracht. Ze eet weinig, ziet u, omdat
ze aan de lijn doet, en daardoor hield ze
zoveel haver over, dat ze me nog tot na
Kerstmis over haar bezoek aan Neder
land verhalen heeft staan vertellen!”
„Zo. zo”, zeiden we. „En mogen we
nu eens weten, Antonio, hoe dat gaat
met jullie verkiezing. Wie bepaalt er elk
jaar, welk paard in December de reis
naar Nederland zal meemaken?”
„Tja”, zei Antonio, „dat begint al in
Mei. Dan zjjn er wedstrijden voor alle
schimmels. Een soort Olympische Spe
len, want je moet er veel voor kunnen.
De makkeljjkste opgave is natuurlijk
het hardlopen. Dat is heel eenvoudig: je
rent maar. Maar al gauw komen er
moeilijke wedstrijden, zoals dakje-klim-
men, bergje-hinken, slootje-springen en
zo meer.
Ook maken we vaak terrein-ritten.
Sinterklaas laat dan in de bergen
overal zaagsel neerstrooien, heel hoog,
en daar moeten wij ons dan een weg
doorheen banen. Dat valt niet altijd
mee, want soms trap je ineens In een
beek, die je niet kunt zien, omdat hij
onder het zaagsel ligt. Dat gebeurt om
te wennen aan de sneeuw, die vaak in
Nederland ligt, als wjj komen.
Maar je kunt er lelijk mee terecht
komen. Deze zomer verstuikte Carmen
haar linker-achter-enkel, toen ze bjj het
zaagsel-waden in een klein bergri
viertje stapte. Ze kreeg er strafpun-
ten voor, en daardoor werd ik kampi
oen in September. De anderen waren al
eerder uitgevallen”.
Kennenwij tegenwoordig de speculaaspop als de pretentieloze
vrijer”, welke slechts ter tafel komt als een der vele snoeperijen op
de Sint Nicolaasavond, de historie van deze smakelijke koek leert
ons dat haar geboorte moet hebben plaats gevonden voor het begin
van onze jaartelling. Reeds de oude Friezen kenden koeken van
deraelijke vorm, Zij het dan ook, dat zij niet van speculaas, maar een
voudig van brood waren gebakken. Het waren de offerkoeken, die de
oorspronkelijke dierenoffers gingen vervangen.
Om deze offers toch het uiterlijk te geven van de dieren, die vroeger
de góden werden aangeboden, sneed men de gewenste figuren (schaap,
os enz.) uit in hout, waarna met deze matrijzen het deeg in de juiste
vórm werd gedrukt. Lang dus voor Laurens Janszoon Coster de boek-
drukkunst heet te hebben uitgevonden, maakten zijn voorvaderen al
gebruik van de houten stempels, waarmee dan weliswaar geen letters,
maar toch gehele voorstellingen in brooddeeg inplaats van in boe
ken werden af gedrukt l
Er zijn van die oude koekplanken enkele teruggevonden uit de veer
tiende en latere eeuwen. Helaas is er echter veel materiaal verloren
gegaanhet hout is weggerot of vrijwel door de houtworm opgegeten.
In oude geschriften is evenwel nu en dan sprake van deze baksels en
aan de hand daarvan heeft men de oorsprong kunnen reconstrueren.
Er zijn bijvoorbeeld brieven teruggevonden van Heinrich von Nord
lingen en Margaretha Ebner, waaruit blijkt dat omstreeks 13001350
honingkoeken gewisseld werden In de kloosters was dit zeer in
zwang.
Er bestond toentertijd een Lebzelter- en peperkoekengilde, waarbij
het snijden van een koekvorm exameneis was voor het behalen van
de meesterkoekebakkerstitel. De planken kwamen van de es en van
de perenboom..
De prachtigste figuren werden uiteindelijk in de stempels gesneden.
Ware kunstenaars beoefenden het vak. Opvallend is de liefde voor het
détail omstreeks de zeventiende eeuw. Gelukkig zijn ons enkele voor
beelden van dit ambacht bewaard gebleven c kan ons oog zich nog
eenmaal verlustigen aan de symbolische schoonheid dier oude specu-
laasvormen. Want het symbool vierde hoogtij in die eeuwen. Vrouwen
werden afgebeeld met een vogel op de hand, welke als een ware valk
jacht moest maken op de minnaar. De wandelstok van de vrijer ver
beeldt volgens deskundigen de speer van Donar en daarmede de
krijgshaftigheid of de moed van de drager. Een vos, welke op de hier
bij afgebeelde koekplank is aangetroffen, symboliseert de wijsheid,
enzovoorts.
„In September wordt dus al bepaald,
wie er naar Nederland mag?” vroegen
wé.
„Ja”, zei Antonio, „in September
wordt de finale gestreden en wie die
wint, is natuurlijk kampioen”.
„Maar dan moet je toch tot December
flink blijven trainen, zeker?"
„Nou en of!”
„Wat doe je dan allemaal voor oefe
ningen?"
„Van alles.
101
o I
<C
Si
57
